Blog

Εύλογα προκαλεί εντύπωση στους περισσοτέρους από εμάς, η στάση της Τουρκίας την τελευταία διετία. Εμφανίζεται πλέον ως μια χώρα που επιζητά συνεχώς τη δημιουργία νέων «μετώπων» σε αντίθεση ίσως με την κοινή λογική που θα προέκρινε τη σταδιακή επίλυση, με κάθε τρόπο, των ήδη υπαρχόντων.

Πράγματι η Άγκυρα έχει εμπλακεί στην περιπέτεια της Συρίας ενώ επί μακρό χρονικό διάστημα «μπαινοβγαίνει» στα σύνορα του Ιράκ. Συγχρόνως εδώ και δεκαετίες διατηρεί στρατεύματα κατοχής στην Κύπρο και δημιουργεί προκλήσεις και τριβές στο Αιγαίο. Ταυτόχρονα βιώνει ένα σκληρότατο και ατελέσφορο ανταρτοπόλεμο κατά των Κούρδων αυτονομιστών ενώ πρόσφατα έχει προκαλέσει και μια πρωτόγνωρη έξαρση της ισλαμιστικής τρομοκρατίας. Στο ασταθές αυτό περιβάλλον δεν δίστασε να προκαλέσει και την οργή της Ρωσίας, κυρίως με την κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους το Νοέμβριο του 2015 αλλά και με άλλες ενέργειες. Η πρόσφατη αναθέρμανση των σχέσεων και η συνέργια σε ορισμένα θέματα δεν φαίνεται ικανή να απομακρύνει την εκατέρωθεν βαθειά καχυποψία ούτε και τους βαθειά αντικρουόμενους στόχους και συμφέροντα των δύο χωρών. Ακόμη και η στρατηγική σχέση με το Ισραήλ, που ανάγεται στη δεκαετία του 1990, κλονίστηκε, καίτοι σήμερα και υπό το φάσμα άλλων απειλών και αμοιβαίων συμφερόντων έχει επανέλθει μια σχετική επαναπροσέγγιση. Προσεκτική και η στάση έναντι της Τεχεράνης, με τις δύο δυνάμεις να ερίζουν εδώ και αιώνες για τον έλεγχο της περιοχής. Τεταμένες και οι σχέσεις με την Αίγυπτο, κορυφαία δύναμη του σουνιτικού αραβικού κόσμου.

Προβληματικές και οι σχέσεις με την Αρμενία ενώ από όλους τους γείτονες μόνο με το Αζερμπαϊτζάν διατηρεί στενές σχέσεις και πολύπλευρη συνεργασία αν και το Μπακού φροντίζει να διατηρεί και τις ανάλογες διασυνδέσεις με την Μόσχα. Βαθύτατη όμως και η εκατέρωθεν δυσπιστία μεταξύ Άγκυρας και ευρωπαϊκών πρωτευουσών αλλά σημαντικά προβληματισμένη και η Ουάσινγκτον από τις τουρκικές επιλογές. Στην ταραγμένη αυτή ατμόσφαιρα, το αποτυχών πραξικόπημα του Ιουλίου, έρχεται να ρίξει βαριά τη σκιά του, έχοντας φέρει τη χώρα στο χείλος του εμφυλίου και αποκαλύπτοντας μια βαθύτατη διχασμένη κοινωνία αλλά και ένα πανίσχυρο ισλαμικό κίνημα που διαθέτει τη λαϊκή υποστήριξη, τον έλεγχο του κράτους έχοντας ταυτόχρονα εγκαθιδρύσει και παράπλευρους μηχανισμούς.

Η πολιτική των «μηδενικών προβλημάτων» του θεωρητικού της νέας «Τουρκικής Ισλαμικής Δημοκρατίας», καθηγητού και πρώην πρωθυπουργού Νταβούτογλου, φαίνεται ότι έχει αποτύχει παταγωδώς. Εντούτοις όμως η Τουρκία δεν διστάζει να προκαλεί συνεχώς προβλήματα και τριβές με γείτονες, φίλους, συμμάχους, αντιπάλους, στο εσωτερικό και εξωτερικό. Τελικά πίσω από όλες αυτές τις ενέργειες κρύβεται ένα πολύπλοκο σχέδιο, η αλαζονεία ενός ανθρώπου,  η ορμητική δυναμική μια κοινωνίας που αισθάνεται εγκλωβισμένη και απειλούμενη, «μεγαλοϊδεατικά» όνειρα αναβίωσης μιας αυτοκρατορίας, ξένα συμφέροντα που ωθούν σε αυτές στις ενέργειες ή συνδυασμός των παραπάνω? Η απάντηση στο ερώτημα αυτό ενδεχομένως να μας διευκολύνει να κατανοήσουμε τον τρόπο συμπεριφοράς της Άγκυρας και να εντοπίσουμε καλύτερα το είδος της απειλής, ευελπιστώντας να εξασφαλίσουμε τη βέλτιστη στρατηγική αντιμετώπισης της επεκτατικής και αναθεωρητικής πολιτικής της.

Η τουρκική πολιτική δίνει την εντύπωση μιας χώρας που θεωρεί ότι έχει πλέον ξεφύγει των ορίων των περιφερειακών δυνάμεων μεσαίας εμβέλειας και δύναται με αξιώσεις να συμμετέχει ενεργά στο «παιχνίδι» των μεγάλων δυνάμεων επωμιζόμενη τους σχετικούς κινδύνους και επιδιώκοντας αντίστοιχα κέρδη. Η Τουρκία σήμερα με την παρούσα ηγεσία της, αντιπροσωπεύει μια επικίνδυνη μείξη ισλαμικού φανατισμού και τουρκικού εθνικισμού («ισλαμοφασισμού» κατά ορισμένους αναλυτές). Τα δύο αυτά στοιχεία αν προστεθούν στην αλματώδη αύξηση των συντελεστών ισχύος της χώρας των τελευταίων ετών, σηματοδοτούν την αναζήτηση ενός νέου ρόλου για την Άγκυρα.

Η ηγεσία της χώρας, υπό τον απόλυτο έλεγχο του Ερντογκάν, θεωρεί ότι η παρούσα διεθνής κατάσταση ευνοεί την Τουρκία να καλύψει το κενό που δημιουργεί η αβεβαιότητα των επιλογών των ΗΠΑ και η ατολμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκτιμούν ότι ανοίγεται ένα μοναδικό «παράθυρο ευκαιρίας» για την Τουρκία και η εκμετάλλευση του αποτελεί υποχρέωση και καθήκον καθώς προσδοκούν μια επερχόμενη γενικότερη αναδιαμόρφωση του χάρτη της περιοχής που θα καταστήσει τη χώρα τους ισάξια των λοιπών μεγάλων δυνάμεων. Δικαιολογημένες εν μέρει οι σκέψεις τους και συμβαδίζουν απόλυτα με τις αναμενόμενες συμπεριφορές διεθνών δρώντων που εμφανίζουν υπέρμετρη αύξηση ισχύος σε ασταθή περιβάλλοντα και σπεύδουν να δράξουν την ευκαιρία. Η επιτυχία ή αποτυχία  του «άλματος» αυτού θα εξαρτηθεί από πολλούς παράγοντες κυρίως όμως από την αποφασιστικότητα του λαού και τη στάση της ηγεσίας. Σημαντική και η αντίδραση των υπαρχόντων ήδη μεγάλων δυνάμεων που μάλλον δεν επιθυμούν να δουν το ολιγομελές club τους να αυξάνεται αριθμητικά. Αποφασιστική όμως και η αντίδραση των εν δυνάμει θυμάτων της τουρκικής επιθετικότητας και η βούληση τους να αντισταθούν. Ίσως ο αντίπαλος (Τουρκία) για κάποιους να μοιάζει πανίσχυρος, έχει όμως βαθύτατες αδυναμίες, τις οποίες ο ίδιος γνωρίζει και ενδόμυχα μονίμως καταδιώκεται από το σύνδρομο της περικύκλωσης και της συνθήκης των Σεβρών.

Η κατάσταση σήμερα είναι επικίνδυνη. Το «θηρίο» συνειδητοποιεί τη δύναμη του, έχει κυριευθεί από βουλιμία αλλά συγχρόνως αντιλαμβάνεται ότι είναι ακόμη ευάλωτο. Ευρισκόμενο σε μια τέτοια  περιδίνηση, κάθε αντίδραση του προς κάθε κατεύθυνση είναι πιθανή. Η συνταγή αντιμετώπισης του είναι απλή και διαχρονική. Σταθερή και αποφασιστική αντιμετώπιση του σε όλους τους τομείς και μέτωπα, χωρίς φοβικά σύνδρομα, χωρίς άσκοπους «λεονταρισμούς», με σχέδιο, με πονηριά και φαντασία και με πλήρη εκμετάλλευση των τρωτών του σημείων. Ανάσχεση, όπως θα συνιστούσε και ο Kennan, σε όλα τα επίπεδα και σημεία. Η επιλογή αυτή έχει όμως κινδύνους και κόστος, πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό, ατομικό, είμαστε έτοιμοι να το αναλάβουμε ή προτιμάμε μια πολιτική «φινλανδοποίησης» επαφίοντας τις ελπίδες μας, για άλλη μια φορά, στον «από μηχανής Θεό» ή στους συμμάχους και εταίρους μας;