Blog

Επετείων διδάγματα και παρακαταθήκες (2020-2023)

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Π. ΜΑΛΛΙΑΣ*

• Εφημ. Καθημερινή 18-1-22

1. Αφορμή για το σημερινό επετειακό είναι η τελετή παρουσίασης στο αναγεννημένο Ελληνικό Ιδρυμα Πολιτισμού του ξεχωριστού επετειακού του τόμου «Η Επανάσταση του 1821: Εντεκα ιστορικοί ιχνηλατούν την πορεία του Αγώνα».

2. Το 2021, ο εορτασμός της 200ετίας της Εθνικής Παλιγγενεσίας συμπίπτει με μια περίοδο που τόσο έχουμε ανάγκη προτύπων. Παρά τον αθέμιτο «ανταγωνισμό» από την καθημερινή μαζική προβολή αυτάρεσκων αντιπροτύπων, υπάρχουν: διακρίνω ενδεικτικά τους ανώνυμους διπλανούς μας της καθημερινής ζωής, που επιβιώνουν με αξιοπρέπεια, τους επιτυχημένους αυτοδημιούργητους, τους καταξιωμένους επιστήμονες παγκόσμιας αναγνώρισης, τους αθλητές-πρωταθλητές που μας προσφέρουν απλόχερα τη χαρά και την αυτοπεποίθηση που συχνά λείπει. Οι σημερινοί ήρωες δεν φορούν τις αρματωσιές των αγωνιστών του ’21. Ξεχωρίζουν με το ήθος, την ταπεινοφροσύνη του ατσάλινου χαρακτήρα τους και με το έργο τους.

3. Ο οικουμενικής απήχησης με επίκαιρα μαθήματα πολέμου και ειρήνης εορτασμός της 2.500ής επετείου των Θερμοπυλών και της Σαλαμίνας αναγκαστικά περιορίστηκε το 2020 λόγω της πανδημίας. Το 2021 ξεχάστηκε –την ξεχάσαμε– η 2.500ή επέτειος της καταλυτικής για την Ελλάδα και την Ευρώπη χερσαίας μάχης των Πλαταιών. Οχι όμως, θέλω να πιστεύω, το «ελληνικόν, εόν όμαιμόν τε και ομόγλωσσον, και θεών ιδρύματά τε κοινά και θυσίαι ήθεά τε ομότροπα» (Ηρόδοτος).

4. Το 2022 και το 2023 υπάρχει κρίσιμη επετειακή συνέχεια. Οφείλουμε να θυμόμαστε αντλώντας διδάγματα:

Α. Την προ εκατονταετίας σειρά πολιτικών, διπλωματικών και στρατιωτικών αποφάσεων (1921-1922) και τις συνέπειές τους. Από τη «Μεγάλη Ελλάδα των πέντε θαλασσών και δύο ηπείρων» και την παρόρμηση για νικηφόρα προέλαση και εδαφική κατοχύρωση, στις ολέθριες συνέπειες του πολιτικού Διχασμού, σε λάθος πολιτικό – διπλωματικές και στρατιωτικές εκτιμήσεις, στην ήττα, στην καταστροφή, στην προσφυγιά.

Β. Την υποδειγματική Συνθήκη της Λωζάννης. Ας θυμηθούμε ότι κατέστη εντέλει δυνατόν να υπογραφεί διότι –παρά την αντίρρηση των στενότερων τότε Ευρωπαίων συμμάχων μας– η αιωρούμενη απειλή προέλασης της λεγόμενης Στρατιάς της Θράκης προς την Κωνσταντινούπολη έπαιξε σημαντικό ρόλο.

5. Ας στοχαστούμε συνάμα ότι η αυτοπεποίθηση περί ισχύος, η ενδοσκόπηση και η επιβαλλόμενη αίσθηση του αυτονόητου μεν επιδιωκόμενου δε «αριστοτελικού μέτρου» πάνε χέρι χέρι. Ναι, έχουμε κράτος δικαίου και υποδειγματική δημοκρατική σταθερότητα με θεσμούς που λειτουργούν. Κυρίως όμως μας διακρίνει μιαν άνευ προηγουμένου αντοχή και ανθεκτικότητα. Παρά τις μεμψιμοιρίες μας, κατέχουμε ζηλευτή θέση στο περιφερειακό και ευρωπαϊκό στερέωμα. Παρά τις όποιες αστοχίες και λάθη μας. Οφείλουμε να παραδεχθούμε επίσης ότι παρά ορισμένες αποκλίσεις από τον κανόνα, το ήθος, η διορατικότητα, η αποφασιστικότητα και οι κρίσιμες αποφάσεις των πολιτικών μας ηγετών ήσαν κατά κανόνα ορθές και προσέδωσαν ισχύ, κύρος και αίγλη στην ελληνική πολιτεία.

Ας αναγνωρίσουμε όμως ταυτόχρονα ότι σε συγκεκριμένες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας μας –που, δυστυχώς, τείνουν να επαναλαμβάνονται– η δική μας πολιτεία υπήρξε απερίσκεπτη και άστοχη. Οι επιπτώσεις της αστοχίας διογκώνονται όταν απουσιάζουν η πολιτική συνεννόηση και οι γέφυρες επικοινωνίας μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, της αξιωματικής κυρίως. Χθες όπως και σήμερα. Αυτή την παράμετρο ας μην την υποτιμούμε σήμερα.

6. Υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι και πραγματικές απειλές που επιβάλλουν πραγματική και όχι ως ευχολόγιο –στα λόγια μόνο– πολιτική συνεννόηση. Η αυτοπεποίθησή μας για τα επιτεύγματα, τη θέση και την ισχύ της Ελλάδος μετά το τέλος του Εμφυλίου –κυρίως όμως κατά τα 48 χρόνια της Μεταπολίτευσης– δεν αρκεί. Θέλω να ελπίζω ότι σήμερα όλοι συνειδητοποιούμε τις στρατιωτικοποιημένες απειλές τής απροκάλυπτα επιθετικής και βυθιζόμενης στον αυταρχισμό Τουρκίας.

Είναι αδιανόητο να τιμάμε μεν επετείους, να δείχνουμε όμως διστακτικοί στα διδάγματα και στις παρακαταθήκες τους, διστακτικοί στην πολιτική συνεννόηση και στη συναίνεση.

7. Επετειακά μηνύματα

Α. Η Επανάσταση των Ελλήνων του 1821 αποτέλεσε τον πρώτο γύρο. Σηματοδότησε την αρχή μιας διαδικασίας εκατό ετών, που οδήγησε στην αποσύνθεση και στο τέλος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ακολούθησαν ο πρώτος και ο δεύτερος Βαλκανικός Πόλεμος, το μεγάλωμα της Ελλάδος και η ήττα των οθωμανικών στρατευμάτων, αφού προηγήθηκε το μάθημα της πικρής ήττας του 1897.

Β. Ως νικήτρια η Ελλάδα επέστρεψε στην Ιωνία και στην αιολική γη. Στη μνήμη μας, η ένδοξη αρχή της εποχής αυτής έχει μείνει ως «Μικρασιατική Εκστρατεία» και το άδοξο και οδυνηρό τέλος της ως «Μικρασιατική Καταστροφή». Ηταν η πρώτη μας αναμέτρηση με τη μετα-οθωμανική Τουρκία, την Τουρκία του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Μας την υπενθυμίζουν συνεχώς από την άλλη πλευρά του Αιγαίου. Ξεχνώντας ταυτόχρονα ότι οι όροι και τα μέσα της δικής τους επικράτησης στον 20ό αιώνα συχνά προσδιορίζουν τη σύγχρονη έννοια της εθνοκάθαρσης ή γενοκτονίας. Ορος που δεν περιορίζεται μόνο στους Ελληνες του Πόντου και της Μικρασίας.

Γ. Η συστηματική και διαδοχική εθνοκάθαρση του ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης το 1955 και το 1964 σηματοδότησαν τον τρίτο γύρο. Ακολούθησε η διπλή τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974.

Δ. Είμαστε ήδη στην ιστορική καμπή του τέταρτου γύρου. Ανεξαρτήτως του χρόνου διεξαγωγής των τουρκικών εκλογών, η διετία 2022-2023 θα αποτελέσει την κορύφωση της σύγκρουσης του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν με την Τουρκία του Κεμάλ Ατατούρκ και τους πολιτικούς του διαδόχους. Μέσα στο ιδιόμορφο αυτό πλαίσιο προετοιμαζόμαστε πολιτικά, διπλωματικά και αμυντικά. Ο τέταρτος γύρος έχει χαρακτηριστικά που δεν είχαν προηγούμενοι. Η αναμέτρηση είναι μεταξύ της αποπροσανατολισμένης ερντογανικής Τουρκίας –διεκδικεί την κατοχύρωση νέου «ζωτικού χώρου» εις βάρος και της Ελλάδος– και την «ήρεμη δύναμη» της ευρω-παϊκής Ελλάδος.

8. Οπως άλλωστε συνέβη σε όλους τους προηγούμενους γύρους, έχουμε στην ευρύτερη περιοχή μας τη χαρακτηριστική παρουσία με συγκρουόμενα συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων, της αμερικανικής υπερδύναμης συμπεριλαμβανομένης. Με διακριτό όμως στοιχείο του διεθνούς και περιφερειακού περιβάλλοντος τη ρευστότητα και την προσήλωση σε βραχυπρόθεσμες προτεραιότητες, που συχνά αλλοιώνουν και στρεβλώνουν τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα αλλά και τις κατεστημένες συμμαχίες.

9. Αισθάνομαι την ανάγκη να το επαναλάβω. Είναι αδιανόητο να τιμάμε μεν επετείους, να δείχνουμε όμως διστακτικοί στα διδάγματα και στις παρακαταθήκες τους. Διστακτικοί στην πολιτική συνεννόηση και στη συναίνεση. Η συζήτηση δεν μπορεί να αρχίζει και να τελειώνει στο πλαίσιο των έντονων –προσωπικού, δυστυχώς συχνά, χαρακτήρα– διαξιφισμών στη Βουλή. Παρακολουθώντας εδώ και δεκαετίες τις κοινοβουλευτικές συζητήσεις των πολιτικών μας αρχηγών, αισθάνομαι ότι σήμερα απέχουμε από το επιθυμητό σημείο συνεννόησης και επικοινωνίας. Αυτό που οι παλιότεροι ονόμαζαν γέφυρες. Είναι σαν να μην υπάρχουν. Εύχομαι να σφάλλω.

* O κ. Αλέξανδρος Π. Μαλλιάς είναι πρέσβης επί τιμή και μέλος του ΕΛΙΣΜΕ.