Blog

Τι θα κάνει τελικά ο Ερντογάν με τη νέα εισβολή στη Συρία;

Ο Ερντογάν “βαρομετρεί” Ουάσιγκτον, Μόσχα και Τεχεράνη για μια νέα επιχείρηση στη Συρία

 

Με τη Ρωσία να έχει βαλτώσει στον πόλεμό της κατά της Ουκρανίας, η Τουρκία ανακοίνωσε τα σχέδιά της να διεξαγάγει άλλη μια στρατιωτική επιχείρηση στη βόρεια Συρία. Στη Σύνοδο Κορυφής Τουρκίας-Ρωσίας-Ιράν στις 19 Ιουλίου 2022 για τη Συρία, ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν βρήκε τη Μόσχα και την Τεχεράνη σε μεγάλο βαθμό αντίθετες προς τα σχέδια της Άγκυρας σε αντίθεση με τις προηγούμενες τέσσερις επεμβάσεις της Τουρκίας.

Ωστόσο, η Τουρκία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την ανικανότητα της Ρωσίας να περιορίσει τους στρατηγικούς σχεδιασμούς του Ιράν στη Συρία ως βάση για να οικοδομηθεί μια νέα συναίνεση στη Μέση Ανατολή για μια συριακή επέμβαση, καθώς η Αίγυπτος, το Ισραήλ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Σαουδική Αραβία αντιτίθενται στην παρουσία του Ιράν στη Συρία, με τη βοήθεια του γεγονότος ότι η Τουρκία πρόσφατα επιδόθηκε σε μια προσέγγιση με καθέναν από αυτούς τους παράγοντες, γράφει σε άρθρο του ο καθηγητής Michaël Tanchum, ο οποίος διδάσκει διεθνείς σχέσεις της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής στο Πανεπιστήμιο της Ναβάρας στην Ισπανία και είναι συνεργάτης στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR) και στο Αυστριακό Ινστιτούτο Ευρωπαϊκών Σπουδών και Μελετών Ασφάλειας (AIES).

Ιστορικό υπόβαθρο

Την 1η Ιουνίου 2022, ο Ερντογάν σηματοδότησε ότι επίκειται νέα τουρκική στρατιωτική επιχείρηση στη βόρεια Συρία. Μιλώντας ενώπιον της κοινοβουλευτικής ομάδας του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP), ο Ερντογάν δήλωσε:  “μπαίνουμε σε μια νέα φάση της απόφασής μας να δημιουργήσουμε μια ασφαλή ζώνη βάθους 30 χιλιομέτρων. Καθαρίζουμε το Ταλ Ριφάατ και τη Μανμπίτζ από τρομοκράτες”. Οι δύο περιοχές είναι κλειδιά για την εδραίωση του ελέγχου της Τουρκίας στο τμήμα της αυτοανακηρυχθείσας ζώνης ασφαλείας της Τουρκίας στη βόρεια Συρία που βρίσκεται δυτικά του ποταμού Ευφράτη. Η δεδηλωμένη φιλοδοξία της Άγκυρας είναι να δημιουργήσει μια  ελεγχόμενη από τους Τούρκους ασφαλή ζώνη που θα εκτείνεται σε βάθος 32 χιλιομέτρων από τα τουρκικά σύνορα κατά μήκος μιας περιοχής πλάτους 460 χιλιομέτρων της βορειοανατολικής Συρίας και στις δύο πλευρές του Ευφράτη.

Τα εδάφη που φαινομενικά ελέγχει η Τουρκία από τις τέσσερις στρατιωτικές της επιχειρήσεις αποτελούν μια περιοχή περίπου στο 80% του μεγέθους του Λιβάνου. Ο άμεσος στόχος της Άγκυρας είναι να εξολοθρεύσει από τη βόρεια Συρία τις κουρδικές δυνάμεις των Μονάδων Προστασίας του Λαού (YPG), ενός παρακλαδιού του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK), το οποίο έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση από την Τουρκία, τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεδομένου ότι το YPG αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF) που υπερασπίζονται την Αυτόνομη Διοίκηση στη Βόρεια και Ανατολική Συρία (AANES), η εκστρατεία της Τουρκίας κατά του YPG συνεπάγεται τη δημιουργία της ζώνης ασφαλείας της με τον έλεγχο του εδάφους που διαχειρίζεται η AANES. Στην πορεία, η τουρκική διοίκηση σε αυτές τις περιοχές δημιουργεί κάτι περισσότερο από μια ασφαλή ζώνη, και μία αυξανόμενη de facto  λειτουργική ενσωμάτωση στο τουρκικό κράτος.

Η περιοχή της βόρειας Συρίας, συμπεριλαμβανομένης της πόλης του Χαλεπίου, ορίστηκε ως μέρος του βασικού εδάφους της Τουρκίας στον χάρτη Mîsâk-ı Millî (“Εθνικό Σύμφωνο”) που εξέδωσε το τελευταίο οθωμανικό κοινοβούλιο. Στις  ομιλίες  του για τα “πνευματικά σύνορα” της Τουρκίας, ο Ερντογάν περιλαμβάνει ρητά τη γεωγραφία της βόρειας Συρίας. Η επέκταση της παρουσίας της Τουρκίας στη βόρεια Συρία είναι δημοφιλής στους υποστηρικτές των ακραίων εθνικιστικών κομμάτων, τους οποίους ο Ερντογάν και το AKP του θα πρέπει να διατηρήσουν σε έναν κυβερνητικό συνασπισμό ενόψει των εθνικών εκλογών που θα διεξαχθούν μέσα στους επόμενους 11 μήνες.

Ωστόσο, από πολλές απόψεις, η Τουρκία διαχειρίζεται ήδη τις περιοχές της βόρειας Συρίας υπό τον έλεγχό της ως τουρκικό έδαφος. Το Υπουργείο Εσωτερικών της Τουρκίας έχει  επιβλέψει  τον διορισμό περιφερειαρχών (καϊμακάμηδες), αρχηγών αστυνομίας και διοικητών χωροφυλάκων στη βόρεια Συρία. Οι αντικυβερνήτες των γειτονικών επαρχιών Χατάι, Γκαζιαντέπ και Σανλιούρφα της Τουρκίας είναι υπεύθυνοι για τον συντονισμό των κυβερνητικών και αστυνομικών δραστηριοτήτων.

Η Τουρκία  πληρώνει  τους μισθούς των συριακών δυνάμεων ασφαλείας και των δημοσίων υπαλλήλων, οι οποίοι συντονίζουν το έργο τους με τα αρμόδια αντίστοιχα υπουργεία στην Άγκυρα. Η Τουρκική Ερυθρά Ημισέληνος πληρώνει τους μισθούς περίπου 2.770  ατόμων υγειονομικού προσωπικού που  εργάζεται σε εννέα νοσοκομεία και 31 κέντρα υγείας σε όλη τη Συρία. Η τουρκική λίρα έχει γίνει το  κύριο νόμισμα  της ασφαλούς ζώνης και τα πολλά υποκαταστήματα της Τουρκικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας που είναι εγκατεστημένα στις διάφορες περιοχές της ασφαλούς ζώνης παρέχουν τραπεζικές υπηρεσίες.

Οι εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες της Τουρκίας είναι ακόμη πιο εκτεταμένες. Το Πανεπιστήμιο Γκαζιαντέπ της Τουρκίας έχει ιδρύσει τρεις ξεχωριστές σχολές στη βόρεια Συρία – μια Σχολή Ισλαμικών Επιστημών στο Αζάζ, μια Σχολή Εκπαίδευσης στο Αφρίν και μια Σχολή Οικονομικών και Διοικητικών Επιστημών στο αλ-Μπαμπ, οι οποίες συνολικά έχουν  εγγράψει  περίπου 1.300 φοιτητές. Το πανεπιστήμιο επιδιώκει να δημιουργήσει μια νέα πανεπιστημιούπολη στην περιοχή. Το μοναδικό ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα της Τουρκίας για τις επιστήμες Υγείας, το Sağlık Bilimerli Üniversitesi, λειτουργεί μια ιατρική σχολή στην παραδοσιακά τουρκμενοκρατούμενη πόλη αλ-Ράι (γνωστή στα τουρκικά ως Τσομπάνμπεϊ) που βρίσκεται μεταξύ Αζάζ και Μπανμπίτζ. Τα τουρκικά είναι η γλώσσα διδασκαλίας της ιατρικής σχολής και οι φοιτητές πρέπει να έχουν τουλάχιστον Β2-επίπεδο Τουρκικών  για να παρακολουθήσουν. Η Τουρκία δημιουργεί επίσης μια βιομηχανική ζώνη στο αλ-Ράι που θα  απασχολεί 60.000  κατοίκους της περιοχής.

Η εκμάθηση τουρκικής γλώσσας διατίθεται σε όλες τις περιοχές της βόρειας Συρίας που ελέγχονται από την Τουρκία μέσω των παραρτημάτων του Ινστιτούτου Yunus Emre. Εκτός από την προώθηση της καλύτερης ευαισθητοποίησης για την τουρκική κουλτούρα, το παράρτημα του ινστιτούτου που ιδρύθηκε το 2020 στο Αζάζ, διδάσκει τουρκικά για να διευκολύνει τη διάδοση της τουρκικής γλώσσας μεταξύ του πληθυσμού και των υπαλλήλων της δημόσιας διοίκησης. Οι πρώτοι απόφοιτοι του υποκαταστήματος του Αζάζ ήταν  μια ομάδα 300 Σύριων δασκάλων  για να διδάξουν την τουρκική γλώσσα σε σχολεία στο Αζάζ καθώς και στα Μάρε, αλ-Ράι, Αφρίν, Τελ-Αμπιάντ και Ρασ αλ-Αΐν. Ένα νέο παράρτημα του Ινστιτούτου Yunus Emre ιδρύθηκε στο Αφρίν τον Σεπτέμβριο του 2021. Συνολικά, το ινστιτούτο παρέχει διδασκαλία της τουρκικής γλώσσας σε  περισσότερους από 110.000 φοιτητές που ζουν στις ελεγχόμενες από τους Τούρκους περιοχές της βόρειας Συρίας. Παρομοίως, το Ίδρυμα Bubulzade και η Προεδρία για τους Τούρκους στο Εξωτερικό και τις Συναφείς Κοινότητες έχουν δημιουργήσει κέντρα στα Αφρίν, Αζάζ, αλ-Μπαμπ και Τζαραμπλούς για να  παρέχουν μαθήματα τουρκικής γλώσσας και επαγγελματική εκπαίδευση  σε χιλιάδες Σύρους.

Συνέπειες

Πριν από τις διπλωματικές εκστρατείες προσέγγισης της Άγκυρας στην Αίγυπτο, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία, αυτοί οι κύριοι παράγοντες της Μέσης Ανατολής θεώρησαν την προσπάθεια της Άγκυρας να δημιουργήσει μια διαρκή παρουσία στη βόρεια Συρία ως γεωπολιτική απειλή ισοδύναμη ή ακόμη μεγαλύτερη από την παρουσία του Ιράν στην Συρία. Μετά την κατάληψη από την Τουρκία της κουρδικής πόλης Αφρίν το 2018 ως αποτέλεσμα της τρίτης στρατιωτικής επέμβασης της Τουρκίας, “Επιχείρηση Κλάδος Ελιάς”, η Αίγυπτος και τα κράτη του Αραβικού Κόλπου άρχισαν να πλησιάζουν τις SDF καθώς και την μέχρι τότε εξοστρακισμένη κυβέρνηση του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ στη Δαμασκό.

Το Κάιρο  ενίσχυσε  την επικοινωνία του με την ηγεσία του μηχανισμού ασφαλείας του Άσαντ το 2018, φιλοξενώντας τον αρχηγό ασφαλείας της Συρίας Αλί Μαμλούκ για συνομιλίες στο Κάιρο μετά από πρόσκληση του αρχηγού των υπηρεσιών πληροφοριών της Αιγύπτου Αμπάς Καμέλ. Η Αίγυπτος προσπάθησε επίσης να  μεσολαβήσει  μεταξύ της Δαμασκού και των SDF. Αξιωματούχοι από την Αίγυπτο και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα  φέρεται  να ταξίδεψαν στη Μανμπίτζ για να συζητήσουν πώς να αποτρέψουν μια τουρκική κατάληψη. Όταν τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα  άνοιξαν ξανά την πρεσβεία τους  στη Δαμασκό μετά από οκτώ χρόνια παύσης, ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΑΕ Ανουάρ Γκαργκάς εξήγησε: “ο αραβικός ρόλος στη Συρία γίνεται πιο απαραίτητος για τις ιρανικές και τουρκικές προσπάθειες εδαφικής αλλαγής στην περιοχή. Τα ΗΑΕ σήμερα, μέσω της παρουσίας τους στη Δαμασκό, επιδιώκουν να ενεργοποιήσουν αυτόν τον ρόλο”. Λειτουργώντας υπό την ίδια αντίληψη απειλής, ο αρχηγός πληροφοριών της Σαουδικής Αραβίας στρατηγός Χαλίντ αλ-Χουμαϊντάν  φέρεται να ταξίδεψε στη Δαμασκό το 2021 για να συναντηθεί με τον Μαμλούκ της Συρίας.

Η Τουρκία θα δυσκολευτεί να βρει υποστήριξη για μια εκστρατεία κατά της Μανμπίτζ, στην οποία οι Κούρδοι αποτελούν μόνο το 15% περίπου του συνολικού πληθυσμού. Με περίπου  200.000 κατοίκους επί του παρόντος, αρκετές δεκάδες χιλιάδες από τους οποίους είναι εκτοπισμένοι Σουνίτες Άραβες από την περιοχή του Χαλεπίου, το Μανμπίτζ είναι σε μεγάλο βαθμό απαλλαγμένο από ιρανική επιρροή. Οι δυνάμεις των SDF απελευθέρωσαν την περιοχή από τον έλεγχο του Ισλαμικού Κράτους με την υποστήριξη των ΗΠΑ, αλλά η κυρίως σουνιτική αραβική περιοχή δεν μπορεί να απεικονιστεί από την Άγκυρα ως προπύργιο των YPG.

Αντίθετα, η Τουρκία θα μπορούσε να υποστηρίξει αποτελεσματικά μια πιο περιορισμένη επιχείρηση κατά του πολύ μικρότερου Ταλ Ριφαάτ, που ήδη περικυκλώνεται από εδάφη που ελέγχονται από την Τουρκία στα δυτικά, βόρεια και ανατολικά. Το Ταλ Ριφάατ απέχει 27 χλμ. από το Χαλέπι και μόλις 7 χλμ. νοτιότερα αυτού βρίσκονται οι σιιτικοί οικισμοί αλ-Ζάχρα και Νουμπλ, που απελευθερώθηκαν από τον έλεγχο των σουνιτών τζιχαντιστών το 2016 με τη βοήθεια της Ιρανικής Επαναστατικής Φρουράς (IRGC) και τον στενό τους σύμμαχο τη Λιβανέζικη Χεζμπολάχ. Σύμφωνα με πληροφορίες, το IRGC διαχειρίζεται τις δραστηριότητες πολλών σιιτικών πολιτοφυλακών στην περιοχή γύρω από τα αλ-Ζάχρα και Νουμπλ και έχει δημιουργήσει μια νέα τοπική σιιτική πολιτοφυλακή. Η παρουσία του Ιράν στα αλ-Ζάχρα και Νουμπλ χρησίμευσε για να ενισχύσει τον έλεγχο της Τεχεράνης στη βορειοανατολική ενδοχώρα του Χαλεπίου και να αυξήσει την επιρροή της στο ίδιο το Χαλέπι.

Εκτός από τους Άραβες αντιπάλους του Ιράν, η Τουρκία μπορεί να είναι σε θέση να υποστηρίξει μια επιχείρηση Ταλ Ριφάατ απέναντι στο Ισραήλ. Η θέρμανση των πολιτικών σχέσεων μεταξύ των δύο κρατών επιταχύνεται μετά την  επίσκεψη ορόσημο τον Μάρτιο του 2022 στην Τουρκία  του προέδρου του Ισραήλ. Έχοντας συμμετάσχει σε  στενή συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας με το Ισραήλ, τον Ιούνιο, για να αποτρέψει τις ιρανικές απειλές για Ισραηλινούς πολίτες στο τουρκικό έδαφος, η Άγκυρα μπορεί τώρα να είναι σε καλύτερη θέση για να αποσπάσει την υποστήριξη του Ισραήλ. Ενώ  οι αναφορές  δείχνουν ότι το Ισραήλ θεωρεί τις κουρδικές δυνάμεις ως αντίβαρο στην ιρανική επιρροή, μια τουρκική επιχείρηση στο Ταλ Ριφάατ, σε αντίθεση με τη Μανμπίτζ, μπορεί να μην έρχεται σε αντίθεση με τις ανησυχίες του Ισραήλ.

Ο εκτεταμένος ρόλος που διαδραματίζει η τουρκική ισλαμική φιλανθρωπική οργάνωση İHH, γνωστή για τους  δεσμούς  της με τη Συριακή Μουσουλμανική Αδελφότητα και συναφείς ομάδες που έχουν κηρυχτεί εκτός νόμου από το Κάιρο, το Άμπου Ντάμπι και το Ριάντ είναι προβληματικός. Η İHH ήταν ο κύριος ανταγωνιστής του Ισραήλ κατά το  περιστατικό με το Mavi Marmara το 2010, το οποίο προκάλεσε την κατάρρευση των σχέσεων Τουρκίας-Ισραήλ που αποκαταστάθηκαν πλήρως μόλις  στις 17 Αυγούστου 2022. Η οργάνωση διαδραματίζει πλέον κεντρικό ρόλο στη διανομή τροφίμων, ρουχισμού και φαρμάκων στην περιοχές της Συρίας υπό τον έλεγχο της Τουρκίας. Στο Σαουράν, περίπου 7 χλμ βορειοανατολικά του Ταλ Ριφάατ, η İHH και η Φιλανθρωπική Οργάνωση του Qatar αναλαμβάνουν ένα κοινό έργο 7,5 εκατομμυρίων δολαρίων για κατασκευές στο Αλ Αμάλ που θα παρέχει σπίτια, σχολεία και δημοτικές υπηρεσίες σε πάνω από 9.000 άτομα.

Συμπεράσματα

Ενώ η Άγκυρα μπορεί να είναι σε θέση να πείσει την Αίγυπτο, το Ισραήλ, τα ΗΑΕ και τη Σαουδική Αραβία ότι μια τουρκική επιχείρηση περιορισμένη στην περιοχή του Ταλ Ριφάατ θα εξυπηρετούσε το στρατηγικό τους συμφέρον στον περιορισμό της επιρροής του Ιράν, η κυβέρνηση του Ερντογάν πρέπει επίσης να πείσει αυτούς τους παράγοντες ότι ο επεκταθείς τουρκικός έλεγχος στη Συρία δεν θα εξουσιοδοτήσει τις τζιχαντιστικές δυνάμεις ή τις ισλαμιστικές ομάδες που ευθυγραμμίζονται με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους.

Έχοντας ήδη επιτύχει διπλωματικές ανακαλύψεις με τους γείτονές της στη Μέση Ανατολή, ακόμη και αναπτύσσοντας μερικούς νέους στρατηγικούς δεσμούς με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ισραήλ, η Τουρκία μπορεί να μπορέσει να ξεπεράσει τις ανησυχίες για τη μακροπρόθεσμη παρουσία της Τουρκίας στη βόρεια Συρία. Με την περιφερειακή συναίνεση σε μια τουρκική επιχείρηση περιορισμένη στο Ταλ Ριφάατ που θα υπονόμευε την επιρροή του Ιράν στην περιοχή του Χαλεπίου αλλά δεν θα ακρωτηρίαζε τους SDF, η Ουάσιγκτον μπορεί επίσης να μην εκφράσει έντονη αντίρρηση. Η Μόσχα επίσης δεν επιθυμεί να δει την επέκταση της επιρροής του Ιράν εις βάρος της. Στις 5 Αυγούστου 2022, ο Ερντογάν συνάντησε τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν στη ρωσική πόλη Σότσι του Ευξείνου Πόντου. Ενώ η συνάντηση επικεντρώθηκε φαινομενικά στην ενεργειακή συνεργασία,  η παρουσία του Ραμζάν Καντίροφ, του Τσετσένου ηγέτη που έχει στείλει δυνάμεις υπό τη διοίκησή του τόσο στη Συρία όσο και στην Ουκρανία, υποδηλώνει μια ευρύτερη ατζέντα. Για τη Ρωσία, η οποία έμαθε πώς να διαχειρίζεται τον ανταγωνισμό της με την Τουρκία προς αμοιβαίο όφελος σε επιχειρησιακά θέατρα από τη Λιβύη έως τον Νότιο Καύκασο, ο τουρκικός έλεγχος του Ταλ Ριφάατ θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση ενός νέου  quid pro quo, αλλά του οποίου το τίμημα θα μπορούσε τελικά να πληρωθεί στο νόμισμα μιας παράλληλης αποδοχής του ρωσικού ελέγχου σε τμήματα της ανατολικής Ουκρανίας.

Πέτρος Κράνιας

capital.gr