‘’Το νέο πολεμικό θέατρο στη Μέση Ανατολή ως καταλύτης για την πλανητική ανακατανομή ισχύος’’
Του Δημήτρη Παπαδογιάννη,
φοιτητή Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης ΕΚΠΑ
Την τελευταία εβδομάδα η παγκόσμια κοινότητα έχει γίνει μάρτυρας μίας πρωτοφανούς στρατιωτικής αντιπαράθεσης, στην ιστορικά και γεωπολιτικά ασταθή Μέση Ανατολή. Η πρόσφατη και υψηλής έντασης, ιρανο-ισραηλινή σύρραξη κατ’ουσίαν συμπληρώνει το επιστέγασμα μίας αντιπαλότητας με ιστορικό βάθος και αφετηρία το έτος 1979, όταν το τρέχον καθεστώς της Τεχεράνης μετετράπη σε λήπτη της εξουσίας, ανατρέποντας τη μοναρχική και φιλοδυτική διοίκηση του Σάχη. Με την άνοδό της στην εξουσία, η νεοπαγής τότε ιρανική κυβέρνηση διεκήρυξε πως ύστατο στρατηγικό στόχο της ισλαμικής επανάστασης αποτελεί η υπαρξιακή εξάλειψη της ισραηλινής κρατικής οντότητας. Από εκείνη την περίοδο όμως, ακόμα ψυχροπολεμική, σήμερα βιώνουμε μία αισθητή ανακατανομή της παγκόσμιας ισχύος σε διεθνές επίπεδο με αναδυόμενες περιφερειακές δυνάμεις οι οποίες ενίοτε προσκολλώνται ως πολεμικοί αντιπρόσωποι των ισχυρών παικτών της παγκόσμιας σκακιέρας με επακόλουθο, την εκκόλαψη νέων εστιών σύγκρουσης παγκοσμίως και ιδιαίτερα στο πολυτάραχο γεωγραφικό μωσαϊκό της Μέσης Ανατολής.
Η στρατιωτική επιχείρηση του Ισραήλ με την κωδική ονομασία ‘’ανατέλλοντας λέων’’ εκφράζει ίσως την τελευταία πράξη ενός ευρέως κύκλου αιματοχυσίας που εκδηλώθηκε με τη φοβερή και ανεπανάληπτη επίθεση της 7ης Οκτωβρίου του 2023, όταν η παλαιστινιακή οργάνωση Χαμάς, ως ένας εκ των τριών ένοπλων- μη κρατικών, βραχιόνων του Ιράν, έπληξε το εβραϊκό κράτος με πρωτοφανή σφοδρότητα. Το Ιράν όμως δεν ενήργησε κατά μόνας, ούτε απόλυτα αυτοβούλως αλλά ως πληρεξούσιος κυρίως της Κίνας η οποία στοχεύει στη στρατηγική υπονόμευση του εμπορικού διαδρόμου της Ινδίας (IMEC) και τη ναρκοθέτηση των συμφωνιών του Αβραάμ το 2020, με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ, ανάμεσα σε Ισραήλ και σημαντικά μουσουλμανικά κράτη της ευρύτερης περιοχής με σκοπό την ενεργειακή και διπλωματική διασύνδεση των χωρών αυτών και την απόπειρα πολιτικής σταθεροποίησης μίας τόσο εύθραυστης γεωγραφικής τοποθεσίας. Αυτές οι πρωτοβουλίες έθεταν φραγμό στην επιρροή του Ιράν καθώς και στο αντίστοιχο φιλόδοξο σχέδιο της Κίνας ‘’belt and road initiative’’ για την αναβίωση του δρόμου του μεταξιού. Εκ των γεγονότων μπορούμε να εξάγουμε ένα συγκρατημένο συμπέρασμα πάντα, πως οι προαναφερόμενες απόπειρες διπλωματικής προσέγγισης αλλά και τα εμπορικά σχέδια, ενδέχεται να έχουν ακυρωθεί ανεπιστρεπτί. Δευτερευόντως, η νέα έκρηξη εκτεταμένης βίας στο εν λόγω μέρος, συνέφερε και τη Ρωσική Ομοσπονδία καθώς θα αποσπούσε τη μανιώδη εστίαση και στρατιωτική αφοσίωση του δυτικού στρατοπέδου από το ουκρανικό μέτωπο. Ως εκ τούτου λοιπόν, αντιλαμβανόμαστε πως η μαινόμενη και εν μέρει πολιτιστική σύγκρουση στη Μέση Ανατολή ή έστω κονταροχτύπημα μεταξύ δύο συστημάτων έχει πολύ βαθύτερες ρίζες και φυσικά ακτινωτές επιδράσεις από όσο φαίνεται. Συνεπώς τα εκτυλισσόμενα γεγονότα τα οποία εμπλουτίζονται διαρκώς με νέα δεδομένα, χρίζουν επιμελούς αποκρυστάλλωσης.
Εν αρχή, το κράτος του Ισραήλ ξεκίνησε μία αστραπιαία επίθεση κατά των πυρηνικών εγκαταστάσεων της Ισλαμικής Δημοκρατίας, κινητοποιώντας την πολεμική του αεροπορία και στοχοθετώντας πυρηνικές εγκαταστάσεις, τις μονάδες παραγωγής ενέργειας και φυσικά παντός τύπου στρατιωτικό υλικό. Διεμήνυσε πως, πρωτεύοντας στρατηγικός στόχος των IDF είναι η παρεμπόδιση του Ιράν να μετατραπεί σε κάτοχο πυρηνικού οπλισμού και σε δεύτερο χρόνο η ανατροπή του καθεστώτος των φρουρών της επανάστασης, περισσότερο όμως ως συνεπακόλουθο μέσα από την καλλιέργεια μίας τεχνητής πολιτικής κρίσης στο εσωτερικό του Ιράν, εκμεταλλευόμενοι την κοινωνική δυσαρέσκεια που θα προκαλείτο από την απώλεια γοήτρου για το ιρανικό έθνος, κατόπιν των απανωτών πληγμάτων. Επιπρόσθετα, Ισραηλινοί αξιωματούχοι απείλησαν ακόμα και με φυσική εξόντωση τον ανώτατο ηγέτη του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεϊ. Μολαταύτα, το δεύτερο κατά σειρά εγχείρημα αποτελεί έναν ιδιαίτερα δυσεπίλυτο γρίφο και θα εξηγήσουμε παρακάτω τους λόγους. Η μόνη ασφαλής παραδοχή προς στιγμήν είναι πως αυτός ο νέος γύρος πολέμου εξακολουθεί να είναι αβυσσαλέος, δίχως τη διάνοιξη κάποιου διπλωματικού παραθύρου παρά τις διαβουλεύσεις στη Γενεύη, όπου αρκετοί ευρωπαίοι υπουργοί απευθύνονταν στον Ιρανό ΥΠΕΞ σαν εκπρόσωπο ολοκληρωτικά ηττημένης χώρας, υπαγορεύοντας όρους που το Ιράν από την πλευρά του έχει ορίσει ως αδιαπραγμάτευτους, κάτι που προφανώς δε συμβάλλει στην ορθή διαχείριση και την επίλυση της διένεξης. Ταυτοχρόνως ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν προσφέρθηκε εκούσια για την ανάληψη διαμεσολαβητικού ρόλου καθότι η Μόσχα επιθυμεί να αποτρέψει την επέκταση της κλιμάκωσης και φυσικά την πρόληψη της ανατροπής του καθεστώτος της Τεχεράνης διότι σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα είχε απωλέσει το στιβαρότερο συμμαχικό της προπύργιο στα νοτιανατολικά της και ιδίως στο κρίσιμο σύνορο με τον Καύκασο. Αντιστοίχως η Κίνα δεν είναι διατεθειμένη να μείνει ως απλός θεατής απέναντι σε μία ενδεχόμενη στρατιωτική απίσχανση και πολιτική πτώση του Ιράν αφού το τελευταίο καταλαμβάνει τη θέση του κύριου προμηθευτή πετρελαίου για την Κίνα. Για τους παραπάνω λόγους, Μόσχα και Πεκίνο προέβησαν σε προφορική καταδίκη των επιθετικών διαθέσεων του Ισραήλ κατά του Ιράν. Η Κίνα ωστόσο συνεχίζει το βηματισμό της παρασκηνιακά παρέχοντας στο Ιράν δορυφορική κάλυψη για πραγματοποίηση πληγμάτων ακριβείας στην καρδιά ισραηλινών κρίσιμων κέντρων και κρίσιμων υποδομών όπως ο λιμένας της Χάιφα. Η εξέλιξη αυτή έχει ως συνέπεια τη μειωμένη απόδοση του ‘’σιδηρούντος θόλου‘’ η οποία έπεσε από το 90% στο 65% διαρκούσης της τελευταίας ανταλλαγής πυραυλικών χτυπημάτων. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ενώ στα πρώτα στάδια της αντιπαράθεσης με την Τεχεράνη, διατηρούσε περισσότερο διπλωματική στάση, όταν πλέον οι διαπραγματεύσεις έπαψαν να αποδίδουν και το Ισραήλ από την πλευρά του δυσκολευόταν να επιφέρει ουσιαστικές ζημιές στη βάση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν καθώς στερείτο της απαραίτητης τεχνολογίας για να αγγίξει στρατιωτικά τις υπόγειες πυρηνικές εγκαταστάσεις των Ιρανών. Τον παρακολουθήσαμε αρχικά να αρκείται σε ασαφείς δηλώσεις, αφήνοντας υπόνοιες για χτύπημα κατά του Ιράν μέσα στο Σαββατοκύριακο, κάτι που εν τέλει έπραξε τη νύχτα της 22ας Ιουνίου. Οι ένοπλες δυνάμεις των Ηνωμένων Πολιτειών απέστειλαν βαρέα βομβαρδιστικά Β-2 φορτωμένα με τις περιβόητες διατρητικές βόμβες (bunker buster), ρίπτοντάς τες πάνω στις τρία κρισιμότερα κέντρα παραγωγής και επεξεργασίας απεμπλουτισμένου ουρανίου του Ιράν και συγκεκριμένα στο Ισφαχάν, στο Φoρντό και στη Ναντάνζ. Παρόλη τη συντονισμένη και κοινή θριαμβολογία εκ μέρους της αμερικανικής και ισραηλινής ηγεσίας, το μέγεθος των ζημιών στον εχθρό δεν είναι ακόμη υπολογισμένο και εξακριβωμένο. Ο ισχυρισμός μας εδώ εδράζεται σε πληροφορίες που κυκλοφόρησαν μερικές ώρες μετά την εκτέλεση της αμερικανικής στρατιωτικής επιχείρησης και αναφέρουν πως οι πληγείσες ιρανικές εγκαταστάσεις τελικά περιείχαν ελάχιστο απόθεμα πυρηνικού υλικού σύμφωνα με ανακοίνωση του ΔΟΑΕ, γεγονός που ενισχύει τις υποψίες περί μεταφοράς των κρίσιμων εργαλείων σε νέες μυστικές τοποθεσίες. Σε μία διαφορετική περίπτωση θα υπήρχε μέγιστος κίνδυνος διάχυσης ραδιενέργειας με ανεξέλεγκτες συνέπειες. Αξιολογώντας την πολιτική απόφαση του Αμερικανού προέδρου, συμπεραίνουμε πως η έντονη αυτή στρατιωτική ενέργεια των ΗΠΑ, όντας και βομβαρδισμός ακριβείας, αποσκοπεί εμφανώς στην τρομοκράτηση της ιρανικής ηγεσίας και ουδόλως στην εκθρόνισή της, σε αντίθεση με το Ισραήλ, ώστε να τη σύρει σε έναν νέο διαπραγματευτικό γύρο υπαγορεύοντας τους όρους από θέση ισχύος αλλά και για να λάβει την επικοινωνιακή επιβεβαίωση από το στενότερο σύμμαχό του στη Μέση Ανατολή. Επιπλέον ο Τραμπ με την πολεμική κίνηση κατά του Ιράν, πιθανολογείται να προκαλέσει κλονισμό της εμπιστοσύνης στη βάση των εκλογέων του και να αλλοιώσει τις αρχές και τους στόχους του κινήματος MAGA, δεδομένου πως εξελέγη με την υπόσχεση να αποσύρει τις ΗΠΑ από κάθε πολεμική εμπλοκή εκτός του αμερικανικού εδάφους. Συγκεκριμένα ένας εκ των στενότερων συνεργατών του, ο Στιβ Μπάνον, του έκρουσε τον κώδωνα για πρόκληση εσωτερικού πολιτικού κόστους σε περίπτωση που αποπειραθεί να εξαπολύσει μία στρατιωτική επιχείρηση παρόμοια με την ‘’καταιγίδα της ερήμου’’. Εξ’ αποτελέσματος παρατηρούμε την αμερικανική προεδρία αμέσως μετά τα ιρανικά αντίποινα’ μέσω πληγμάτων σε αμερικανικές βάσεις, δια αντιπροσώπων στη Συρία και απευθείας στο Κατάρ, να μην επιλέγει το δρόμο της ανταπάντησης αλλά της κατάπαυσης του πυρός, τουλάχιστον προς ώρας.
Οι αρχές της Τεχεράνης από την πλευρά τους, εκτόξευσαν απειλές για παρεμπόδιση της ελεύθερης ναυσιπλοϊάς στον κρίσιμο δίαυλο των στενών του Ορμούζ, φτάνοντας μάλιστα πολύ κοντά στο να λάβουν σχετική απόφαση την οποία εν τέλει δεν πραγματοποίησαν. Από την εν λόγω θαλάσσια οδό διακινείται το 20% της καθημερινής κατανάλωσης πετρελαίου και η διακοπή της αβλαβούς διέλευσης των πετρελαιοφόρων θα εκτόξευε την τιμή του ‘’μαύρου χρυσού’’ σε δυσθεώρητα ύψη, επιφέροντας οικονομικές πληγές στη Δύση και συνάμα στην παγκόσμια οικονομία. Ο ενεργειακός εκβιασμός εκ μέρους του Ιράν τωόντι αποτελεί ένα από τα ισχυρότερα όπλα της Ισλαμικής Δημοκρατίας αλλά ταυτοχρόνως αυτή η επιλογή θα επέφερε οικονομική αυτοχειρία και για την ίδια την Τεχεράνη καθώς θα έπαυε και η ίδια τις εξαγωγές της. Παρενθετικά μπορούμε να σημειώσουμε εδώ πως μια τέτοια εξέλιξη θα συνέφερε μόνο τη Ρωσία καθώς πολλοί θα απευθύνονταν στο Κρεμλίνο για να καλύψουν το κενό του ενεργειακού εφοδιασμού. Επιπρόσθετα για να καταστεί αποτελεσματική μία τέτοιου τύπου στρατηγική, απαιτείται να έχει εύλογη διάρκεια κάτι που θα δυσαρεστούσε και τη σύμμαχό της, Κίνα, εκτός εάν ο ναυτικός βραχίονας των φρουρών της επανάστασης στόχευε αποκλειστικά, σε εμπορικά πλοία δυτικών συμφερόντων και παράλληλα η ιρανική διπλωματικά αντιπροσωπεία να παρείχε εγγυήσεις ασφαλούς διέλευσης στο Πεκίνο εάν κάτι τέτοιο ήταν ρεαλιστικό φυσικά, μέσα στην ταραχώδη ατμόσφαιρα που έχει διαμορφωθεί. Αντιστοίχως το Ιράν εάν σχεδίαζε να εμπλακεί σε μία μακροχρόνια και πιο ολοκληρωτικού χαρακτήρα πολεμική αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ θα ήταν αναγκαίο να εξασφαλίσει εγγυήσεις στρατιωτικής αρωγής από τη Ρωσία και την Κίνα.
Τώρα, λίγα λόγια για το ενδεχόμενο μίας πολιτικής ανατροπής στο εσωτερικό του Ιράν. Διαβάζουμε ενίοτε σε μεγάλο αριθμό αναλύσεων ,να εκφράζεται η άποψη πως η ιρανική κοινωνία είναι δυσαρεστημένη με πολλές από τις αποφάσεις και τα μέτρα της κυβέρνησής της και πως έχει έρθει η στιγμή να αναλάβει τη διοίκηση της χώρας μία νέα φατρία πολιτικών προσώπων. Όμως την τρέχουσα περίοδο, ο πρόεδρος του Ιράν δεν χαίρει της εύνοιας του ανώτατου ηγέτη, προερχόμενος από την αντίπαλη φράξια. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει πως ο ιρανικός λαός είναι ιδιαίτερα δύσκολο να διχαστεί στην πράξη και όπως κάθε κοινωνία που καθίσταται δέκτης πολεμικών γεγονότων, συσπειρώνεται γύρω από το πρόσωπο της ηγεσίας του. Ισχυρή απόδειξη της ομοψυχίας τους, αποτελούν οι ογκώδεις εθνικού χαρακτήρα, διαδηλώσεις που σημειώθηκαν στην ιρανική πρωτεύουσα στον απόηχο των αμερικανικών αεροπορικών επιθέσεων. Επιπρόσθετα ένα regime change μπορεί να επιφέρει μία ασύμμετρη και ρευστή επόμενη μέρα με κύρια συνέπεια την επέκταση της γεωπολιτικής αποσταθεροποίησης στη Μέση Ανατολή ομοίως με τα γεγονότα που ακολούθησαν μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσεϊν στο Ιράκ, την Αραβική Άνοιξη και την πρόσφατη ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ στη Συρία επακόλουθο της οποίας ήταν η επικράτηση του τζιχαντισμού. Eπιπλέον έναν ενδεχόμενο πολιτικό τερματισμό του υφιστάμενου καθεστώτος δε θα διαδεχθεί απαραιτήτως και μία ιδεολογική του εξάλειψη καιθότι, θύλακες νοσταλγών της υποθετικά ανατραπείσας κυβέρνησης θα είχαν ριζώσει σε νευραλγικά τμήματα του κράτους με πρώτες τις ένοπλες δυνάμεις και τις αστυνομικές υπηρεσίες και κοντά σε αυτούς μία κρίσιμη και με κινηματικές δυνατότητες, μάζα, υποστηρικτών της ισλαμικής επανάστασης που θα ενεργούσαν άμεσα για να αποσταθεροποιήσουν την όποια νέα διοίκηση φιλικά προσκείμενη προς το Ισραήλ και τους δυτικούς συμμάχους του. Ακόμα ένα διαμελισμένο Ιράν θα μετατρεπόταν σε μία Συρία μεγαλύτερου εδαφικού διαμετρήματος με ότι αυτό συνεπάγεται για τη διεθνή σταθερότητα και θα γεννούσε περισσότερες παραστρατιωτικές οργανώσεις που θα δρούσαν ανεξέλεγκτα καθώς το σώμα των φρουρών της επανάστασης πλέον θα έφερε την ιδιότητα ενός μη κρατικού δρώντα που πιθανώς να κατέφευγε σε αντάρτικο. Προσθετικά η διοίκηση ενός θεωρητικά ηττημένου Ιράν θα αποτελούσε ένα απαιτητικό αίνιγμα για τις ΗΠΑ, οι οποίες προ τεσσάρων ετών βίωσαν μία ταπεινωτική αποχώρηση από το Αφγανιστάν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να δράσουν με επιφύλαξη ώστε να μην παγιδευτούν στο σύνδρομο ‘’mirror image’’ κατά το οποίο μπορούν να ερμηνεύσουν εσφαλμένα τη στρατηγική τους έναντι του Ιράν, ταυτίζοντάς τη με εκείνη που εφήρμοσαν στο Ιράκ. Το Ιράν ακόμα και αν εξέλθει στρατιωτικά ηττημένο δε θα μετατρεπόταν αυτομάτως και σε μία στρατηγικά ανενεργή χώρα ή ευκόλως διαχειριζόμενη από κάποια ξένη δύναμη δεδομένης της κατάστασης της ενεργειακής του αυτονομίας. Εν κατακλείδι ένα σενάριο ανατροπής του ιρανικού καθεστώτος θα λειτουργούς βεβαιωμένα ως φορέας απρόβλεπτων συνεπειών για το σύνολο της διεθνούς κοινότητας.
Κλείνοντας με μία πρόβλεψη πως η ένταση στην περιοχή, επί του παρόντος τουλάχιστον δείχνει να έχει γαληνεύσει ύστερα από την προσφάτως ανακοινωθείσα αμοιβαία κατάπαυση του πυρός, δίχως ωστόσο να εγγυάται ουδείς τη συντήρησή της καθώς έχουν υπάρξει δηλώσεις συμμάχων της Τεχεράνη περί προμήθειας με πυρηνικές κεφαλές. Διαρκούντος του νεοεκδηλωθέντος αυτού πολέμου άλλωστε, διακρίθηκε η εντατικοποίηση των διπλωματικών διαβουλεύσεων ανάμεσα σε Ιράν και Ρωσία χαρακτηριζόμενες ως στρατηγικές ο Ιρανός ΥΠΕΞ. Δεδομένων των παραπάνω είναι καταφανές πως οι ΗΠΑ και οι στρατηγικοί τους συνοδοιπόροι παγκοσμίως, απεργάζονται τη διάρρηξη του ευρασιατικού άξονα των χερσαίων δυνάμεων ( Κίνας ,Ρωσίας , Ιράν και Βόρειας Κορέας) που τώρα αναδύεται σταδιακά, αμφισβητώντας τη δυτική κυριαρχία επί πολλών πεδίων και οραματιζόμενος την αύξηση της παγκόσμιας σφαίρας επιρροής του εις βάρος των θαλασσοκρατικών δυνάμεων συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ και της αποκαλούμενης συλλογικής Δύσης. Κατανοώντας αυτό τον υψηλότερου σταδίου ανταγωνισμό είμαστε σε θέση να αντιληφθούμε και να συμπεραίνουμε πως η εξελικτική δυναμική του διεθνούς συστήματος από την τρίτη δεκαετία της μεταψυχροπολεμικής εποχής και για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, θα θεμελιώνεται πάνω σε μία θρυαλλίδα στρατηγικών αντιδικιών ανάμεσα στη Rimland και τη Heartland υπό τη χρήση στρατιωτικών πληρεξουσίων σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη, σηματοδοτώντας τη λήξη του μονοπολικού κόσμου και την αυγή ενός πολυπολικού, κατά παραδοχήν και των ίδιων των Αμερικανών. Κατά προσωπική εκτίμηση του γράφοντος, αυτή η υψηλής έντασης αντιπαλότητα θα συμβάλει στη ενίσχυση της διάδοσης των πυρηνικών όπλων παρά τις δηλώσεις προς τη αντίθετη κατεύθυνση.
Πηγές:
https://www.iefimerida.gr/kosmos/iran-israil-pagkosmios-synagermos-gia-emploki-ipa