Blog

O BLUE STREAM ΚΑΙ Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΑΓΩΓΩΝ

 

Του Αντιστρατήγου ε.α. Γ. ΚΟΡΑΚΗ

Μέλους ΔΣ/ΕΛ.Ε.Σ.ΜΕ

 

 

 

Το ενεργειακό έχει κυρίαρχη θέση στην παγκόσμια ατζέντα. Η τελευταία ενεργειακή εξέλιξη σε παγκόσμιο επίπεδο που αφορά άμεσα τη χώρα μας είναι ο αγωγός Blue Stream που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από τη Ρωσία και δια μέσου της Μαύρης Θαλάσσης, της Βουλγαρίας, της Ελλάδος και της Αδριατικής θα απολήγει στην Ιταλία και από εκεί στην Ευρώπη.

            Επειδή ο τομέας της ενέργειας (πετρέλαιο – φυσικό αέριο – ηλεκτρισμός) επηρεάζεται άμεσα από το παγκόσμιο πολιτικοοικονομικό περιβάλλον χωρίς να αποκλείεται και το γεγονός ότι εξέλιξη στον τομέα π.χ. τον υδρογονανθράκων που λαμβάνουν χώρα σε ανεξάρτητα επίπεδα πολλές φορές διαμορφώνουν τις διεθνείς συνθήκες, ο νέος αγωγός είναι μια εξέλιξη από αυτές που ορίζουν το σκηνικό μέσα στο οποίο παίζεται το ενεργειακό παιχνίδι.

 

Τα δεδομένα του αγωγού blue stream.

 

            Η Ρωσική εταιρία κολοσσός Gazprom κατέληξε πρόσφατα σε συμφωνία με τη Ιταλική εταιρία ΕΝΙ για μεταφορά φυσικού αερίου από τη Ρωσία στην Ευρώπη. Ο αγωγός θα διατρέχει το βυθό της Μαύρης Θαλάσσης και θα καταλήγει στην Βουλγαρία παρακάμπτοντας την Τουρκία. Από τη Βουλγαρία θα συνεχίζει προς την Κεντρική Ευρώπη μέσω Ελλάδος – Ιταλίας.

            Ενώ ο αγωγός μεταφοράς πετρελαίου Μπουρκάς – Αλεξανδρούπολη πέρασε από σαράντα κύματα για να υπογραφεί η τελική διακρατική συμφωνία, η απόφαση για την κατασκευή του αγωγού blue stream λήφθηκε πάρα πολύ σύντομα και αυτό αποδεικνύει ότι η πολιτική βούληση ήταν ισχυρή και εξυπηρετούσε στρατηγικό σχεδιασμό παγκόσμιου βεληνεκούς (ανατροπή του συσχετισμού στον ενεργειακό πόλεμο).

 

Η Ενεργειακή Πολιτική της ΕΕ.

 

            Η ενέργεια αποτελεί αναμφίβολα ένα από τα σημεία τριβής ΕΕ και Ρωσίας. Η ΕΕ σε πρώτο επίπεδο επιδιώκει τη χάραξη μιας κοινής ενεργειακής πολιτικής, συνεκτικής στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, απέναντι στη Ρωσία πράγμα που μέχρι σήμερα δεν έχει επιτευχθεί αφού αριθμός κρατών μελών της ΕΕ εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το Ρωσικό φυσικό αέριο. Κράτη της ΕΕ προσδοκώντας σε προνομιακές σχέσεις με την  Gazprom (Ρωσία) προχωρούν σε διμερείς συμφωνίες και σύναψη συμβολαίων μακροπρόθεσμης διάρκειας για εξασφάλιση διάθεσης μεγαλυτέρων ποσοτήτων ενέργειας προς όφελος των. Ήδη η Γερμανία στηρίζει τον υποθαλάσσιο αγωγό (North Stream) που συνδέει απευθείας Ρωσία με Γερμανία παρακάμπτοντας την Πολωνία. Ο δεύτερος υποθαλάσσιος αγωγός (South Stream) κατασκευάζεται με τη συνεργασία της Ιταλικής ΕΝΙ παρά τη σφοδρή αντίθεση των ΗΠΑ που συνδέει απευθείας Ρωσία με Τουρκία.

            Η ΕΕ που σήμερα είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο επιδιώκει να διασφαλίσει επάρκεια, ασφαλή και αδιάκοπη ροή ενέργειας προς τα κράτη μέλη της από πηγές εκτός Ρωσίας και Μέσης Ανατολής.

Για τη υλοποίηση του Στρατηγικού αυτού στόχου από το 2002 έχει αρχίσει προσπάθεια να διαμορφώσει και υλοποιήσει μία κοινή πολιτική ενεργειακής ασφάλειας επιδιώκοντας τη κατασκευή ενός αγωγού, γνωστού ως αγωγού της κοινοπραξίας Nabucco μήκους 3.300 χλμ για τη μεταφορά φυσικού αερίου της ευρύτερης περιοχής της Κασπίας Θαλάσσης και της Ανατολής με τελικό προορισμό τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης (μεταφορά φυσικού αερίου από χώρες όπως το Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν, Τουρκμεκιστάν κ.λ.π.). Ο αγωγός προβλέπεται να έχει μήκος 3.300 χλμ και η διαδρομή που θα ακολουθήσει θα είναι Τουρκία-Βουλγαρία-Ρουμανία-Ουγγαρία-Αυστρία. Η συμμετοχή πολλών εταιρειών στην κατασκευή του αγωγού, οι διαφορές στο εσωτερικό της κοινοπραξίας αλλά κυρίως η έλλειψη ενότητας μεταξύ των κρατών της ΕΕ για κοινή ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική επέφεραν την εκτροπή από τα χρονοδιαγράμματα υλοποίησης του αγωγού και σημαντικές υπερβάσεις του προϋπολογισμού με αποτέλεσμα η κατασκευή του αγωγού να «είναι στον αέρα».

Η Ρωσία αντιλαμβανόμενη την στρατηγική επιδίωξη της ΕΕ (που έχει την απόλυτη στήριξη των ΗΠΑ) για παράκαμψή της στο σχεδιασμό των αγωγών μεταφοράς ενέργειας προς τα κράτη μέλη της  εκμεταλλεύτηκε τις σοβαρές δυσχέρειες και καθυστερήσεις στην υλοποίηση του αγωγού της κοινοπραξίας Nabucco και προχώρησε στην υλοποίηση του αγωγού Blue Stream που της παρέχει το πλεονέκτημα να καταλάβει μεγάλο μέρος της αγοράς στην Νοτιοανατολική Ευρώπη και να σημειώσει την δυναμική της παρουσία στην περιοχή των Βαλκανίων.

Η Ρωσία πρόσφατα (ΜάΪο 2007) προέβη σε μια κίνηση ιδιαιτέρου στρατηγικού ενδιαφέροντος με στόχο την εξουδετέρωση της προσπάθειας των ΗΠΑ να στρέψουν τις κεντροασιατικές πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες κατά της Μόσχας. Υπέγραψε συμφωνία με το Καζακστάν και το Τουρκμενιστάν που συνδυάζει την παραγωγή και μεταφορά ενεργείας μέσω Ρωσικών εδαφών στην Ευρώπη  με αγωγό που μέσω Κασπίας θα καταλήγει στο Ρωσικό λιμάνι Νοβοροσίσκ απ΄όπου θα τροφοδοτείται η αγορά της Δυτικής Ευρώπης και ο αγωγός Μπουργκάς-Αλεξανδρούπολη που εξυπηρετεί άμεσα τα ελληνικά συμφέροντα. Εάν ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι οι ΗΠΑ από χρόνια διαπραγματεύονταν με το Καζακστάν την κατασκευή αγωγού που θα μετέφερε τα πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου της ευρύτερης περιοχής με υποθαλάσσιο αγωγό στην Κασπία μεταξύ Καζακστάν και Αζερμπαϊτζάν (που το ελέγχουν απόλυτα οι ΗΠΑ) και δια μέσου της Τουρκίας προς τα κράτη της Δυτικής Ευρώπη παρακάμπτοντας τη Ρωσία η προσέγγιση αυτή της Ρωσίας ήταν μια κίνηση «ματ». Η Ρωσία φαίνεται να κερδίζει «το μεγάλο παιχνίδι» μετά και την πρόσφατη δήλωση του Προέδρου του Καζακστάν Ναζαρμπάγιεφ ότι «η κυβέρνησή του απεφάσισε να διοχετεύει από εδώ και στο εξής τους ενεργειακούς της πόρους κυρίως μέσω Ρωσικού εδάφους».

 

Ενεργειακή Επιδίωξη των ΗΠΑ

 

            Οι ΗΠΑ που δεν εξαρτώνται από το Ρωσικό πετρέλαιο ή φυσικό αέριο επιδιώκει να περιορίσει την επιρροή που ασκεί η Ρωσία στον τομέα της ενέργειας στην ευρύτερη περιοχή της (ΕΕ – Κεντρική Ασία – Μέση Ανατολή) αλλά και να υπονομεύσει το σχεδόν μονοπώλιο της Ρωσίας στην μεταφορά των αποθεμάτων ενέργειας της περιοχής της Κασπίας προς τις Δυτικές χώρες και αγορές. Οι ΗΠΑ προσπαθούν με διπλωματικές, στρατιωτικές και πολιτικές παρεμβάσεις να δημιουργήσουν τις αναγκαίες προϋποθέσεις που να καθιστούν εφικτή την παράκαμψη της Ρωσίας στο σχεδιασμό των αγωγών μεταφοράς ενέργειας  με το σκεπτικό ότι όσα κράτη εξαρτηθούν ενεργειακά από τη Ρωσία το γεγονός αυτό θα τα οδηγήσει και στην κατά κάποιο βαθμό πολιτική εξάρτησή τους από αυτήν. Τον σχεδιασμό αυτό εξυπηρετεί η υποστήριξη που παρέχουν ιδιαίτερα στις δύο χώρες Ουκρανία και Γεωργία που έχουν επιλέξει την πρόσδεσή τους στις ΗΠΑ και στους θεσμούς ασφάλειας που επηρεάζονται άμεσα από αυτές. Με την πολιτική αυτή οι ΗΠΑ επιδιώκουν να κρατήσουν την ΕΕ στην δική τους άμεση σφαίρα επιρροής αποτρέποντας την πολιτική της χειραφέτισης και να περιορίσουν την Ρωσία αφαιρώντας κάθε δυνατότητα επιρροής στην Δυτική Ευρώπη αναδεικνύοντας την Τουρκία σε σημαντικό ενεργειακό κόμβο.

 

Η φιλοδοξία της Τουρκίας να γίνει πετρελαϊκή γέφυρα

 

            Η Τουρκία λόγω της γεωγραφικής της θέσης και της εγγύτητας με περιοχές με τα μεγαλύτερα κοιτάσματα αποθεμάτων ενέργειας (Μαύρη Θάλασσα – Κασπία – Μέση Ανατολή) αποτελεί κατά τους ιθύνοντες της ΕΕ αλλά και των ΗΠΑ κάποια λύση στο πρόβλημα της ενεργειακής εξάρτησης της ΕΕ.

            Η γειτνίαση αυτή αναδεικνύει τη φιλοδοξία της χώρας αυτής να αποτελέσει ένα κύριο κόμβο του διεθνούς συστήματος μεταφοράς ενέργειας. Η μέχρι τώρα κατασκευή ενός δικτύου αγωγών μεταφοράς ενέργειας στην Τουρκία από Ανατολάς προς Δυσμάς από Β προς Ν και από ΝΑ προς Δ όπως επίσης και ο σχεδιασμός νέων αγωγών εξυπηρετεί τον Στρατηγικό της στόχο να αποτελέσει η Τουρκία με την υποστήριξη των ΗΠΑ και της ΕΕ την πετρελαϊκή γέφυρα προς την ΕΕ. Η Τουρκία όμως που δεν  διαθέτει αξιόλογα κοιτάσματα γεωγραφικά γειτνιάζει με την Ρωσία που διαθέτει πλούσια κοιτάσματα με την οποία βρίσκεται σε ανταγωνισμό διότι οι δύο χώρες έχουν συγκρουόμενα συμφέροντα και διαφορετικές επιδιώξεις και προτεραιότητες στον ενεργειακό τομέα. Αυτός ο ανταγωνισμός τους οδηγεί στο να υποστηρίζει κάθε μία χώρα σχέδια αγωγών μεταφοράς ενέργειας που παρακάμπτουν την άλλη. Αυτό επιβεβαιώνεται και με την πρόσφατη «κίνηση» της Ρωσίας με τον αγωγό South Stream που παρακάμπτει την Τουρκία. Με τη σημερινή σχεδίαση των αγωγών η Τουρκία έχει πετύχει να γίνει διαμετακομιστικό κέντρο ενεργείας (ιδιαίτερα φυσικού αερίου) διότι δεν έλαβε υπόψη της τις προτροπές και υποδείξεις των ΗΠΑ ως προς τις χώρες προέλευσης του φυσικού αερίου. Η χάραξη του αγωγού blue Stream δεν ακυρώνει το πλεονέκτημα της Τουρκίας οπωσδήποτε όμως το περιορίζει διότι δεν αποτελεί πλέον τον μοναδικό κεντρικό διαμετακομιστικό σταθμό στη μεταφορά φυσικού αερίου (Ρωσικής και Ανατολικής προέλευσης) στη Νότια και Κεντρική Ευρώπη. Η Ρωσία βέβαια διατηρεί το πλεονέκτημα να έχει δύο αγωγούς παροχής ενέργειας (μέσω Τουρκίας και μέσω της χώρας μας).

 

Επιπτώσεις για τη χώρα μας από το νέο αγωγό

 

            Η συμφωνία για τον αγωγό blue Stream είναι το σημαντικότερο «άνοιγμα» της χώρας μας προς τη Ρωσία και συμπίπτει με το αθόρυβο αλλά πολύ έντονο «άνοιγμα» της Κυπριακής Κυβέρνησης προς τη Ρωσία. Σε μια περίοδο που η Ρωσία φαίνεται να βγαίνει από τα ερείπια της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης και να διεκδικεί τον παραδοσιακό παγκόσμιο ηγετικό της ρόλο επαναπροσδιορίζοντας στρατηγικές, φίλους και εχθρούς η χώρα μας επιλέγεται να αποτελέσει την πύλη της Σοβιετικής ενέργειας προς την Ευρώπη.

            Η κατασκευή του αγωγού ενισχύει τα ελληνικά συμφέροντα ενώ ταυτόχρονα αποδυναμώνει τον -Τουρκικών συμφερόντων- πολυεθνικό αγωγό Μπακού-Τιφλίδα-Τσεϊχάν, που μεταφέρει Αζερικό πετρέλαιο από την Κασπία στην Ανατολική Μεσόγειο παρακάμπτοντας την Ρωσία και τα Ρωσικά συμφέροντα.

            Η στρατηγική και γεωπολιτική αναβάθμιση της Ρωσίας στον ενεργειακό τομέα έδωσε την ευκαιρία στη χώρα μας να ενισχύσει τη συμμαχία με έναν ισχυρό παίκτη μέσω της σύζευξης του δικαίου της ηθικής και της εξυπηρέτησης των εθνικών μας συμφερόντων.

            Η χώρα θα βρισκόταν σε μεγάλη ενεργειακή εξάρτιση από την Τουρκία με τον υφιστάμενο μέχρι πρότινος σχεδιασμό των αγωγών και δεν μπορεί να αποκλεισθεί το ενδεχόμενο σε μια κρίση (λόγω της αστάθειας των ελληνοτουρκικών σχέσεων αφού και στο παρελθόν είχαμε περιόδους ύφεσης αλλά επακολούθησαν και εντάσεις) να βρεθεί η χώρα σε ενεργειακή ασφυξία. Ο κίνδυνος αυτός αποτρέπεται με τον αγωγό blue Stream που θα μεταφέρει υποθαλασσίως φυσικό αέριο από τη Ρωσία μέσω Μπουργκάς (Βουλγαρίας) στη χώρα μας.

            Η επιλογή από τη Ρωσία της χώρας μας ως στρατηγικό εταίρο στη διανομή του φυσικού της αερίου προς τη Νότια και Κεντρική Ευρώπη δυναμώνει τη θέση της χώρας μας στη διεθνή σκηνή εάν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι μέσω του αγωγού blue Stream δεν θα διοχετεύεται μόνο Ρωσικό φυσικό αέριο αλλά και φυσικό αέριο άλλων πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών.

            Με την υπογραφή της πρόσφατης συμφωνίας αναβαθμίζονται οι ελληνορωσικές σχέσεις όχι μόνο στην γεωοικονομικό αλλά και στο γεωπολιτικό επίπεδο τη στιγμή μάλιστα που εθνικά μας θέματα παραμένουν ανοικτά (Κυπριακό, ΠΓΔΜ, κ.λ.π.).

            Η Συμφωνία αποτελεί αναμφισβήτητα μια επιτυχία της χώρας μας στον ενεργειακό τομέα και όχι μόνο.