Blog

Η Τουρκία δεν είναι ούτε υπερδύναμη, ούτε μεγάλη δύναμη, ούτε περιφερειακή δύναμη, αλλά είναι μια χώρα που έχει τις δυνατότητες να παρεμβαίνει στρατιωτικά, πολιτιστικά και οικονομικά σε περιφερειακό επίπεδο, επισημαίνει σε συνέντευξή του στο liberal.gr, o αναλυτής Χρήστος Μηνάγιας, προσθέτοντας πως η σχέση της με τις ΗΠΑ δημιουργεί ευκαιρίες αλλά και κινδύνους – ασύμμετρες απειλές.

Τα όσα συμβαίνουν στην γειτονική μας Τουρκία αναντίρρητα δημιουργούν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον στην χώρας μας. Από το αποτέλεσμα των εκλογών, τη διαμόρφωση των σχέσεων με ΗΠΑ και Ρωσία, μέχρι τη στάση της σε θέματα που αφορούν στο Αιγαίο και την Ανατ. Μεσόγειο.

Ο αναλυτής –συγγραφέας κ. Χρήστος Μηνάγιας, ο οποίος παρακολουθεί σε επαγγελματικό επίπεδο την Τουρκία για πολλά χρόνια και συνεπώς γνωρίζει όσο λίγοι την γειτονική χώρα, αναλύει την παρούσα κατάσταση μετά τις τελευταίες εξελίξεις και δίνει τις εκτιμήσεις του.

Συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Λουκόπουλο*

– Πόσο ισχυρός είναι ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν μετά τις συνεχείς εκκαθαρίσεις, την αλλαγή του Συντάγματος και τη νέα πολιτική πραγματικότητα του προεδρικού συστήματος;

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, μετά την απόπειρα πραξικοπήματος στις 15-07-2016 και μέχρι τις 01-11-2018, αποστρατεύθηκαν 14.729 στελέχη των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων εκ των οποίων, 150 ανώτατοι αξιωματικοί, 7.595 αξιωματικοί, 5.723 μόνιμοι υπαξιωματικοί, καθώς επίσης 1.261 εξειδικευμένοι και συμβασιούχοι οπλίτες. Για αντιμετώπιση του προβλήματος έλλειψης μόνιμου-επαγγελματικού προσωπικού, προσελήφθησαν 49.313 στελέχη εκ των οποίων, 4.653 αξιωματικοί, 8.373 μόνιμοι υπαξιωματικοί, 26.244 εξειδικευμένοι οπλίτες και 10.043 συμβασιούχοι οπλίτες.

Συνεπώς διαπιστώνεται ότι, εκκρεμεί η πλήρωση 2.942 θέσεων αξιωματικών (ανώτατων, ανώτερων και κατώτερων) κάτι το οποίο θα αποκατασταθεί σε 1-2 έτη περίπου. Αντιθέτως, οι κενές θέσεις των μόνιμων υπαξιωματικών αυξήθηκαν κατά 2.650, καθώς επίσης των εξειδικευμένων και συμβασιούχων οπλιτών κατά 35.026. Επίσης, με τις παρεμβάσεις αυτές, το 2018, η συνολική δύναμη του στρατιωτικού προσωπικού των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων επανήλθε στο επίπεδο του 2015, δηλαδή ένα έτος πριν από το πραξικόπημα, με την εξής ποιοτική διαφορά: το ποσοστό του επαγγελματικού στρατιωτικού προσωπικού το 2015 ήταν 39,97%, ενώ το 2018 αυτό αυξήθηκε στο 47,71% με ό,τι αυτό συνεπάγεται αναφορικά με τις επιχειρησιακές δυνατότητες των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων.

Σε ό,τι έχει να κάνει με τη νέα δομή του προεδρικού συστήματος στην Τουρκία, αυτό βρίσκεται στο τελικό στάδιο της ολοκλήρωσης του. Ειδικότερα:

-Πρόκειται για μια πολύπλοκη δομή.

-Συγκροτήθηκαν μηχανισμοί άμεσης και αξιόπιστης ενημέρωσης του προέδρου Δημοκρατίας από άτομα της απολύτου εμπιστοσύνης του.

-Συγκροτήθηκαν όργανα ελέγχου, συντονισμού και αξιολόγησης του έργου του κρατικού μηχανισμού ειδικά στους τομείς ασφάλειας, άμυνας, εξωτερικής πολιτικής, οικονομίας και πολιτισμού.

-Η διαχείριση των κρίσεων πραγματοποιείται από το νεοσυγκροτηθέν στην προεδρία της Δημοκρατίας Κέντρο Διαχείρισης Κρίσεων προκειμένου να μειωθεί στο ελάχιστο ο χρόνος λήψης αποφάσεων και η έκδοση των αντίστοιχων διαταγών προς τους αρμόδιους Φορείς.

– Η διαχείριση της προβολής της ήπιας ισχύος (soft power) τόσο στο εσωτερικό της χώρας, όσο και στο εξωτερικό εντάχθηκε σε μια κάθετη δομή διοικήσεως υπό το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού. Αυτό προέκυψε από την αναγκαιότητα να προβληθούν έτι περαιτέρω η τουρκική ιστορία, ο τουρκικός πολιτισμός, η τουρκική γλώσσα, καθώς επίσης να υπάρξει συντονισμός στην κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική διείσδυση στις χώρες όπου διαβιούν Τούρκοι της διασποράς και μειονότητες (τουρκικές, τουρκόφωνες και μουσουλμανικές) τις οποίες η Άγκυρα επιδιώκει να τις μετατρέψει σε τουρκικές.

Αναμφίβολα, οι προαναφερθείσες παρεμβάσεις, μεταξύ άλλων, έχουν ως βασικό στόχο να ενεργήσουν αποτρεπτικά σε όποιον επιδιώξει να αμφισβητήσει την κυριαρχία του Ταγίπ Ερντογάν τόσο στο εσωτερικό της χώρας, όσο και σε περιοχές ενδιαφέροντος της Τουρκίας στο εξωτερικό.

-Πως βλέπετε να εξελίσσονται οι σχέσεις της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες παράλληλα με αυτές με τη Ρωσία;

Η Τουρκία δεν είναι ούτε υπερδύναμη, ούτε μεγάλη δύναμη, ούτε περιφερειακή δύναμη, αλλά είναι μια χώρα που έχει τις δυνατότητες να παρεμβαίνει στρατιωτικά, πολιτιστικά και οικονομικά σε περιφερειακό επίπεδο. Επίσης, οι βασικοί στόχοι της εθνικής πολιτικής της Άγκυρας έχουν να κάνουν με την τουρκική αντίληψη ότι, μια ανεξάρτητη εσωτερική πολιτική και οικονομική ισχύς θα έχει ως αποτέλεσμα τη δυνατότητα ενάσκησης μιας ανεξάρτητης εξωτερικής πολιτικής σε έναν ευρύ γεωγραφικό χώρο εξοπλισμένη με την ιστορία και την πολιτιστική ταυτότητα. Φυσικά, η ανεξαρτησία στην εσωτερική πολιτική φαίνεται ότι έχει επιτευχθεί με τη νέα δομή του προεδρικού συστήματος. Όμως, αυτό που προκαλεί αμφιβολίες είναι η ανεξαρτησία της τουρκικής οικονομίας, η οποία εκτιμάται ότι δεν θα επιτευχθεί πριν από το τέλος του 2020.

Επιπρόσθετα, η Άγκυρα εκτιμά ότι, η απόφαση της να τηρεί ίσες αποστάσεις μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ρωσίας μπορεί να δημιουργεί προβλήματα στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, ωστόσο τελικά θα αναβαθμισθεί το περιφερειακό και εν μέρει το παγκόσμιο προφίλ της.

Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι, η πολιτική επικαιρότητα της Τουρκίας είναι και θα συνεχίσει να είναι επικεντρωμένη σε τέσσερα θέματα: στους γκιουλενιστές, στην οικονομική κρίση που διέρχεται η χώρα, στις περιφερειακές εξελίξεις, καθώς επίσης στα προβλήματα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής με τις Ηνωμένες Πολιτείες όπως, οι S-400, τα F-35 και η απόφαση της Άγκυρας να ενεργεί αυτόνομα στη Συρία. Προφανώς, όλα αυτά έχουν ως συνέπεια η Τουρκία να χαρακτηρίζεται ως μια χώρα που απομακρύνεται από τη Δύση και ως μια σύμμαχος του ΝΑΤΟ που δεν εμπνέει εμπιστοσύνη και θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Μάλιστα, το γεγονός ότι, η Τουρκία τείνει να συμπεριληφθεί από τους Αμερικανούς στην κατηγορία των χωρών που επιβάλλονται κυρώσεις (όπως η Ρωσία, το Ιράν και η Βενεζουέλα) αναμφίβολα θα πρέπει να τύχει ιδιαίτερης αξιολόγησης από την ελληνική πλευρά όχι μόνο για τις ευκαιρίες που δημιουργούνται αλλά και για τους κινδύνους-ασύμμετρες απειλές που μπορεί να προκύψουν.

– Τι επιδιώκει η Τουρκία στις ελληνοτουρκικές σχέσεις μετά την επίσκεψη Τσίπρα στην Άγκυρα; Πιστεύετε ότι η συζήτηση περί ΜΟΕ μπορεί να οδηγήσει τελικά σε μια συνδιαχείριση και μακροπρόθεσμα να ανοίξει την ατζέντα και συγκυριαρχία στο Αιγαίο; Ποίοι είναι κατά την εκτίμηση σας οι στρατηγικοί στόχοι της Άγκυρας στην Ανατολική Μεσόγειο σχετικά με τα ενεργειακά;

Στο νέο δόγμα χρησιμοποίησης της τουρκικής ναυτικής ισχύος αναγράφεται ότι θα συνεχισθούν οι αεροναυτικές δραστηριότητες στο Αιγαίο στα πλαίσια: της αρχής της αμοιβαιότητας, των συμμαχικών σχέσεων, της καλής γειτονίας, των δικαιωμάτων στις ανοικτές θάλασσες που πηγάζουν από το Διεθνές Δίκαιο, της αρχής της ελεύθερης ναυσιπλοΐας, των ισορροπιών της Συνθήκης της Λωζάνης και των δικαιωμάτων της Τουρκίας που πηγάζουν από τις Διεθνείς Συμφωνίες. Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την «επανερμηνεία» των Διεθνών Συνθηκών που επιδιώκει η Άγκυρα, εντάσσονται σε μια στρατηγική της οποίας ο κύριος αντικειμενικός σκοπός εστιάζεται στην αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας στο Αιγαίο.

Πρέπει ακόμη να σημειωθεί ότι, η σημασία που δίδει η Τουρκία για τις εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο και το Αιγαίο προσεγγίζονται ιδιαίτερα αποκαλυπτικά από τον Τούρκο καθηγητή πανεπιστημίου Çağrı Erhan και στενό συνεργάτη του Ερντογάν στο ακόλουθο κείμενο που δημοσιεύθηκε στις 03-02-2019, δύο ημέρες πριν την επίσκεψη του πρωθυπουργού της Ελλάδος στην Τουρκία:

«Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, σε κανενός το μυαλό δεν υπήρχε η σκέψη ότι, η Τουρκία δεν αποτελείται μόνο από χερσαίο χώρο, αλλά από θαλάσσιο και εναέριο χώρο. Τις περισσότερες φορές μας έκαναν να ξεχάσουμε ότι αυτή η πολύτιμη χώρα που περιβάλλεται από θάλασσα στις τρεις πλευρές της, ταυτόχρονα, είναι και μια Γαλάζια Πατρίδα (Mavi Vatan). Την περίοδο που το ξεχάσαμε αυτό, μας έλειψε η βούληση και το σθένος να εκμεταλλευθούμε τα αγαθά που μας αναλογούν σύμφωνα με το Διεθνές Δίκαιο. Σε κάποια χρονική περίοδο, οι γείτονες μας, με τους οποίους μοιραζόμαστε την ίδια θάλασσα, μερικές φορές διαστρέβλωσαν το Διεθνές Δίκαιο και προέβησαν σε μονομερείς ενέργειες ύπουλα και πονηρά επειδή νόμισαν ότι, εμείς θεωρούμε τις ακτές ως την τελική συνοριακή γραμμή όπου σταματάει η πατρίδα μας. Οι χώρες της Ανατολικής Μεσογείου, πλην της Τουρκίας, προσπάθησαν να περάσουν ένα μήνυμα σε όλον τον κόσμο ότι, αυτές επιθυμούν μέσω μιας ενεργειακής συνεργασίας να φέρουν την ηρεμία στην περιοχή. Όσοι δρομολογούν αυτά τα τετελεσμένα νομίζουν ότι, κατά τη διάρκεια που αυτοί θα προσπαθούν να επιβάλουν την κυριαρχία τους στη Μεσόγειο η Τουρκία απλώς θα παρακολουθεί ως θεατής όλες αυτές τις εξελίξεις. Σε όσους δεν αντιλήφθηκαν ακόμη, ούτε το τι θέλει να πράξει η Τουρκία, ούτε τις αλλαγές που έγιναν στην τουρκική στρατηγική για τη Μεσόγειο μετά την εξάλειψη του προβλήματος της FETÖ (Τρομοκρατική Οργάνωση των Φετουλλαχιστών), διατυπώνουμε τις επίσημες θέσεις μας με πέντε φράσεις: α. Η Τουρκία θα υπερασπισθεί τα νόμιμα και κυριαρχικά δικαιώματα της σε όλες τις περιοχές της θαλάσσιας δικαιοδοσίας της στη Μεσόγειο, τις οποίες είτε ανακήρυξε είτε δεν ανακήρυξε ακόμη. β. Η Τουρκία θα ανταπαντήσει σε κάθε είδους παραβίαση που θα γίνει στη Γαλάζια Πατρίδα (Mavi Vatan), όπως έπραξε στις παραβιάσεις που έγιναν στον τουρκικό χερσαίο χώρο. γ. Η Τουρκία δεν θα επιτρέψει σε καμία δύναμη να σφετερισθεί το μερίδιο της “KKTC” (σ.σ. ψευδοκράτος στην κατεχόμενη Κύπρο) από τον πλούτο της Μεσογείου. δ. Η Τουρκία θα υπερασπισθεί τα δικαιώματα της “KKTC” με τον ίδιο τρόπο που υπερασπίζεται τα δικά της δικαιώματα. ε. Η Τουρκία θα τηρήσει την ίδια στάση και συμπεριφορά έναντι όλων των κρατών που επιθυμούν μια ακριβοδίκαιη συνεργασία στη Μεσόγειο στο πλαίσιο μιας ειλικρινούς και καλόπιστης αντίληψης».

Διαπιστώνεται δηλαδή ότι, η Τουρκία θέτει το εξής δίλημμα: «ή συνεργασία (συνεκμετάλλευση) χωρίς να προηγηθεί χρήση βίας, ή συνεργασία (συνεκμετάλλευση) μετά από τη χρήση βίας». Φυσικά δεν είναι τόσο σημαντικό τι δίλημμα θέτουν οι Τούρκοι σε εμάς, αλλά τι δίλημμα έχουμε θέσει εμείς στους Τούρκους. Πάντως, εκτιμάται ότι, σύμφωνα με τους τουρκικούς σχεδιασμούς, μέχρι το τέλος του Φθινοπώρου πιθανόν να υπάρξουν σχετικές εξελίξεις «και στο πεδίο των επιχειρήσεων και στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων».

-Πως αξιολογείτε τα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών στην Τουρκία στις 31-03-2019;

Στο σύνολο της τουρκικής επικράτειας τα εκλογικά ποσοστά της συμμαχίας του κυβερνώντος κόμματος ΑΚΡ με το εθνικιστικό κόμμα ΜΗΡ παρουσίασαν μια μικρή μείωση στο 51,62% από το 53,66% που ήταν στις εκλογές της 24-06-2018, σε αντίθεση με το ποσοστό του ΑΚΡ το οποίο αυξήθηκε στο 44,31% από το 42,56% που ήταν στις εκλογές της 24-06-2018.

Επίσης, ο εκλογικός χάρτης των εκλογών της 31-03-2019 προσομοιάζει σχεδόν με τον εκλογικό χάρτη του δημοψηφίσματος για την αλλαγή του Συντάγματος που πραγματοποιήθηκε στις 16-04-2017, βάσει του οποίου η αντιπολίτευση υπερίσχυσε στις μεγαλουπόλεις όπως, η Κωνσταντινούπολη, η Άγκυρα, η Σμύρνη κ.λπ. Απλώς, η απώλεια των μεγαλουπόλεων στις πρόσφατες εκλογές, για τον Ερντογάν, έχει περισσότερο ψυχολογικό χαρακτήρα και όχι ουσιαστικό αν λάβουμε υπόψη δύο παράγοντες.

1ος Παράγοντας: Στην Κωνσταντινούπολη και στην Άγκυρα το κουρδικό κόμμα HDP δεν είχε υποψηφίους και οι ψηφοφόροι του στήριξαν τους υποψήφιους δημάρχους του ρεπουμπλικανικού κόμματος CHP.

2ος Παράγοντας: Διαπιστώθηκε ότι μέρος των ψηφοφόρων του εθνικιστικού κόμματος ΜΗΡ δεν στήριξε τους υποψήφιους δημάρχους του ΑΚΡ στην Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη.

Συνεπώς, ο κουρδικός παράγοντας ήταν αυτός που συνετέλεσε στη εκλογική νίκη της αντιπολίτευσης στην Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα, ενώ οι αντίστοιχοι πίνακες που ακολουθούν επιβεβαιώνουν εμφανώς την παραπάνω εκτίμηση.

Από την άλλη πλευρά, αυτό που προκαλεί έντονο προβληματισμό είναι η απώλεια ψήφων του κουρδικού κόμματος HDP στους νομούς της ανατολικής και νοτιοανατολικής Τουρκίας, η οποία προφανώς θα τύχει εκμετάλλευσης από την τουρκική διπλωματία προσδίδοντας σε αυτό, ακόμη και, γεωπολιτική διάσταση αναφορικά με τις εξελίξεις στη Συρία και το Βόρειο Ιράκ. Για καλύτερη αντίληψη των εν λόγω εκλογικών αποτελεσμάτων και τη συνεχή απώλεια κουρδικών ψήφων μετά το 2015 παρατίθεται ο ακόλουθος πίνακας.

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως οι εκλογές της 31-03-2019 έκλεισαν τον κύκλο της προεκλογικής ατμόσφαιρας που βρισκόταν η Τουρκία τα τελευταία χρόνια, αφού η επόμενη εκλογική αναμέτρηση προβλέπεται να πραγματοποιηθεί μετά από 4,5 χρόνια το 2023. Συνεπώς, η κυρία προσπάθεια από τούδε και στο εξής, σύμφωνα με δήλωση του Ταγίπ Ερντογάν, θα εστιασθεί στην οικονομία, στις μεταρρυθμίσεις, στην αμυντική βιομηχανία, στις σχέσεις της Τουρκίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Ρωσία, καθώς επίσης στην αντιμετώπιση της αστάθειας που υπάρχει στην περιοχή μέσω της διπλωματίας και της στρατιωτικής ισχύος.

Ο Χρ. Μηνάγιας είναι ταξίαρχος ε.α., γεωστρατηγικός αναλυτής και συγγραφέας έξι βιβλίων. Το πρώτο βιβλίο του με τίτλο «Η Γεωπολιτική Στρατηγική και η Στρατιωτική Ισχύς της Τουρκίας» εκδόθηκε το 2010. Το 2014, εκδόθηκαν τα βιβλία του με τίτλους «Αποκαλύπτοντας τον Τουρκικό Λαβύρινθο, Ισλάμ και Πολιτική στην Τουρκία», «Απόρρητος Φάκελος Τουρκία, Η Εθνική Στρατηγική της Τουρκίας» και «Τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις και Εξοπλισμοί». Το 2018, εκδόθηκε το πέμπτο βιβλίο του με τίτλο «Μέτωπα Σύγκρουσης και Πολέμου της Τουρκίας» και σε σύντομο χρονικό διάστημα θα εκδοθεί το έκτο βιβλίο του με τίτλο «Τουρκία, Αναθεωρητισμός και Συγκρούσεις».

* Ο Κωνσταντίνος Λουκόπουλος είναι επικεφαλής του παρατηρητηρίου Liberal,

Φωτογραφία: APImages