Blog

Η Δύση εκστρατεύει και πάλι προς ανατολάς…

Μαργαρίτης Γιώργος

Η γεωγραφία έπαιξε παράξενα παιχνίδια σε αυτό που θα γινόταν στην δική μας εποχή ο “δυτικός” λεγόμενος κόσμος. Με τον προσδιορισμό “δυτικός” κυριολεκτούμε. Αναφερόμαστε στην πιο δυτική πλευρά μιας βαθιάς ενδοχώρας που ξεκινά από τον Ειρηνικό Ωκεανό, την θάλασσα της Ιαπωνίας για να καταλήξει στην Βόρεια Θάλασσα και στον Ατλαντικό Ωκεανό.

Η γωνιά αυτή του “παλαιού” κόσμου ήταν ευνοημένη από τις γεωγραφικές συνθήκες. Κλίμα εύκρατο, διαχειρίσιμο από τους ανθρώπους. Πλέγματα επικοινωνίας λίγο πολύ παντού: εσωτερικές θάλασσες, Βαλτική, Βόρεια, Μάγχη, Μεσόγειος, Εύξεινος Πόντος και ποταμοί πλωτοί. Ο Ρήνος και ο Δούναβης για να αρχίσουμε, που ουσιαστικά διατρέχουν την ήπειρο από ανατολή σε δύση. Πάνω στους δρόμους του νερού αρθρώθηκαν οι δρόμοι των ανταλλαγών και του εμπορίου.

Η ενδοχώρα αυτή ήταν τόσο βαθιά, ώστε για πολλούς αιώνες ήταν σχεδόν απροσπέλαστη. Περισσότερα από 8.000 χλμ χωρίζουν τον μεγάλο συγκοινωνιακό κόμβο της δυτικής Ευρώπης (τις εκβολές των μεγάλων ποταμών στις Κάτω Χώρες) από την χερσόνησο της Κορέας και τις ακτές της Κίνας. Και στο Νότο, πέρα από την φιλική Μεσόγειο, απλώνεται η έρημος, χιλιάδες χιλιόμετρα άγονης γης, βράχων και άμμου. Για την Ευρώπη η διέξοδος δεν βρισκόταν ούτε στα ανατολικά, ούτε στα νότια, ούτε φυσικά στα βόρεια, στους πάγους της Αρκτικής. Η μόνη διέξοδος, το μόνο ελεύθερο παράθυρο προς τον υπόλοιπο κόσμο ήταν η θάλασσα, ο Ατλαντικός Ωκεανός.

Στα ιστορικά χρόνια, όσο τα γνωρίζουμε, ετούτη η περίσφυξη της Ευρώπης από τα τρία σημεία του ορίζοντα ήταν πηγή ενόχλησης. Την καθιστούσε στην ουσία μια μικρή απομονωμένη γωνιά του κόσμου, εξαρτημένη από δρόμους εμπορίου που άλλοι διαφέντευαν. Πράγματι, ο ευρωπαϊκός κόσμος είχε ανάγκη από τα προϊόντα των μακρινών κόσμων, από τα μπαχαρικά (συντήρηση τροφίμων) του Ινδικού Ωκεανού και από τα “βιομηχανικά” προϊόντα (χαρτί, μετάξι, πορσελάνη) της Κίνας. Αυτά, όμως, περνούσαν μέσα από κόσμους άγνωστους και επικίνδυνους, όπου σε κάθε στιγμή ξεφύτρωναν απειλές και εμπόδια.

Οι δρόμοι της θάλασσας

Δεν θα ήταν υπερβολή εάν υποστηρίζαμε ότι ένα μεγάλο κομμάτι της ευρωπαϊκής ιστορίας σχετιζόταν με την επιθυμία υπέρβασης ετούτων των δυσάρεστων δεδομένων της γεωγραφίας. Ο δρόμος προς την Ανατολή ήταν όνειρο και επιθυμία ηγεμόνων, κρατών, πολιτισμών. Και προς το Νότο, επίσης, όταν ο τελευταίος είχε να προσφέρει κάτι το τόσα υποσχόμενο, όπως ο “χρυσός του Σουδάν”.

Η ευρωπαϊκή εποποιία, εξάλλου, σχετιζόταν άμεσα με το σφράγισμα των δρόμων της Ανατολής και του Νότου. Το Ισλάμ αρχικά, οι Μογγόλοι στη συνέχεια, οι Σελτζούκοι και οι Οθωμανοί τέλος, έκλεισαν τις ήδη εύθραυστες διαδρομές προς τα νότια και τα ανατολικά, υποχρεώνοντας τους Ευρωπαίους να ανοιχτούν στις θάλασσες, στον ωκεανό. Στα 1492 ο Ατλαντικός γεφυρώθηκε και η μεγάλη εξόρμηση της Ευρώπης προς τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής μπορούσε πλέον να ξεκινήσει.

Οι ευρωπαϊκές δυνάμεις έγιναν οικουμενικές, ακολουθώντας τους δρόμους της θάλασσας. Από την Αμερική βρήκαν τον δρόμο προς τον Ειρηνικό και την Ασία. Με τον περίπλου της Αφρικής έφτασαν στον Ινδικό Ωκεανό, στην Ινδία και στην Κίνα. Αυτό δεν σημαίνει ότι εγκατέλειψαν ποτέ την επιθυμία, το σχέδιο για απευθείας διάνοιξη των κλασσικών δρόμων της Ανατολής. Στρατιωτικά, το πρώτο κεφάλαιο αυτής της προσπάθειας ήταν –μετά τον Μεγαλέξανδρο– οι Σταυροφορίες.

Ακόμα και στους αιώνες της ευρωπαϊκής ανόδου το ενοχλητικό περίβλημα της ευρωπαϊκής ηπείρου δεν έσπασε. Αντίθετα, μάλιστα, απέκτησε πολιτικά χαρακτηριστικά. Δύο ισχυρά κράτη δημιουργήθηκαν πάνω σε αυτό: Στα ανατολικά η Ρωσία, αυτοκρατορία δυτική και ανατολική ταυτόχρονα. Στα νοτιοανατολικά και στα νότια η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Από εδώ και πέρα κάθε προσπάθεια διάρρηξης του ευρωπαϊκού πλαισίου σήμαινε πολεμική αναμέτρηση. Δεν θα ήταν κάτι το πρόσκαιρο ή παροδικό αυτό.

Στο σήμερα

Έκτοτε, πέρασε πολύς καιρός – λίγος με τα μέτρα της Ιστορίας. Ο ευρωπαϊκός, ο δυτικός κόσμος κυριάρχησε στους ωκεανούς, άνοιξε την εποχή του μεγάλου εμπορίου και δημιούργησε τις προϋποθέσεις για τον βιομηχανικό, καπιταλιστικό κόσμο, μέσα στον οποίο σήμερα ζούμε. Ο κόσμος αυτός υπήρξε “δυτικός” με την έννοια της Δύσης που στην αρχή ορίσαμε.

Με τα όπλα της νέας εποχής, του καπιταλισμού, ο δυτικός κόσμος απέκτησε την αναγκαία υπεροχή απέναντι στον υπόλοιπο κόσμο. Για ένα πολύ μικρό διάστημα είχε τις δυνατότητες, τα μέσα, την ισχύ να σπάσει επιτέλους το ενοχλητικό περίβλημα που χώριζε την Ευρώπη από την Αφρική και την Ασία. Στα ανατολικά απέτυχε. Ούτε ο Κάρολος ΙΒ’, ούτε ο Φρειδερίκος ο Μέγας, ούτε ο Μέγας Ναπολέων, ούτε η Κριμαία, ούτε η ταπείνωση στη Συνθήκη του Βερολίνου (1878), μπόρεσαν να αποδομήσουν την Ρωσία των Τσάρων.

Αλλού οι επιτυχίες ήταν ορατές. Τον καιρό της “Μπελ Επόκ”, η ισλαμική βόρεια Αφρική υποβαθμίστηκε σε ευρωπαϊκή αποικία. Οι δρόμοι της Αφρικής άνοιξαν και μέσα σε λίγα χρόνια ολόκληρη η “μαύρη ήπειρος” έγινε ευρωπαϊκή “ιδιοκτησία”. Οι Οθωμανοί πολέμησαν σκληρά και χρειάστηκε το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου για να περάσουν κάτω από την εξουσία των δυτικών η Μέση Ανατολή και η Αραβία. Η ειρωνεία της ιστορίας ήθελε, ώστε η εκπλήρωση ετούτου του διαχρονικού στόχου να υλοποιηθεί ακριβώς την ώρα που ο δυτικός κόσμος, στην ευρωπαϊκή τουλάχιστον εκδοχή του, είχε μπει σε φάση υποχώρησης και παρακμής.

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ολοκλήρωσε την υποχώρηση της δυτικής Ευρώπης ως προς το οικουμενικό της αποτύπωμα. Οι πόλεμοι και οι συγκρούσεις της αποαποικιοποίησης ολοκλήρωσαν τον σύντομο κύκλο της ευρωπαϊκής κυριαρχίας πάνω στον κόσμο του Ισλάμ κι όχι μόνο. Για την Ρωσία δεν γινόταν λόγος. Ως Σοβιετική Ένωση πλέον είχε γίνει αυτή συν-ρυθμιστής των ευρωπαϊκών υποθέσεων, συντρίβοντας την “σταυροφορία” των Γερμανών ναζί και της “Νέας Ευρώπης” εναντίον της. Επιπλέον, είχε εργολαβικά αναλάβει την επανασύσταση του αραβικού-ισλαμικού τόξου που έκλεινε την Ευρώπη από νότια και ανατολικά: Αλγερία, Λιβύη, Αίγυπτος, Συρία, Ιράκ έγιναν, για λίγο, σύμμαχοι και εταίροι της Μόσχας.

Η νέα “σταυροφορία”

Στο τέλος του Ψυχρού πολέμου αναδείχθηκε μια ουτοπική αντίληψη. Καθώς ο κυρίαρχος του κόσμου ήταν πλέον ένας (ένα ιεραρχημένο σύστημα καπιταλιστικών δυνάμεων με κέντρο και μητρόπολη τις ΗΠΑ) η ιδέα της υπεροχής του δυτικού κόσμου επανήλθε στο προσκήνιο. Μαζί με αυτήν αναγεννήθηκε και το όραμα της διάσπασης του εχθρικού πλαισίου που περιέβαλε την Ευρώπη.

Τα μέτωπα γνωστά από το παρελθόν, αναλλοίωτα. Το ισλαμικό τόξο από την μια, η Ρωσία από την άλλη. Και το ένα και η άλλη όφειλαν να υποταχθούν στη νέα κυριαρχία του δυτικού κόσμου. Ο πόλεμος ενάντια στον ισλαμικό κόσμο ήταν το πρώτο στοιχείο της νέας σταυροφορίας. Αφγανιστάν, Σομαλία, Ιράκ, Συρία, “Αραβική Άνοιξη” ήταν μερικά από τα μέτωπα που άνοιξαν.

Σημαιοφόρος σε αυτούς τους πολέμους (κανονικούς ή υβριδικούς) οι ΗΠΑ. Σε άλλα, πιο “ταπεινά” μέτωπα (υποσαχάρια Αφρική) η Γαλλία κυρίως. Οι εκστρατείες έδωσαν αυτά που όλοι ξέρουμε ότι έδωσαν. Είναι αμφίβολο εάν οι δυτικές επιθυμίες και οι δυτικοί “κανόνες” κυριαρχούν στο τεράστιο αυτό τόξο. Η πρόσφατη “έξωση” γαλλικών και ευρωπαϊκών δυνάμεων από την Μπουρκίνα Φάσο και το Μάλι δείχνει το μέγεθος της αποτυχίας (ευτυχώς για τους Έλληνες στρατιώτες που προορίζονταν για εκεί).

Η περίσφυξη της Ρωσίας

Απέμεινε η Ρωσία. Στην εδώ περίπτωση οι προετοιμασίες υπήρξαν επίμονες και μακρόχρονες. Σε τελευταία ανάλυση πριν από 68 μόλις χρόνια οι Ρώσοι βρίσκονταν στο Βερολίνο – κάτι που έπρεπε να ληφθεί υπ’ όψη. Χρειάστηκε να ξεπεραστούν πολλοί δισταγμοί πριν ξεκινήσει η ανοικτή αντιπαράθεση. Η βιασύνη στην περίσφυξη της Ρωσίας δια του ΝΑΤΟ οφειλόταν σε “εξωτερικούς” –ας τους ονομάσουμε έτσι– παράγοντες: η άρχουσα τάξη της Ρωσίας ή τουλάχιστον το πιο ισχυρό ανερχόμενο τμήμα του ρωσικού καπιταλισμού εντασσόταν με ολοένα και πιο γρήγορους ρυθμούς στο νέο ανταγωνιστικό του δυτικού αντίστοιχου καπιταλιστικό σχήμα: Κίνα, Ινδία και όλοι οι ισχυροί “ανερχόμενοι”. Η τάση αυτή έπρεπε επειγόντως να ανακοπεί.

Ο κίνδυνος ήταν μεγάλος. Η ίδια η δυτική Ευρώπη έδινε δείγματα αποδοχής και συνεργασίας με το νέο αυτό –υπό διαμόρφωση– σχήμα. Αυτό έπρεπε να σταματήσει, ο δυτικός κόσμος όφειλε να συσπειρωθεί σε μια νέα σταυροφορία. Το διακύβευμα το ίδιο, όπως παλιά. Να σπάσει το “περίβλημα” της Γηραιάς Ηπείρου στην ανατολική της πλευρά. Η πίσω από την πρόθεση αυτή βαθύτερη αιτία δεν φαίνεται να έχει αλλάξει από την εποχή των Ρωμαίων, από την εποχή των σταυροφόρων, από τον καιρό των Σουηδών, των Πρώσων, των Γάλλων του Ναπολέοντα, των ναζί: ο έλεγχος, το άνοιγμα των χερσαίων δρόμων προς την Κίνα. Πολύ περισσότερο σήμερα, όταν η Κίνα έχει πλέον γίνει το κέντρο –από απόσταση– του παραγωγικού βιομηχανικού καπιταλισμού.

Το εργαλείο της νέας εκστρατείας νεοσύστατο: η πρωτοεμφανιζόμενη στην ιστορία Ουκρανία και το καθεστώς που την κυβερνά. Αυτοί βάζουν τους νεκρούς και τα ερείπια. Η Δύση βάζει προς το παρόν τα λεφτά και τα οπλικά συστήματα, ολοένα και περισσότερα με την πάροδο των μηνών. Έτσι, ένα χρόνο πριν, φτάσαμε στον πόλεμο της Ουκρανίας, ο οποίος συνεχίζεται και μάλιστα κλιμακούμενος.