Blog

Συνεχίζοντας την ανάλυση εννοιών του Διεθνούς Δικαίου που μας απασχολούν και χρησιμοποιούνται εσφαλμένα πολλές φορές στον Δημόσιο λόγο, θα αναλυθούν παρακάτω οι εκφράσεις Ipso Facto και Ab Initio, οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν ευρέως κατά την τελευταία διαμόρφωση του χάρτη της δυνητικής υφαλοκρηπίδας (!!!) για τον χωροταξικό σχεδιασμό που στείλαμε στην EE (MSP- Marine Spatial Planning).

Οι φράσεις “ipso facto” και “ab initio” προέρχονται από τη λατινική γλώσσα, που αποτελεί τη βάση πολλών νομικών όρων του Ρωμαϊκού Δικαίου και του σύγχρονου νομικού λεξιλογίου.

1. IPSO FACTO

Η έννοια “ipso facto” σημαίνει “εκ του γεγονότος αυτού καθαυτού”. Στη Σύμβαση του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), στο άρθρο 77 παρ. 3 για την υφαλοκρηπίδα απαντάται η έννοια, αφού ορίζεται ότι:

«Τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους επί της υφαλοκρηπίδας δεν εξαρτώνται από την κατοχή, πραγματική ή πλασματική, ή από οποιαδήποτε ρητή διακήρυξη.»

Δηλαδή, τα κυριαρχικά δικαιώματα του κράτους πάνω στην υφαλοκρηπίδα δεν χρειάζονται ανακήρυξη ή κάποια πράξη για να ισχύσουν. Υπάρχουν λόγω της γεωφυσικής πραγματικότητας της ηπειρωτικής προέκτασης.

2. AB INITIO

Η έννοια “ab initio” σημαίνει “εκ της αρχής”.

Αυτό για την υφαλοκρηπίδα σημαίνει ότι τα κυριαρχικά δικαιώματα του κράτους στην εκμετάλλευση του βυθού (και αλιείας για επικαθήμενα είδη στον βυθό) και του υπεδάφους του υπάρχουν “από την αρχή”, δηλαδή από τη στιγμή που το κράτος απέκτησε την κυριαρχία του επί της ξηράς (ή από την ύπαρξη του κράτους), χωρίς να απαιτείται μεταγενέστερη πράξη.

Ο συνδυασμός αυτών των εννοιών χαρακτηρίζει τον παθητικό χαρακτήρα των δικαιωμάτων υφαλοκρηπίδας. Δεν είναι «δικαιώματα κυριαρχίας», αλλά «κυριαρχικά δικαιώματα για εκμετάλλευση». Το κράτος δεν τα «αποκτά», τα έχει εξ αρχής.

3. ΧΡΗΣΗ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ

Οι δύο έννοιες χρησιμοποιούνται διεθνώς:

1) ΣΤΗΝ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ (π.χ. άρθρο 77 UNCLOS για υφαλοκρηπίδα) αλλά και στο Διεθνές Δίκαιο (ICJ Statute , άρθρο 36 παρ. 2 – “Τα κράτη μέρη του παρόντος Καταστατικού μπορούν ανά πάσα στιγμή να δηλώσουν ότι αναγνωρίζουν ως υποχρεωτική ipso facto και χωρίς ειδική συμφωνία, σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο κράτος που αποδέχεται την ίδια υποχρέωση, τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου σε όλες τις νομικές διαφορές που αφορούν….”).

2) Επίσης σε ΣΥΝΘΗΚΕΣ/ΔΙΜΕΡΕΙΣ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ συναντάται η έννοια του ab initio (Σε περιπτώσεις ακυρότητας συνθήκης ex tunc, «Από την αρχή» – Ακυρότητα που λειτουργεί αναδρομικά, σαν να μην υπήρξε ποτέ η συνθήκη. Π.χ. λόγω εξαπάτησης ή χρήσης βίας κατά το άρθρο 52 της Σύμβασης της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών (1969)).

Η ακυρότητα ισχύει ab initio επίσης σε περιπτώσεις Διαιτησίας και στο Επενδυτικό Δίκαιο (Π.χ. Στη νομολογία επενδυτικών διαιτησιών – ICSID, UNCITRAL, SCC – Ακυρότητα που λειτουργεί αναδρομικά, σαν να μην υπήρξε ποτέ η συνθήκη.).

2) Στο ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ η έννοια “Ipso facto” χρησιμοποιείται συχνά ερμηνευτικά ή στη νομική πρακτική, για να περιγράψει αυτόματη έννομη συνέπεια, κυρίως σε ρήτρες αυτοδίκαιης λύσης (καταγγελίας). Και επίσης άκυρης σύμβασης ab initio.

3) Στο ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ χρησιμοποιείται κυρίως ως ερμηνευτική έννοια: π.χ. «Η πράξη είναι ipso facto αξιόποινη», δηλαδή η ίδια η τέλεση συνιστά αδίκημα χωρίς να απαιτείται δόλος σε συγκεκριμένα εγκλήματα (π.χ. παράνομη οπλοφορία). Η δε έννοια “ab initio” xρησιμοποιείται για « Έγκλημα που είναι άκυρο/ανυπόστατο ab initio. Π.χ. η αστυνομική διαδικασία όταν δεν τηρήθηκαν οι νόμιμες διατυπώσεις (όπως η έλλειψη εντάλματος, μη ενημέρωση δικαιωμάτων κλπ), όταν παραβιάζει δηλαδή θεμελιώδη δικαιώματα, καθίσταται άκυρη ab initio» ( Άκυρη προανάκριση ή σύλληψη ab initio).

4. ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ICJ ΟΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΝΝΟΙΕΣ

1) Στην περίπτωση “North Sea Continental Shelf Cases (1969)”: Γερμανία vs Δανία & Ολλανδία, με θέμα την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας στη Βόρεια Θάλασσα. Το Δικαστήριο έκρινε ότι : “Τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους επί της περιοχής της υφαλοκρηπίδας που αποτελεί φυσική προέκταση της ξηράς του προς και υπό την θάλασσα, υπάρχουν ipso facto και ab initio, δυνάμει της κυριαρχίας του επί της ξηράς, και ως προέκταση αυτής στην άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων για σκοπούς εξερεύνησης και εκμετάλλευσης των φυσικών πόρων”.

2) Στην περίπτωση “Nicaragua v United States (1986)”: Δημοκρατία της Νικαράγουα κατά Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής – “Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua”: Η Νικαράγουα κατηγόρησε τις ΗΠΑ για: Υποστήριξη των ανταρτών Contra, για στρατιωτικές επιθέσεις σε λιμάνια και πετρελαϊκές εγκαταστάσεις και για παραβίαση της κυριαρχίας της. Το Δικαστήριο έκρινε ότι «….οι αρχές της μη χρήσης βίας και της μη επέμβασης αποτελούν όχι μόνο εθιμικό διεθνές δίκαιο αλλά αναγνωρίζονται ως τέτοιες στο γενικό διεθνές δίκαιο και δεσμεύουν ipso facto όλα τα κράτη.».

5. ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΟΥΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ ΟΙ ΕΝΝΟΙΕΣ “IPSO FACTO” ΚΑΙ “AB INITIO”

1) Η Ελλάδα υποστηρίζει ότι τα νησιά της έχουν υφαλοκρηπίδα ipso facto και ab initio, και συνεπώς δεν απαιτείται ανακήρυξη της υφαλοκρηπίδας για την ύπαρξή της. Υπάρχει εκ της φύσεως του εδάφους τους και από την αρχή της κρατικής κυριαρχίας επί αυτών.

2) Η Τουρκία δεν έχει υπογράψει την UNCLOS και αμφισβητεί ότι τα ελληνικά νησιά έχουν πλήρη επήρεια σε υφαλοκρηπίδα ή ΑΟΖ, ειδικά αν βρίσκονται απέναντι από την ηπειρωτική Τουρκία (π.χ. Καστελλόριζο, Ρόδος κλπ), γιατί επικάθηνται στην Τουρκική υφαλοκρηπίδα. Υποστηρίζει τη θεωρία της «ηπειρωτικής προέκτασης» και όχι την αρχή ότι τα νησιά και οι νησίδες που μπορούν να συντηρήσουν οικονομική ζωή έχουν ΑΟΖ, που κατοχυρώνεται στην UNCLOS σύμφωνα με το άρθρο Άρθρο 121 – Καθεστώς των Νησιών:

Παράγραφος 2: «Εκτός εάν προβλέπεται διαφορετικά από αυτή τη Σύμβαση, ένα νησί έχει την ίδια χωρική θάλασσα, συνορεύουσα ζώνη, αποκλειστική οικονομική ζώνη και υφαλοκρηπίδα με αυτή ενός ηπειρωτικού εδάφους.»

Παράγραφος 3: «Βράχοι που δεν μπορούν να συντηρήσουν ανθρώπινη κατοίκηση ή οικονομική ζωή από μόνοι τους, δεν έχουν ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδα.»

6. Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΝΝΟΙΩΝ “IPSO FACTO” ΚΑΙ “AB INITIO”

1) Η Ελλάδα θεωρεί ότι έχει αυτοδίκαια κυριαρχικά δικαιώματα στην υφαλοκρηπίδα των νησιών της, χωρίς διακήρυξη (ipso facto και ab initio). Αυτός είναι ο λόγος που δεν έχει ανακηρύξει υφαλοκρηπίδα, αλλά την διεκδικεί ως υπάρχουσα εκ φύσεως.

2) Η Τουρκία αμφισβητεί ότι τα ελληνικά νησιά έχουν υφαλοκρηπίδα πλήρους έκτασης, υποστηρίζοντας ότι βρίσκονται πάνω στην ηπειρωτική της προέκταση. Έχει ανακηρύξει “Turkish Continental Shelf claim lines” στην Αν. Μεσόγειο (2019) που επικαλύπτουν περιοχές της Ελληνικής υφαλοκρηπίδας, νοτίως του Καστελόριζου, της Ρόδου, Καρπάθου και Κάσου .

7. NOMIKH ΣΥΝΕΠΕΙΑ

Η έννοια ipso facto και ab initio:

1) Ενισχύει τη θέση της Ελλάδας, ότι δεν απαιτείται ανακήρυξη για ύπαρξη υφαλοκρηπίδας.

2) Στις έννοιες αυτές στηρίζεται κυρίως νομικά για να ασκεί έρευνες ή εκμετάλλευση.

3) Αντιτίθεται (με βάση τις προβλέψεις της UNCLOS και των αποφάσεων του ICJ) στην τουρκική θέση ότι η Ελλάδα πρέπει να ανακηρύξει υφαλοκρηπίδα για να την έχει.

8. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ

Στις ελληνοτουρκικές διαπραγματεύσεις η Ελλάδα με βασιζόμενη στις έννοιες ipso facto και ab initio:

1) Επιχειρεί να θωρακίσει νομικά την ελληνική θέση στις όποιες προσφυγές σε ICJ ή Διαιτησία.

2) Δικαιολογεί επίσης την απουσία ελληνικής ανακήρυξης υφαλοκρηπίδας.

3) Εξακολουθεί να υποστηρίζει το επιχείρημα πλήρους επήρειας των νησιών σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ.

6. Η ΕΝΝΟΙΑ “ΔΥΝΗΤΙΚΗ ΥΦΑΛΟΚΡΗΠΙΔΑ”

Στον χάρτη που υπέβαλε η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή (MPS – Maritime Spatial Planning), γίνεται λόγος για «δυνητική υφαλοκρηπίδα» (potential continental shelf), σε περιοχές που δεν έχει γίνει οριοθέτηση με γειτονικό κράτος (π.χ. Τουρκία) ενώ υπάρχουν αμφισβητήσεις/αντιρρήσεις από τρίτα κράτη.

Από νομική άποψη, δεν είναι “δυνητική” η υφαλοκρηπίδα αφ’ εαυτή, με την έννοια της ύπαρξής της αυτοδίκαια.

Η οριοθέτηση είναι δυνητική.

Ο όρος «δυνητική» χρησιμοποιείται διπλωματικά και τεχνικά εδώ για να υποδηλώσει ότι: «Η τελική έκταση της ελληνικής υφαλοκρηπίδας είναι δυνητική», καθώς θα καθοριστεί μέσω οριοθέτησης με την Τουρκία ή απόφασης ICJ – ITLOS, εάν προσφύγουν οι δύο χώρες.

Η Ελλάδα δεν παραιτείται από το ipso facto & ab initio δικαίωμα, αλλά αναγνωρίζει ότι η ακριβής γραμμή ισχύος του δικαιώματός της δεν έχει οριοθετηθεί. Νομικά όμως ό όρος δυνητική δεν είναι κατάλληλος, εάν εννοηθεί ως ύπαρξη υφαλοκρηπίδας, γιατί υπάρχει ipso facto. Η υφαλοκρηπίδα δεν είναι «δυνητική» ως προς την ύπαρξη της.

Στην UNCLOS δεν υπάρχει η έννοια «δυνητική υφαλοκρηπίδα». Μπορεί να χαρακτηριστεί «δυνητική» ως προς την έκτασή της, σε περιοχές που εκκρεμεί οριοθέτηση.

Ειδικότερα μπορεί να χρησιμοποιείται και στη διεθνή πρακτική (π.χ. Norway–Russia, Ghana–Côte d’Ivoire) ως «potential continental shelf claim», όχι όμως ως όρος δικαίου, αλλά ως όρος για την χαρτογραφική απεικόνιση πριν την οριοθέτηση.

7. ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΠΙΚΑΛΥΨΕΩΝ

1) Συνεπώς οι χώρες μπορούν να εκμεταλλευθούν την υφαλοκρηπίδα τους έστω και αν δεν την έχουν ανακηρύξει (ενώ κανένας άλλος δεν μπορεί να εκμεταλλευθεί τους πόρους της υφαλοκρηπίδας χωρίς συναίνεση του κράτους με κυριαρχικό δικαίωμα επί αυτής, λόγω του χαρακτήρα “ipso facto” και “ab initio”).

2) Τι γίνεται όμως στις περιοχές όπου οι διεκδικήσεις υφαλοκρηπίδας (ή ΑΟΖ) δύο ή περισσότερων κρατών επικαλύπτονται ;

Σε αυτές τις περιπτώσεις, το άρθρο 83 UNCLOS (για υφαλοκρηπίδα) και το άρθρο 74 (για ΑΟΖ) προβλέπουν:

α) Διαπραγμάτευση καλής πίστης για επίτευξη συμφωνίας.

β) Μέχρι τότε, τα κράτη πρέπει να μην θέτουν σε κίνδυνο την τελική οριοθέτηση.

γ) Δεν μπορούν να προβαίνουν σε μονομερείς ενέργειες εκμετάλλευσης που θα παραβίαζαν τα δικαιώματα του άλλου.

Αυτό σημαίνει πρακτικά ότι παρά το ipso facto και ab initio δικαίωμα, η άσκηση των δικαιωμάτων αυτών στις περιοχές επικάλυψης πρέπει να γίνεται με τρόπο που δεν θίγει το δυνητικό δικαίωμα του άλλου κράτους.

Στις περιπτώσεις αυτές συνήθως παγώνουν οι δραστηριότητες έως ότου γίνει οριοθέτηση ή υπάρξει προσωρινή συμφωνία συνεκμετάλλευσης (joint development zone).

3) Νομολογιακή θεμελίωση:

α) Στην περίπτωση «North Sea Continental Shelf (1969)», το ICJ έκρινε ότι ((ICJ Reports 1969, §86):

(1) Εν αναμονή της οριοθέτησης, τα μέρη έχουν την υποχρέωση να μην θέσουν σε κίνδυνο ή να παρεμποδίσουν την επίτευξη της τελικής συμφωνίας.

“Pending delimitation, the parties are under an obligation not to jeopardize or hamper the reaching of the final agreement.”

(2) Αυτή η αρχή κατοχυρώθηκε μεταγενέστερα στο άρθρο 83(3) UNCLOS για την υφαλοκρηπίδα και 74(3) για την ΑΟΖ, θεσπίζοντας:

– Υποχρέωση αυτοσυγκράτησης (self-restraint)

– Απαγόρευση μονομερών πράξεων εκμετάλλευσης που θίγουν την τελική συμφωνία.

β) Επίσης στην περίπτωση Gulf of Maine Case (1984), το ICJ τόνισε (ICJ Reports 1984, §249):

(1) “It is obvious that the Parties are under an obligation to refrain from any action which might aggravate or extend the dispute or make its settlement more difficult.”

Δηλαδή, κανένα κράτος δεν μπορεί να προβεί σε μονομερείς πράξεις εκμετάλλευσης ή έρευνας που θα έθεταν σε κίνδυνο την τελική συμφωνία.

4). Πρακτική Συνέπεια, ειδικά στις ελληνοτουρκικές διαφορές.

α) Στο Αιγαίο και Αν. Μεσόγειο η Ελλάδα ισχυρίζεται ότι η υφαλοκρηπίδα των νησιών υπάρχει ipso facto και ab initio, άρα έχει δικαίωμα εκμετάλλευσης.

β) Η Τουρκία αντικρούει το επιχείρημα αυτό, όχι μόνο για τις περιοχές επικάλυψης αλλά για ολόκληρη της υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο, και ισχυρίζεται ότι δεν μπορεί η Ελλάδα να ασκεί μονομερώς δικαιώματα χωρίς συμφωνία.

Επικαλείται μάλιστα το Πρακτικό της Βέρνης (Νοέμβριο του 1976), όταν συμφώνησαν οι δύο χώρες (για την υπογραφή συνυποσχετικού για προσφυγή στο ICJ).

Με αυτό καθιέρωναν κανόνες συμπεριφοράς ενόψει των συνομιλιών τους. Η Τουρκία αποδεχόταν ότι η διαφορά είχε νομικό χαρακτήρα, διότι συμφωνούσε να μελετηθούν οι διεθνείς κανόνες οριοθετήσεως της υφαλοκρηπίδας. Η ελληνική πλευρά συμφωνούσε στην επανέναρξη απευθείας διαπραγματεύσεων, ενώ παράλληλα συνεχιζόταν και η (εν τέλει αλυσιτελής) διαδικασία της ελληνικής προσφυγής στο Διεθνές Δικαστήριο.

Στο κείμενο χρησιμοποιείται ο όρος «υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου». Η Τουρκία θεωρεί ότι στον συγκεκριμένο όρο περιλαμβάνεται ολόκληρη η υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου. Γι’ αυτό και αντιδρά σε έρευνες που γίνονται ελάχιστα έξω από τα ελληνικά χωρικά ύδατα των 6 ν. μιλίων (π.χ. στα 7 ν. μίλια, όπως έγινε τώρα στην Κρήτη). Η Ελληνική πλευρά υποστηρίζει ότι στην παράγραφο 6 του Πρακτικού αναφέρεται η αποχή από κάθε πρωτοβουλία ή πράξη σχετική προς την υφαλοκρηπίδα του Αιγαίου, «η οποία θα μπορούσε να παρενοχλήσει τη διαπραγμάτευση».

Συνεπώς δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι όλες οι περιοχές της υφαλοκρηπίδας παρενοχλούν τη διαπραγμάτευση. Προφανώς λοιπόν, το Πρακτικό της Βέρνης αναφέρεται σε περιοχές της υφαλοκρηπίδας επί των οποίων υπάρχουν επικαλυπτόμενες διεκδικήσεις των δύο χωρών.

Η Τουρκία ισχυρίζεται επίσης ότι το Πρακτικό παραμένει σε ισχύ διότι δεν αναφέρει ρητώς χρονικό περιορισμό ούτε υπάρχει πρόβλεψη για καταγγελία του.

Η Ελλάδα διατείνεται ότι το Πρακτικό της Βέρνης ήταν «σε άμεση συνάρτηση» με τις διαπραγματεύσεις που διακόπηκαν το 1980 με Τουρκική υπαιτιότητα. Επομένως, το Πρακτικό έπαψε να ισχύει μετά το 1980. Η Ελλάδα απέστειλε σχετική ρηματική διακοίνωση καταγγελίας το 1986 και δήλωσε ρητώς με επιστολή της στο Συμβούλιο Ασφαλείας/ΟΗΕ το 1987 ότι το Πρακτικό της Βέρνης είναι παρωχημένο και ανενεργό (obsolete and inoperative).

ΚΑΤΑΛΗΓΟΝΤΑΣ

1) Τα κράτη οφείλουν να απέχουν από την εκμετάλλευση μονομερώς της περιοχής επικάλυψης των υφαλοκρηπίδων που διεκδικεί η κάθε χώρα, χωρίς την ύπαρξη κοινής συμφωνίας ή τελικής οριοθέτησης (μέσω διαιτησίας ή απόφασης ICJ – ITLOS).

2) Αυτό εκμεταλλεύεται κυρίως η Τουρκία, διευρύνοντας συνεχώς και βηματιστικά τις διεκδικήσεις της εις βάρος της Ελλάδος, προσπαθώντας ταυτόχρονα να απαγορεύσει στην Ελλάδα οιαδήποτε έρευνα κι εκμετάλλευση πέραν της χωρικής θάλασσας (των 6 νμλ).

3) Όμως από πλευράς Τουρκίας γίνονται συχνότατα μονομερείς έρευνες (π.χ. NAVTEX Τουρκίας για έρευνες από Barbaros, Oruc Reis εντός της Ελληνικής υφαλοκρηπίδας μέχρι και τα χωρικά ύδατα της Ελλάδος), με παρερμηνεία της UNCLOS κι ευθεία αμφισβήτηση των προβλέψεων της για τα νησιά, και αμφισβήτησης de facto του status quo.