Blog

Τα Στενά του Βοσπόρου και το Κανάλ Ιστανμπούλ του Ερντογάν

Ή γιατί ξαφνικά στην Τουρκία τίθεται θέμα για τη Συνθήκη του Μοντρέ. Η κρίσιμη σημασία της και η “γκρίνια” του προέδρου.NewsroomHuffPost Greece

 

Η ανοιχτή επιστολή των 104 ναυάρχων ε.α. της Τουρκίας ανέδειξε δύο σημαντικά ζητήματα. Το πρώτο αφορά πρωτίστως το ίδιο το μέλλον της Τουρκίας και θέτει ουσιαστικά το ερώτημα εάν τελικά θα στραφεί προς τη Δύση και τον σύγχρονο κόσμο ή προς το παρελθόν και την Ανατολή. Εάν δηλαδή θα συνεχιστεί η διαφαινόμενη  απομάκρυνση του κράτους-και των Ενόπλων Δυνάμεων όπως επισημαίνουν οι υπογράφοντες- από τις αρχές της σύγχρονης Δημοκρατίας που του Κεμάλ Ατττούρκ και η παράλληλη διαδικασία ”ισλαμοποίησής” της. 

Αυτό το ζήτημα απασχολεί περισσότερο το εσωτερικό ακροατήριο της Τουρκίας με την κυβέρνηση φυσικά να μην θέλει να ανοίξει μια τέτοια συζήτηση και να επιλέγει να κάνει μια επιφανειακή, αλλά συμφέρουσα για την ίδια, ανάγνωση εστιάζοντας μόνο στην ιδιότητα των υπογραφόντων. Κάνοντας λόγο για ”παρέμβαση” ένστολων σε κρατικές υποθέσεις επιθυμεί συνειδητά, όπως φάνηκε και από τη δήλωση του Ιμπραήμ Καλίν περί επιστολής-ανάμνησης ”της εποχής των πραξικοπημάτων”, να ξυπνήσει στους πολίτες μνήμες από την ταραγμένη περίοδο 1960-1980 ή ακόμη και από το κοντινό 2016. Και φυσικά η αιωρούμενη απειλή μιας προσπάθειας υποκίνησης σε στάση στις Ένοπλες Δυνάμεις, λύνει τα χέρια του Ερντογάν σε πολλαπλά επίπεδα, αφού η λήψη πιθανών έκτακτων μέτρων ”αιτιολογείται” από την ανάγκ για την υπεράσπιση της Δημοκρατίας. Οι συλλήψεις άλλωστε, ήδη άρχισαν και αναμένεται να είναι πολύ περισσότερες από τις 10 έχουν ήδη ανακοινωθεί καθώς καθώς γίνεται προσπάθεια σύνδεσης των ναυάρχων ε.α. με το κίνημα FETO του ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν, που έχει κατηγορηθεί και για το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016. 

Η «ΕΜΠΝΕΥΣΗ»

Το δεύτερο ζήτημα όμως, είναι αυτό που φαίνεται να απασχόλησε ακόμη περισσότερο τον διεθνή Τύπο, και δικαίως αφού έχει διεθνείς διαστάσεις και αφορά την οικονομία, το εμπόριο και τις  θαλάσσιες μεταφορές. Και αυτό είναι η αναφορά στην επιστολή, στην Συνθήκη του Μοντρέ, καθώς οι υπογράφοντας εκφράζουν ανησυχίες περί των δηλώσεων που έχουν γίνει και αφήνουν ευθέως να υπονοηθεί πως η Τουρκία θα μπορούσε να αποχωρήσει από αυτή. 

Φυσικά κάτι τέτοιο θα επηρέαζε άμεσα το καθεστώς στα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων που είναι σε ισχύ από τη υπογραφή της συμφωνίας του 1936. Η δε συνθήκη έχει διττή σημασία για την ίδια την Τουρκία αφού δεν ρυθμίζει μόνο το καθεστώς στα Στενά αλλά αποτελεί-μαζί με την Συνθήκη της Λωζάνης- και μια από τις αποκαλούμενες και ως διεθνείς ιδρυτικές πράξεις της Τουρκικής Δημοκρατίας. 

 

Δηλώσει και πράξεις που προκαλούν ανησυχία

Η ανησυχία για την Συνθήκη του Μοντρέ, κορυφώθηκε πριν από μερικές ημέρες όταν ο πρόεδρος της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης, Μουσταφά Σέντοπ μιλώντας στο Haberturk και κληθείς να σχολιάσει τις αντιδράσεις σχετικά με την αποχώρηση της Άγκυρας από τη Συμφωνία της Κωνσταντινούπολης  που αφορά στη έμφυλη βία, δήλωσε: «Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας μπορεί με διάταγμα του να αποσυρθεί και από τη Συνθήκη του Μοντρε, όπως αποσύρθηκε και από τη Συμφωνία της Κωνσταντινούπολης».

Εάν βέβαια αυτή ήταν η μόνη δήλωση επί του θέματος ίσως και να μην είχε προκαλέσει την αντίδραση των ναυάρχων και την περίληψη του ζητήματος στην επιστολή τους. 

Είναι όμως ο ίδιος ο Ερνγογάν, που έχει αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια αναφερθεί στο θέμα ενώ γίνεται συζήτηση και μετά την έγκριση από την κυβέρνηση, τον περασμένο μήνα, της κατασκευής της Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης – κατ′ αναλογία με της Διώρυγα του Σουέζ. 

Το Kanal Istanbul (Κανάλι της Κωνσταντινούπολης) είναι το πιο φιλόδοξο από τα δημόσια έργα, που εκπονεί ή θέλει να εκπονήσει ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και εντάσσεται σε έναν νέο σχεδιασμό σύγχρονων υποδομών με νέα αεροδρόμια, γέφυρες, δρόμους και σήραγγες.

Τούρκοι αξιωματούχοι υποστηρίζουν ότι το νέο κανάλι είναι ζωτικής σημασίας για αποσυμφόρηση των Στενών του Βοσπόρου, μια κρίσιμη θαλάσσια διαδρομή για το παγκόσμιο εμπόριο που ακολούθησαν πέρυσι περισσότερα από 38.000 πλοία. Βέβαια αυτή η κίνηση σε αυτή την ”πλωτή οδός” χτυπάει κόκκινο και επίσης τα τελευταία χρόνια έχουν καταγραφεί και αρκετά ναυτικά ατυχήματα.

Και το σχέδιο του Ερντογάν όμως, για το Κanal Istanbul εκτιμάται πως θα έχει μεγάλο περιβαλλοντικό κόστος ενώ παράλληλα θα μπορούσε να υπονομεύσει τη συμφωνία του Μοντρέ, όπως επισημαίνουν πολέμιοι του έργου σύμφωνα με το Al Jazeera.

KONTΡΑ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ

H Συνθήκη, εγγυάται την ελεύθερη διέλευση των Στενών πλοίων το εμπορικού ναυτικού σε καιρούς ειρήνης και πολέμου. Ρυθμίζει επίσης τη χρήση των στενών από στρατιωτικά πλοία από κράτη της Μαύρης Θάλασσας προς τη Μεσόγειο. Το δε νέο κανάλι θα επέτρεπε στα πλοία να διέρχονται μεταξύ της Μεσογείου και του Εύξεινου Πόντου χωρίς να διέρχονται μέρος των στενών που καλύπτεται από τη συνθήκη.

Ο δε Ερντογάν έχεις επίσης εκφράσει επιφυλάξεις για τη Συνθήκη του Μοντρέ. Συγκεκριμένα το 2019 αναφερόμενος στο Kanal Istanbul δήλωνε πως «Στα Στενά με την συνθήκη του Μοντρέ δεν έχουμε κανένα δικαίωμα και τα πλοία περνούν όπως θέλουν. Σκεφτείτε χρησιμοποιούν τα Στενά και δεν κερδίζετε τίποτα. Όμως με το «Kanal Isntbul» (θα δημιουργηθούν δικαιώματα όπως συμβαίνει και στη διώρυγα του Σουέζ. Εμείς θα προχωρήσουμε το σχέδιο αυτό». 

Στην επιστολή τους οι ναύαρχοι ε.α. εκφράζουν την  ανησυχία τους γι′ αυτές τις εξελίξεις και τη συζήτηση που έχει ανοίξει για την Συνθήκη του Μοντρέ που όπως αναφέρουν ”εξυπηρετεί με τον καλύτερο τρόπο τα συμφέροντα της Τουρκίας” και επισημαίνουν πως θα ”πρέπει να υπάρχει αποχή από δηλώσεις ή πράξεις που θα μπορούσαν να προκαλέσουν διαμάχες και διαφωνίες σχετικά με τη Συνθήκη”.

 

WIKIMEDIA COMMONS

 

Τι προβλέπει η Συνθήκη του Μοντρέ

Τα στενά του Βοσπόρου είναι ο στενότερος πορθμός του κόσμου που χρησιμοποιείται στη διεθνή ναυσιπλοϊα και ο Βόσπορος συνδέει τη Μαύρη Θάλασσα με τη Θάλασσα του Μαρμαρά, που η τελευταία με την σειρά της συνδέεται μέσω των Δαρδανελίων με το Αιγαίο Πέλαγος και ακολούθως με τη Μεσόγειο. 

Η Συνθήκη υπεγράφη το 1936 και συμβαλλόμενα μέρη ήταν: Τουρκία, Ελλάδα,  Βουλγαρία, Ρουμανία, Σοβιετική Ένωση, Αυστραλία, Γαλλία,Ιταλία, Αγγλία, Γιουγκοσλαβία ενώ υπήρξε σφοδρή, πολυετής διαμάχης μέχρι την υπογραφή της.

Με αυτή καθορίζεται το καθεστώς των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων. ρυθμίζεται η διέλευση στρατιωτικών πλοίων από τα κρίσιμης σημασίας στενά που αποτελούν την έξοδο των χωρών της Μαύρης Θάλασσας στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο. 

Ο πλήρης έλεγχος παραχωρήθηκε στην Τουρκία  ενώ η Συνθήκη εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης. 

Όλα τα συμβαλλόμενα μέρη αναγνωρίζουν και επιβεβαιώνουν την αρχή της ελεύθερης διέλευσης και ναυσιπλοΐας δια θαλάσσης στα Στενά: «εν καιρώ ειρήνης, τα εμπορικά πλοία θα απολαμβάνουν πλήρη ελευθερία διέλευσης και ναυσιπλοΐας στα Στενά, με τη μέρα και τη νύχτα, κάτω από οποιαδήποτε σημαία με οποιοδήποτε είδος φορτίου.”

Η σύμβαση δίνει στην Τουρκία τον πλήρη έλεγχο των Στενών και εγγυάται την ελεύθερη ναυσιπλοΐα από τα μη στρατιωτικά πλοία σε καιρό ειρήνης. Επιτρέπει στην Τουρκία την στρατιωτικοποίηση των Στενών. Επιτρέπει τη διέλευση πολεμικών πλοίων των παρευξείνιων χωρών με ειδοποίηση μιας εβδομάδας και υπό κάποιους όρους εκτοπίσματος, μεγέθους, οπλισμού. Περιορίζει σημαντικά το πέρασμα των πολεμικών πλοίων που δεν ανήκουν σε κράτη της Μαύρης Θάλασσας (προειδοποίηση διέλευσης, όριο εκτοπίσματος πλοίων, περιορισμός οπλισμού, μη διέλευση αεροπλανοφόρων κλπ).