Blog

Ένας χρόνος ταλιμπανικό Αφγανιστάν. Πού βρίσκεται και πού οδεύει

Κωνσταντίνος Λουκόπουλος

Μπορεί η προσοχή της διεθνούς κοινότητας και ιδιαίτερα των Ευρωπαίων να είναι αναμφίλεκτα στραμμένη στον πόλεμο στην Ουκρανία, αλλά τις τελευταίες εβδομάδες παντού σε όλο τον κόσμο ρίχνουμε «πολλές ματιές» στο Αφγανιστάν. Ο πρώτος βασικός λόγος για αυτό το ενδιαφέρον ήταν η συμπλήρωση ενός χρόνου από την ουσιαστικά χωρίς μάχη κατάληψη της Καμπούλ από τους Ταλιμπάν με τα δίκυκλά τους και τις σκηνές χάους που ακολούθησαν με την εκκένωση των τελευταίων δυτικών και πάνω από 120 χιλιάδων Αφγανών.

Ο δεύτερος ήταν η εκτέλεση από τους Αμερικανούς την 31 Ιουλίου, του ηγέτη της Αλ Κάιντα Αιμάν Αλ Ζαουάχρι στην Καμπούλ διαχέοντας και πάλι τον προβληματισμό για το αν το Αφγανιστάν μπορεί και πάλι να γίνει ασφαλές καταφύγιο της διεθνούς ισλαμιστικής τρομοκρατίας.

Εύλογο λοιπόν το ερώτημα που τίθεται για το ποια είναι η παρούσα κατάσταση και φυσικά που οδεύει το Ισλαμικό Εμιράτο του Αφγανιστάν όπως ονομάζεται πλέον το ταλιμπανικό Αφγανιστάν. Με τον παρόν άρθρο-ανάλυση που θα δημοσιευτεί σε δύο μέρη λόγω της έκτασης του, θα επιχειρήσουμε να δώσουμε μία όσο το δυνατόν πληρέστερη πληροφοριακά εικόνα της χώρας αυτής της Νότιας Ασίας όπου την 31 Αυγούστου συμπληρώνεται ένας χρόνος από την αποχώρηση του τελευταίου Αμερικανού Στρατιωτικού, του Διοικητού της 82ης Αερομεταφερόμενης Μεραρχίας Υποστράτηγου Κρίστοφερ (Κρις) Ντόναχιου. Παρεμπιπτόντως για «ιστορικούς λόγους» να πούμε ότι την παρούσα περίοδο ο Στρατηγός Ντόναχιου με ένα μεγάλο μέρος της Μεραρχίας του βρίσκεται στην Πολωνία λόγω του πολέμου στην Ουκρανία ως ενίσχυση των νατοϊκών δυνάμεων.

Κατ’ αρχήν κρίνεται σκόπιμο να τονίσουμε ότι το εμιράτο είναι οργανωμένο γύρω από έναν ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη τον εμίρη, που είναι και ο πνευματικός καθοδηγητής του κράτους και πιστεύεται ότι είναι προικισμένος από τον …Θεό με την εξουσία να επιβλέπει όλες τις υποθέσεις του κράτους και της κοινωνίας! Στο Ισλαμικό Εμιράτο των Ταλιμπάν ο ανώτατος ηγέτης είναι ο εμίρης, ο μυστικοπαθής Σεΐχης Χαϊμπατουλάχ Αχουντζάντα που έχει την έδρα τους στην Κανταχάρ. Οι όποιες αποφάσεις της «Κυβέρνησης» των Ταλιμπάν, ακόμα και ήσσονος σημασίας τίθενται πάντοτε υπό την κρίση του. Αυτό φάνηκε και τον Μάρτιο όταν την τελευταία στιγμή αναίρεσε την απόφαση για την πολυπόθητη επιστροφή των κοριτσιών στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Ο εμίρης και ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης πλαισιώνεται από ένα συμβούλιο υπερσυντηρητικών μουλάδων («Ραχμπαρί Σούρα)»!

Πρέπει να ομολογήσουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος της χώρας βρίσκεται σε μία σχετική ηρεμία. Υπάρχουν βέβαια ενίοτε βομβιστικές επιθέσεις από πλευράς του Ισλαμικού Κράτους-Κορασάν (ΙΚ-Κ) για το οποίο είχαμε δώσει πολλά στοιχεία πριν από ένα χρόνο σε άρθρο μας με τίτλο: «Στο ισλαμιστικό καμίνι του Ταλιμπανικού Αφγανιστάν». Συμβαίνουν παράλληλα και σποραδικές συγκρούσεις σε απομακρυσμένες περιφέρειες ιδιαίτερα στον βορρά με ανομοιογενείς ομάδες που αποτελούνται από παλαιά αντισοβιετικά στοιχεία μουτζαχεντίν και διάσπαρτα υπολείμματα των αφγανικών δυνάμεων ασφαλείας που κατέρρευσαν το περασμένο καλοκαίρι.

Το Μέτωπο Εθνικής Αντίστασης (National Resistance Front) μία Συμμαχία Τατζίκων με Ουζμπέκους το οποίο έχει Αρχηγό τον Αχμάντ Μασσούντ από το Παντζίρ είναι η πιο αξιόλογη κίνηση αλλά δεν τυγχάνει διεθνούς υποστήριξης. Φαίνεται λοιπόν ότι το νέο καθεστώς ασκεί έναν γενικό έλεγχο της χώρας. Η προπαγάνδα των Ταλιμπάν εστιάζεται στο να παρουσιάζουν αυτή την σχετική ηρεμία ως ένδειξη ότι το η επάνοδος τους στην εξουσία έχει προσφέρει την πρώτη περίοδο ειρήνης στη χώρα εδώ και δεκαετίες και ότι, παρά την παρουσία του Αλ Ζαουάχρι στην Καμπούλ δεν υφίσταται διεθνική τρομοκρατική απειλή (για το συγκεκριμένο θέμα όμως θα αναφερθούμε στο δεύτερο μέρος της ανάλυσης αυτής).

Όπως είναι γνωστό η λεγόμενη προσωρινή Κυβέρνηση απαρτίζεται μόνον από ανώτερους ηγέτες των Ταλιμπάν και του Δικτύου Χακανί, με την συντριπτική πλειοψηφία να είναι Παστούν. Μία σαφή εικόνα για την κυβερνητική δομή του Ταλιμπανικού Καθεστώτος μας δίνει σε σχετικό άρθρο του ο Αναλυτής Άντριου Γουάτκινς του Ινστιτούτου Ειρήνης των ΗΠΑ που γνωρίζει όσο λίγοι το Αφγανιστάν. Ενώ χιλιάδες δημόσιοι υπάλληλοι τράπηκαν σε φυγή μετά την ανάληψη της εξουσίας, η συντριπτική πλειονότητα τους επέστρεψε στη δουλειά, κατευθυνόμενοι πλέον από διορισμένους Ταλιμπάν. Παρά το γεγονός ότι χαρακτηρίζουν την κυβέρνησή τους ως «προσωρινό» υπουργικό συμβούλιο, οι Ταλιμπάν έχουν κάνει λίγα δειλά βήματα για να δημιουργήσουν μια πιο μόνιμη κυβέρνηση αλλά απέχουν πολύ από τη σύνταξη και την επισημοποίηση ενός «Συντάγματος».

Επί του παρόντος, το Αφγανιστάν στερείται οποιασδήποτε βάσης για κράτος δικαίου. Οι δυνάμεις ασφαλείας των Ταλιμπάν καθορίζουν επί τόπου τι είναι εγκληματικό και τα θρησκευτικά δικαστήρια τους εκδίδουν αποφάσεις! Έχουν καταστείλει πλήρως την ελευθερία του λόγου και την οργανωμένη πολιτική δραστηριότητα, όχι μέσω συντριπτικής βίας αυτήν την φορά αλλά με προσεκτικά κεκαλυμμένες συλλήψεις, απαγωγές και εξαναγκασμό. Πολλοί με πρώτον απ’ όλους τον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη αντιδρούν σε οποιαδήποτε συμφιλιωτική προσέγγιση. Τα ανθρώπινα δικαιώματα καταπατώνται, έστω και αν στις πρωτόγονες συνθήκες ζωής των κατοίκων των αγροτικών περιοχών αυτό μπορεί να μην είναι εμφανές όπως στις μεγάλες πόλεις.

Κύριος στόχος οι γυναίκες που όμως αντιστέκονται. Οι μόνες διαδηλώσεις γίνονται από Αφγανές ακτιβίστριες όπως αυτή της 15 Αυγούστου. Οι γυναίκες παρουσιάστριες της τηλεόρασης αναγκάζονται να καλύπτουν τα κεφάλια και τα πρόσωπά τους στον αέρα, σε ένδειξη της περιφρόνησης των Ταλιμπάν για την εμφάνιση γυναικών στο κοινό με οποιαδήποτε ιδιότητα. Απαγόρευσαν. Τα κορίτσια δεν επιτρέπεται να συνεχίσουν τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση σε σχεδόν κάθε αφγανική επαρχία, και όσα εκπαιδεύτηκαν κατά τα 20 χρόνια της Αφγανικής Δημοκρατίας έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τη δουλειά τους. Η υγεία των γυναικών αποτελεί επίσης σοβαρό πρόβλημα καθόσον οι Ταλιμπάν περιορίζουν τη δυνατότητα των γυναικών να λαμβάνουν θεραπεία από άνδρες γιατρούς. Αλλά χωρίς εκπαίδευση, σύντομα δεν θα μείνουν γυναίκες γιατροί.

Από την άλλη πλευρά, όπως γράφει σε άρθρο της στο Foreign Policy η Λίμα Χαλίμα Αχμάντ ερευνήτρια και υποψήφια διδάκτωρ Fletcher School of Law and Diplomacy οι Ταλιμπάν χρησιμοποιούν την κακοποίηση γυναικών ως διαπραγματευτικό χαρτί δίνοντας και αθετώντας υποσχέσεις επιδιώκοντας διπλωματική αναγνώριση. Η ίδια τονίζει ότι τα δικαιώματα των γυναικών έχουν κυριαρχήσει στην αφήγηση για το Αφγανιστάν, παραγκωνίζοντας άλλα ζητήματα, όπως η έλλειψη μιας γενικά αντιπροσωπευτικής διοίκησης. Η ίδια αρθρογράφος θεωρεί ότι γίνεται κακή χρήση του όρου «Αφγανές γυναίκες» παραθέτοντας την άποψη μίας πρώην Αφγανής Κυβερνητικής Αξιωματούχου, της Σάλμα Αλοκοζάι. «Ο όρος «Αφγανές γυναίκες» με πνίγει γιατί αντιπροσωπεύει τη δυστυχία και αναφέρεται σε μια επιχείρηση από την οποία επωφελούνται οι ενδιαφερόμενοι φορείς της. Δεν περιγράφει ούτε τις γυναίκες του Αφγανιστάν ούτε τι συνεπάγονται».

Το κύριο μέλημα του Ταλιμπανικού Καθεστώτος είναι μέσω μιας επίμονης εκστρατείας και με πλατφόρμα το «Υπουργείο Προώθησης της Αρετής και Πρόληψης της Διαφθοράς» ο επανισλαμισμός της αφγανικής κοινωνίας. Για αυτούς ο νόμος του Θεού είναι απαράβατος και πάνω από τους νόμους που δημιουργούν οι άνθρωποι και είναι ανήθικοι επειδή επιβάλλονται από …διεφθαρμένα στοιχεία. Σε αυτήν την εκστρατεία επανεξισλαμισμού, ο ευρύτερος στόχος των Ταλιμπάν φαίνεται να είναι ο πολιτισμός, ο οποίος περιλαμβάνει τη δημιουργία μιας κοινής αφγανικής ταυτότητας βασισμένης στον ισλαμικό εθνικισμό δηλαδή επιδιώκουν ως Ταλιμπάν να συγκροτήσουν μία … de facto εθνικότητα και γλώσσα.

Η οικονομική κατάσταση έχει επιδεινωθεί εξαιρετικά από την απόφαση της διεθνούς κοινότητας να απεμπλακεί από όλα τα αναπτυξιακά έργα και να παγώσει περιουσιακά στοιχεία αξίας 9 δισεκατομμυρίων δολαρίων που ανήκουν στο Αφγανιστάν και τους πολίτες του, ανεξάρτητα από το ποιος κυβερνά τη χώρα. Όμως πρέπει να παραδεχθούμε έντιμα ότι πολλά από τα προβλήματα της χώρας ξεκίνησαν πολύ πριν από την αποχώρηση των ΗΠΑ τον Αύγουστο του 2021! Δεν υπάρχει εμπορική ή στοιχειώδης επιχειρηματική δραστηριότητα και η τιμή του ψωμιού έχει τριπλασιαστεί. Η χώρα βρίσκεται μπροστά σε τεράστια ανθρωπιστική κρίση που θα μπορούσε να πυροδοτήσει έναν νέο εμφύλιο πόλεμο και να αποσταθεροποιήσει όχι μόνο το Αφγανιστάν αλλά και όλη την περιοχή και να δημιουργήσει ένα νέο δυσβάσταχτο προσφυγικό κύμα με παράλληλη επανεγκατάσταση διεθνών τρομοκρατικών οργανώσεων.

Αυξάνουν βέβαια οι φωνές για μία πρώτη αποδέσμευση του 50% των δεσμευμένων συναλλαγματικών αποθεμάτων του Αφγανιστάν αλλά το ερώτημα είναι πως θα διασφαλιστεί ότι αυτά τα χρήματα θα φθάσουν στην αφγανική οικογένεια που βρίσκεται σε πλήρη ένδεια. Ταυτόχρονα πολλοί διεθνείς δρώντες με πρώτους απ’ όλους τους Αμερικανούς εξετάζουν την δυνατότητα περιορισμένης εμπλοκής του Ταλιμπανικού Καθεστώτος προκειμένου να βοηθήσουν στην σταθεροποίηση της χώρας, χωρίς όμως να παράσχουν διεθνή αναγνώριση κάτι που επιζητούν εναγωνίως στην Καμπούλ.

Κλείνοντας το πρώτο μέρος αυτής της ανάλυσης οφείλουμε να δώσουμε και μία νέα διάσταση της παρούσας κατάστασης στην χώρα που δεν είναι ευρέως γνωστή. Έναν χρόνο μετά την ανάληψη της διακυβέρνησης της χώρας από τους Ταλιμπάν θα ήταν σχήμα οξύμωρο να μιλήσουμε για ύπαρξη… πραγματιστών στην ηγεσία τους αλλά όπως και να το κάνουμε υπάρχουν πολλές αποχρώσεις του γκρι! Μεταξύ των Ταλιμπάν υπάρχουν πολλές φατρίες. Αυτοί όμως που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «πραγματιστές» έχουν εντοπιστεί απ’ όσους μελετούν την χώρα και διαφαίνεται ότι αποκλίνουν από τους ιδεολόγους στο θέμα της μορφής διακυβέρνησης. Υποθέτουμε ότι έχουν συνειδητοποιήσει ότι η επιβίωση του καθεστώτος τους θα εξαρτηθεί όχι μόνον από την εγχώρια υποστήριξη αλλά και από την διεθνή αναγνώριση και εμπλοκή.

Επιφανή στελέχη όπως ο Μουλάς Αμπντούλ Γκάνι Μπαραντάρ, αναπληρωτής πρωθυπουργός και ένα από τα ιδρυτικά μέλη του κινήματος, ο Μουλάς Γιακούμπ Μουτζαχίντ Αναπληρωτής Υπουργός Άμυνας και γιός του ιδρυτή του κινήματος των Ταλιμπάν, ο Υπουργός Εξωτερικών Μουτακί αλλά ακόμα και ο φερόμενος ως ακραίος Σιράτζ Χακανί ο οποίος κάνει όλο και πιο συχνά εμφανίσεις δείχνουν ότι διαφοροποιούνται έστω και δειλά από την «Κανταχάρ». Φαίνεται ότι τείνουν να επικεντρώνονται περισσότερο στο «Θεό και χώρα» παρά μόνον στον «Θεό» όπως θα ήθελε ο Εμίρης και ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης και οι μουλάδες που τον περιβάλλουν στο Συμβούλιο των Σοφών.

Για τις σχέσεις των Ταλιμπάν με τρομοκρατικές ομάδες, για την τήρηση της Συμφωνίας της Ντόχα με τους Αμερικανούς και το πώς εκτιμάται ότι θα πορευτεί από εδώ και πέρα το Ισλαμικό Εμιράτο του Αφγανιστάν θα αναφερθούμε στο δεύτερο μέρος της ανάλυσης μας που θα δημοσιευτεί μεθαύριο Πέμπτη 25 Αυγούστου.

* Ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι Γεωστρατηγικός Αναλυτής και Εκτελεστικός Διευθυντής στο «Παρατηρητήριο Ευρωμεσογειακής Ασφάλειας και Συνεργασίας»