Blog

ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ 2007»

 

«Βαίνουμε προς Σταθεροποίηση ή Αποδόμηση των Βαλκανίων;»

 

Αντιστρατήγου ε.α. Ι. Ζούκα

 

Ιστορική Αναδρομή

 

            Τα Βαλκάνια χαρακτηρίστηκαν στο παρελθόν ως «Η Πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης». Επίσης στο παρελθόν σημειώθηκαν σημαντικές μετακινήσεις πληθυσμών από και προς τα Βαλκάνια, καθώς και από περιοχή σε περιοχή της χερσονήσου. Οι μετακινήσεις αυτές, σε συνδυασμό με τον τρόπο χάραξης των συνόρων των χωρών της Βαλκανικής, είχαν ως αποτέλεσμα την ύπαρξη σήμερα στη χερσόνησο σημαντικού αριθμού μειονοτήτων.

            Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και σε όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, η Βαλκανική περιελάμβανε τέσσερα ανεξάρτητα κράτη (Ρουμανία, Βουλγαρία, Ελλάδα και Αλβανία) και μια Ομοσπονδία (Γιουγκοσλαβία). Η τελευταία αποτελούνταν από έξι Ομόσπονδες Λαϊκές Δημοκρατίες (Σλοβενία, Κροατία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο, Σερβία και Σκόπια) και δύο αυτόνομες περιοχές (Κόσσοβο και Βοϊβοδίνα) που ήταν όμως εντεταγμένες στη Σερβική Δημοκρατία. Από τις χώρες αυτές μόνον η Ελλάδα ανήκε στο Δυτικό Κόσμο, ενώ οι υπόλοιπες είχαν υιοθετήσει τον Υπαρκτό Σοσιαλισμό.

            Με την κατάρρευση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού οι χώρες της Βαλκανικής, πλην Ελλάδος, παρουσίασαν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, εκ των οποίων περισσότερο ενδιαφέροντα για το υπό εξέταση θέμα είναι τα παρακάτω :

            α.         Όλες κινήθηκαν από ένα ολοκληρωτικό καθεστώς προς τη δημοκρατία. Η αντίστοιχη διαδρομή διαπιστώθηκε ότι ήταν δύσκολη και ο χρόνος διάνυσής της διέφερε από χώρα σε χώρα.

            β.         Σημειώθηκε μετακίνηση των χωρών αυτών από μια οικονομία σχεδιαζόμενη, κατευθυνόμενη και ελεγχόμενη απόλυτα από το κράτος, προς την οικονομία της αγοράς. Η μετακίνηση αυτή ήταν επώδυνη και η διάρκειά της μεγάλη και όχι ίδια σε όλες τις χώρες.

            γ.         Αισθάνθηκαν ένα κενό ασφαλείας για την κάλυψη του οποίου επεδίωξαν την ένταξή τους στους Δυτικούς Οργανισμούς Άμυνας και Ασφάλειας και κυρίως στο ΝΑΤΟ.

            δ.         Παρατηρήθηκε μια απότομη αύξηση του εθνικισμού στις υπόψη χώρες, η οποία στην περίπτωση της πρώην Γιουγκοσλαβίας έλαβε πρωτοφανείς διαστάσεις.

 

Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας

 

            Το τελευταίο από τα παραπάνω χαρακτηριστικά, σε συνδυασμό με τις μειονότητες που υπήρχαν στις Ομόσπονδες Δημοκρατίες και τις αυτόνομες περιοχές της Γ/Β και στις οποίες δεν δόθηκαν τα ανθρώπινα και μειονοτικά δικαιώματα, καθώς και με το βεβαρημένο παρελθόν στις σχέσεις των υπόψη Δημοκρατιών, οδήγησαν σε ένοπλες συγκρούσεις. Ως τελικό αποτέλεσμα είχαμε τη διάλυση της Γ/Β και τη μετατροπή του Κοσσόβου σε προτεκτοράτο του ΟΗΕ, το οποίο όμως παρέμεινε στα πλαίσια της Σερβικής Δημοκρατίας.

            Μετά τη διάλυση της Γ/Β, στη Βαλκανική υπάρχουν πλέον δέκα ανεξάρτητα κράτη, ενώ εκκρεμεί ο καθορισμός του οριστικού καθεστώτος του Κοσσυφοπεδίου, το οποίο de jure μεν υπάγεται στη Σερβική Δημοκρατία, de facto όμως η Σερβία δεν ασκεί κανένα έλεγχο στην υπόψη επαρχία.

            Και τα νέα ανεξάρτητα κράτη που προήλθαν από τη διάλυση της Γ/Β, παρουσίασαν από της ανεξαρτητοποιήσεώς τους τα χαρακτηριστικά των παλαιών κρατών.

 

Διαφοροποίηση της Ελλάδας από τις υπόλοιπες Βαλκανικές χώρες

 

            Η Ελλάδα ανήκουσα μεταπολεμικά στο Δυτικό Κόσμο  και ούσα μέλος του ΝΑΤΟ από το 1952, της ΕΕ από το 1980, και σχεδόν όλων των υπολοίπων Διεθνών Οργανισμών, εντάχθηκε στην ΟΝΕ και έχει σήμερα κατά κεφαλήν εισόδημα περίπου $24.000, που απέχει πολύ από το αντίστοιχο μέσο των λοιπών Βαλκανικών χωρών, διαφέρει ουσιαστικά από τις τελευταίες.

            Μετά τα παραπάνω και έχοντας υπόψη ότι η δημοκρατία στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα σταθερή, ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξής της είναι υψηλός και η εθνική της συνοχή δεδομένη (υπάρχει μόνον μία μειονότητα που ανέρχεται στο 1% περίπου του πληθυσμού και απολαμβάνει όλα τα μειονοτικά και ανθρώπινα δικαιώματα), δεν αντιμετωπίζει κανένα πρόβλημα εσωτερικής ασφάλειας και δεν θα μας απασχολήσει περαιτέρω. Τα όσα θα αναφερθούν στη συνέχεια αφορούν στα υπόλοιπα εννέα κράτη της Βαλκανικής.

 

Διάκριση των χωρών της Βαλκανικής από πλευράς Ασφαλείας

 

            Σήμερα οι εννέα χώρες της Βαλκανικής παρουσιάζουν διαφορετική εικόνα από πλευράς ασφαλείας ή αστάθειας. Τούτο οφείλεται σε διάφορους παράγοντες όπως : Άλλες έγιναν πρόσφατα ανεξάρτητα κράτη ενώ ορισμένες ήταν ανεξάρτητα κράτη από πολλών ετών, σε ορισμένες έλαβαν χώρα ένοπλες συγκρούσεις μετά την κατάρρευση του Υπαρκτού Σοσιαλισμού και σε άλλες όχι, η εθνική συνοχή αυτών στο παρελθόν διέφερε, ο εκδημοκρατισμός και η προσαρμογή στις απαιτήσεις της οικονομίας της αγοράς διαφέρει από χώρα σε χώρα, ορισμένες εξ αυτών εντάχθηκαν ήδη στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, ενώ η πλειοψηφία όχι κ.λ.π.

            Με βάση τα παραπάνω, ο γενικός χαρακτηρισμός ολόκληρης της Βαλκανικής ως χώρου σταθερότητας ή αστάθειας δεν θα απέδιδε πλήρως την πραγματικότητα. Περισσότερο ρεαλιστικό θα ήταν να τοποθετηθούμε επί του θέματος αυτού κατά χώρα.

            Οι υπόψη χώρες θα μπορούσαν να διακριθούν από πλευράς σταθερότητας ή αστάθειας στις εξής κατηγορίες :

            α.         Χώρες χωρίς προβλήματα ασφαλείας τώρα και στο ορατό μέλλον, εκτός εάν προκύψουν απρόβλεπτα γεγονότα. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η Σλοβενία, η Ρουμανία και η Βουλγαρία.

            β.         Χώρες που βαίνουν προς τη σταθεροποίηση και οι πιθανότητες ανακοπής αυτής της πορείας είναι περιορισμένες και πάντως κάτω του 50%. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν η Κροατία, η Αλβανία και το Μαυροβούνιο.

            γ.         Χώρες ασταθείς στις οποίες μπορούν να δημιουργηθούν προβλήματα ασφαλείας σε οποιοδήποτε χρόνο. Σ΄αυτή ανήκουν η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η Σερβία λόγω Κοσσόβου και η ΠΓΔΜ.

 

            Από τις χώρες της πρώτης κατηγορίας :

            α.         Η Σλοβενία δεν έχει μειονοτικά προβλήματα ή άλλα εθνικής συνοχής, έχει πλήρως εκδημοκρατιστεί, αναπτύχθηκε οικονομικά περισσότερο από όλες τις υπόψη χώρες και έγινε ήδη μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ.

            β.         Η Ρουμανία και η Βουλγαρία άμβλυναν σε μεγάλο βαθμό τα μειονοτικά προβλήματα που αντιμετώπιζαν, προώθησαν τον εκδημοκρατισμό και την οικονομική τους ανάπτυξη, εντάχθηκαν στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, εξασφάλισαν την υποστήριξη των ΗΠΑ που εγκατέστησαν ανά μία στρατιωτική βάση στις χώρες αυτές.

 

            Οι χώρες της δεύτερης κατηγορίας :

            α.         Προωθούν τον εκδημοκρατισμό και την οικονομική τους ανάπτυξη στα πλαίσια της οικονομίας της αγοράς. Η Κροατία επέτυχε ήδη σημαντικά αποτελέσματα.

            β.         Αντιμετωπίζουν μέχρι τώρα σε σημαντικό βαθμό τα μειονοτικά τους προβλήματα. Μεγαλύτερες δυσκολίες αντιμετωπίζει το Μαυροβούνιο λόγω της Αλβανικής (8%) και Μουσουλμανικής (15%) μειονότητας, πλήν όμως φαίνεται ότι έχει προς το παρόν την υποστήριξη του διεθνούς παράγοντα.

            γ.         Προσπαθούν να αποκτήσουν τις προϋποθέσεις ένταξης στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ ή για το Μαυροβούνιο να αποκτήσουν σύνδεσμο με τους προαναφερθέντας οργανισμούς.

 

            Η αστάθεια των χωρών της τρίτης κατηγορίας πρέπει να αποδοθεί κυρίως στους παρακάτω λόγους :

            α.         Της Β-Ε : Στην πολυπλοκότητα που παρουσιάζει η οργάνωση και λειτουργία του κράτους που στηρίζεται στη Συμφωνία του Ντέϊτον, στο γεγονός ότι κατά την ένοπλη σύγκρουση (1991-1995) το 36% του πληθυσμού φονεύθηκε ή τραυματίστηκε μόνιμα ή έφυγε εκτός Β-Ε και στην αλλαγή τόπου διαμονής αρκετών κατοίκων της Β-Ε παρά τη θέλησή τους.

            β.         Της Σερβίας (Κοσσόβου) : Στη μεγάλη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στη de jure  και στη de facto κατάσταση στο Κόσσοβο, στις αντιτιθέμενες επιδιώξεις των Αλβανόφωνων του Κοσσυφοπεδίου και του Βελιγραδίου και στην αδυναμία εξεύρεσης κοινά αποδεκτής οριστικής λύσης στο θέμα του Κοσσόβου.

            γ.         Της ΠΓΔΜ : Στην έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ της Αλβανικής και Σλαβικής κοινότητας που δεν προάγει την εθνική συνοχή, στην απαίτηση των Αλβανόφωνων για ανακήρυξή τους σε ομόσπονδο κρατίδιο, ενώ διαφαίνεται ότι ο τελικός αντικειμενικός σκοπός τους είναι η απόσχιση και στο γεγονός ότι σε σημαντικό αριθμό Σλαβόφωνων της ανατολικής ΠΓΔΜ έχουν χορηγηθεί Βουλγαρικά διαβατήρια, με ότι αυτό συνεπάγεται από πλευράς ασφαλείας.

 

Αιτίες για αποδόμηση στα Βαλκάνια

 

            Μιλώντας με γεωστρατηγικούς όρους για αποδόμηση εννοούμε την απόσχιση περιοχών από υπάρχοντα κράτη ή τη διάλυση κρατών. Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων ανεξάρτητων κρατών που θα προέλθουν από την απόσχιση ή τη διάλυση ή τέλος από τη συνένωση των αποσχισθεισών περιοχών ή των περιοχών του διαλυθέντος κράτους μεταξύ τους ή με κράτη που προϋπήρχαν. Η αποδόμηση συνεπάγεται αλλαγή εσωτερικών ή και διεθνών συνόρων και επηρεάζει κατά κανόνα περισσότερες από μία χώρες.

            Αιτία για να προκληθεί αποδόμηση στα Βαλκάνια δυνατόν να αποτελέσει :

            α.         Μία δυσμενής από πλευράς ασφαλείας εξέλιξη σε κάποια από τις τρεις ασταθείς περιοχές (Β-Ε, Κόσσοβο, ΠΓΔΜ).

            β.         Έξαρση του Αλβανικού εθνικισμού σε συνδυασμό με τη σημερινή διάταξη του Αλβανικού πληθυσμού ανά την υφήλιο και κυρίως στα Βαλκάνια (55% των Αλβανών εντός της Αλβανίας, 27% στο Κόσσοβο, 9% στην ΠΓΔΜ, 2% στη Σερβία, 1% στο Μαυροβούνιο και 6% στη διασπορά).

 

            Στη Β-Ε, αν σήμερα εξασφαλίζεται η ειρηνική συνύπαρξη των τριών κοινοτήτων και μια στοιχειώδης λειτουργία της κρατικής οντότητας, αυτό οφείλεται στην παρουσία των 7.000 περίπου ανδρών της EUFOR και του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ. Εάν εκλείψουν οι δύο αυτοί παράγοντες η αποσταθεροποίηση θα είναι άμεση. Ομοίως η ηρεμία που επικρατεί στο Κόσσοβο εξασφαλίζεται κυρίως από τις 16.000 περίπου άνδρες της KFOR, καίτοι σε ορισμένες περιπτώσεις η δύναμη αυτή δεν απέτρεψε κάποιες εντάσεις. Στην ΠΓΔΜ, μετά τη Συμφωνία της Οχρίδας και μέχρι σήμερα επικρατεί μεν ηρεμία, πλην όμως η Αλβανική πλευρά με την όλη συμπεριφορά της και με δηλώσεις ηγετών της αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο αποσταθεροποιητικών ενεργειών που πιθανόν να συνδυασθούν με την εξέλιξη στο ζήτημα του Κοσσόβου.

            Ο Αλβανικός εθνικισμός τα τελευταία χρόνια διατηρείται σε υψηλά επίπεδα, ενώ η εξέλιξη στα ζητήματα του Κοσσόβου και της ΠΓΔΜ δεν αποκλείουν την περίπτωση να προσλάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις που ενδεχομένως να οδηγήσουν σε αποδόμηση σημερινών ανεξαρτήτων κρατών.

 

Σενάρια πιθανής αποδόμησης στα Βαλκάνια

 

            Εάν συντρέξει μία ή περισσότερες από τις αιτίες που δυνατόν να αποδομήσουν τα Βαλκάνια, ως πιθανότερα σενάρια αποδόμησης πρέπει να θεωρηθούν τα ακόλουθα :

            α.         Η απόσχιση της Δημοκρατίας της Σερβίας από τη Β-Ε και η ενδεχόμενη προσχώρησή της στη Σερβία.

            β.         Ανεξαρτητοποίηση του Κοσσόβου στο σύνολό του.

            γ.         Διχοτόμηση του Κοσσόβου με το Σερβικό τομέα να αποτελεί αυτόνομη επαρχία της Σερβίας και τον Αλβανικό τομέα να συνιστά ανεξάρτητο κράτος.

            δ.         Απόσχιση της ΒΔ ΠΓΔΜ (περιοχή Αλβανοφώνων) και δημιουργία ανεξαρτήτου κράτους το οποίο στη συνέχεια θα συνενωθεί με το ανεξάρτητο κράτος των Αλβανών του Κοσσόβου.

            ε.         Μακροπρόθεσμα συνένωση των ανεξάρτητων κρατών των Αλβανοφώνων του Κοσσόβου και της ΠΓΔΜ, με την Αλβανία. Το σενάριο αυτό που έχει περιορισμένες πιθανότητες πραγματοποίησης, δημιουργεί σε σημαντικό βαθμό τη Μεγάλη Αλβανία.

   στ.    Συνδυασμός ορισμένων από τα παραπάνω σενάρια.

 

            Την πραγματοποίηση ή όχι οποιουδήποτε από τα παραπάνω σενάρια θα επηρεάσει η στάση της Διεθνούς Κοινότητας και κυρίως της Υπερδύναμης.

 

Επίλογος

 

            Συνοψίζοντας, μπορούμε να πούμε ότι, τρεις από τις χώρες των Βαλκανίων δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα ασφάλειας, τρεις βαίνουν προς σταθεροποίηση και οι υπόλοιπες τρεις, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, δυνατόν να οδηγηθούν σε αποδόμηση η οποία μπορεί να επηρεάσει άμεσα ή έμμεσα μεγάλο μέρος ή και το σύνολο των Βαλκανίων.