Blog

Με ανησυχία και αγανάκτηση παρακολουθούμε τις τελευταίες ημέρες τα «παζάρια» της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού ρεύματος. Ανησυχία, γιατί βλέπουμε για άλλη μια φορά, η Τουρκία να αντιμετωπίζεται ως χώρα κλειδί στην περιοχή ίσως και σε βάρος των γειτόνων της και με αγανάκτηση γιατί βλέπουμε να συγχωρούνται ή καλύτερα να λησμονούνται οι προγενέστερες συμπεριφορές της.
Η ανησυχία ως συναίσθημα, όταν κινείται εντός αποδεκτών ορίων, είναι παραγωγική. Δημιουργεί ανασφάλεια για το μέλλον και αναγκάζει το υποκείμενο να αντιδράσει ώστε να αντιμετωπίσει τα αίτια της ανησυχίας. Εν αντιθέσει, η αγανάκτηση πιθανόν σε ορισμένες περιπτώσεις, να διεγείρει ορισμένες εν υπνώσει δυνάμεις, αλλά συνήθως δυσκολεύει την ψύχραιμη εξέταση του προβλήματος.
Γιατί όμως η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι συνεχώς υποχωρητική στις απαιτήσεις της Τουρκίας; Είναι θέμα γεωστρατηγικών ισορροπιών, φυλετικών προτιμήσεων, κρατικών και εταιρικών συμφερόντων, ατομικών επιλογών ή μέρος της παγκόσμιας συνωμοσίας κατά της πατρίδος μας ; Για να περιορίσουμε το εύρος του αντικειμένου ας εξετάσουμε το ρόλο της γείτονος στο μεταναστευτικό-προσφυγικό πρόβλημα. Ανεξάρτητα των τεραστίων ευθυνών της Άγκυρας, η Τουρκία έχει επωμιστεί ένα σημαντικότατο μέρος του προβλήματος. Τα νότια σύνορα της έχουν κατακλυστεί από 1,5 εκατομμύριο  τουλάχιστον Σύριους πρόσφυγες. Το κόστος εξασφάλισης των στοιχειωδών αναγκών έχει μετακυλιστεί στην τουρκική οικονομία. Συγχρόνως αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα ασφάλειας, αφενός από την δραστηριότητα των εξτρεμιστών ισλαμιστών και αφετέρου από την ενδυνάμωση των κουρδικών φωνών εντός και εκτός της χώρας. Αναμφίβολα, η Τουρκία, όπως και οι άλλες γειτονικές με τη Συρία χώρες (Λίβανος και Ιορδανία), έχουν επωμιστεί δυσανάλογο φορτίο. Καλό είναι να μη ξεχνάμε ότι κατηγορίες για τη μη παρεμπόδιση διελεύσεως των προσφύγων-μεταναστών (χωρίς ουδείς να μας εξηγήσει τον τρόπο ή να προτείνει λύση) δεν εκτοξεύονται μόνο εναντίον της Τουρκίας αλλά και κατά και της χώρας μας.
Από την άλλη μεριά, τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ευρίσκονται υπό την εντεινόμενη λαϊκή πίεση για λήψη άμεσων και αποτελεσματικών μέτρων. Η αποδοχή των αιτουμένων άσυλο προσφύγων είναι συμβατικά κατοχυρωμένη υποχρέωση αλλά τα όρια αντοχής των κοινωνιών είναι πεπερασμένα. Η λύση της παραμονής των προσφύγων σε ασφαλείς περιοχές εγγύς η και εντός των χωρών προελεύσεως τους φαντάζει σήμερα ως η καλύτερη λύση (ελπίζοντας σε ένα καλύτερο αύριο για την περιοχή που μάλλον θα αργήσει πολύ να έρθει). Η επιλογή της Τουρκίας να εκτελέσει αυτόν το ρόλο είναι μια απολύτως ορθολογική λύση. Βέβαια, το ρόλο αυτό διαδραμάτισαν νωρίτερα ο Λίβανος και το Πακιστάν, με πολλαπλώς αρνητικά αποτελέσματα για αμφότερους. Πιστεύει κανείς ότι η Άγκυρα θα αποδεχθεί αυτούς τους πραγματικούς κινδύνους χωρίς να αξιώσει σημαντικά ανταλλάγματα; Τα ανταλλάγματα όμως αυτά συνήθως έχουν αρνητικό αντίκτυπο σε Ελλάδα και Κύπρο. Η επιδέξια, τολμηρή και συστηματική τουρκική  διπλωματία κατορθώνει να παρουσιάσει τις δύο αυτές χώρες ως μονίμως αντιδρούσες σε κάθε προσπάθεια επίλυσης των προβλημάτων της περιοχής.
Ας μη γελιόμαστε όμως, την Άγκυρα  στην προώθηση των απόψεων της, βοηθάει το μέγεθος-πληθυσμός  της χώρας, η θέση, το υψηλό και συνεχώς αναπτυσσόμενο ΑΕΠ και η γενικότερη ισχύς της. Μπορούμε να αντιληφθούμε τη σημερινή Τουρκία ως μια παρόμοια περίπτωση με αυτήν της Ρωσίας. Χώρες αμφότερες διχασμένες μεταξύ Ανατολής και Δύσεως, τεχνολογικής ανάπτυξης και κοινωνικής οπισθοδρόμησης και  με ένα επικάλυμμα δημοκρατίας αλλά στην πραγματικότητα κάτω από μια δεσποτική εξουσία. Το μέγεθος και η σημασία των δύο χωρών σημαντικό και τις καθιστά αδύνατον να αγνοηθούν γεωστρατηγικά. Αναπόφευκτα, οι σχέσεις της Δύσεως με τις δύο αυτές «ημιδυτικές-ημιανατολικές» χώρες κινούνται στο ρυθμό ενός εκκρεμούς, με διαδοχικές και εναλλασσόμενες απομακρύνσεις και επαναπροσεγγίσεις.
Εμείς όμως πως αντιδρούμε στη συγκεκριμένη περίπτωση; Η παραμονή των προσφύγων-μεταναστών στην Τουρκία, έστω και προσωρινά προτού προωθηθούν στις ευρωπαϊκές χώρες που θα ζητήσουν άσυλο, σίγουρα είναι η βέλτιστη λύση. Η ανεξέλεγκτη κίνηση και τα κυκλώματα λαθραίας προώθησης πρέπει να αντιμετωπιστούν. Είναι θέμα και ανθρωπισμού για την Ευρώπη και όλον τον κόσμο. Η οικονομική βοήθεια προς την Τουρκία είναι αναγκαία και αναπόφευκτη. Κάποια όμως άλλα προτεινόμενα μέτρα εγκυμονούν κινδύνους αποδοχής αλλά και άρνησης άνευ πειστικής δικαιολόγησης ή εναλλακτικών προτάσεων. Για παράδειγμα: κοινές ελληνοτουρκικές περιπολίες στο Αιγαίο. Αντιπρόταση: κοινές χερσαίες ελληνοτουρκικές περιπολίες (καλύτερα βέβαια ευρωπαϊκές) στα παράλια της Μικράς Ασίας για έλεγχο και παρεμπόδιση επιβίβασης όπως και στα νοτιανατολικά σύνορα της Τουρκίας. Καθεστώς πιο χαλαρής διακίνησης Τούρκων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ναι, με την αντίστοιχη υποχρέωση πραγματικής και ελεγχόμενης αποδοχής των επαναπροώθησης των λαθρομεταναστών. Και δεκάδες άλλα παραδείγματα αρκεί να υπάρχει δημιουργική σκέψη, φαντασία και τόλμη.
Ξαναεπιστρέφω στην ανησυχία. Φυσικά και πρέπει να ανησυχούμε και να μην εφησυχάζουμε. Ο γείτονας όμως ανησυχεί περισσότερα και αυτό τον κάνει απρόβλεπτο και επικίνδυνο. Οι εταίροι μας αμφιταλαντεύονται μεταξύ κρατικών συμφερόντων, αρχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και λαϊκών πιέσεων στις χώρες τους. Εμείς όμως απτόητοι συνεχίζουμε να ζητάμε δανεικά, επιζητούμε (δικαίως ή αδίκως δεν το εξετάζω αυτή την στιγμή) να μετατρέψουμε ορισμένα εξ αυτών σε «αγύριστα» και  εστιάζουμε την προσοχή μας στο ωράριο λειτουργίας των φαρμακείων και στο σκηνικό του debate των υποψήφιων για την αρχηγία του κόμματος της μείζονος αντιπολίτευσης.
* Υποστράτηγος εα, μέλος του ΕΛΙΣΜΕ