Blog

Εν όψει του τουρκικού κινδύνου:

η αναβίωση των αξιών του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού πνεύματος

 

Ιωάννης Σταμούλος

Διδάκτωρ Φιλοσοφικής Σχολής

Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

 

Μετά το πραξικόπημα του 2016, η τουρκική κυβέρνηση του Προέδρου Recep Tayyip Erdoğan εφαρμόζει έναντι της Ελλάδας, με συστηματικό τρόπο, μια στρατηγική έντασης, η οποία εκδηλώνεται με την διεξαγωγή ερευνών στην ελληνική ΑΟΖ, τη ρητορική περί αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάννης, την άσκηση υβριδικού χαρακτήρα πίεσης μέσω των μεταναστευτικών ροών, τις υπερπτήσεις πάνω από ελληνικά νησιά, και την προβολή του σχεδίου της «Γαλάζιας πατρίδας» (“Mavi Vatan”), στην υλοποίηση του οποίου ίσως αποβλέπει μ’ όλες αυτές της ενέργειες.

Το δόγμα της «Γαλάζιας πατρίδας» διατύπωσε ο Cem Gürdeniz, νυν ναύαρχος ε.α., το 2006 από τη θέση του διευθυντή Σχεδιασμού Πολιτικής στο αρχηγείο του Τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού, και ανέλαβε να εξειδικεύσει έτι περαιτέρω ο αντιναύαρχος Cihat Yaycı, ως επιτελάρχης του πολεμικού ναυτικού της χώρας. Ο Yaycı στο βιβλίο του «Ελληνικές Απαιτήσεις –Προβλήματα του Αιγαίου: Ερωτήσεις και Απαντήσεις» απαριθμεί 23 ελληνικά νησιά, τα οποία, κατά τον ίδιο, φέρουν «μη στρατιωτικό καθεστώς» και 16 απ’ αυτά έχουν εξοπλιστεί κατά παράβαση συνθηκών, πράγμα που σημαίνει ότι, εφόσον έχουν παραβιαστεί οι όροι της αποστρατιωτικοποίησης, έχει, επίσης, ακυρωθεί η προϋπόθεση βάσει της οποίας αυτά τα νησιά δόθηκαν στην Ελλάδα.

Η εκάστοτε κυβέρνηση προσπαθεί ν’ αντιμετωπίσει τον τουρκικό κίνδυνο με πολιτικά και στρατιωτικά μέσα. Ο αρθρογράφος θεωρεί ότι, πέρα απ’ αυτά, η αντιμετώπιση της τουρκικής απειλής δεν θα προέλθει μόνο από τεχνοκρατικούς χειρισμούς, αλλά από ένα ριζικό ανθρωπολογικό μετασχηματισμό των πολιτών σύμφωνα με τις αξίες του αρχαίου ελληνικού και ρωμαϊκού πνεύματος. Η πρόταση δεν είναι ιστορικά πρωτότυπη στο χώρο των πολιτικών ιδεών· τη διατύπωσε ο Φλωρεντίνος πολιτικός στοχαστής και συγγραφέας Niccolò Machiavelli (1469-1527) σε μια εποχή κατά την οποία η Ιταλία ήταν «σκλαβωμένη», «χωρίς τάξη», «λεηλατημένη» από τους ξένους εισβολείς, ώστε ο ίδιος αναμένει «ένα συνετό και άξιο ηγεμόνα να δημιουργήσει μια μορφή διακυβέρνησης, που θα τιμούσε τον ίδιο και θα ωφελούσε όλο το λαό αυτής της χώρας […]» (Ο Ηγεμόνας, 26). Ο Machiavelli είχε μελετήσει τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους συγγραφείς, αναζητώντας στα έργα τους πρόσωπα – υποδείγματα αρετής, θάρρους, και σοφίας, που θεωρούσε απαραίτητα για την κοινωνία της εποχής του, την οποία μάστιζαν η διαφθορά και η ιδιοτέλεια.

Προβάλλει επαινετικά το πρόσωπο και τη δράση του Λεύκιου Κοϊγκτίου Κιγκινάτου (Lucius Quinctius Cincinnatus, π. 519-430 π.Χ.). Ο Κιγκινάτος διήγε λιτό βίο, καλλιεργώντας ένα μικρό αγρό, από τον οποίο βιοποριζόταν, ώσπου η Σύγκλητος τον όρισε δικτάτορα (Dictator), για να υπερασπιστεί τη Ρώμη. Η πόλη κινδύνευε από τους Αικούους (Aequi), μια ιταλική φυλή εγκατεστημένη επί των Απεννίνων Ορέων, οι οποίοι ήδη πολιορκούσαν τον ύπατο Minucius Esquilinus Augurinus νοτιοανατολικά της Ρώμης. Ο Κιγκινάτος μετέβη στη Ρώμη, περιεβλήθη την τήβεννο και συγκρότησε στράτευμα, με το οποίο νίκησε τους Αικούους και απελευθέρωσε τον Minucius (458 π.Χ.). Μετά από δεκαέξι μόνο ημέρες παραμονής στο αξίωμα, παραιτήθηκε και επέστρεψε στον αγροτικό βίο.

Ο Machiavelli εκθειάζει το χαρακτήρα και τις αρετές αυτών των αντρών, για τους οποίους ήταν τιμή μόνο να προσφέρουν στην πατρίδα, κι όλα τα κέρδη που θα μπορούσαν να αποκομίσουν από τους πολέμους τα διέθεταν για το κοινό καλό. Οι ίδιοι στον ιδιωτικό τους βίο παρέμεναν ταπεινοί, ολιγαρκείς, ευχαριστημένοι με τη φτώχεια τους, υπάκουαν στις αρχές και σέβονταν τους ανωτέρους τους (Discourses, III.25).

Ο Αγησίλαος υπάκουσε στις αρχές της Σπάρτης, όταν τον ανακάλεσαν να την υπερασπιστεί από ένα αντιλακωνικό συνασπισμό ελληνικών πόλεων (αρχές της άνοιξης του 394 π.Χ.). Στις αρχές του καλοκαιριού του 396 π.Χ., ο Αγησίλαος έφτασε στην Έφεσο. Απέρριψε δελεαστικές προτάσεις των Περσών για συμβιβασμό, γιατί «μόνο η πόλη του ήταν αρμόδια να αποφασίσει για την ειρήνη» (Πλούταρχος, Αγησίλαος, 10.7). Διενήργησε νικηφόρες επιχειρήσεις στη Μικρή Φρυγία και Λυδία, με τις οποίες κλόνισε την περσική κυριαρχία στη δυτική Μικρά Ασία. Απέκτησε φήμη, ισχύ, και εξουσία, «ωστόσο δεν επηρεάστηκε από κανένα απ’ αυτά […], κάνοντας φανερό ότι δε θα προτιμούσε ολόκληρη τη γη αντί της πατρίδας του […] ούτε κέρδη ανήθικα κι επικίνδυνα […]» (Ξενοφών, Αγησίλαος, 1). Ο Αγησίλαος δεν υπολόγιζε κόπους, κινδύνους, ούτε την ηλικία και τη σωματική του κατάσταση, «όπου νόμιζε ότι θα ωφελούσε σε κάτι την πατρίδα του, αλλά πίστευε ότι αυτό είναι το καθήκον ενός καλού βασιλιά, να κάνει όσο μπορούσε περισσότερα καλά στους υπηκόους του». Ο Ξενοφώντας ανάμεσα στις μεγάλες αρετές του Αγησιλάου διακρίνει ότι «προπάντων υπηρετούσε τους νόμους» (Αγησίλαος, 7).

Ο ίδιος ικανοποιούνταν περισσότερο όταν πλούτιζαν η πατρίδα και οι στρατιώτες του παρά αυτός (Πλούταρχος, Αγησίλαος, 10.7.), κι «έδειχνε ότι ντρεπόταν κάθε φορά που το κρεβάτι του δεν ήταν χειρότερο από εκείνα των συμπολεμιστών του» (Ξενοφών, Αγησίλαος, 5). Η διακόσμηση και η επίπλωση του σπιτιού του διατηρούνταν σύμφωνα με τα παραδοσιακά σπαρτιατικά ήθη (Πλούταρχος, Αγησίλαος, 19.5-8). Ο Αγησίλαος απέρριπτε τα πλούτη και τις ηδονές (φορούσε πάντα τα ίδια πολυφορεμένα ρούχα), απέφευγε την πολυφαγία και τη μέθη, άντεχε τις καιρικές μεταβολές των εποχών του έτους, και ποτέ δεν αφέθηκε στη μαλθακότητα και τη νωθρότητα (Ξενοφών, Αγησίλαος, 5· Πλούταρχος, Αγησίλαος, 14.1-4).

Η αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή παράδοση κληροδοτεί στους σύγχρονους Έλληνες αξίες και τρόπο ζωής: ενεργητικότητα και αποφασιστικότητα στην άσκηση της πολιτικής, ιδιαίτερα της εξωτερικής· ευσυνείδητη προσφορά στην πατρίδα, χωρίς υλικές απολαβές και κέρδη· προάσπιση του κοινού καλού και του δημοσίου συμφέροντος έναντι του ατομικισμού· μετρημένο τρόπο ζωής, μακριά από τους πειρασμούς του υπερκαταναλωτισμού και της καλοπέρασης.

Το συγκεκριμένο ανθρωπολογικό πρότυπο είναι αυθεντικό κι η αξία του διαχρονική, διότι σφυρηλατήθηκε μέσα από την τριβή ικανών και χαρισματικών αντρών με σοβαρά ζητήματα του δημοσίου βίου σε εποχές όπου οι προκλήσεις ήταν πολλές και η ανάληψη δράσης επιβεβλημένη. Από τη μελέτη των έργων και των πράξεών τους αποκαλύπτεται το μέγεθος των αρετών τους, οι οποίες είναι επιτακτική ανάγκη να εφαρμοστούν και στη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Παναγιώτης Τσάκωνας, «Πρέπει να πάψουμε να παίζουμε μόνο άμυνα», Το Βήμα, 17-5-2020.

 

Cem Gürdeniz: συνέντευξη στον Άγγελο Αλ. Αθανασόπουλο, Το Βήμα, 7-6-2020.

 

Άγγελος Αλ. Αθανασόπουλος, «Σχέδιο “Δούρειος ίππος” της Τουρκίας στο Αιγαίο», Το Βήμα, 10-5-2020. Ο Cihat Yaycı παραιτήθηκε το Μάιο του 2020. Είναι, επίσης, συγγραφέας του βιβλίου «Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη με Ερωτήσεις και Απαντήσεις».

 

Machiavelli, Niccolò, Discourses on Livy, Translated with an Introduction and Notes by Julia Conaway Bondanella and Peter Bondanella, Oxford and New York: Oxford University Press, 2003 (τίτλος πρωτοτύπου: Discorsi sopra la prima deca di Tito Livio, 1517; / 1531).

 

Μακιαβέλι, Νικολό, Ο Ηγεμόνας, 14η έκδοση, μετάφραση Μαρία Κασωτάκη, Αθήνα: Πατάκης, 2003 (πρώτη έκδοση: 1993)

 

Πλούταρχος, Αγησίλαος, εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Φιλολογική Ομάδα Κάκτου, Αθήνα: Κάκτος, 1993.

 

Ξενοφών,«Αγησίλαος», στο Ξενοφών: ο οικονομολόγος και πολιτειολόγος, πρόλογος Κωνσταντίνος Ζήτρος, εισαγωγή-μετάφραση-σχόλια Θεόδωρος Γ. Μαυρόπουλος, Θεσσαλονίκη: Ζήτρος, 2007.