Blog

“Οι μάχες κερδίζονται ή χάνονται πριν δοθούν”
Σουν Τζου | ~5ος αι. π.Χ.

Σύμφωνα με τους νόμους της Αεροδυναμικής (Magnan, 1934), οι μέλισσες είναι αδύνατο να πετάξουν• τα μικρά φτερά τους είναι αδύνατο να σηκώσουν το μεγάλο σώμα τους από το έδαφος. Οι μέλισσες φυσικά πετούν. Αδιαφορώντας για όσα οι άνθρωποι θεωρούν ακατόρθωτα, διαπραγματεύονται το βάρος τους με τους ειδικούς μυς πτήσης που έχουν αναπτύξει και τελικά κερδίζουν τη διαπραγμάτευση με τη βαρύτητα. Οι μέλισσες δεν πιστεύουν στα διλήμματα (όπως “πτήση/μη-πτήση”), γιατί –σε αντίθεση με την κοινωνία των ανθρώπων– στη φύση επικρατεί ισορροπία δυνάμεων.

Σύμφωνα με τους νόμους των Μαθηματικών (Arrow, 1951), η κοινωνική επιλογή είναι αδύνατο να προκύψει δημοκρατικά. Διότι ανάμεσα σε δύο επιλογές (α και β), πάντα θα υπάρχει μια τρίτη (γ), που θα υπερτερεί των άλλων δύο. Άρα, το γ πάντα θα επικρατεί ως δικτάτορας επί των προτιμήσεων/ψήφων/εκτιμήσεων των υπολοίπων ατόμων που προτιμούν το α ή β, καταστέλλοντας το μηχανισμό παραγωγής της κοινωνικής ευημερίας. Στην πράξη φυσικά δεν ισχύει. Οι τοπικές κοινωνίες της Μαριναλέδας στην Ισπανία και της Ανάβρας στη Μαγνησία, αδιαφορώντας για το δίλημμα “παγκοσμιοποίηση ή φτώχια”, προτίμησαν δημοκρατικά μια τρίτη επιλογή, αυτή της ενδογενούς τοπικής ανάπτυξης και εντός του υπάρχοντος συστήματος της αγοράς.

Τι είναι όμως αυτό που ενώνει το πέταγμα της μέλισσας με την ενδογενή ανάπτυξη, το κλάμα ενός μωρού με την περιστροφή της γης, την πυρηνική ενέργεια με τις εργασιακές σχέσεις, το λιώσιμο των πάγων με το πολίτευμα μιας χώρας, έναν ποδοσφαιρικό αγώνα με τον εμπορικό πόλεμο; η Θεωρία Παιγνίων. Η τρίτη μεγάλη ενοποιητική θεωρία του 20ου αιώνα μετά το Μαρξισμό και τη Σχετικότητα, που φιλοδοξεί να ενοποιήσει τις κοινωνικές επιστήμες. Άλλως, η μαθηματική διατύπωση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων συνεργασίας ή σύγκρουσης σε κάθε είδους σχέση δράσης – αντίδρασης.
Το 1904 η Elizabeth Magie Phillips, υποκινούμενη από το αίσθημά της περί κοινωνικής και οικονομικής δικαιοσύνης, δημιούργησε το πρώτο χειραγωγούμενο παίγνιο της Ιστορίας με αυτή τη μορφή, υπό την ονομασία “The Landlord’s Game”. Σκοπός του παιγνίου ήταν η πρακτική επίδειξη του σημερινού συστήματος αρπαγής της γης με όλες τις συνέπειες για τα εμπλεκόμενα μέρη. Το παίγνιο της Lizzie έγινε αργότερα γνωστό ως “Monopoly Game”. Παρά το γεγονός, ότι η θεωρία παιγνίων είναι τόσο παλιά όσο και η χρονολογία του σύμπαντος και ενώ γνωρίζουμε την ακμή της επί αρχαίου ελληνικού και κινεζικού πολιτισμού, πριν το “The Landlord’s Game” δεν έχει εντοπιστεί παίγνιο συστηματοποιημένο κατά τέτοιο τρόπο.

Έπειτα, το 1928, ο σπουδαίος πανεπιστήμονας John von Neumann, εισάγει τη θεωρία – βόμβα στα θεμέλια του κόσμου όπως ήταν γνωστός έως τότε, υπό την ονομασία “Zero–Sum Games” (Μη-Συνεργατικά Παίγνια, Μηδενικού Αθροίσματος ή απόλυτης σύγκρουσης). Ο ίδιος θεωρούσε, ότι η σύγκρουση ήταν αυτή που τροφοδοτούσε οποιαδήποτε μορφή φυσικής και κοινωνικής αλληλεπίδρασης και έκανε τη γη να κινείται. Όμως ο άνθρωπος θεωρείται ον ορθολογικό (μη-παράλογο). Και εδώ προκύπτει το παράδοξο των ορθολογικών συγκρούσεων: πώς είναι δυνατόν οι λογικοί άνθρωποι να καταλήγουν σε πολέμους; Αν και ο κανόνας, ότι στη διαπραγμάτευση μεταξύ των δύο ο ένας πάντα θα κερδίζει και ο άλλος πάντα θα χάνει έχει καταρριφθεί δύο φορές από τότε (Nash, 1951, Παπακωνσταντινίδης, 1988), ωστόσο έμελλε να συστηματοποιήσει για πάντα τη συμπεριφορική διάσταση των μαθηματικών στη στρατηγική λήψη αποφάσεων δράσης και αντίδρασης.
Το 1951 ο “υπέροχος” μαθηματικός John Forbes Nash Jr. αμφισβήτησε το ως άνω θεώρημα με μετατροπή της σύγκρουσης σε διαπραγμάτευση, υπό την ονομασία “Win–Win Games”. Ο ίδιος απέδειξε, ότι μπορούν δύο (ή πεπερασμένοι) παίκτες να αποφύγουν τη σύγκρουση με το να διαπραγματευθούν και να κερδίσουν και οι δύο (Συνεργατικά Παίγνια, Μη-Μηδενικού Αθροίσματος) από το κλείσιμο μιας συμφωνίας (Ισορροπία Nash). Και εδώ όμως το πρόβλημα είναι το αν θέλουν να διαπραγματευθούν. Μπορεί να μη θέλουν, ο μύθος του εργαλειακού ορθολογισμού έχει επίσης καταρριφθεί• οι παίκτες γνωρίζουν το συμφέρον τους, αλλά είναι δυνατό να μην το επιδιώξουν, λόγω αδιαφορίας, ελλιπούς ενημέρωσης, εγωισμού, αφερεγγυότητας, κ.λπ.

Το 1988 ο καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και εκ των σχεδιαστών του ευρωπαϊκού προγράμματος LEADER για την αγροτική ανάπτυξη Λεωνίδας Α. Παπακωνσταντινίδης μετατρέπει την προτίμηση/ψήφο/εκτίμηση σε διαπραγμάτευση και διατυπώνει το μοντέλο αποφυγής συγκρούσεων ή απόλυτης συνεργασίας “Win–Win–Win Papakonstantinidis Model”, θέτοντας το εξής ερώτημα που ανακινεί τα Οικονομικά: αν τελικά αποφασίσουν οι δύο παίκτες να διαπραγματευθούν και κερδίσουν από τη συμφωνία (win-win), τί γίνεται με το περιβάλλον εκτός του παιγνίου; Ωφελείται ή ζημιώνεται από τη διαδικασία; Έστω, ότι: οι Trump και Putin αποφασίζουν να συνεργαστούν και να διαμορφώσουν από κοινού την εμπορική πολιτική της παγκόσμιας αγοράς.

Τί συμβαίνει με τους υπόλοιπους 7 δις ανθρώπους, των οποίων οι ζωές είναι συνδεδεμένες με αυτή την πολιτική; Συμφωνούν ή διαφωνούν με αυτή την απόφαση; Οπότε, απαιτείται ένας τρίτος διαπραγματευτής στη διαδικασία (δηλαδή, να συμμετέχει το εξωτερικό περιβάλλον), που θα διασφαλίζει καθολική νίκη με διάχυση του οφέλους στην κοινωνία (εδώ οι πάσης φύσεως οργανωσιακές οντότητες με το ενιαίο σύστημα αξιών τους). Ο μέσος παράγοντας σαν σαφής τρίτος διαπραγματευτής παρεμβαίνει ως επιδιαιτητής, ηγέτης και κύριος (και ταυτόχρονα απλό μέλος) του παιγνίου, υπό την ονομασία “Overall Agent” (Papakonstantinidis, Barbarousi, 2018) και επιτυγχάνει τη λήψη απόφασης, που λειαίνει τις γωνίες της σύγκρουσης και κλειδώνει τη συμφωνία σε ένα μόνο σημείο μέγιστου οφέλους για όλες τις πλευρές την ίδια χρονική στιγμή. Σε αυτό το μοντέλο αποφυγής συγκρούσεων ή απόλυτης συνεργασίας (Papakonstantinidis, Barbarousi, 2018), θεωρούμε ότι αν ο τρίτος διαπραγματευτής δεν παρέμβει με τον τρισδιάστατο ρόλο του, δηλαδή όντας μόνο ισότιμος με τους άλλους δύο, τότε πρόκειται για έναν ακόμη παίκτη στην ισορροπία Nash. Άρα καμία συμβολή στο αναπτυξιακό πρόβλημα (ή πρόβλημα ανισότητας, δύο πόλων, δύο άκρων κ.λπ.). Επίσης, δεν μπορεί να είναι ούτε μόνο ισχυρότερος από τους άλλους δύο, γιατί τότε πρόκειται για το δικτάτορα του Arrow που εξουσιάζει πάντα τις άλλες δύο επιλογές. Οπότε θα πρέπει να αποδεχθούμε, ότι πράγματι δεν μπορούμε να επιλέξουμε δημοκρατικά, π.χ. για τον τρόπο επίτευξης της οικονομικής ανάπτυξης. Συνεπώς, ο τρίτος παίκτης είναι και ίσος και πρώτος μεταξύ ίσων στο παίγνιο.

Παρ’ όλα αυτά, ένα πράγμα έχουμε αποδεχθεί. Ότι δεν μπορούμε να αναγκάσουμε δύο παίκτες να διαπραγματευθούν. Μπορούμε όμως να τους παρακινήσουμε στη συνεργασία, χτυπώντας τον εγωισμό τους, επιδεικνύοντας τον ανάλογο βαθμό αδιαφορίας και στους δυο. Στρέφοντας το ενδιαφέρον μας σε μια τρίτη σαφή επιλογή, πολύ πριν αλληλο-συντριβούν, μοιραία θα ισορροπήσουν. Αυτό σημαίνει, ότι καμία πλευρά δεν έχει τη δύναμη ή το δικαίωμα να επιβάλλει την απόφασή της και δείχνει την πραγματική δύναμη της διαπραγμάτευσης…
______________________
Βιβλιογραφία
Amin, S., (1976), “Unequal Development: An Essay on the Social Formations of Peripheral Capitalism”, New York : Monthly Review Press
Arrow, K., (1951), “Social Choice and Individual Values”, New York : Wiley
Aumann, R., (1976), “Agreeing to Disagree”, The Annals of Statistics, Vol. 4, No. 6. pp. 1236 – 1239
Dodson, E., (2011), “How Henry George’s Principles Were Corrupted Into the Game Called Monopoly”, The Henry George.org
Friedmann, J., Weaver, C., (1979), “Territory and function: the evolution of regional planning”, Berkeley : University of California Press
Harsanyi, J., (1967), “Games with incomplete information played by Bayesian players”, Management Science, Vol. 14, No 5, pp. 159 – 502
Nash, J., F., (1953), “The Bargain Problem”, Econometrica, Vol. 21, Is. 1, pp. 128 – 140
Nash, J., F., (1951), “Non-Cooperative Games”, Annals of Mathematics, Vol. 54, No. 2, pp. 286 – 295
Neumann, J., von, Morgenstern, O., (1947), “Games Theory and Economic Behavior”, Princeton : Princeton University Press
Papakonstantinidis, L., (2017), “The ‘Win-Win-Win Papakonstantinidis Model’: from Social Welfare’s Philosophy Towards a Rural Development Concept by Rural Tourism Approach: The WERT Case Study”, International Journal of Innovation and Economic Development, Vol. 3, Is. 5, pp. 7-25
Papakonstantinidis, L., Barbarousi, C., (2018), “A Social Welfare Economics Proposal through Bargaining Theory: a Win-Win-Win Papakonstantinidis Model approach inserting Overall Arbitrator Player to the Local Development Game”, International Journal of Innovation and Economic Development, Vol. 3, Is. 6, pp.50-56
Segelken, R., (2000), “Bumblebees Finally Cleared for Takeoff: Insect Flight Obeys Aerodynamic Rules”, Cornell University Chronicle
Sen, A., (1994), “The formulation of rational choice”, American Economic Review, Papers and Proceedings, pp. 385 – 390n
Varoufakis, V., (2008), “Game Theory: Can it unify the social sciences?”, Organization Studies, Vol. 29, pp. 1255 – 77