Blog

HΠΑ και Ιράκ

 

Με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στο εσωτερικό του Ιράκ εναντίον της Ιρακινής αντίστασης να κορυφώνονται και με τις απώλειες εκατέρωθεν των πλευρών να αυξάνουν, χωρίς να μπορούν οι συμμαχικές δυνάμεις να καταφέρουν ένα συντριπτικό πλήγμα κατά των ιρακινών αντιστασιακών δυνάμεων, – παρά την ανεύρεση και σύλληψη του Σαντάμ- είναι πλέον ξεκάθαρο ότι οι αρχικές χρονικές προβλέψεις των συμμάχων για ταχεία ολοκλήρωση των επιχειρήσεων και καθυπόταξη του εχθρού θα ξεπεραστούν. Μαζί με αυτές, ξεπεράστηκαν και οι αρχικές εκτιμήσεις των συμμάχων για τον αριθμό των απωλειών, τόσο μεταξύ των στρατιωτικών, κάτι που επηρεάζει άμεσα την περαιτέρω διεξαγωγή των επιχειρήσεων και την κοινή γνώμη στις χώρες αυτές, όσο και των απωλειών ανάμεσα στους αμάχους του Ιράκ (παρεμπίπτουσες απώλειες). Έχοντας κατά νου τα ανωτέρω, ας δούμε τις κύριες εναλλακτικές της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.

Οι κύριες επιλογές της αμερικανικής στρατηγικής στον 21^ο αιώνα συνοψίζονται ως εξής:

• Παγκόσμια Κυριαρχία (Global Dominion)
• Παγκόσμια Συλλογική Ασφάλεια (Global Collective Security)
• Περιφερειακή Συλλογική Ασφάλεια (Regional Collective Security)
• Συνεργατική Ασφάλεια (Cooperative Security)
• Ανάσχεση (Containment)
• Απομωνοτισμός (Isolationism)
• Επιλεκτική Εμπλοκή (Selective Engagement)
• Προληπτική Εμπλοκή-Πόλεμος (Pre-emptive Engagement-War)

 

Οι ανωτέρω στρατηγικές επιλογές δεν παραμένουν αναλοίωτες στο χρόνο αλλά προσαρμόζονται ανάλογα με τα συμφέροντα, τις προτεραιότητες, τους σκοπούς, τις επιδιώξεις των ΗΠΑ, καθώς και την αξιολόγηση των εκάστοτε κινδύνων και των απειλών που περιστοιχίζουν τη Βόρεια Αμερική. Επιπλέον, οι ΗΠΑ διαθέτουν την ισχύ να καταργούν και να αναμορφώνουν μια στρατηγική επιλογή ανά πάσα στιγμή. Περισσότερο δε, έχουν τη δυνατότητα να υιοθετούν διαφορετική στρατηγική επιλογή ανάλογα με το γεωγραφικό ημισφαίριο στο οποίο ενεργούν, τις χώρες με τις οποίες θα συγκρουστούν ή θα συνεργασθούν και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν σε κάθε ημισφαίριο ή σε κάθε χώρα.

 

Ποιοί είναι όμως οι αντικειμενικοί στόχοι των Αμερικανών (και γενικότερα της δυτικής συμμαχίας) σε ότι αφορά το Ιράκ και πως προτίθενται να τους εκπληρώσουν; Σε τι βαθμό αυτές επιδιώξεις εκπληρώθηκαν; Κατά τη γνώμη μας οι άμεσες και έμμεσες επιδιώξεις των Αμερικανών στο Ιράκ ήταν/και εν μέρει παραμένουν οι ακόλουθες :

 

¨      Ταχεία ανατροπή του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσείν, συμπεριλαμβανομένων και των συγγενικών και φιλικών προσώπων στα οποία το καθεστώς στηρίζεται για να κυριαρχεί. (επιτευχθής)

¨      Μετά την εκπλήρωση του πρώτου, καταστολή της εχθρικής αντίστασης που είτε προέρχεται από φανατικά στελέχη του πρώην καθεστώτος του Σαντάμ που έχουν πρόσβαση σε οπλισμό, είτε από Ιρακινούς πολίτες που αντιδρούν επιθετικά εναντίον της αντικατάστασης ενός καταπιεστικού και ανελεύθερου καθεστώτος- του Σαντάμ- με την επιβολή μια ξενόφερτης και ξενοκίνητης κατοχής. (μη επιτευχθής)

¨      Επίτευξη του πρώτου στόχου, είτε δια μέσου της κατάληψης της χώρας και της κατάρρευσης του καθεστώτος, είτε δια συνδυασμού του πρώτου με ταυτόχρονη υποδαύλιση και ποικιλότροπη υποστήριξη αντικαθεστωτικών και αντιφρονούντων εντός και εκτός του Ιράκ, έτσι ώστε να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την εμφάνιση και επικράτηση πραξικοπήματος το οποίο θα ανατρέψει το Σαντάμ. Αναμφίβολα η δεύτερη εκδοχή είναι καλύτερη από την πρώτη, καθώς θα επιτρέψει στις επιτιθέμενες δυνάμεις την ευχερέστερη και ταχύτερη ανατροπή του Σαντάμ με λιγότερες απώλειες για τους συμμάχους αφού το καθεστώς θα κλονισθεί και εκ των έσω. Αυτή η εκδοχή όμως βασίζεται στη δυνατότητα των συμμάχων όχι μόνο να βρουν τα κατάλληλα πρόσωπα στα οποία να βασιστούν για την υποκίνηση πραξικοπήματος, αλλά και να μπορέσουν να τα συνδράμουν με επαρκή βοήθεια για την επικράτηση μιας τέτοιας ενέργειας και τα οποία αργότερα οι σύμμαχοι θα ανταμείψουν για τις προσφερόμενες υπηρεσίες, π.χ. με τη συμπερίληψή τους στη μεταπολεμική κυβέρνηση του Ιράκ. (επιτευχθής)

¨      Εγκατάσταση και εδραίωση στο μεταπολεμικό Ιράκ μιας φιλικά διακείμενης προς τους δυτικούς κυβέρνησης, η οποία να υποστηρίζει πρωτίστως τα αμερικανικά και δευτερευόντως τα γενικότερα συμφέροντα των χωρών που απαρτίζουν τη συμμαχία κατά του Ιράκ. (εν μέρει επιτευχθής)

¨      Ανακάλυψη και καταστροφή του οπλοστασίου μαζικής καταστροφής του Ιράκ, που αποτέλεσε άλλωστε και την αφορμή για την εξαπόλυση της επίθεσης εναντίον του. (μη επιτευχθής)

¨      Κατάληψη, διασφάλιση από τυχόν απόπειρες δολιοφθοράς του ιρακινού καθεστώτος και εκμετάλλευση -πιθανόν σε συνεργασία και με άλλες χώρες- των πετρελαιοπηγών του Ιράκ τόσο στο νότο όσο και στο βορρά. (επιτευχθής μέχρι στιγμής)

¨      Διείσδυση, εγκατάσταση και παραμονή αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων και των τριών κλάδων στο έδαφος του μεταπολεμικού Ιράκ, με τη δημιουργία βάσεων, προκεχωρημένων φυλακίων, αερολιμένων, αποθηκών, λιμένων, ναυστάθμων κτλ. (επιτευχθής)

¨      Δια μέσου του ανωτέρω, δυνατότητα συνέχισης του αντιτρομοκρατικού αγώνα στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής δια της δυνατότητας αποστολής στρατιωτικών δυνάμεων και σε γειτονικές χώρες. Ας μη λησμονούμε ότι οι ΗΠΑ ισχυρίζονται ότι και άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής (π.χ. Σαουδική Αραβία, Ιράν, Αλγερία, Αίγυπτος, Συρία) αν δεν προσφέρουν άμεση στρατιωτική, υλική και ηθική συμπαράσταση σε τρομοκρατικές οργανώσεις, τουλάχιστον υποθάλπτουν και φιλοξενούν τρομοκρατικές ομάδες στο έδαφος τους ή αρνούνται να συνεργαστούν στενά με τις ΗΠΑ και άλλες χώρες στον παγκόσμιο αντιτρομοκρατικό αγώνα. (επιτευχθής)

¨      Με την εγκατάσταση και παραμονή στρατιωτικών δυνάμεων στο Ιράκ, οι ΗΠΑ θα έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν άμεσα τις πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή και να τις κατευθύνουν σύμφωνα με τις επιταγές τους. Επίσης θα έχουν την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν τη δυνατότητα άμεσης προβολής στρατιωτικής ισχύος για τον εκφοβισμό όλων των κρατών στη Μέση Ανατολή και την επιβολή των αμερικανικών συμφερόντων. (εν μέρει επιτευχθής)

¨      Αποστολή και τοποθέτηση συμβούλων στο μεταπολεμικό καθεστώς του Ιράκ με σκοπό τη χειραγώγηση του καθεστώτος αυτού, ανάλογα πάντα με τα αμερικανικά συμφέροντα. (επιτευχθής)

¨      Άμεση ενίσχυση της διαπραγματευτικής ισχύος του Ισραήλ στην περιοχή -που αποδεικνύεται ο μόνιμος και σταθερός σύμμαχος των ΗΠΑ- και έλεγχος εκ του σύνεγγυς του μεσανατολικού ζητήματος που τον τελευταίο καιρό έχει πάρει μια εξαιρετικά βίαιη και ρευστή τροπή. Επίσης, θα παρέχεται η δυνατότητα στους Αμερικανούς να εξασκούν πίεση και επιρροή προς τους Παλαιστινίους και τα υπόλοιπα αραβικά κράτη για την (επανα)δρομολόγηση του μεσανατολικού ζητήματος προς την κατεύθυνση που συμφέρει την αμερικανική (και ισραηλινή) πλευρά. (μη επιτευχθής)

¨      Δια της αμερικανικής πρωτοβουλίας να εκστρατεύσουν κατά του Ιράκ αδιαφορώντας για τις αντιδράσεις από τα άλλα κράτη και από τους διεθνείς οργανισμούς, οι ΗΠΑ απέδειξαν παγκοσμίως την υπερίσχυση αυτών και την πασιφανή αδυναμία όλων των άλλων να διαχειριστούν την κρίση και να εμποδίσουν ή να μεταπείσουν τις ΗΠΑ. Οι τελευταίες πέτυχαν κατ’ αυτό τον τρόπο να απαξιώσουν στην κοινή γνώμη το υπάρχον διεθνές σύστημα και το διεθνές δίκαιο, να καταδείξουν τη μείωση της διαπραγματευτικής ισχύος άλλων φορέων -όπως της Ρωσίας, της Κίνας, του ΟΗΕ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης κτλ.- καθώς και να τονίσουν την αμερικανική υπεροπλία. Απέδειξαν επίσης την αδυναμία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να συμφωνήσει σε μια παραδεκτή κοινή γραμμή και φανέρωσαν την ευκολία με την οποία τα υφιστάμενα και μελλοντικά μέλη της συμπαραντίθενται ευκολότερα με τις ΗΠΑ παρά με την ΕΕ. (επιτευχθής)

¨      Σε συσχετισμό με την παραμονή αμερικανικών στρατευμάτων, βάσεων και συμβούλων στο Αφγανιστάν και στην ευρύτερη περιοχή του Καυκάσου και της Υπερκαυκασίας, οι ΗΠΑ αυξάνουν δραματικά την επιρροή τους σε μια τεράστια γεωγραφική περιοχή που ενδιαφέρει γεωστρατηγικά και γεωπολιτικά πρωτίστως τη Ρωσία και την Κίνα και σε μεγάλο βαθμό την Ινδία και το Πακιστάν και που αποτελεί το μαλακό υπογάστριο των δύο πρώτων, ειδικά δε της Ρωσίας. Με αυτό τον τρόπο οι ΗΠΑ διεισδύουν και εδραιώνουν την κυριαρχία τους (πολιτική, διπλωματική, στρατιωτική, οικονομική, εμπορική, επιχειρηματική) περικλείοντας ζωτικό χώρο της Ρωσίας και της Κίνας. Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της τανάλιας πιέζουν τα νότια γεωγραφικά άκρα και των δύο χωρών, παρεμποδίζοντας την άσκηση εξωτερικής πολιτικής από αυτές σε αυτόν το χώρο και αποδεικνύοντάς τους ότι ουσιαστικά δεν υφίσταται γεωγραφικός χώρος, έστω και τόσο κοντά τους, που να μην ενδιαφέρει άμεσα τις ΗΠΑ και στον οποίο να μην μπορούν να ασκήσουν πολιτική οι τελευταίες, αποστερώντας αυτόν το ρόλο από τη Ρωσία και την Κίνα. (ανεκπλήρωτος μέχρι στιγμής)

¨      Δυνατότητα αύξησης της αμερικανικής πίεσης και επιρροής στην Ινδία και στο Πακιστάν, δύο χώρες με πολύ μεγάλο πληθυσμό και ανάλογη στρατιωτική ισχύ που έχουν αρκετά διμερή θέματα άλυτα, π.χ. Κασμίρ, πυρηνικό οπλοστάσιο Ινδίας και Πακιστάν, θρησκευτική σύγκρουση. (ανεκπλήρωτος)

¨      Εκμετάλλευση των άλλων πλουτοπαραγωγικών πηγών του Ιράκ π.χ. ύδατα, μεταλλεύματα, πετρώματα και πιθανόν και άλλων χωρών, π.χ. εκμεταλλευόμενες οι ΗΠΑ των υδάτων του Τίγρη και του Ευφράτη που διασχίζουν το Ιράκ επηρρεάζουν άμεσα τους υδάτινους πόρους της Τουρκίας, των Παλαιστινίων, της Συρίας και του Ισραήλ. (άγνωστα αποτελέσματα)

¨      Δυνατότητα αύξησης και διασποράς των στρατιωτικών βάσεων των ΗΠΑ ανά τον πλανήτη απο τις οποίες οι ΗΠΑ θα μπορούν να εξαπολύουν επιθέσεις-επιλεκτική εμπλοκή– σε άλλα κράτη τα οποία πιστεύουν ότι αποτελούν κίνδυνο για τις ΗΠΑ. (επιτευχθής)

¨      Γενικό εκφοβισμό άλλων κρατών με σκοπό να πετύχουν την απόλυτη συνεργασία αυτών χωρίς αντιδράσεις-συνεργατική ασφάλεια. (επιτευχθής)

¨      Απαξίωση και περαιτέρω (μετά το Κόσοβο και το Αφγανιστάν) μείωση του κύρους του ΟΗΕ (τον οποίο ανέδειξαν και οι ΗΠΑ το 1945) με σκοπό, αφενός τον απόλυτο παραγκωνισμό και περιθωριοποίηση του θεσμού αυτού, και αφετέρου την (αυτο)αναγόρευσή τους σε παγκόσμιους θεματοφύλακες της ειρήνης, του διεθνούς δικαίου, των ιδεών, αρχών και αξιών της παγκόσμιας κοινότητας και σε επιδιαιτητές/διαμεσολαβητές των διμερών και πολυμερών προβλημάτων σε παγκόσμια κλίμακα, έτσι ώστε να αναγκάσουν τα κράτη της διεθνούς κοινότητας να απευθύνονται στις ΗΠΑ για τις διαφορές τους και όχι στον ΟΗΕ, κατάργηση δηλαδή της παγκόσμιας συλλογικής ασφάλειας που, ούτως ή άλλως, δε λειτούργησε πάντοτε αποτελεσματικά. (επιτευχθής εν μέρει)

¨      Προώθηση και ενίσχυση του αμερικανικού εξαγωγικού εμπορίου και των άμεσων αμερικανικών επενδύσεων σε ολόκληρη την περιοχή, ειδικότερα στη Μέση Ανατολή όπου επικρατεί διαρκής αντιαμερικανισμός, μέσα από την προσπάθεια ανοικοδόμησης του Ιράκ. (άγνωστα αποτελέσματα)

¨      Προώθηση, εδραίωση και επιβολή αν αποτύχουν τα δύο πρώτα της αμερικανικής πολιτισμικής αντίληψης, ιδεών, αρχών, αξιών. (επιτευχθής εν μέρει)

¨      Επίτευξη και εδραίωση της παγκόσμιας κυριαρχίας (Global Dominion) των ΗΠΑ και άσκησης πλανητικής πολιτικής που αποτελεί την ύψιστη στρατηγική επιλογή της εξωτερικής πολιτικής τους. (επιτευχθής εν μέρει).

 

Πρέπει να σημειώσουμε όμως ότι πολλοί από τους ανωτέρω σκοπούς αν και επιτεύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό δεν έχουν ολοκληρωθεί και οι ΗΠΑ θα χρειαστούν να πιέζουν διαρκώς για την ολοκλήρωσή τους και για την τελική επικράτησή τους. Επίσης η μερική επίτευξη των ανωτέρων στόχων έχει γίνει με πολύ μεγάλο τίμημα σε ανθρώπινες απώλειες και με τεράστιο κόστος στην συνεχιζόμενη χρηματοδότηση ενός εξαιρετικά αμφίβολου και πολυδάπανου αγώνα. Απώλειες που κοστίζουν στις ΗΠΑ δριμύτατη κριτική τόσο στις ίδιες όσο και στους συμμάχους τους, με αποτέλεσμα οι πολιτικο-στρατιωτικές ηγεσίες που αρχικά στήριξαν αυτήν την στρατιωτική επιχείρηση να έχουν χάσει πολύ μεγάλο μερίδιο της αρχικής τους δημοτικότητας. Οι πολιτικές ηγεσίες των ΗΠΑ και των συμμάχων τους βρίσκονται μπροστά σε ένα μεγάλο χάσμα προσπαθώντας να εξηγήσουν στους λαούς τους τις συνεχιζόμενες επιθέσεις εναντίον των στρατιωτών τους, χωρίς ωστόσο να μπορούν να επιβεβαιώσουν τις αιτίες που τους οδήγησαν σε αυτόν τον πόλεμο καθώς περίπου 10 μήνες μετά δεν έχει βρεθεί ούτε ένα όπλο μαζικής καταστροφής.

 

 

Του Ευάγγελου Τέμπου
Διδάκτορος Ιστορίας, πλήρες μέλους του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών του Λονδίνου (IISS)
και Στρατηγικού Αναλυτή της Ελληνικής Εταιρείας Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ε.Σ.ΜΕ.)