Blog

του Αθανασίου Πλατιά

Οι συμμαχίες είναι ένα χρήσιμο εργαλείο στην εξωτερική πολιτική των κρατών. Το κλειδί στις συμμαχίες είναι η αξιοπιστία τους, δηλαδή πόσο αξιόπιστη είναι η υπόσχεση αμοιβαίας στρατιωτικής συνδρομής όταν φθάσει η ώρα της αλήθειας. Η εμπλοκή ενός κράτους σε πόλεμο προκειμένου να βοηθήσει ένα σύμμαχο κράτος δεν  είναι αυτονόητη, ειδικά εάν έχουν αλλάξει οι γεωπολιτικές συνθήκες υπό τις οποίες δόθηκε η αρχική υπόσχεση. Για το λόγο αυτό, τα κράτη πρέπει να είναι προσεκτικά στο τι περιμένουν από τους συμμάχους τους.
Οι συμμαχίες έχουν ουσιαστικό περιεχόμενο για όσο διάστημα υπάρχει σύμπλευση συμφερόντων. Όμως τα γεωπολιτικά συμφέροντα είναι ευμετάβλητα. Για παράδειγμα, τα  συμφέροντα των Ευρωπαίων και των ΗΠΑ συνέπλεαν για δεκαετίες, όσο υπήρχε η Σοβιετική απειλή. Αυτή την εποχή όμως, είναι αμφίβολο εάν συμπίπτουν. Το κέντρο βάρους του πλανήτη έχει μετατοπιστεί από την Ευρώπη στην νοτιοανατολική Ασία και διαφαίνεται ότι η νέα αμερικανική κυβέρνηση θέλει να απαγκιστρωθεί από την Ευρώπη και να επικεντρωθεί στην ανάσχεση της αναδυόμενης Κίνας. Αυτό αποτελεί πρόβλημα  και για  την Ελλάδα που τα τελευταία χρόνια είχε επενδύσει στην εμβάθυνση των αμυντικών δεσμών της με τις ΗΠΑ. Αυτή η σχέση είχε συμβάλει στην ποιοτική ενίσχυση των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων ως εργαλείο αποτροπής της αναθεωρητικής Τουρκίας.
Η Ελλάδα είχε επίσης επενδύσει στην εμβάθυνση των διμερών σχέσεων με την Γαλλία. Η σχέση αυτή βασιζόταν σε γεωπολιτική σύμπλευση συμφερόντων, αφού ο ακτιβισμός της Τουρκίας στην Αφρική και την Ανατολική Μεσόγειο είχε ενοχλήσει την Γαλλία. Στα πλαίσια αυτά η Ελλάδα είχε εκτρέψει μεγάλο μέρος αμυντικών προμηθειών στην Γαλλία (προμήθεια αεροσκαφών Ραφάλ και φρεγατών Belharra).  Η στρατηγική αυτή σχέση οδήγησε μάλιστα στην υπογραφή μιας σημαντικής πολιτικής συμφωνίας αμυντικής συνδρομής. Όμως και αυτή η στρατηγική σχέση έχει πρόσφατα τεθεί σε αμφιβολία λόγω της  πολιτικής ρευστότητας στην Γαλλία, αλλά και λόγω της απόφασης της κοινοπραξίας στην οποία συμμετέχει η Γαλλία να προμηθεύσει στην Τουρκία τους πανίσχυρους πυραύλους meteor. Οι πύραυλοι αυτοί εξουδετερώνουν σε μεγάλο βαθμό το ποιοτικό πλεονέκτημα που έδινε στην ελληνική πλευρά η προμήθεια των Ραφάλ και Belharra.
Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα ανέπτυξε  επίσης ένα  πλέγμα αμυντικών σχέσεων με χώρες της ευρύτερης περιφέρειας, όπως το Ισραήλ, η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ. Συνδετικό δεσμό με τις χώρες αυτές αποτελούσε  η γενικευμένη επιθετικότητα της Τουρκίας και οι εχθρικές επεμβάσεις της στα διάφορα ζητήματα που τις αφορούσαν ατομικώς. Συνεπώς , οι  σχέσεις που η Ελλάδα έχει συνάψει με τις χώρες αυτές, στηρίζονται στη λογική της αντισυσπείρωσης. Η λογική αυτή είναι εκ των πραγμάτων συγκυριακή.

Έχουν ήδη φανεί τα όρια αυτών των περιφερειακών συμμαχιών. Το Ισραήλ έχει  ανοιχτά πολλαπλά μέτωπα και το τελευταίο πράγμα που θα επιθυμούσε είναι μια αντιπαράθεση με την Τουρκία. Η Αίγυπτος είναι αποδυναμωμένη και έχει στρέψει την προσοχή της στην εμπέδωση της εσωτερικής σταθερότητας, ενώ έχουν εξομαλυνθεί οι σχέσεις της Τουρκίας με τα ΗΑΕ και την Σαουδική Αραβία.

Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι η προστασία από συμμαχίες είναι εξαιρετικά αβέβαιη και τα κράτη που θέλουν να επιβιώσουν σε ένα ρευστό και ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα πρέπει να μεριμνήσουν από μόνα τους για την ασφάλειά τους δημιουργώντας στρατιωτική ισχύ (αρχή της αυτοβοήθειας). Αν την ώρα της κρίσης βρεθούν μόνα τους πρέπει να μπορούν να αντεπεξέλθουν. Η Ελλάδα δεν μπορεί να περιμένει βοήθεια από κανένα σύμμαχο, αλλά πρέπει να αναπτύξει τις δικές της αποτρεπτικές δυνατότητες αυξάνοντας κατά 50% τουλάχιστον τις αμυντικές της δαπάνες.  Η αύξηση αυτή πρέπει να κατευθυνθεί αποκλειστικά στην εντατικοποίηση του εξοπλιστικού της προγράμματος.  Η αποτροπή της Τουρκίας στοιχίζει ακριβά , αλλά το κόστος είναι πολύ μικρότερο από το κόστος του πολέμου ή από το κόστος της μετατροπής της χώρας σε δορυφόρο της Τουρκίας (Φιλανδοποίηση).

Ο Αθανάσιος Πλατιάς είναι ομότιμος καθηγητής Στρατηγικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Πρόεδρος του Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων και έχει συγγράψει (με τον Κ. Κολιόπουλο) το βιβλίο Ή Τέχνη της Στρατηγικής (Δίαυλος, 2021)