Μέγας Αλέξανδρος
Μέγας Αλέξανδρος
Μπράτση Νικολέτα
‘..The glory and the memory of men will always belong to the ones who follow their great visions..’
Μέγας Αλέξανδρος, υιός του βασιλιά Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας και της Ολυμπιάδος, ένας από τους μεγαλύτερους και σπουδαιότερους ηγέτες του αρχαίου κόσμου. Ένας πειθαρχημένος στρατιωτικός αρχηγός, με ικανότητες και γνώσεις αναθρεμμένες από τα διδάγματα του Αριστοτέλη, ενός από τους πιο σημαντικούς φιλοσόφους που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα.
Ήταν νέος, κληρονόμος ενός ανερχόμενου βασιλείου, το οποίο και εκτίναξε στην σφαίρα της αιωνιότητας και ήταν αυτός που επηρέασε βαθύτατα και ανεπιστρεπτί τον αρχαίο αλλά και σύγχρονο κόσμο μέσω του εξελληνισμού, αλλά και μέσω των στρατιωτικών και πολιτικών τακτικών που υιοθέτησε.
Αν και ο βασιλιάς Φίλιππος απουσίαζε κατακτώντας νέα εδάφη και καταστέλλοντας εξεγέρσεις, ωστόσο φρόντισε να λάβει ο υιός του την εκπαίδευση που έπρεπε και που εμφύσησε στην ψυχή του την αγάπη για την γνώση, την λογική, την φιλοσοφία, την μουσική και τον πολιτισμό, αξίες που αργότερα θα αποκρυσταλλωθούν στις αυτοκρατορίες που θα κυριεύσει.
Μετά τον θάνατο του Φιλίππου κατάφερε να εδραιώσει την εξουσία του κερδίζοντας την υποστήριξη του μακεδονικού στρατού αλλά και των ελληνικών πόλεων, ώστε να αποδεχθούν την κυριαρχία του. Έχοντας θέσει υπό έλεγχο την Ελλάδα και τα Βαλκάνια, ήταν έτοιμος να ξεκινήσει την εκστρατεία του εναντίον της Περσικής αυτοκρατορίας, μιας εκστρατείας κληροδότημα του Φιλίππου μιας και ο ίδιος δεν πρόλαβε μοιραία να την πραγματοποιήσει.
Η πρώτη μεγάλη νικηφόρα μάχη ήταν η μάχη του Γρανικού, το 334π.Χ., όπου σύμφωνα με τον Αρριανό ο Αλέξανδρος κατάφερε να υπερισχύσει μιας δύναμης 20 χιλιάδων ιππέων και αντίστοιχης πεζικάριων. Από την μάχη αυτή και μετά κατακτούσε την μία πόλη μετά την άλλη, στερώντας ταυτόχρονα από το περσικό ναυτικό τις βάσεις του. Η δεύτερη μάχη κλειδί ωστόσο ήταν η μάχη στην Ισσό, το 333π.Χ, κοντά στην σημερινή Συρία, όπου ο ίδιος ο Δαρείος ο Γ΄ πρωτοστάτησε του στρατού του. Η ικανότητα και δυναμική των Μακεδόνων ήταν καταλυτική με αποτέλεσμα ο Δαρείος ο Γ΄ να εγκαταλείψει την μάχη και να τραπεί σε φυγή.
Ο Αλέξανδρος κινήθηκε νότια κατά μήκος της ανατολικής Μεσογείου, μια στρατηγική που σχεδιάστηκε και πάλι, για να στερήσει από τους Πέρσες τις ναυτικές βάσεις τους. Πολλές πόλεις παραδόθηκαν ενώ κάποιες εξ αυτών, όπως η Τύρος, ανάγκασαν τον Αλέξανδρο να επιμείνει και τελικά να τις πολιορκήσει. Επόμενος σταθμός η Αίγυπτος, ιδρύοντας την περίφημη Αλεξάνδρεια, μια πόλη που σύμφωνα με τον Αρριανό, αγάπησε πολύ και επιμελήθηκε της αρχιτεκτονικής της.
Οι Πέρσες αποκλεισμένοι στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας τους θα αντιμετώπιζαν τον Αλέξανδρο εκ νέου, μιας και τώρα ήταν ελεύθερος να προχωρήσει στην ενδοχώρα. Η μάχη στα Γαυγάμηλα, στην περιοχή του σημερινού Β. Ιράκ, έλαβε χώρα το 331π.Χ. και ήταν σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές από τις εντυπωσιακότερες κι αυτό γιατί ο Αλέξανδρος εκεί κλήθηκε να αντιμετωπίσει έναν τεράστιο στρατό, στον οποίο ο Δαρείος ο Γ΄ είχε την συνδρομή Σκύθων ιππέων αλλά και ‘ινδικών’ στρατευμάτων, που πιθανότατα προέρχονταν από το σημερινό Πακιστάν. Ωστόσο, αν και η μάχη ήταν δύσκολη ο Αλέξανδρος με τους ιππείς του και την μακεδονική φάλαγγα πίεσε σκληρά τον εχθρό, με αποτέλεσμα να αναγκάσει τον Δαρείο να εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης. Αργότερα ο Δαρείος θα βρεθεί δολοφονημένος από δικά του στρατεύματα.
Ο Αλέξανδρος που επιθυμούσε μια ειρηνική μετάβαση της εξουσίας του Δαρείου στα χέρια του, καθώς και μια φαινομενική νομιμότητα αυτής στα μάτια του περσικού λαού, επέτρεψε την πραγματοποίηση βασιλικής ταφής στον δολοφονημένο Πέρση βασιλιά. Ο σεβασμός αυτός αποτέλεσε μια κοινή πρακτική του ιδίου αλλά και των στρατηγών του προς όλους τους λαούς με τους οποίους ήρθαν αντιμέτωποι. Ήταν αυτή η επιρροή του Αριστοτέλη αλλά κυρίως τα διδάγματά του περί ελληνικού «ήθους». Το κέρδος ήταν σαφώς η πολιτική αυτονομία του Αλεξάνδρου αλλά και η πίστη και αφοσίωση των νικημένων, τιμώντας παράλληλα την κουλτούρα τους, πολλές φορές υιοθετώντας τη και ο ίδιος, και δημιουργώντας ασφάλεια και σταθερότητα στην περιοχή.
O Μέγας Αλέξανδρος πήρε την απόφαση να συνεχίσει την εκστρατεία του προς την κεντρική Ασία, η οποία ωστόσο προκάλεσε εντάσεις στο στράτευμα και είχε ως συνέπεια τον θάνατο στενών του φίλων. Παράλληλα όμως, και αφού είχε εισχωρήσει στην περιοχή της Σογδιανής, το 327π.Χ., αποφάσισε να νυμφευθεί την Ρωξάνη, κόρη ενός τοπικού άρχοντα με την οποία απέκτησε έναν υιό, μια κίνηση καθαρά πολιτική κατευνάζοντας έτσι την οργή των εκεί αρχόντων. Παρά την κούραση των ανδρών του προχώρησε ανατολικότερα, προς τα εδάφη της σημερινής Ινδίας, όπου εκεί αντιμετώπισε τον Πώρο, στον ποταμό Υδάσπη το 326π.Χ. με τον εντυπωσιακό στρατό των 200 ελεφάντων, ένα θέαμα άγνωστο μέχρι τότε στον μακεδονικό στρατό. Η νίκη μετά δυσκολιών ανήκε στον Αλέξανδρο συνάπτοντας εν συνεχεία συμμαχία με τον Πώρο.
Το δυστυχές γεγονός του θανάτου του Ηφαιστίωνα, στενού φίλου, στρατηγού και προστάτη του Αλεξάνδρου, άλλαξε τα δεδομένα αλλά και το όραμά του. Ο ίδιος δυσκολεύτηκε να το δεχθεί. Τον επηρέασε αρνητικά και αυτό με την σειρά του χειροτέρεψε την συμπεριφορά του ως προς τους άνδρες του με αποτέλεσμα να δέχονται μια ανεξήγητη πίεση και να χάσουν την πίστη τους ως προς το πρόσωπό του. Η πίεση έφερε την κόπωση και την άρνηση με αποτέλεσμα ο Αλέξανδρος να πάρει την μεγάλη απόφαση της επιστροφής γεγονός που ανακούφισε τους άνδρες του. Επέστρεψε στα Σούσα ως ηγεμόνας ενός βασιλείου που εκτεινόταν από τα Βαλκάνια ως την Αίγυπτο και την Ινδία.
Το 323π.Χ., όντας στην Βαβυλώνα και ύστερα από υψηλό πυρετό κατέληξε, με τους στρατηγούς του να αντιμάχονται για την διοίκηση της αχανούς αυτοκρατορίας, η οποία τελικά χωρίστηκε σε τέσσερα βασίλεια με τελευταίο αυτό της Πτολεμαϊκής Αιγύπτου πριν την ρωμαϊκή κατάκτηση το 30π.Χ. Η φήμη και η δόξα του Αλεξάνδρου ήταν αυτή που εξήγειρε την επιθυμία του Ιούλιου Καίσαρα, του Αυγούστου, του Καλιγούλα αλλά και του Ανδριανού να δουν από κοντά τον τάφο του αποδίδοντας τιμές, όπως αναφέρουν Ρωμαίοι ιστορικοί. Για όλους αυτούς το σώμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου συμβόλιζε το αποκορύφωμα της αυτοκρατορικής δύναμης και ο τάφος του τόπος προσκυνήματος.
Μελετώντας κάποιος την μακεδονική ιστορία αντιλαμβάνεται την δυναμική του Μεγάλου Αλεξάνδρου ως ηγέτη, ο οποίος σηματοδότησε την έναρξη μιας νέας εποχής στην ιστορία, της περίφημης Ελληνιστικής Εποχής, και την σημασία και αξία της κληρονομιάς του, η οποία ταυτίζεται με το εύρος και την έκταση του εξάπλωσης του ελληνικού πολιτισμού. Ενός πολιτισμού που στιγμάτισε τις πόλεις που τέθηκαν υπό την κυριαρχία του αλλά και αυτές που ίδρυσε ως Αλεξάνδρειες. Η ύπαρξη κοινού νομίσματος και κοινής γλώσσας έθεσαν τις βάσεις για την οικουμενικότητα του ονόματός του αλλά και την συνύπαρξη Ανατολής και Δύσης.
Ο Μέγας Αλέξανδρος υπήρξε μια ιστορική προσωπικότητα, η οποία μετέτρεψε ένα μικρό βασίλειο σε υπερδύναμη της εποχής, αξιοσημείωτη κληρονομιά στην ανθρωπότητα. Ιστορίες και γεγονότα της εκαστρατείας του σύντομα έγιναν ένα με τον μύθο. Το χάρισμά του, η θεϊκή καταγωγή του αλλά και η μεγαλομανία του ρομαντικοποιήθηκαν σε ιστορίες που παρέμειναν δημοφιλείς στα βάθη των αιώνων και εντοπίζονται σε πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς και κουλτούρες όπου και έχουν προσαρμοστεί σύμφωνα με τα δικά τους ήθη και έθιμα. Αναφορές στο Κοράνι ή εβραϊκές εκδοχές, αλλά και άλλες μυθικές ιστορίες εμφανίστηκαν σε όλη την Ευρώπη και την Μέση Ανατολή μέχρι και την Αναγέννηση.
Χρησιμοποιώντας λαμπρές τακτικές και εξαιρετικές τεχνικές ικανότητες, δημιούργησε μια αυτοκρατορία που εκτεινόταν σε τρεις ηπείρους, από την Ιωνία έως την Ινδία συντρίβοντας μόνος του την μεγαλύτερη αυτοκρατορία που είχε δει ποτέ ο κόσμος, την Περσία. Εκμεταλλεύτηκε την πολιτική αστάθεια στην Ανατολή και έτσι επεκτάθηκε πέρα από την Περσία σε Συρία, Αίγυπτο, Μεσοποταμία και Βακτρία. Ωστόσο, δεν αμφισβήτησε τα υπάρχοντα διοικητικά συστήματα. Αντίθετα, τα προσάρμοσε για τους σκοπούς του. Δεν ενδιαφερόταν να επιβάλει τις δικές του ιδέες για αλήθειες, θρησκεία ή συμπεριφορά στους ντόπιους πληθυσμούς, αρκεί να κρατούσε πρόθυμα τις γραμμές εφοδιασμού ανοιχτές για να τροφοδοτούνται και να εξοπλίζονται τα στρατεύματά του, κάτι που ήταν μια σημαντική πτυχή της ικανότητάς του να κυβερνάει τεράστιες περιοχές. Η ηγετική του δεινότητα ενέπνευσε πολλούς βασιλιάδες, αυτοκράτορες και στρατηγούς της ιστορίας. Ακόμα και σήμερα πολλοί εξακολουθούν να τον ειδωλοποιούν για τα στρατιωτικά του επιτεύγματα.
Η επεκτατική του πολιτική ανέδειξε τον ελληνικό πολιτισμό. Πολλές από τις Αλεξάνδρειες που ίδρυσε παραμένουν γνωστές έως και σήμερα: Kandahar και Herat στο Αφγανιστάν, Khujand στο Τατζικιστάν, όπως και η γνωστή σε όλους Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Σε όλες αυτές τις περιοχές οι αρχαιολογικές ανακαλύψεις αποδεικνύουν την οικουμενικότητα και παρουσία των Μακεδόνων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της πόλης Ai Khanoun στο ΒΑ Αφγανιστάν, μιας ελληνικής πόλης, η οποία ανασκάφηκε μεταξύ του 1965 και 1978. Ιδρύθηκε από τον Αντίοχο τον Α΄ περίπου τον 3ο αιώνα π.Χ. αλλά τον 2ο αιώνα π.Χ. η πόλη έγινε ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα της Ελληνιστικής Βακτρίας κατά την διάρκεια της βασιλείας του Ευκρατίδη. Η ελληνιστική τέχνη και αρχιτεκτονική της περιοχής είναι από τις πιο όμορφες και παρέχουν μια αξιόλογη γνώση για τους Έλληνες στην Ανατολή και τις επιρροές τους στην ζωή των εκεί φυλών.
Αν και ο πόλεμος συχνά χώρισε τον ελληνιστικό κόσμο, η ελληνική γλώσσα πάντα αποτελούσε το στοιχείο που τον ενοποιούσε. Γλώσσα του βασιλείου, του εμπορίου, της παιδείας, της επιστήμης, της λογοτεχνίας αλλά και της θρησκείας. Η ίδρυση γυμνασίων ήταν το κλειδί για την προώθηση και διάδοση του ελληνικού πολιτισμού. Κέντρα για φυσική και στρατιωτική εκπαίδευση αλλά και κέντρα εκμάθησης φιλοσοφίας, μουσικής, ποίησης και επιστημών. Οι τέχνες συνέβαλαν τα μέγιστα επίσης. Ζωγραφική, γλυπτική, μωσαϊκά που αποτύπωναν την καθημερινή ζωή διακοσμώντας ιδιωτικά σπίτια και δημόσια κτίρια.
Οι ενέργειες και οι αποφάσεις του είχαν επηρεάσει σημαντικά τον κόσμο κατά τη διάρκεια της εποχής του, αφήνοντας τελικά μια κληρονομιά που μπορεί να συνδεθεί με την «δυτικοποίηση» του οικουμένης. Ήταν αυτή η μεγάλη ιδέα, το όραμα. Βοήθησε στην γέννηση και άνοδο ενός πολιτισμού, του δυτικού πολιτισμού, ο οποίος περιελάμβανε την επιστημονική και φιλελεύθερη σκέψη των Ελλήνων, η οποία επηρέασε μεγάλο μέρος του υπόλοιπου κόσμου και σήμερα είναι αναπόσπαστο κομμάτι της .
Ένα από τα μεγαλύτερα κατορθώματα της βασιλείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν η σύνθεση μιας ρωμαλέας εθνικής συνείδησης που σφυρηλατήθηκε μέσα από την μείξη διαφορετικών αντιλήψεων και πολιτισμών και που διατηρήθηκε ανεξίτηλα χαραγμένη και στους διαδόχους του ακόμα και όταν τα νέα πολιτικά και γεωστρατηγικά δεδομένα επέβαλαν την δική τους διπλωματία. Η κληρονομιά του εκτείνεται ακόμα περαιτέρω. Άλλαξε τον ρου της ιστορίας. Χωρίς τον Μέγα Αλέξανδρο ο σύγχρονος κόσμος θα ήταν τελείως διαφορετικός. Δεν ήταν απλά ένας επιτυχημένος στρατηγός. Ήταν ένας λαμπρός στρατηγός που προσάρτησε στην μακεδονική αυτοκρατορία περισσότερη γη σε λιγότερο χρόνο απ’ ό,τι οι άνθρωποι του τότε αλλά και του σήμερα θα μπορούσαν ποτέ να φανταστούν. Ήταν γνωστός ως Μέγας Αλέξανδρος όχι μόνο για τη στρατιωτική του ευφυΐα, αλλά και για το πώς κυριάρχησε σε τεράστιες περιοχές και μακρινά εδάφη, για το πώς και γιατί κέρδισε κάθε μία από τις μάχες του. Ο Αλέξανδρος δεν έχασε ποτέ χρόνο. Ερευνούσε τη χώρα και τους λαούς που ήθελε να κυριεύσει κρίνοντας το επικίνδυνο του εδάφους ώστε να διατηρήσει τον εαυτό του αλλά και τον στρατό του ασφαλή. Μελετούσε την ψυχολογία τους, τα όπλα τους και τις μεθόδους πολέμου. Πάντα έφτανε στην ώρα του στο πεδίο της μάχης. Είχε την ικανότητα να αντιλαμβάνεται το ισχυρό και αδύνατο σημείο του εχθρού του και έχοντας αυτά ως δεδομένα, τα εκμεταλλευόταν όποτε και όπως αυτός έκρινε. Οι άντρες του τον ακολούθησαν για περισσότερα από 21.000 μίλια επειδή πίστευαν ότι είχε στο μυαλό του πάντα το συμφέρον του μακεδονικού στρατού. Βασίζονταν σε αυτόν για να τους οδηγεί από νίκη σε νίκη και ποτέ δεν απέτυχε. Σύμφωνα με τον καθηγητή Wright «..στην ιστορία του ευρωπαϊκού πολιτισμού ξεχωρίζουν τέσσερα ονόματα: Αλέξανδρος, Ιούλιος Καίσαρας, Καρλομάγνος, Ναπολέων. Και οι τέσσερις ήταν τόσο ανώτεροι από το συνηθισμένο επίπεδο ανθρώπινης ικανότητας που δύσκολα μπορούν να κριθούν με βάση τα κοινά πρότυπα. Ο Αλέξανδρος, τόσο στα έργα του όσο και στον χαρακτήρα του, δικαιούται την πρώτη θέση. Ήταν το ωραίο λουλούδι του ελληνικού πολιτισμού. Τα αποτελέσματα των κατακτήσεων του αναφορικά με την διεύρυνση του ορίζοντα της ανθρώπινης σκέψης, μπορούν να συγκριθούν μόνο με την ανακάλυψη της Αμερικής».
Πριν από τον Αλέξανδρο ο κόσμος ήταν ένα πλέγμα συγκριτικά απομονωμένων και νησιωτικών «αυτοκρατοριών». Μετά από αυτόν οι αυτοκρατορίες δεν ήταν πλέον απομονωμένες, συνεργάστηκαν περισσότερο και από πριν. Η φήμη του και το βασίλειό του έλαμψε στον τότε γνωστό κόσμο, αλλά ο θάνατός του ήταν ένα χτύπημα από το οποίο η αυτοκρατορία δεν θα ανέκαμπτε ποτέ. Αλλά τι θα συνέβαινε αν ο Αλέξανδρος είχε ζήσει; Η αυτοκρατορία του θα ήταν τόσο μεγάλη που θα κατακτούσε τον κόσμο συνθλίβοντας τη Ρώμη, νικώντας την Ευρώπη και κατακτώντας την Ανατολική Ασία; Ή αν δεν είχε γεννηθεί ποτέ, η μοναδική υπερδύναμη της Περσίας θα άλλαζε τη ζωή μας σήμερα; Μπορεί να μην μάθουμε ποτέ την απάντηση σε αυτές τις ερωτήσεις, αλλά η λαμπρότητά του αναγνωρίστηκε παγκοσμίως και του εδόθη για πάντα ο τίτλος του «Μεγάλου».