Blog

Εισαγωγικά

Αποτελεί γεγονός αναμφισβήτητο στον φιλοσοφικό κόσμο ότι ο Πλάτων υπήρξε ο κορυφαίος των φιλοσόφων της αρχαίας και σύγχρονης εποχής, ο οποίος τόσον βαθιά ενέπνευσε την μεταγενέστερη Φιλοσοφία1.
Με την μέθοδο του διαλόγου και με την διαλεκτική τέχνη, ο Πλάτων ερεύνησε, σχεδόν, όλα τα φιλοσοφικά θέματα.
Μίλησε για την Γνωσιολογία, την Οντολογία και Κοσμογονία, για τη Δικαιοσύνη και τους Φύλακες, για την Επιστήμη της Ηγεσίας και την Αρετή και για τόσα άλλα θέματα των οποίων η ανάπτυξη εκφεύγει των ορίων της παρούσας εργασίας.
Σε όλες τις φιλοσοφικές του απόψεις ο Πλάτων υπήρξε δυναμικά εξελικτικός φιλόσοφος, εκεί όμως που παρέμεινε διά βίου σταθερός στις φιλοσοφικές του απόψεις, ήταν η σημαντική αξία της Αρετής για την ύπαρξη του κοινωνικού ανθρώπου.
Όσον αφορά για τον Ηγέτη και την Επιστήμη του, θεωρείται αυτή ως πρώτη των άλλων επιστημών και μάλιστα ανήκουσα στην «Επιτακτική» τοιαύτη2.
Στο ερώτημα, εάν ο ηγέτης γεννιέται ή γίνεται, ο Πλάτων υπήρξε εξελικτικός, υποστηρίζοντας κατ’ αρχάς τον χαρισματικό ηγέτη για να καταλήξει στην παιδευτική αρχή της ηγεσίας ότι «εκείνος ο οποίος θα κατορθώσει ν’ άρχει πρώτα τον εαυτό του, θα έχει μάθει και τους άλλους ν’ άρχει»3.
Απόψεις διάφορες απ’ αυτές του μαθητή του Αριστοτέλη, ο οποίος υποστήριζε, ότι η φύση γεννά Δούλους και Δεσπότες4.
Ως επιτυχέστερο ήθος ηγέτη θεωρεί και προτείνει αυτό του «Φιλόσοφου – Βασιλιά», το οποίο δίπτυχο εκφράζει την σοφία και την δύναμη αντίστοιχα, αποτελεί βασικό εμπράγματο σύμβολο συνύπαρξης και συλλειτουργίας στις αποφάσεις και στις πράξεις του Ηγέτη.
Βεβαίως, με την αμοιβαία προϋπόθεση της αυτοπειθαρχίας της δύναμης στην ευνομία της σοφίας, αλλά και αντιστρόφως της αυτοπειθαρχίας της σοφίας στη δύναμη, ώστε τελικά να υπάρχει ευβουλία και ευπραξία.
Συνδετικός κρίκος της σοφίας και της δύναμης είναι η Αρετή του Ηγέτη.

2. Σκοπός

Το κεφάλαιο αυτό της Φιλοσοφίας της Ηγεσίας αποβλέπει να παρουσιάσει τις θεμελιώδεις αρχές αυτής, οι οποίες είναι οι πλέον αναγκαίες για την κοινωνία των ανθρώπων.
Αρχές εμπνευσμένες από το συμπαντικό γίγνεσθαι, τις οποίες ο Πλάτων, ως συνήθως, προβάλλει να ισχύουν και στο ανθρώπινο γίγνεσθαι.

3. Φιλοσοφικές Αρχές Ηγεσίας

Η ουσία της Φιλοσοφίας της Ηγεσίας, κατά Πλάτωνα, αποκαλύπτεται από τις αρχές αυτής, οι οποίες εν συντομία είναι:

α. Ωθούν το Αρχηγόν

Η Θεά Εστία έχει σχέση με τη λέξη «έστιν», δηλαδή εκείνου που μετέχει στην ουσία της ύπαρξης των πραγμάτων.
Γι’ αυτό και στα παλιότερα χρόνια η εστία ελέγετο και «εσσία», που σημαίνει ουσία5.
Ενώ αυτοί που υποστήριζαν την γνώμη του Ηράκλειτου, ότι όλα τα όντα κινούνται και τίποτε δεν μένει στάσιμο, την ουσία ονόμαζαν και «ωσία», δηλαδή ώθηση και κίνηση, διότι αιτία και αρχηγός όλων αυτών των πραγμάτων είναι το «ωθούν»6.
Αλλά πέραν από τις αρχηγικές αυτές δυνάμεις, που ωθούν τον κόσμο σε μια αέναη αυτοτέλεια, υπάρχουν ο έρωτας και η κίνηση, που συντελούν στο διαρκές «γίγνεσθαι» αυτού του κόσμου.
Άρα η ώθηση γεννά την κίνηση των όντων˙ προϋπόθεση όμως και αιτία της ώθησης είναι ο έρωτας, ο οποίος δημιουργεί και την κορυφαία των κινήσεων που είναι αυτή που θέτει τον εαυτόν της σε κίνηση.
Για την αυτοκινούμενη κίνηση, ο Πλάτων υποστηρίζει ότι είναι η πρώτη κίνηση, που εμφανίσθηκε στο Σύμπαν και η οποία έθεσε σε κίνηση όλα τ’ άλλα είδη κινήσεων.
Θα συνεχίσει δε ο Πλάτων να υποστηρίζει ότι εκεί που υπάρχει αυτοκινησία, υπάρχει και ζωή.
Είναι δε ακόμα αποδεκτόν ότι εκεί που υπάρχει ζωή, υπάρχει και ψυχή.
Επομένως η ψυχή που έχει ζωή, έχει και αυτοκινησία.
Άρα η ψυχή είναι το «εαυτό κινούν» και τέλος η ψυχή αποτελεί την πρωτογέννηση και την πρωταρχική κίνηση των όντων7, δηλαδή την ουσία του κόσμου8.
Πιο πριν, λοιπόν, από την Ψυχή και την Κίνηση γεννήθηκε ο Έρωτας, ο οποίος, κατά τη γνώμη του Ερυξίμαχου, είναι μεγάλος και
αξιοθαύμαστος και απλώνει την ενέργειά του στο σύμπαν και στ’ ανθρώπινα και στα θεία πράγματα.
Αυτός ο έρωτας κατορθώνει την διαφοροποίηση ή τη συμφιλίωση του «ενός με τον εαυτόν του», όπως ακριβώς συμβαίνει με την αρμονία που βγαίνει από το δοξάρι και τη λύρα. 2
Έχει μεγάλη και πολλαπλή δύναμη ο έρωτας και ιδιαίτερα αυτός που συντελεί στ’ αγαθά με σωφροσύνη και δικαιοσύνη και μας προξενεί κάθε ευδαιμονία και μας κάνει ικανούς να επικοινωνούμε και να είμαστε φίλοι και με τους εαυτούς μας και με τους Θεούς9.
Ενώ κατά τον Αγάθωνα, ο έρωτας ούτε αδικεί, αλλά ούτε αδικείται από ανθρώπους και θεούς και τούτο διότι ο έρωτας δεν υπηρετεί και δεν ενεργεί με τη βία, αλλά θεληματικά.
Επί πλέον ο έρωτας, εκτός από δίκαιος, είναι και φρόνιμος, διότι εξουσιάζει όλες τις ηδονές και τις επιθυμίες.
Όσον αφορά για την ανδρεία του, στον έρωτα ούτε ο Άρης δεν μπορεί να αντισταθεί, άρα ο νικητής είναι πιο αντρειωμένος από τον νικημένο.
Εφόσον δε νικά τον πιο αντρειωμένο από τους άλλους (δηλαδή τον Άρη), φυσικά είναι (ο έρωτας) ο πιο αντρειωμένος απ’ όλους.
Ο έρωτας δεν είναι μόνον δίκαιος, φρόνιμος και ανδρείος, είναι συγχρόνως και σοφός, θα συνεχίσει ο Αγάθων να υποστηρίζει.
Η σοφία του έρωτα αποδεικνύεται από τη δύναμη που έχει να κάνει κάποιον άλλον ποιητή μόλις αυτόν αγγίξει, έστω κι αν ήταν άμουσος πρωτύτερα.
Αλλά μήπως δεν είναι του έρωτα σοφία η ζωντανή των όντων δημιουργία;
Επίσης δεν γίνεται περίφημος και λαμπρός τεχνίτης, όποιος πάρει για δάσκαλό του αυτόν τον Θεό ή δεν μένει στο σκοτάδι όποιον ο έρωτας δεν αγγίξει;
Είναι γεγονός ότι και ο θεός Απόλλων είχε τον Έρωτα ως δάσκαλό του που ανακάλυψε την τοξευτική, την ιατρική και μαντική του ικανότητα, οι Μούσες της μουσική τους, ο Ήφαιστος την μεταλλουργία, η Αθηνά την υφαντουργία και ο Ζευς τέλος την διακυβέρνηση θεών και ανθρώπων.
Ο Έρωτας, λοιπόν, αρχηγός και στρατηγός μας10!
Εάν η φύση έχει τον Έρωτα αρχηγό και στρατηγό, πολύ περισσότερο η κοινωνία των ανθρώπων.
Ως δημιούργημα της φύσης, έχει ανάγκη από αρχηγό και στρατηγό.
Ο αρχηγός και ο στρατηγός είναι εκείνος ο οποίος κινεί, δημιουργεί,
μεριμνά και συντηρεί την κοινωνία των ανθρώπων στην ύπαρξη και στην ευπραξία.
Από τον Έρωτα πρέπει ο αρχηγός και ο στρατηγός να κυριευθεί για να προσφέρει στην κοινωνία των ανθρώπων, διότι μόνον όταν αγαπά την κοινωνία των ανθρώπων κινείται και δημιουργεί για το αγαθό αυτής.
Όταν αγαπά την κοινωνία τότε ο αρχηγός και ο στρατηγός είναι φρόνιμος, σώφρονας, δίκαιος, ανδρείος, σοφός και άριστος τεχνίτης της ηγεσίας. 3

β. Νους Άρχει

Αλλά αν για τον έρωτα μίλησε ως πρωταρχική και άρχουσα του σύμπαντος κόσμου δύναμη, ο ίδιος ο Πλάτων στην κοσμογονία του αποφαίνεται, ότι χωρίς την «αρχή του Νου» δεν μπορεί να υπάρξει νόμος και τάξη, αρμονία και ισορροπία σ’ αυτόν τον κόσμο.
Επίσης, εάν ο κόσμος αυτός εδώ είναι καλός, σημαίνει ότι και ο δημιουργός πατέρας του είναι αγαθός και ότι, επιπλέον, με αυτό το αιώνιο πρότυπο του αγαθού έφτιαξε αυτόν τον κόσμο.
Ήταν ο δημιουργός αγαθός˙ στον αγαθό δε κανείς φθόνος δεν γεννιέται για κανένα πράγμα.
Επειδή λοιπόν ήταν χωρίς φθόνο, θέλησε να γίνουν όλα όσο το δυνατόν όμοια με τον εαυτό του.
Αφού θέλησε ο Θεός και Δημιουργός όλα να είναι αγαθά και τίποτε να μην είναι ατελές, παρέλαβε την άτακτη μάζα του σύμπαντος κόσμου και από την αταξία την έφερε στην τάξη, ως προτιμότερη κατάσταση από την άλλη.
Ακόμα, διαλογιζόμενος ο Θεός και Δημιουργός, βρήκε ότι κανένα από τα φυσικά και ορατά πράγματα, εάν δεν έχει νουν, δεν θα είναι ποτέ σαν σύνολο ωραιότερο και τελειότερο έργο από ένα άλλο σύνολο τ’ οποίο έχει νου και ότι νους πάλι είναι αδύνατο να γεννηθεί σε κανένα πράγμα χωρίς την ψυχή, δηλαδή την από έρωτα αυτοκίνηση.
Λόγω αυτών των σκέψεων, αφού έθεσε τον νου στην ψυχή και την ψυχή στο σώμα, δημιούργησε τον σύμπαντα κόσμο, προκειμένου αυτός να είναι των πάντων ο ωραιότατος και ο άριστος.
Η τοποθέτηση, όμως, αυτή της ψυχής στο σώμα δεν πρέπει να δημιουργεί σύγχυση, ότι το σώμα έγινε πριν από την ψυχή, καθόσον ο Θεός και Δημιουργός έφτιαξε την ψυχή προτέρα και πρεσβυτέρα από το σώμα κατά την ηλικία μας και την αρετή, διότι έμελλε να είναι δεσπότης και κυβερνήτρια του σώματος, το οποίον έμελλε να υπακούει.
Ο Πλάτων, όπως είδαμε, εξυμνεί τον έρωτα ως δημιουργό αιτία του
σύμπαντος κόσμου, αλλά δεν παραλείπει στις φιλοσοφικές του απόψεις να τονίζει, ότι είναι φύση του έρωτα η έλλειψη, δηλαδή η ανάγκη.
Έτσι η γέννηση του κόσμου αυτού έγινε μικτή με συνένωση της ανάγκης και του νου.
Ο νους δηλαδή κυβερνούσε την ανάγκη, με το να την πείθει και να την κατευθύνει προς το άριστο.
Η ανάγκη, λοιπόν, υποχωρούσε στη φρόνιμη πειθώ του νου, ώστε να λάβει το σύμπαν ολόκληρο τη σύσταση αυτή ευθύς εξ αρχής11.
Απ’ όλα όσα μέχρι τώρα εκτέθηκαν, παρατηρείται ότι ο Πλάτων θεωρεί τη φύση του Θεού και Δημιουργού αγαθή και ενάρετη και ως εκ τούτων και τα δημιουργήματά του «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση», σε διαφοροποίηση προς τον Όμηρο, που τόσο στην «Ιλιάδα» όσο και στην «Οδύσσεια», θέλει την ανάμειξη των θεών στις διαμάχες των ανθρώπων και στη συνύπαρξη των αρετών και των παθών σε θεούς και ανθρώπους12.
Ακόμα δε συναντήσαμε τον Πλάτωνα να θέτει την έλλειψη σαν ανάγκη, κίνηση του έρωτα προς την δημιουργία και την αρμονία, τα οποία αμφότερα, ανάγκη και έρωτας, είναι δυνάμεις της ψυχής στην οποία τελικά έχει τοποθετηθεί ο νους, προκειμένου το σώμα του σύμπαντος κόσμου να πειθαρχεί στο νου και να πορεύεται διαρκώς προς το άριστο.
Έτσι ο Πλάτων αποκλείει την διακυβέρνηση του όλου κόσμου από την δύναμη του αλόγου, του τυχαίου και του συμπτωματικού και συμφωνεί κατ’ αρχάς, όπως και ο Αριστοτέλης, με τον Αναξαγόρα, ότι ο νους είναι ο «βασιλιάς» του ουρανού και της γης και με την προϋπόθεση βέβαια, ότι η σοφία του νου συνυπάρχει με την ερωτική δύναμη της ψυχής.
Αυτή ακριβώς η συνύπαρξη συμβαίνει και στη φύση του Δία, αρχηγού των θεών, δηλαδή ενυπάρχει η βασιλική ψυχή με τον βασιλικό νου13.
Εφόσον στον αρχηγό των θεών συμβιώνουν ο έρωτας με τον νου, γιατί να μην συμβαίνει το ίδιο και στον αρχηγό των ανθρώπων, να ενυπάρχει στη φύση του η δύναμη με τη σοφία;
Η απάντηση δόθηκε πάλι από τον Πλάτωνα με την πρόταση του «Φιλοσόφου-Βασιλιά» στην «Πολιτεία» αρχικά, αλλά και στους «Νόμους» τελικά, όπου κυρίαρχοι είναι οι άριστοι νόμοι, τους οποίους καλούνται να εφαρμόζουν οι καθημερινά εναλλασσόμενοι κυβερνήτες.
Αλλά και σήμερα, οι απόφοιτοι Αξιωματικοί, από τις Ανώτατες Στρατιωτικές Ακαδημίες, φέρουν το έμβλημα της Θεάς Αθηνάς, σύμβολο της σοφίας και της δύναμης, διότι ο μύθος την φέρει να γεννιέται πάνοπλη από την κεφαλή του Δία.

γ. Η Αρμονία του Δυϊσμού

Αγαθό, λοιπόν, αποτελεί η συμβίωση του δυϊσμού του έρωτα και του νου, της δύναμης και της σοφίας και είναι αγαθόν διότι κάνει την ύπαρξη πληρέστερη και τελειότερη.
Με αυτό το οντολογικό περιεχόμενο οδηγείται ο Πλάτων να διατυπώσει τον λόγο, ότι συντίθεται το αδιαίρετο με το διαιρετό, το άπειρο με το πεπερασμένο, για να φτιάξουν τη ζώσα ψυχή, την ψυχή της κίνησης και της δημιουργίας η οποία με τέχνη άρχει ως νους, επιμέλεια και νόμος, ενώ τα σώματα άρχονται απ’ αυτήν.
Όλον τον κόσμο διοικεί η ψυχή μέσω του νου!
Αναφύεται, όμως, το ζήτημα, αν υπάρχει μία μόνο ψυχή ή περισσότερες που προκαλούν την κίνηση και ο Πλάτων απαντά, ότι είναι αδύνατον να υπάρχουν λιγότερες από δύο ψυχές.
Η μία πρέπει να είναι η «ευεργέτις ψυχή» και η δεύτερη, η ψυχή η οποία κάνει έργα αντίθετα προς τα εκείνα που εκτελεί η «ευεργέτις ψυχή».
Η άριστη ψυχή, λέει ο Πλάτων, επιμελείται ώστε το σύμπαν να εκτελεί τις αρμονικές κινήσεις, η δε άλλη ψυχή είναι υπεύθυνη για κάθε αποκλίνουσα κίνηση στο σύμπαν, αλλά με διακριτούς ρόλους μεταξύ τους.
Συντονιστής όμως για την αρμονία αυτών των αντιθέτων είναι συνολικά ο νους της ψυχής.
Ο Πλάτων όμως δεν παραλείπει να τονίζει, ότι στην διοίκηση και στη μέριμνα του θεού οφείλεται αυτή η εντελέχεια όλων των πραγμάτων14.
Αυτό το αγαθόν της επάρκειας, της αυτάρκειας και της τελειότητας όλου του κόσμου, έχει ως επιδίωξη και σκοπό τη σύνθεση του δυϊσμού της φύσης, προκειμένου ο κόσμος όλος να είναι σε αρμονία και ευδαιμονία.
Όπως είναι σκοπός και η «εντελέχεια», κατά τον Αριστοτέλη, από την δράση των εναντίων «δυνάμει» και «ενεργεία» στα φυσικά πράγματα, αλλά και χάριν της «ευδαιμονίας» των ανθρώπων από τις δυνάμεις του νου και της ψυχής., κατά τις πράξεις αυτών.
Επίσης και ο Ηράκλειτος, ο κατ’ εξοχήν φιλόσοφος των αντιθέτων, που θεωρεί αυτά ως υπεύθυνα των πολεμικών συγκρούσεων, αυτά πάλι τα αντίθετα θέτει να λειτουργούν μεταξύ τους αρμονικά, υπό τον έλεγχο του «Λόγου» 15.
Αυτόν τον σκοπό της αρμονικής συνύπαρξης εξυπηρετούν οι αμοιβαίως συντιθέμενες και συγχρόνως αναιρούμενες δυνάμεις της «Φιλότητας» και του «Νείκους» του Εμπεδοκλή, συνεπεία των οποίων (δυνάμεων) ο κόσμος δημιουργείται, γεννιέται και πεθαίνει, αλλά συγχρόνως υπάρχει αρμονικά16.
Αυτήν την διαίρεση και συγχρόνως τη σύνθεση εκφράζει και ο μύθος του Αριστοφάνη, σύμφωνα με τον οποίον αρχικά ο άνθρωπος ήταν μία ενιαία αυτάρκης ολότητα, ως αρρενοθήλυς οντότητα, η οποία αποσχίσθηκε και διαιρέθηκε, επειδή θέλησε να ανέβει στους Θεούς και από τότε ο Δίας δίχασε αυτή την ενιαία ολότητα σε αρσενικό και θηλυκό, τα οποία έκτοτε ο Έρωτας διαρκώς ζητά να επανενώσει.
Αλλά και αυτός ο Έρωτας, σύμφωνα με το μύθο της Διοτίμας, είναι καρπός της ένωσης της Πενίας (σύμβολο της έλλειψης και της ανάγκης) και του Πόρου (σύμβολο της πληρότητας και της αρμονίας)17.
Τέλος και αυτός ο Ζευς – Δίας (που σημαίνει αρρενοθήλυς) ο αρχηγός των θεών, αποτελεί σύνθεση του αγαθού, του δυϊσμού, σε μια ενιαία θεϊκή προσωπικότητα, χάριν της ευδαιμονίας θεών και ανθρώπων18.
Η ευδαιμονία των αρχομένων είναι ο τελικός και καθοριστικός σκοπός κάθε αρχής, κάθε ηγέτη.
Αυτός, όμως, ο ωραίος σκοπός του ηγέτη επιτυγχάνεται μόνον με τον έρωτα αυτόν προς τους αρχομένους.
Έρωτας, λοιπόν, είναι και η σύνθεση αρχής και αρχομένων και ο οποίος είναι αποτελεσματικός μόνον με την εφαρμογή, εκ μέρους του σοφού ηγέτη, της τέχνης του «στιμονιού» και του «υφαδιού», όπως ο ίδιος ο Πλάτων υποστηρίζει19.
Άρα ο δυισμός δεν είναι μόνον οντολογικό, υπαρξιακό και ηγετικό αγαθό μέσω της αρμονίας, είναι συγχρόνως και τέχνη ηγεσίας και κυβέρνησης των αρχομένων, χάριν της ενότητας και της ευδαιμονίας αυτών.
Αυτήν την τέχνη του «στημονιού» και του «νυφαδιού», ο Αριστοτέλης μετατρέπει σε πράξη με την εφαρμογή του «μέτρου της μεσότητας» στις αντικρουόμενες καταστάσεις των διαλόγων, προκειμένου να καταλήξουν σε κάποιο αμοιβαία αποδεκτό συμπέρασμα20.
Γι αυτόν τον λόγο, ο Πλάτων καταγγέλλει τους επαγγελματίες Σοφιστές, οι οποίοι, με τέχνη, διαστρεβλώνουν πλαστογραφώντας την αλήθεια με σκοπό την απάτη προς ίδιον όφελος21.
Τελικά, τη συμμετρία των αντιθέτων της ουσίας του κόσμου αναζητούν οι σύγχρονοι Φυσικοί επιστήμονες, τόσο στο όλον του σύμπαντος όσο και στα ελάχιστα σωματίδια στο μεγάλο εργαστήριο του CERN.
Αυτή η συμμετρία των αντιθέτων είναι που διατηρεί και την αρμονία στη Φύση.

4. Συμπέρασμα

Με άνεση, από τις παραπάνω σκέψεις του Πλάτωνος, εξάγεται το συμπέρασμα, ότι τόσο ο πολιτικός όσο και ο στρατιωτικός ή και οποιασδήποτε άλλης μορφής ηγέτης, πρέπει να διακατέχεται από ουσιαστική αγάπη προσφοράς προς τους πολίτες χάριν της ευδαιμονίας αυτών.
Ως επίσης να έχει τα προσόντα ώστε να λαμβάνει αποφάσεις με σωφροσύνη και τόλμη, εναρμονίζοντας αντιτιθέμενα προς επίλυση προβλήματα προς την ορθή κατεύθυνση.

Σημειώσεις – Σχόλια

1. Μεταξύ των άλλων για τον Πλάτωνα έχουν μιλήσει:
– Κωνσταντίνος Γεωργούλης. Εισαγωγή – Μετάφραση «Πολιτείας» του Πλάτωνα.
– Δημήτριος Γληνός. Εισαγωγή – Μετάφραση του «Σοφιστή» του Πλάτωνα.
– George Sabine. Η Ιστορία των Πολιτικών Επιστημών.
– Α.Ε. Ταylor. Πλάτων. Ο Άνθρωπος και το έργο του.
2. Πλάτων, «Πολιτεία» Περί Φυλακικής Τέχνης. 428β – 429α.
Πλάτων, «Πολιτικός». Περί Πολιτικής Επιστήμης 460 c.
3. Πλάτων, «Πολιτεία» 412c.
4. Αριστοτέλης «Πολιτικά» 1252 α/30 – 1252b.
5. Πλάτων, «Μένων», «Λάχης», «Πολιτεία», «Πολιτικός», «Νόμος». Η εξελικτικότητα των απόψεων του Πλάτωνα για το Ήθος του Ηγέτη.
Άρης Διαμαντόπουλος, Φιλοσοφία Ηγεσίας, Το Ήθος του Ηγέτη στον Πλάτωνα. Η Εξελικτική Πλατωνική Δυναμική. Σελίδες 6 – 8.
6. Πλάτων, «Κρατίλος» 401d.
7. Πλάτων, «Νόμος» 893β – 894ε, 895b, 89d.
8. Άρης Διαμαντόπουλος. Κύματα ο κόσμος. Η ζωή και κατ’ επέκταση η ψυχή σύμφωνα με προσωπική θεωρία τοποθετείται στο Ηλεκτρικό Δυναμικό των Κυττάρων, τ’ οποίον παρουσιάζει το γνώρισμα της αυτοκινησίας σύμφωνα με τις απόψεις του Πλάτωνα.
9. Πλάτων, «Συμπόσιο» 186α, 187α, 188d, 195c.
10. Πλάτων, «Συμπόσιο», 193d, 196b – 197b, 200ε.
11. Πλάτων, «Τίμαιος», 29α, 29ε, 30α, 34c, 48α.
Πράγματι, ο Πλάτων στο έργο του «Τίμαιος», το οποίον είναι το κατ’ εξοχήν «Περί Φύσεως» έργο του, ομιλεί για την δημιουργία του κόσμου και για τα φυσικά όντα, με έμφαση τονίζει τον Θεό ως Δημιουργό τους.
Θα μπορούσε να υποστηριχθεί, ότι κάτι ανάλογο μπορεί να συμβαίνει και με τον Αριστοτέλη, παρ’ όλα τα πολλά στοιχεία που ελλείπουν γι’ αυτό το θέμα, πλην όμως στα «Φυσικά» του έργα, τα οποία διασώθηκαν, δεν παραλείπει να σημειώνει την ύπαρξη του Θεού.
Η δε καταχώρηση στην παρούσα εργασία αποσπασμάτων, από έργα του Πλάτωνος,+ έστω και κατά μυθικόν τρόπον, καταδεικνύουν όχι μόνο τις σκέψεις του για την δημιουργία του κόσμου και τις αρχές λειτουργίας αυτού, αλλά συγχρόνως και την προέκταση ισχύος αυτού και στην στην κοινωνία των ανθρώπων.
12. Ήλιος. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό. Αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα. Όμηρος Κ.Δ. Γεωργούλης.
Σελίδες λ’ – λδ’.
13. Πλάτων. «Φίληβος», 28d, 28c, 30α – 31α.
Ήλιος. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό. Αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα. Αναξαγόρας. Σελίδες 226
– 230.
Άρης Διαμαντόπουλος. «Οι Έλληνες Φιλόσοφοι και η Φυσική». 6 ο Τόμος.
Ο Αναξαγόρας. Υπό έκδοση από «Δεσμός».
Οι Προσωκρατικοί φιλόσοφοι. G.S. Kirk – J.E. Raven – M. Schofield.
Μετάφραση Δημοσθένης Κούρτοβικ. Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος. Σελίδες 369 – 376.
Σημείωση 264.
14. Πλάτων, «Νόμοι» 892α, 896 b-d, 896ε, 899α, 905ε.
15. Πλάτων, «Τίμαιος» 33d και Αριστοτέλης: «Φυσικά», Μεταφυσικά» και «Περί
Ψυχής».
Άρης Διαμαντόπουλος. Οι Έλληνες Φιλόσοφοι και η Φυσική». 3ο Τόμος.
Ο Ηράκλειτος. Υπό έκδοση από «Δεσμός».
16. Ήλιος. Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό. Αρχαίο Ελληνικό Πνεύμα. Εμπεδοκλής.
Αποσπάσματα 8 – 16.
Άρης Διαμαντόπουλος. Οι Έλληνες Φιλόσοφοι και η Φυσική».5ο Τόμος.
Ο Εμπεδοκλής. Υπό έκδοση από «Δεσμός».
Οι Προσωκρατικοί Φιλόσοφοι, G.S. Kirk – J.E. Raven – M. Schofield.
Μετάφραση Δημοσθένης Κούρτοβικ. Εμπεδοκλής ο Ακραγαντινός. Σελίδες 297 – 302.
17. Πλάτων, «Συμπόσιο». Ο Μύθος του Αριστοφάνους. 189c – 193d. Ο Μύθος της
Διοτίμιας 202ε = 212.
18. Αποσυμβολισμός της Ελληνικής Μυθολογίας. Νικόλαος Μαργιωρής. Ζευς –
Δίας. Σελίδες 133 – 166.
19. Πλάτων, «Πολιτικός» 309d, 309 ε, 310α
Φιλοσοφία Ηγεσίας. Το Ήθος του Ηγέτη στον Πλάτωνα.
Άρης Διαμαντόπουλος. Αρχές και Τέχνη Ηγεσίας. Η Τέχνη της Ενότητας.
Σελίδες 175 – 177.
20. Αριστοτέλης. «Ηθικά Νικομάχεια».Μετάφραση-Σχόλια Ανδρέας Δαλέζιος.
Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975.
Μπαρμπαρούση Χριστίνα. Η θεωρία των Παγνίων. Περιοδικό «Προβληματισμοί» του
ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ. 93ο Τεύχος. Αθήνα 2018.
21 Α.Ε. Τaylor. Πλάτων, ο Άνθρωπος και το Έργο του. Σοφιστής. Σελίδα 448.
Μετάφραση Ιορδάνης Αρζόγλου. Εκδόσεις Μορφωτικό ΄Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
Αθήνα 2009.
22. Το παρόν κεφάλαιο, οι Αρχές Φιλοσοφίας Ηγεσίας, αποτελεί συμπληρωμένο κείμενο
από το σύγγραμμα του ιδίου με τίτλο: «Ο Πλατωνικός Ηγέτης». Εκδόσεις «Δεσμός».
Πειραιάς 2012.