1981 - Γνωμάτευση Φόρεϊν Όφις υπέρ της Ελλάδας για την αποστρατιωτικοποίηση των νησιών

Αρχές του 1981 η Τουρκία ξεσηκώθηκε και τότε (όπως και πρόσφατα) με ισχυρισμούς εναντίον της Ελλάδας, για την αποστρατιωτικοποίηση των ελληνικών νήσων του Αιγαίου, Λήμνου, Σαμοθράκης, Λέσβου, Χίου, Σάμου και Ικαρίας. Ισχυριζόμενη ότι είχαν αποστρατιωτικοποιηθεί με τη Νότα του 1914 σύμφωνα με τη Συνθήκη του Λονδίνου του 1913, και ότι με το Άρθρο 12 της Συνθήκης της Λωζάννης το 1923, το στάτους αποστρατιωτικοποίησης της Λήμνου δεν άλλαξε με τη Σύμβαση του Μοντρέ (Montreux Convention). Ο τουρκικός Τύπος έγραψε ότι η τουρκική κυβέρνηση θα επικοινωνούσε με τις 6 χώρες στη Διάσκεψη του Λονδίνου (περιλαμβανομένης της Βρετανίας), οι οποίες, επικαλείται, είχαν αποφασίσει τα νησιά να αποστρατιωτικοποιηθούν.

Στις 15 Μαΐου 1981 ο τότε επικεφαλής της βρετανικής πρεσβείας στην Άγκυρα, διπλωμάτης R. G. Short, ενημέρωσε το Φόρεϊν Όφις και ζήτησε γνωμάτευση.

Στο Λονδίνο, την έρευνα όλων των σχετικών εγγράφων, Συμβάσεων, Συνθηκών κ.λπ από το 1913 ανέλαβε η έμπειρη αξιωματούχος στο Τμήμα Έρευνας, κ. Angela Gillon.

Στις 18 Ιουνίου 1981 η κ. Gillon έδωσε το αποτέλεσμα της έρευνάς της, στο οποίο ολοκλήρωνε υπέρ των ελληνικών θέσεων, εντοπίζοντας τις διαστρεβλώσεις που χρησιμοποιεί η Τουρκία.

Στη συνέχεια το αξιόλογο πόρισμα της έρευνάς της στάλθηκε στο Νομικό Τμήμα του Φόρεϊν Όφις, όπου μελετήθηκε και εκεί από τον Βοηθό Νομικό Σύμβουλο, κ. A. I. Aust, ο οποίος έδωσε και εκείνος τη δική του γνωμάτευση στις 26 Ιουνίου 1981. Η γνωμάτευση του κ. Aust έχει 8 παραγράφους. Στις παραγράφους 3 και 4 γράφει επιγραμματικά:

«Έτσι συμφωνώ με το συμπέρασμα της κ. Γκίλον (Mrs Angela Gillon), ότι οι τουρκικοί ισχυρισμοί για το στάτους αποστρατιωτικοποίησης των νησιών, το οποίο χρονολογείται από την απόφαση των Δυνάμεων το 1914, που απέρρεε από τη Συνθήκη του Λονδίνου, δεν ευσταθούν. Η απόφαση ήταν υπό την αίρεση παραχώρησης δεσμεύσεων από Ελλάδα και Τουρκία. Παρόλο που η Ελλάδα τις έδωσε, η Τουρκία δεν τις έδωσε και έτσι η απόφαση ποτέ δεν τέθηκε σε εφαρμογή. Ένας λοιπόν πρέπει να μελετήσει το θέμα του στάτους της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών εξετάζοντας τις Συνθήκες της Λωζάννης και του Μοντρέ.

»Το Άρθρο 12 της Συνθήκης Ειρήνης με την Τουρκία το 1923 (‘‘Η Συνθήκη της Λωζάννης’’) ‘‘επιβεβαίωσε’’ την απόφαση των Δυνάμεων που πάρθηκε τον Φεβρουάριο του 1914 σε σχέση με τα νησιά. Όμως, νομίζω είναι καθαρό (κατανοητό) ότι αυτή η επιβεβαίωση αφορούσε μόνο την κυριαρχία, όχι την αποστρατιωτικοποίηση. Στο Άρθρο 13 η Ελλάδα ανέλαβε την υποχρέωση ότι δεν θα δημιουργείτο ναυτική βάση ή οχυρώματα στη Μυτιλήνη (Λέσβος), Χίο, Σάμο ή Ικαρία και ότι ελάχιστες στρατιωτικές δυνάμεις θα διατηρούνταν σ’ αυτά τα νησιά. Η Σαμοθράκη και η Λήμνος, που είναι τα νησιά που αντικρίζουν τα τουρκικά νησιά Ίμβρο και Τένεδο και Λαγούσες, που παρακολουθούν τις προσεγγίσεις προς τα Δαρδανέλλια, δεν περιλαμβάνονταν στη δέσμευση. Όμως το Άρθρο 23 προέβλεπε ένα ειδικό καθεστώς για τα Δαρδανέλλια, τη Θάλασσα του Μαρμαρά και του Βοσπόρου, όπως έλεγε η Συνθήκη σε σχέση με το καθεστώς των Στενών που υπεγράφη ταυτόχρονα».

Οι δε παράγραφοι 6 και 7 τονίζουν:

«Μια νέα Σύμβαση για το καθεστώς των Στενών υπεγράφη στο Μοντρέ στις 20 Ιουλίου 1936 (‘‘The Montreux Convention’’). Το Προοίμιο αναφέρεται στην αρχή που κατοχυρώνεται στο Άρθρο 23 της Συνθήκης της Λωζάννης και καταγράφει την απόφαση των μερών να ‘‘αντικαταστήσουν’’ τη Σύμβαση των Στενών με την τρέχουσα. Η Σύμβαση έδωσε αφορμή για προβλήματα ερμηνείας όπως στη υπόθεση του στάτους αποστρατιωτικοποίησης των νησιών. Η Σύμβαση από μόνη της δεν προβλέπει τίποτα για αποστρατιωτικοποίηση ή επανα-στρατιωτικοποίηση των Στενών ή των νησιών, όμως το Πρωτόκολλο της Σύμβασης προέβλεπε πως η Τουρκία μπορούσε αμέσως να επανα-στρατιωτικοποιήσει τη «ζώνη των Στενών». Τα Στενά ορίζονται ως τα Δαρδανέλλια, η Θάλασσα του Μαρμαρά και του Βοσπόρου, όμως η «ζώνη» δεν ορίζεται. Όμως, είναι λογικό να υποθέσουμε ότι πρόκειται για αναφορά σ’ εκείνο το μέρος της περιοχής πλησίον των Στενών που ήταν αποστρατιωτικοποιημένο δυνάμει του Άρθρου 4 της Σύμβασης των Στενών, δηλαδή τις ακτές των Στενών, τα νησιά στη Θάλασσα του Μαρμαρά και τα τουρκικά νησιά κοντά στα Δαρδανέλλια (Ίμβρος, Τένεδος και Λαγούσες).

»Η Σύμβαση του Μοντρέ και το Πρωτόκολλό της είναι εντελώς σιωπηρά για Σαμοθράκη και Λήμνο, όμως, βάσει των όρων του Προοιμίου της Σύμβασης, το φυσικό συμπέρασμα είναι πως τίποτα δεν απέμεινε από το Άρθρο 4 της Σύμβασης των Στενών και επομένως έχασαν το στάτους αποστρατιωτικοποίησής τους. Η αμφιβολία που είχα την τελευταία φορά που κοίταξα αυτό το θέμα (δες αναφορά μου 2 Μαΐου 1980) δημιουργήθηκε λόγω των παραγράφων 2 και 3 του Άρθρου 4 που προέβλεπε την αποστρατιωτικοποίηση αμφοτέρων των ελληνικών και τουρκικών νησιών μέσα ή κοντά στα Στενά, ενώ το Πρωτόκολλο της Σύμβασης του Μοντρέ αναφέρεται μόνο στην επαναστρατιωτικοποίηση των τουρκικών νήσων. Γιατί αυτό δεν έγινε επίσης στην περίπτωση των ελληνικών νήσων;».

Στις 7 Ιουλίου 1981 ο διπλωμάτης R. G. Short, αφού ενημερώθηκε για τις γνωματεύσεις, απάντησε στον κ. A. J. F. Caie του Νοτίου Τμήματος Ευρώπης που χειριζόταν το θέμα. Αφού ευχαρίστησε τόσο τον ίδιο όσο και την κ. Angela Gillon για την τόσο βοηθητική έρευνα και σχόλια, πρόσθεσε:

«Συμφωνώ μαζί σας και με την κ. Άντζελα ότι οι Τούρκοι φαίνεται να βρίσκονται σε αδύνατη νομική θέση γυρίζοντας πίσω στο 1913 και τη Συνθήκη του Λονδίνου, όμως ας ελπίσουμε ότι δεν θα αναγκαστούμε ποτέ να το πούμε!».

Τον Οκτώβριο του 1981 ο Τούρκος Πρέσβης στο Λονδίνο με οδηγίες της τουρκικής κυβέρνησης μεταβίβασε στη βρετανική κυβέρνηση της ανησυχίες τους για «αντι-τουρκικές δηλώσεις» του Έλληνα Πρωθυπουργού, επειδή ο τελευταίος είχε δηλώσει ότι η Ελλάδα έχει το δικαίωμα να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα από τα 6 στα 12 μίλια. «Αυτό θα κάνει το Αιγαίο μια ελληνική λίμνη, επηρεάζοντας την ασφάλεια και οικονομικά συμφέροντα της Τουρκίας», είπε ο Πρέσβης, και πως η Τουρκία ενημέρωνε φιλικές κυβερνήσεις να πείσουν τον κ. Α. Παπανδρέου να λογικευθεί! Ο λόρδος Carrington εισηγήθηκε ότι ήταν ενωρίς ακόμα και να συνεχίζονταν οι διμερείς συζητήσεις για τις διαφορές...

Σημ.1: Ο διπλωμάτης R. G. Short σκοτώθηκε στις 20 Νοεμβρίου 2003, σε ηλικία 58 ετών, μαζί με άλλους πολίτες στην Κωνσταντινούπολη, από βόμβα στο Βρετανικό Προξενείο, όπου υπηρετούσε ως Γενικός Πρόξενος από το 2001. Γνώριζε άπταιστα την τουρκική γλώσσα και τα περισσότερά του χρόνια στην υπηρεσία του Φόρεϊν Όφις ως διπλωμάτης τα πέρασε σε διάφορα πόστα στην Τουρκία, όπου ήταν και ο πρώτος του διορισμός. (http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/3224062.stm)

Σημ.2: Η κ. A. Gillon γνωμάτευσε και για το Κυπριακό τις δεκαετίες 1980/90. Η μία την 1η Νοεμβρίου 1983, όταν ρωτήθηκε από το Φ.Ο. αν οι Ελληνοκύπριοι δέχθηκαν την έννοια της Διζωνικότητας σε σχέση με την αναφορά του ΓΓ του ΟΗΕ στις 9 Αυγούστου 1980, και απάντησε ΟΧΙ. Και παρέθεσε τη δήλωση του Προέδρου Σπ. Κυπριανού την ίδια μέρα (9.8.1980), ότι η πλευρά του ούτε δεσμεύτηκε, ούτε δέχθηκε διζωνική λύση και ο όρος «διζωνική» δεν υπάρχει σε κανένα «σύνταγμα» ομοσπονδίας...