Αναστασία Μπουρσανίδου*: Διχασμός στη διεθνή κοινότητα για την διαχείριση του ζητήματος της μετανάστευσης.
Στις 10-11 Δεκεμβρίου στο Μαρακές του Μαρόκο έλαβε μέρος η Διάσκεψη του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την αποδοχή του Παγκόσμιου Συμφώνου για την Ασφαλή, Ομαλή και Τακτική μετανάστευση.
Η Διάσκεψη του προηγούμενου μήνα αποτελεί το δεύτερο στάδιο, μετά την Σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών στην Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο του 2016, για την ολοκλήρωση της συμφωνίας σχετικά με το ζήτημα διεθνούς διαχείρισης του φαινομένου της μετανάστευσης.
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών από την ίδρυση του έπειτα από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου εργαζόταν με σκοπό την διατήρηση της ειρήνης και της συλλογικής ασφάλειας στο διεθνές σύστημα μέσω της οικουμενικής συνεργασίας. Οι μνήμες του πολέμου είχαν ως αποτέλεσμα την συμφωνία μεταξύ των κρατών για ουσιώδη και αποτελεσματική διεθνή συνεργασία.
Οι προσπάθειες για την διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και τον κατευνασμό των συγκρούσεων υπήρξαν πολλές. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι προσπάθειες δεν υπήρξαν πάντοτε αποδοτικές και έχει ασκηθεί μεγάλη κριτική από διεθνείς αναλυτές όσον αφορά την αποτελεσματικότητα του Οργανισμού καθώς επίσης και την δομή του, αναφορικά με το δικαίωμα των 5 μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του για Βέτο. Σήμερα μεγάλος αριθμός από οργανισμούς για την ειρήνη καταλογίζει στον ΟΗΕ την ευθύνη για την αποτυχία αντιμετώπισης του πολέμου στη Συρία και της προσφυγικής κρίσης.
Οι προσπάθειες διεθνούς συνεργασίας επί του παρόντος βρίσκονται σε αδιέξοδο καθώς η διεθνής συγκυρία έχει διαφοροποιήσει σε μεγάλο βαθμό τα εθνικά συμφέροντα των παραγόντων του διεθνούς συστήματος. Οι κύριες τάσεις προσέγγισης του προσφυγικού ζητήματος είναι δύο. Η πρώτη αντανακλάται στην επιθυμία για ενίσχυση της πολυμερούς συνεργασίας με στόχο την καλύτερη διαχείριση της προσφυγικής κρίσης και την εξασφάλιση χιλιάδων ζωών και η δεύτερη κατευθύνεται από τον φόβο για την υπονόμευση της εθνικής κυριαρχίας, το εθνικιστικό συναίσθημα και την ξενοφοβία.
Οι μέχρι στιγμής προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης έχουν αποδειχθεί ανεπαρκείς και στις ηγεσίες αρκετών κρατών-μελών αναδείχθηκαν εθνοκεντρικές πολιτικές με στόχο την προστασία του εθνικού συμφέροντος και την προστασία των κοινωνιών, στις οποίες εισχώρησε μεγάλος αριθμός προσφύγων. Παρόλο που τα νούμερα των αφίξεων έχουν ελαττωθεί σε σχέση με το 2015, τα συνολικά αποτελέσματα φανερώνουν την αναποτελεσματικότητα των προσπαθειών και μεταφράζονται στην επιδείνωση της οικονομικής αδυναμίας των κρατών-μελών, στην αδυναμία απορρόφησης των προσφύγων από τις τοπικές κοινωνίες, την εξαθλίωση των προσφύγων και την απώλεια χιλιάδων ζωών κατά την διάρκεια των προσπαθειών μετακίνησης.
Η ανάγκη για μια καλύτερη και ενισχυμένη διακρατική συνεργασία είναι ανάγκη μείζονος σημασίας. Στην βάση αυτή τοποθετείται η Διακήρυξης της Νέας Υόρκης που προέκυψε από την Σύνοδο που πραγματοποιήθηκε το 2016 στις Ηνωμένες Πολιτείες και επικυρώθηκε και από τα 193 μέλη των Ηνωμένων Εθνών. Το κείμενο αναφέρεται στην ανάπτυξη της διεθνούς συνεργασίας συνθέτοντας με τον τρόπο αυτό ένα παγκόσμιο σύμφωνο με στόχο την εξασφάλιση των βιώσιμων μετακινήσεων και την ασφαλή μετανάστευση. Κύριοι του άξονες είναι η χορήγηση ανθρωπιστικής και οικονομικής βοήθειας στα κράτη που έχουν πληγεί σε μεγαλύτερο βαθμό από τις προσφυγικές αφίξεις εντός των συνόρων τους, ο ασφαλής επαναπατρισμός των προσφύγων, η ομαλή ενσωμάτωση στις τοπικές κοινωνίες και η προστασία των δικαιωμάτων των προσφύγων, των γυναικών και των παιδιών. Βασικό στοιχείο για τον συλλογισμό του συνταχθέντος κειμένου είναι ότι η μετανάστευση μπορεί να λάβει θετικές διαστάσεις και κάθε πρόσφυγας δύναται να συμβάλλει στο κοινωνικό σύνολο υπό τις κατάλληλες συνθήκες.
Η αμφισβήτηση παρουσιάζεται έναν χρόνο μετά, τον Δεκέμβριο του 2017 με την απόσυρση των Ηνωμένων Πολιτειών από την Διακήρυξη της Νέας Υόρκης. Ο αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ απέρριψε το Σύμφωνο για την Μετανάστευση και κατήγγειλε την ασυμβατότητα αυτού με την αμερικάνικη μεταναστευτική πολιτική. Ο Λευκός Οίκος αντιμετώπισε το Σύμφωνο ως απειλή κατά της εθνικής κυριαρχίας και υπογράμμισε ότι οι ΗΠΑ φέρουν την αποκλειστική ευχέρεια για την κατάρτιση της μεταναστευτικής πολιτικής τους. Η αποχώρηση των ΗΠΑ δεν ήταν παρά μόνο η αρχή. Το παράδειγμα των αμερικανών ακολούθησε και το Ισραήλ. Ο Πρωθυπουργός του, Μπενιαμίν Νετανάχου εξέφρασε την προσήλωση του στην φύλαξη των συνόρων από τους παράνομους μετανάστες και απέσυρε την συμμετοχή του από το Παγκόσμιο Σύμφωνο. Το ίδιο συνέβη και με την Αυστραλία, της οποίας ο Πρόεδρος Σκοτ Μόρισον ασκεί άκρως αυστηρή μεταναστευτική πολιτική καταδικάζοντας το Σύμφωνο για την έλλειψη διακρίσεως μεταξύ νόμιμων και παράνομων μεταναστών. Η Δομινικανή Δημοκρατία και η Χιλή αποχώρησαν και αυτές από τις διαδικασίες για την επικύρωση του Συμφώνου.
Ο διχασμός αναπτύσσεται και χαρακτηρίζει πλέον το κλίμα και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσα στην οποία η δυσαρέσκεια και η απογοήτευση συνιστούν τα κυρίαρχα λαϊκά συναισθήματα. Υπό αυτές τις συνθήκες η ρητορική της ακροδεξιάς και ο λαϊκισμός βρήκαν πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη τους και την εξασφάλιση της υποστήριξης των εθνικιστικών τους καταβολών, καταδεικνύοντας το Παγκόσμιο Σύμφωνο για την Μετανάστευση ως φόβητρο μέσα από το οποίο ελλοχεύουν ακόμα μεγαλύτεροι κίνδυνοι σε θέματα εθνικής ασφάλειας και ανεξαρτησίας.
Ο συγκρουσιακός χαρακτήρας χαρακτηρίζει όχι αποκλειστικά τις διακρατικές σχέσεις αλλά σε μεγάλο βαθμό και το εσωτερικό περιβάλλον των ηγεσιών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το πολιτικό σκηνικό στο Βέλγιο, ο πρωθυπουργός του οποίου, Σαρλ Μισέλ, επιθυμώντας την διατήρηση της διεθνούς αξιοπιστίας της χώρας παρευρέθηκε στην Διάσκεψη του Μαρακές και προσέφερε την έγκριση της πατρίδας του στο Σύμφωνο. Πλήρωσε, ωστόσο, το πολιτικό τίμημα της απόφασης του με την απώλεια της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας της κυβέρνησης λόγω της αποχώρησης του εθνικιστικού φλαμανδικού κόμματος, του μεγαλύτερου κόμματος στον κυβερνητικό συνασπισμό του Βελγίου. Στο Μαρακές ο πρωθυπουργός αναγνώρισε την πολύπλοκη φύση του μοντέλου, το υποστήριξε όμως ως το μοναδικό μέσον για την τελική επίλυση του προβλήματος. Με την κίνηση του αυτή θυσίασε μαζί με την εμπιστοσύνη της Βουλής πιθανότατα και την λαϊκή νομιμοποίηση.
Στην Γαλλία επίσης παρουσιάστηκαν έντονες προστριβές μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων καθώς την δυσαρέσκεια του εξέφρασε το ακροδεξιό κόμμα, υπό την Μαρί Λε Πεν, η οποία ζήτησε την παραίτηση του Εμανουέλ Μακρόν, χαρακτηρίζοντας την αποδοχή του Συμφώνου ως πράξη προδοσίας. Την απόσυρση της υποστήριξης της ανακοίνωσε και η Ιταλία, μια χώρα η οποία από το 2014 έχει δεχτεί περισσότερες από 640.000 αφίξεις αλλοδαπών, με χώρα προέλευσης κυρίως την Λιβύη. Η αυστηρή μεταναστευτική γραμμή του ιταλικού κράτους παρόλ΄αυτά τυγχάνει της υποστήριξης της πλειοψηφίας του λαού και πρόσφατα ενισχύθηκε με την έγκριση νομοσχεδίου για την αυστηρότερη διαδικασία παροχής διεθνούς προστασίας. Η ιταλική κυβέρνηση είναι απρόθυμη να συμμετάσχει σε διαδικασίες που θα επέφεραν την ¨αλλοίωση¨ της εθνολογικής σύστασης της χώρας, σύμφωνα με τα λόγια του Υπουργού Εσωτερικών Ματέο Σαλβίνι.
Το ανατολικό τμήμα της Ευρώπης διαπνέεται και αυτό από εχθρικό για τους μετανάστες κλίμα. Το πολωνικό κράτος έθεσε σε προτεραιότητα την διατήρηση της εθνικής κυριαρχίας σε θέματα μεταναστευτικής πολιτικής και απομακρύνθηκε από την συμφωνία. Στον αριθμό των κρατών που τερμάτισαν τις δεσμεύσεις τους για πολυμερή συνεργασία επάνω στο μεταναστευτικό τοποθετείται πλέον και η Σλοβακία εκφράζοντας τις επιφυλάξεις της σχετικά με τον ενδεχόμενο φιλοξενίας μεγαλύτερου αριθμού προσφύγων από τον επιθυμητό. Ούτε εκεί μπορεί όμως να παρατηρηθεί ομοφωνία στις αποφάσεις. Οι αντι-μεταναστευτικές θέσεις της κυβέρνησης βρίσκουν αντίθετο τον Υπουργό Εξωτερικών, Μίροσλαβ Λάιτσακ ο οποίος κατήγγειλε την κυβέρνηση για λαϊκισμό και εθνικιστικές επιδιώξεις. Ο Μίροσλαβ Λάιτσακ είχε διατελέσει την θητεία του σαν Πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών κατά το έτος 2017 και επέβλεψε ο ίδιος την διαδικασία σχεδιασμού του Συμφώνου.
Οι κυβερνήσεις της Αυστρίας, της Ουγγαρίας, της Τσεχίας και της Βουλγαρίας επέλεξαν να απέχουν τόσο από τη Διάσκεψη όσο και από το Σύμφωνο. Τα αίτια συνοψίζονται σε εθνικιστικές επιδιώξεις και σε μεγάλο αριθμό εντοπίζονται και στις απόψεις των υπολοίπων κρατών που υποχώρησαν από τις δεσμεύσεις της Διακήρυξης της Νέας Υόρκης. Οι διεθνείς εξελίξεις αναδιαμόρφωσαν την πολιτική ατζέντα τοποθετώντας έτσι την προστασία της αρχής της εθνικής κυριαρχίας στην κορυφή της. Ο πολιτικός λόγος του εθνικισμού πέτυχε αξιοσημείωτη νίκη και επηρέασε τις διεθνείς ισορροπίες με τις ενέργειες του.
Η Διάσκεψη στο Μαρακές εν τέλει ολοκληρώθηκε με επιτυχία και η Ελλάδα συνέβαλε στην επικύρωση του Παγκοσμίου Συμφώνου για την Ασφαλή Μετανάστευση με την θετική της ψήφο. Το κείμενο υιοθετήθηκε συνολικά από 150 έθνη, τα οποία συμφώνησαν στην βούληση τους για οικουμενική προσέγγιση στην άσκηση της μεταναστευτικής πολιτικής. Δεν έχει δεσμευτικό χαρακτήρα με σκοπό την επίδειξη σεβασμού στην αρχή της εθνικής κυριαρχίας και η ουσία των διατάξεων του έγκειται στην παραδοχή της ύπαρξης της μετανάστευσης ως ένα ζήτημα διαχρονικού χαρακτήρα. Η τελική ψηφοφορία επικύρωσης του Συμφώνου αναμένεται να πραγματοποιηθεί στις 19 Δεκεμβρίου στην Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ οπού θα ξεκινήσει επίσημα η πρώτη προσπάθεια διεθνούς συνεργασίας επάνω στο ζήτημα της μετανάστευσης.
Στο Μαρακές οι απόψεις της γερμανίδας καγκελάριου, Angela Merkel, για την ανάγκη διακρατικής συνεργασίας επικροτήθηκαν στο έπακρο και επιβεβαίωσαν την ύπαρξη των δύο αντίθετων πόλων για την αντιμετώπιση των διεθνών προκλήσεων. Η υποστήριξη της λαϊκής γνώμης για την υπεράσπιση των συνόρων από περισσότερες αφίξεις αλλοδαπών συνιστά συμπεριφορά προερχόμενη από τον φόβο της απώλειας της ανεξαρτησίας και κατ’επέκτασιν της εθνικής ταυτότητας. Οι κίνδυνοι που εμφανίστηκαν με τις τεράστιες πληθυσμιακές μετακινήσεις φόβισαν ακόμα περισσότερο τους πολίτες και καθώς τα προβλήματα γιγαντώθηκαν, η λαϊκή γνώμη νομιμοποίησε την αυστηρή στάση στο θέμα της μετανάστευσης αποδεχόμενη τις εθνικιστικές καταβολές της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας. Τα αποτελέσματα της διεθνούς προσπάθειας θα τα κρίνει το πέρασμα του χρόνου. Το σίγουρο είναι ότι για την διαχείριση του ζητήματος απαιτείται συντονισμένη προσπάθεια και μεγάλη υπομονή. Οι συγκρούσεις, ωστόσο, και ο διχασμός στέκονται εμπόδια στην πραγματοποίηση ουσιαστικών βημάτων για την βελτίωση των διακρατικών σχέσεων και για την εξασφάλιση της ευημερίας των πολιτών.
Εν κατακλείδι, αξίζει να σημειωθεί η ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα άποψη του συγγραφέα και δημοσιογράφου για την μετανάστευση, Roy Beck, η οποία εκφράζεται μέσα από ένα βίντεο που αναδεικνύει το πρόβλημα στις πραγματικές του διαστάσεις και προσφέρει τροφή για την σκέψη. Σε αυτό, ο δημοσιογράφος παρουσιάζει την επιμονή της αμερικανικής –και όχι μόνο- ηγεσίας στην εξεύρεση λύσεων για το μεταναστευτικό ζήτημα και την καλύτερη διαχείριση του που, ωστόσο, στερούνται ουσίας. Ακόμα και σε περίπτωση που υπήρχε η δυνατότητα να επιτευχθεί η ομαλή και ποιοτική απορρόφηση των μεταναστευτικών πληθυσμών, σε καμία περίπτωση αυτό δεν θα έλυνε κανένα πρόβλημα, ακόμα και στην περίπτωση που πολλαπλασιαζόταν ο επιτρεπτός αριθμός των νόμιμων μεταναστών και προσφύγων. Στους πολιτικούς κύκλους επικρατεί πιθανότατα σύγχυση καθώς ως ζήτημα προς επίλυση προσεγγίζεται το μεταναστευτικό όταν στην πραγματικότητα η ουσία του έγκειται στην εξαθλίωση των κοινωνιών κατώτατου βιοτικού επιπέδου και ο τρόπος ζωής τους είναι άμεσα συνυφασμένος με την φτώχεια και τις συγκρούσεις. Η φύση του πραγματικού προβλήματος υποκρύπτεται και ο μοναδικός τρόπος για την ριζική του επίλυση έγκειται στην ίδια την πηγή του. Η διεθνής κοινότητα πρέπει να επικεντρώσει την υποστήριξη της στην επίλυση των συγκρούσεων και την κατάλυση των απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης, θέτοντας με τον τρόπο αυτόν τα θεμέλια για την εξέλιξη των κοινωνιών αυτών και την εξάλειψη του στίγματος του ’’Τρίτου Κόσμου’’.
Αρθρογραφία:
http://www.thenews.pl/1/9/Artykul/392943,Poland-will-not-sign-UN-migration-pact-govt-minister
https://uawire.org/ukraine-refused-to-sign-un-migration-pact
https://www.huffingtonpost.gr/2015/10/24/diethnes-70_n_8376090.html
https://edition.cnn.com/2017/12/03/politics/us-global-compact-migration/index.html
https://refugeesmigrants.un.org/migration-compact
https://www.youtube.com/watch?v=LPjzfGChGlE&t=220s
https://www.bbc.com/news/world-europe-46585237