cfr, Jeffrey Mankoff: Πώς να διορθωθούν τα Δυτικά Βαλκάνια. Η ενσωμάτωση στην Ευρώπη είναι ακόμα η καλύτερη οδός προς την μεταρρύθμιση

Τα Δυτικά Βαλκάνια έχουν αναδυθεί ξανά ως ένα γεωπολιτικό ρήγμα. Τα τελευταία χρόνια, καθώς μια σειρά από χώρες της περιοχής -η οποία περιλαμβάνει την Αλβανία, την Βοσνία-Ερζεγοβίνη, την Κροατία, το Κοσσυφοπέδιο, την πΓΔΜ, το Μαυροβούνιο, την Σερβία και την Σλοβενία- έχουν έρθει αντιμέτωπες με την διαφθορά και την οικονομική στασιμότητα, μερικοί από τους ηγέτες τους έχουν επαναπροσεγγίσει τον εθνοτικό εθνικισμό, εκμεταλλευόμενοι την αχώνευτη κληρονομιά των συγκρούσεων [1] που τάραξαν την περιοχή στην δεκαετία του 1990, ώστε να εκτρέψουν την λαϊκή οργή από την διαφθορά και την οικονομική στασιμότητα.

Εν τω μεταξύ, οι πρόσφατες κρίσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης [2] έχουν επιβραδύνει την διαδικασία με την οποία επεδίωκε να εντάξει τα βαλκανικά κράτη στην τροχιά της και να τα καθοδηγήσει προς την χρηστή διακυβέρνηση. Η Αλβανία, η πΓΔΜ, το Μαυροβούνιο και η Σερβία είναι επισήμως υποψήφιες [3] για ένταξη στην ΕΕ, αλλά οι αξιωματούχοι σε αυτές τις χώρες έχουν γίνει όλο και πιο σκεπτικιστές σχετικά με το ότι τα κράτη τους θα ενταχθούν στο ευρωπαϊκό μπλοκ οποτεδήποτε σύντομα. Αυτό, με την σειρά του, αποδυνάμωσε τα κίνητρά τους για να μεταρρυθμίσουν τα διεφθαρμένα, απαθή πολιτικά συστήματα των χωρών τους, επιδεινώνοντας την λαϊκή δυσαρέσκεια και τροφοδοτώντας τον εθνικισμό.

Μέλη των δυνάμεων ασφαλείας του Κοσσυφοπεδίου κατά την διάρκεια εορτασμού που σηματοδοτεί την όγδοη επέτειο της ανεξαρτησίας του Κοσσυφοπεδίου, στην Πρίστινα, τον Φεβρουάριο του 2016. MARKO DJURICA / REUTERS
—————————————————————————
Επίσης, η Ρωσία παραμένει δυσαρεστημένη με τον διαμελισμό της Γιουγκοσλαβίας και την προθυμία της Δύσης να χρησιμοποιήσει βία κατά των πελατών της [Ρωσίας] σε αυτή την χώρα την δεκαετία του 1990. Οι προσπάθειες της Μόσχας να αποκτήσει επιρροή στα Βαλκάνια [4] δημιουργεί τον κίνδυνο να επιδεινώσει τα προβλήματα της περιοχής, δίνοντας στις ελίτ των Βαλκανίων μια βολική δικαιολογία για να αναβάλλουν τις μεταρρυθμίσεις.
Εν ολίγοις, ένα μεγάλο μέρος της περιοχής κινδυνεύει να γίνει μια νέα γκρίζα ζώνη: Ένας χώρος πέρα από εκεί που θα μπορεί να φθάνει η ΕΕ, ευάλωτος στην επιρροή της Μόσχας, και με κίνδυνο εγχώριας κατάρρευσης. Για να αποτρέψει τις χώρες των δυτικών Βαλκανίων να επιδεινωθούν περαιτέρω, η ΕΕ θα πρέπει να αναζωογονήσει τις προσπάθειές της για να ενσωματώσει την περιοχή ενθαρρύνοντας τους ηγέτες να καταπολεμήσουν την διαφθορά, και για να επιδείξει στους απλούς πολίτες τα πλεονεκτήματα της μεταρρύθμισης και των στενότερων δεσμών με την Ευρώπη.
ΜΙΑ ΧΑΜΕΝΗ ΕΥΚΑΙΡΙΑ
Οι βαλκανικοί πόλεμοι της δεκαετίας του 1990 παραμένουν το πιο σκοτεινό κεφάλαιο στην μετά τον Ψυχρό Πόλεμο ιστορία της Ευρώπης. Περισσότεροι από 130.000 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους και εκατομμύρια εκτοπίστηκαν λόγω των συγκρούσεων που τύλιξαν την Βοσνία, την Κροατία, το Κοσσυφοπέδιο, την πΓΔΜ, την Σερβία, και για λίγο την Σλοβενία. Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης επέστρεψαν στην Ευρώπη. Οι μάχες σταμάτησαν χάρη σε μια ποικιλία διπλωματικών και στρατιωτικών πρωτοβουλιών, συμπεριλαμβανομένης μιας εκστρατείας βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ [5] που το 1999 βοήθησε να τεθεί ένα τέλος στον πόλεμο στο Κοσσυφοπέδιο.
Μετά από αυτές τις συγκρούσεις, οι Δυτικές κυβερνήσεις προσπάθησαν να ενθαρρύνουν τα κράτη της περιοχής να απαλύνουν τις εθνοτικές τους διαιρέσεις μέσω ενός προγράμματος οικονομικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων, παροτρύνοντάς τα με το δέλεαρ της προοπτικής της βαθύτερης ενσωμάτωσης στην ευρωατλαντική κοινότητα. Η στρατηγική αυτή πέτυχε στις περιπτώσεις της Κροατίας και της Σλοβενίας, οι οποίες προσχώρησαν στην ΕΕ το 2013 και το 2004 αντίστοιχα, και σήμερα είναι κατά κύριο λόγο σταθερές δημοκρατίες με ισχυρές μεσαίες τάξεις.
Πιο νότια, όμως, η ευκαιρία που βρίσκεται στο επίκεντρο της ευρωπαϊκής στρατηγικής έχει καταρρεύσει σε μεγάλο βαθμό. Ειδικά τα τελευταία χρόνια, η ΕΕ ήταν πολύ απασχολημένη με τις δικές της προκλήσεις -από την οικονομική κρίση του 2008 και την εισροή μεταναστών μέχρι την άνοδο του λαϊκιστικού εθνικισμού- για να διατηρήσει την πίεση στα κράτη των δυτικών Βαλκανίων να μεταρρυθμιστούν. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, εν τω μεταξύ, ως επί το πλείστον αποσύρθηκαν [6] από την περιοχή μετά το τέλος της σύγκρουσης του Κοσσυφοπεδίου, προτιμώντας να αναθέσουν σε τρίτους την βαριά δουλειά στην Ευρώπη. Αυτό είναι ανησυχητικό γιατί τα δομικά προβλήματα στη ρίζα της αιματηρής κατάρρευσης της Γιουγκοσλαβίας δεν έχουν ακόμη διορθωθεί. Οι δυσαρέσκειες που συνδέονται με τις συγκρούσεις της δεκαετίας του 1990 παραμένουν κοντά στην επιφάνεια.
Μεταξύ αυτών των διαρθρωτικών προκλήσεων είναι η αναντιστοιχία μεταξύ των συνόρων της περιοχής και των τοποθεσιών των εθνικών πληθυσμών της, ιδίως των Σέρβων και των Αλβανών. Ο σερβικός αλυτρωτισμός -ή η πεποίθηση ότι τα σύνορα της πρώην Γιουγκοσλαβίας πρέπει να αναθεωρηθούν, έτσι ώστε όλοι οι Σέρβοι να ενωθούν σε ένα μόνο κράτος- ήταν μια σημαντική αιτία των πολέμων της δεκαετίας του 1990. Αυτό θα μπορούσε να είναι εξίσου επικίνδυνο σήμερα: Η συγκέντρωση όλων των Σέρβων σε ένα μόνο κράτος θα απαιτούσε τον ακρωτηριασμό αρκετών κρατών των δυτικών Βαλκανίων, στον οποίο οι κυβερνήσεις και οι μη σερβικοί πληθυσμοί πιθανώς θα αντισταθούν, εάν χρειαστεί. Εν τω μεταξύ, οι πλειοψηφικές εθνοτικές ομάδες στις πολιτείες με σερβικές μειονότητες μπορούν να αντλήσουν λαϊκή υποστήριξη υποστηρίζοντας αντισερβικά αισθήματα, συμβάλλοντας σε έναν φαύλο εθνικιστικό κύκλο.
Οι Σέρβοι αντιπροσωπεύουν περίπου το 30% του πληθυσμού της Βοσνίας και αποτελούν την μεγάλη πλειοψηφία στην Δημοκρατία Σέρπσκα (Republika Srpska) ή RS, η οποία αποτελεί το ήμισυ της πολύπλοκης ομοσπονδιακής δομής της Βοσνίας. Η πΓΔΜ και το Κοσσυφοπέδιο, από την πλευρά τους, έχουν μικροσκοπικούς Σέρβους πληθυσμούς, αλλά αυτές οι κοινότητες είναι παρ’ όλα αυτά πολιτικά σημαντικές, χάρη στην γεωγραφική τους συγκέντρωση και την αντίθεσή τους στην μεταπολεμική διευθέτηση της περιοχής. Πράγματι, σε αντίθεση με τις εντάσεις που έφεραν την βία στην Γιουγκοσλαβία την δεκαετία του 1990, μερικοί Σέρβοι ακτιβιστές στην RS και στο βόρειο Κοσσυφοπέδιο έχουν κινητοποιηθεί για ανεξαρτησία και ενδεχόμενη ενσωμάτωση [7] στην Σερβία -μια κίνηση που θα απαιτούσε περαιτέρω εδαφικές αναθεωρήσεις και πιθανώς να οδηγήσει σε σύγκρουση. Ένας από τους πιο ειλικρινείς υποστηρικτές μιας λεγόμενης Μεγάλης Σερβίας είναι ο πρόεδρος της RS, Μίλοραντ Ντόντικ, στον οποίο η κυβέρνηση των ΗΠΑ επέβαλε κυρώσεις [8] νωρίτερα φέτος για παρεμπόδιση της εφαρμογής της συμφωνίας του Ντέιτον, της συμφωνίας του 1995 που τερμάτισε τον βοσνιακό πόλεμο, και ο οποίος εξήγγειλε την διεξαγωγή δημοψηφίσματος το προσεχές έτος σχετικά με την απόσχιση της RS από την Βοσνία. Βόσνιοι και Κοσοβάροι αξιωματούχοι κατηγορούν την σερβική κυβέρνηση στο Βελιγράδι ότι παρέχει όπλα [9] σε Σέρβους μαχητές στις χώρες τους και ότι αναζωπυρώνει τον σερβικό μειονοτικό εθνικισμό.

Συγκέντρωση του υπερεθνικιστικού Ριζοσπαστικού Κόμματος στο Βελιγράδι, τον Ιανουάριο του 2008. MARKO DJURICA / REUTERS
————————————————————–
Υπάρχουν επίσης μεγάλοι αλβανικοί πληθυσμοί εκτός της Αλβανίας -ειδικά στο Κοσσυφοπέδιο και την πΓΔΜ, όπου αποτελούν περίπου το 90% και το 25% του πληθυσμού, αντίστοιχα. Ο πολιτικός ακτιβισμός τους είναι λιγότερο εκρηκτικός από αυτόν των Σέρβων στην Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο, αλλά εξακολουθεί να έχει σημαντικά αποτελέσματα. Για παράδειγμα, μετά τις κοινοβουλευτικές εκλογές του Δεκεμβρίου του 2016 στην πΓΔΜ που απέτυχαν να δώσουν την αυτοδυναμία σε οποιοδήποτε κόμμα, η αλβανική κυβέρνηση μεσολάβησε για μια συμφωνία [10] μεταξύ τριών εκ των Αλβανικών κομμάτων της πΓΔΜ: Τα κόμματα αποφάσισαν ότι θα συμμετείχαν στον κυβερνητικό συνασπισμό μόνο αν εφαρμοζόταν μια σειρά εθνολογικά προσανατολισμένων παραχωρήσεων -μεταξύ αυτών, μια συνταγματική αναθεώρηση που θα καθιστούσε την αλβανική επίσημη εθνική γλώσσα σε όλη την πΓΔΜ.
Τα μη αλβανικά κόμματα της πΓΔΜ και ο πρόεδρος της χώρας, Gjorge Ivanov, αντέδρασαν με μανία στην πρόταση αυτή, την οποία είδαν ως προϊόν ξένης παρέμβασης. Ο Ιβανόφ και οι σύμμαχοί του ισχυρίστηκαν [11] ότι η συμφωνία που πρότειναν τα αλβανικά κόμματα, θα υπονόμευε την συμφωνία που τερμάτισε την εθνική βία στην χώρα κατά τα πρώτα χρόνια αυτού του αιώνα, δίνοντας στους εθνοτικούς Αλβανούς ειδικό καθεστώς. Εν τω μεταξύ, οι ηγέτες της Αλβανίας και του Κοσσυφοπεδίου καταδίκασαν αξιωματούχους της πΓΔΜ επειδή αρνήθηκαν να δεχτούν τις εθνοτικές αλβανικές απαιτήσεις. Ο πρόεδρος του Κοσσυφοπεδίου, Χασίμ Θάτσι, πρότεινε [12] ότι «οι Αλβανοί στην Μακεδονία θα πρέπει να πάρουν την μοίρα των δικαιωμάτων τους στα χέρια τους». Όταν τέτοιες εθνοτικές εντάσεις κλιμακώνονται σε ένα κράτος, μπορούν να αντηχούν πέρα από τα σύνορα -ειδικά όταν οι οπορτουνιστές πολιτικοί τούς χειραγωγούν για ίδιους σκοπούς.
ΓΙΑΤΙ ΤΩΡΑ;
Η αναντιστοιχία μεταξύ των συνόρων και των εθνοτικών πληθυσμών δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ένα νέο πρόβλημα στα Βαλκάνια. Το γεγονός ότι έχει γίνει πιο σημαντικό πρόσφατα έχει πολλά να κάνει με τις επιλογές των ηγετών της περιοχής που επιδιώκουν να εκμεταλλευτούν το εθνικιστικό κλίμα για να αποσπάσουν την προσοχή από τα πολιτικά και οικονομικά προβλήματα των χωρών τους και τις αμφιβολίες των πολιτών τους για τις προοπτικές της ενσωμάτωσης στην ΕΕ. Δεν είναι τυχαίο ότι ο εθνοτικός εθνικισμός αυξάνεται στα Βαλκάνια από την εποχή της οικονομικής κρίσης του 2008 και καθώς η πορεία των κρατών της περιοχής για την ένταξη στην ΕΕ γίνεται ολοένα και πιο δύσκολη.
Οι περισσότερες από τις χώρες των δυτικών Βαλκανίων έχουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Η ανεργία [13], ειδικά μεταξύ των νέων, είναι ένα από αυτά: Το 68% της νεολαίας της Βοσνίας είναι άνεργοι, όπως είναι και το 58% στο Κοσσυφοπέδιο, το 50% στην πΓΔΜ, το 41% στην Σερβία και το 17% στην Σλοβενία. Με τόσο λίγες ευκαιρίες εγχωρίως, οι νέοι μετακινούνται στο εξωτερικό [14], επιδεινώνοντας τις μακροπρόθεσμες οικονομικές προοπτικές της περιοχής. Όσοι παραμένουν είναι συχνά απογοητευμένοι και θυμωμένοι.
Κι έπειτα υπάρχει το θέμα της διαφθοράς [15] -ένα μακροχρόνιο πρόβλημα. Το 2003, ο ηγέτης του Μαυροβουνίου, Μίλο Ντζουκάνοβιτς, κατηγορήθηκε [16] από την ιταλική Επιτροπή Κατά της Μαφίας ότι λειτουργούσε ένα λαθρεμπορικό κύκλωμα ενώ βρισκόταν στην εξουσία. Το 2015, το Πρόγραμμα Πληροφόρησης για το Οργανωμένο Έγκλημα και την Διαφθορά (Organized Crime and Corruption Reporting Project), μια ομάδα ελέγχου, κατονόμασε [17] τον Djukanovic ως «Το πρόσωπο της χρονιάς στο οργανωμένο έγκλημα». Ο πρωθυπουργός της πΓΔΜ, Νίκολα Γκρουέφσκι, κατέλαβε την τρίτη θέση. Το κυβερνών κόμμα της Αλβανίας έχει επίσης κατηγορηθεί [18] ότι έχει δεσμούς με το οργανωμένο έγκλημα. Η εμμονή στα εθνικιστικά θέματα επιτρέπει στους πολιτικούς να αποσπούν την προσοχή των ψηφοφόρων από αυτά τα προβλήματα.
Από το τέλος των πολέμων στην πρώην Γιουγκοσλαβία, η προοπτική της ένταξης στην ΕΕ και, παρεπόμενα, τα οφέλη της υπήρξαν το πιο σημαντικό κίνητρο της Ευρώπης για την ενθάρρυνση των ηγετών των Βαλκανίων ώστε να κάνουν μεταρρυθμίσεις και να συνεργάζονται μεταξύ τους. Η αντίληψη ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση απομακρύνεται -ένα προϊόν της πρόσφατης εσωτερικής αναταραχής του μπλοκ- καθιστά τους αξιωματούχους λιγότερο πρόθυμους να κάνουν οτιδήποτε από αυτά τα πράγματα.
Δείτε τις εν εξελίξει συνομιλίες που υποστηρίζει η ΕΕ [19] μεταξύ Κοσσυφοπεδίου και Σερβίας [20], οι οποίες ξεκίνησαν το 2011, για να αντιμετωπίσουν ορισμένα από τα πρακτικά προβλήματα που προέκυψαν από την απόσχιση του Κοσσυφοπεδίου από την Σερβία το 2008, όπως η συνεχιζόμενη εμπλοκή [21] των τηλεπικοινωνιακών δικτύων των δύο κρατών. Η Σερβία, η οποία δεν αναγνωρίζει την ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου, θεωρεί την συμμετοχή της σε αυτές τις συνομιλίες ως ένα είδος προκαταβολής για την ένταξή της στην ΕΕ. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια, καθώς η ένταξη στην ΕΕ φαίνεται λιγότερο πιθανή, οι συνομιλίες έχουν γίνει λιγότερο παραγωγικές, καθώς οι Σέρβοι έκαναν μια σειρά από προκλητικά βήματα -κυρίως βάφοντας ένα τρένο [22] στα χρώματα της Σερβικής σημαίας και το σλόγκαν «Το Κοσσυφοπέδιο είναι Σερβία!» και στέλνοντάς το στα σύνορα.
ΟΤΑΝ «ΚΑΘΑΡΙΖΕΙ» Ο ΔΡΑΚΟΣ
Παρόλο που η ΕΕ εξακολουθεί τυπικά να είναι δεσμευμένη στην ενσωμάτωση των χωρών των δυτικών Βαλκανίων, η ορμή αυτού του σχεδίου έχει επιβραδυνθεί τα τελευταία χρόνια. Έχοντας επίγνωση του αυξανόμενου αντιευρωπαϊκού κλίματος σε πολλά κράτη-μέλη, οι αξιωματούχοι και οι πολιτικοί της ΕΕ έχουν γίνει απρόθυμοι να προωθήσουν την περαιτέρω επέκταση. Οι επίσημες ενταξιακές συνομιλίες με την Αλβανία, την Βοσνία, το Κοσσυφοπέδιο και την πΓΔΜ δεν έχουν αρχίσει ακόμη. Εν τω μεταξύ, οι δηλώσεις της ΕΕ για την περιοχή έχουν γίνει όλο και περισσότερο τυπικές [23] και οι Βρυξέλλες έχουν αναβάλει [24] την έκδοση της επόμενης αξιολόγησης της προόδου της περιοχής για το 2018. Σε απάντηση, οι πολίτες των δυτικών Βαλκανικών χωρών γίνονται όλο και πιο αβέβαιοι ότι τα κράτη τους θα γίνουν ποτέ μέλη της ΕΕ.
Καθώς η ΕΕ έχει αποστασιοποιηθεί από τα Βαλκάνια, η Ρωσία δραστηριοποιείται όλο και περισσότερο εκεί. Μέσω της οικονομικής βοήθειας, της διπλωματικής υποστήριξης και των στοχοθετημένων επικοινωνιών, οι Δυτικοί παρατηρητές ισχυρίζονται ότι η Μόσχα προσπάθησε να στρέψει την κοινή γνώμη και την άποψη των ελίτ κατά της ευρωατλαντικής ενσωμάτωσης. Ο στόχος [25] αυτών των προσπαθειών είναι να αποδυναμώσει την υποστήριξη προς την δημοκρατία και την ενσωμάτωση στην Δύση και να ενισχύσει την ιδέα ότι οι σλαβικοί Ορθόδοξοι λαοί των Βαλκανίων πρέπει να ταυτιστούν με τον «ρωσικό κόσμο» που επιδιώκει να χτίσει η Μόσχα γύρω από τα σύνορά της.

Διαδηλωτές που ζητούν την παραίτηση του πρωθυπουργού Νίκολα Γκρουέφσκι συγκρούονται με την αστυνομία στα Σκόπια, τον Μάιο του 2015. OGNEN TEOFILOVSKI / REUTERS
—————————————————-
Οι Ρώσοι αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν [26], επισκέπτονται συχνά τα ορθόδοξης πλειοψηφίας κράτη και οντότητες των Βαλκανίων -την πΓΔΜ, το Μαυροβούνιο, την Σερβία και την Δημοκρατίας Σέρπσκα της Βοσνίας- και οι ρωσικές επενδύσεις ρέουν [28] στην περιοχή, ιδίως στους τομείς της ενέργειας και των υποδομών. (Για παράδειγμα, οι ρωσικοί σιδηρόδρομοι υπέγραψαν [29] συμφωνία ύψους 940 εκατομμυρίων δολαρίων για τον εκσυγχρονισμό των σιδηροδρόμων της Σερβίας). Η περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων είναι κεντρική για τα σχέδια της Ρωσίας για την κατασκευή νέων ενεργειακών αγωγών [30] προς την Ευρώπη που θα παρακάμπτουν την Ουκρανία -μια πρωτοβουλία στην οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αντιτίθεται. Εν τω μεταξύ, η Μόσχα, αντλώντας από ένα σενάριο που μοιάζει με αυτό που προκάλεσε τον πόλεμο στην ανατολική Ουκρανία [31] το 2014, έχει εξαπλώσει μια φιλορωσική προπαγάνδα ενώ παράλληλα ενισχύει την υποστήριξή της προς πολιτικούς και κινήματα που απορρίπτουν το προσανατολισμένο στην ΕΕ status quo, όπως η σερβική υπερεθνικιστική ομάδα Zavetnici, τα μέλη της οποίας πόζαραν σε φωτογραφίες [32] με τον Ρώσο υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ στην Μόσχα το 2016. Η Ρωσία έχει επίσης υποστηρίξει [33] την κωλυσιεργία του Ντόντικ στο ομοσπονδιακό σύστημα της Βοσνίας, την σκληροπυρηνική εθνικιστική ιδεολογία στα σχολεία της RS, και τις προσπάθειες της RS να ασκήσει πίεση (lobbying) στην Δύση.
Η Μόσχα δεν έχει περιορίσει την επιρροή της στην πολιτική και οικονομική βοήθεια. Συμφώνησε επίσης να προμηθεύσει βαριά όπλα αξίας δισεκατομμυρίων δολαρίων [34] στην Σερβία πριν από τις προεδρικές εκλογές της χώρας τον Απρίλιο του 2017. (Όπως και η Σερβία, η Ρωσία δεν αναγνωρίζει την ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου). Το 2014, μια ομάδα Ρώσων Κοζάκων [35] που χρηματοδότησε ο Ρώσος ολιγάρχης Konstantin Malofeev -ο οποίος κατηγορήθηκε από κάποιους στην Δύση ότι είναι ο κύριος αγωγός για την χρηματοδότηση των φιλορώσων αυτονομιστών στην ανατολική Ουκρανία- ταξίδεψαν στην RS πριν από τις προεδρικές εκλογές που πραγματοποιήθηκαν τον Οκτώβριο του ίδιου έτους. Τα διαρρεύσαντα emails υπονοούσαν [35] ότι οι Κοζάκοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να δημιουργήσουν αναταραχές αν έχανε ο Ντόντικ.
Πολλοί ντόπιοι και ξένοι παρατηρητές πιστεύουν ότι η Ρωσία βρισκόταν πίσω από μια αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος [36] στο Μαυροβούνιο τον Νοέμβριο του 2016, λίγο πριν από μια σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ που θα επικύρωνε την ένταξη του Μαυροβουνίου στην Συμμαχία. Οι Αρχές του Μαυροβουνίου κατηγόρησαν [37] 14 άτομα, μεταξύ των οποίων δύο Ρώσοι πολίτες, εννέα Σέρβοι και δύο φιλορώσοι Μαυροβούνιοι ακτιβιστές, για συνωμοσία κατά του κράτους.
Μερικοί Σκοπιανοί υπογραμμίζουν την αύξηση του αριθμού του προσωπικού της ρωσικής πρεσβείας στα Σκόπια ως ένδειξη ότι η Μόσχα επιδιώκει επίσης μεγαλύτερη επιρροή στην πΓΔΜ. Στις αρχές Ιουνίου, εμφανίστηκαν έγγραφα από τις υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας που υποδεικνύουν [38] ότι η Ρωσία και η Σερβία προσπάθησαν από καιρό να στηρίξουν τους αντι-Δυτικούς εθνικιστές και να «απομονώσουν [την πΓΔΜ] από την επιρροή της Δύσης».
Αν και η Ρωσία ενδιαφέρεται ξεκάθαρα να εμποδίσει την πορεία των δυτικών Βαλκανίων προς την ΕΕ και στο ΝΑΤΟ, αξιωματούχοι στην περιοχή έχουν επίσης λόγο να υπερεκτιμούν την απειλή που θέτει η Μόσχα ώστε να διατηρήσουν την υποστήριξη της ΕΕ και των ΗΠΑ. Κάποιοι παρατηρητές [39] μέχρι που αμφισβήτησαν την εκδοχή της κυβέρνησης του Μαυροβουνίου για τα γεγονότα που περιβάλλουν το αποτυχημένο πραξικόπημα, κατηγορώντας ομάδες του οργανωμένου εγκλήματος για την υπόθεση και υποδεικνύοντας ότι οι Αρχές υπερέβαλλαν την σοβαρότητα της κρίσης.
Σε γενικές γραμμές, ακόμη και οι πολιτικοί που δίνουν έμφαση στις σχέσεις τους με την Ρωσία κατανοούν ότι η Μόσχα δεν μπορεί να προσφέρει τα ίδια δημοσιονομικά και οικονομικά οφέλη με την Ευρώπη. Λιγότερο από το 10% του εξωτερικού εμπορίου της Σερβίας [40] είναι με την Ρωσία, ενώ το 64% είναι με την ΕΕ. Παρά το ότι δέχθηκε την έγκριση του Πούτιν [41] πριν τις φετινές εκλογές, ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς ήταν ειλικρινής [42] σχετικά με την σημασία της ένταξης στην ΕΕ για την χώρα του˙ μια εμπορική συμφωνία με την ρωσική Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, εν τω μεταξύ, έχει ανακοινωθεί αλλά δεν έχει οριστικοποιηθεί.
Η αναγνώριση από τον Βούτσιτς ότι η Σερβία χρειάζεται την ΕΕ, δίνει στις Βρυξέλλες μόχλευση για να αντισταθούν κατά της απομάκρυνσης της χώρας του [43] από την δημοκρατία. Μέχρι στιγμής, ωστόσο, οι αξιωματούχοι της ΕΕ διστάζουν να χρησιμοποιήσουν αυτή την μόχλευση, φοβούμενοι ότι η Σερβία και οι γείτονές της θα στραφούν μακριά από την Ευρώπη και θα αγκαλιάσουν την Ρωσία.
ΕΝΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΜΕΛΛΟΝ
Επί δύο δεκαετίες, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ [44] συνέβαλαν στην διατήρηση της ειρήνης στα Δυτικά Βαλκάνια. Ωστόσο, η δέσμευση της περιοχής με την Δύση απέτυχε σε μεγάλο βαθμό να βελτιώσει την καθημερινή ζωή των περισσότερων κατοίκων της. Σε όλο και περισσότερους ανθρώπους στην περιοχή, η ένταξη στην ΕΕ φαίνεται απομακρυσμένη -και άσχετη. Και μαζί με τις εθνοτικές μειονότητες και τα γειτονικά κράτη, η Ευρώπη έγινε ένας βολικός αποδιοπομπαίος τράγος για τους πολιτικούς που επιδιώκουν να εκτρέψουν [από τον εαυτό τους] την ευθύνη για την στασιμότητα της περιοχής τους.
Ωστόσο, η ένταξη στην ΕΕ παραμένει ο καλύτερος τρόπος για την προώθηση της μεταρρύθμισης και της συνεργασίας στην περιοχή. (Η επέκταση της ένταξης στο ΝΑΤΟ για τα κράτη της περιοχής πρέπει να παραμείνει στο τραπέζι, αλλά η συμμαχία δεν θα πρέπει να δίνει προτεραιότητα σε αυτό, δεδομένου ότι θα έκανε σχετικά λίγα για να αντιμετωπίσει τα άμεσα προβλήματα των Βαλκανίων). Η ΕΕ βασίζεται στην αρχή της συγκέντρωσης της κυριαρχίας και των ανοικτών συνόρων. Όπως κατανοούσαν οι ιδρυτές της ΕΕ, αυτό το μοντέλο αποτελεί την καλύτερη ελπίδα για την υπέρβαση των φόβων και του μίσους που οδήγησαν την Ευρώπη να διχαστεί δύο φορές στο πρώτο μισό του εικοστού αιώνα και που εξακολουθεί να ταράσσει τα δυτικά Βαλκάνια σήμερα. Επιπλέον, τα επίδοξα μέλη πρέπει να τηρούν τα πρότυπα της ΕΕ [45] σχετικά με την δημοκρατική διακυβέρνηση, το κράτος δικαίου, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των μειονοτήτων) και τις οικονομικές πολιτικές προσανατολισμένες προς την αγορά.
Η εκπλήρωση αυτών των προϋποθέσεων και η ένταξή τους στην ΕΕ θα βοηθούσε τα βαλκανικά κράτη να προστατευθούν από την αστάθεια στη νοτιοανατολική πλευρά της Ευρώπης. Η εναλλακτική λύση είναι να αφεθεί η περιοχή να καταστραφεί. Η πάλη των δυτικών Βαλκανίων με την διαχείριση των μεταναστευτικών ροών και την αντιμετώπιση της τζιχαντιστικής ριζοσπαστικοποίησης [46] έχει ήδη καταστήσει τα κράτη της ΕΕ λιγότερο ασφαλή. Ο κίνδυνος μιας μεγαλύτερης κρίσης που θα προέρχεται από κάποιο συνδυασμό εθνικισμού, διαφθοράς και ρωσικής παρέμβασης είναι ακόμη πιο ανησυχητικός.
Η τοποθέτηση και των έξι από τα υπόλοιπα κράτη των δυτικών Βαλκανίων σε μια επίσημη πορεία ένταξης στην ΕΕ, με την προσφορά συγκεκριμένων ωφελημάτων και διαβεβαιώσεων ότι είναι δυνατή η ένταξη κατά την πορεία, είναι απαραίτητη. (Οι συνομιλίες για την ένταξη βρίσκονται σε εξέλιξη με την Σερβία και το Μαυροβούνιο˙ η Αλβανία και η πΓΔΜ δεν έχουν ξεκινήσει ακόμη τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις, αν και είναι επισήμως υποψήφιες χώρες). Οι Βρυξέλλες πρέπει να κάνουν καλύτερη δουλειά εξηγώντας τα οφέλη της ένταξης και οι ανώτεροι αξιωματούχοι της Ευρώπης θα πρέπει να είναι τουλάχιστον το ίδιο εμφανείς όπως οι Ρώσοι ομόλογοί τους στην περιοχή. Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να εξετάσει το ενδεχόμενο να καταστήσει τα δυτικά Βαλκάνια προτεραιότητα στο αναπτυσσόμενο ενδιαφέρον του μπλοκ για την αμυντική συνεργασία. Τα κράτη της ΕΕ θα πρέπει ιδιαίτερα να επικεντρωθούν στην εμβάθυνση της αμυντικής συνεργασίας με την Σερβία, τόσο λόγω της στενής σχέσης του Βελιγραδίου με το ΝΑΤΟ (που χρονολογείται από τον βομβαρδισμό του 1999) όσο και επειδή το να έχει την Σερβία από κοντά, θα διευκόλυνε στο μέλλον την επέκταση της συνεργασίας με άλλα κράτη που έχουν ανθεκτικές σερβικές μειονότητες, δηλαδή την Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο. Η ΕΕ πρέπει επίσης να κάνει καλύτερη δουλειά στην παροχή συγκεκριμένων κινήτρων στους απλούς πολίτες, για παράδειγμα μέσω της χρηματοδότησης της επέκτασης του Διευρωπαϊκού Δικτύου Μεταφορών της ΕΕ [47] στα δυτικά Βαλκάνια. Όλα αυτά τα βήματα θα πρέπει να έχουν ως προϋπόθεση την πρόοδο των βαλκανικών κυβερνήσεων προς την μεταρρύθμιση και την περιφερειακή συνεργασία.
Πράγματι, ακόμη και καθώς οι Βρυξέλλες εργάζονται για να καταστήσουν τα βαλκανικά κράτη πιο ανθεκτικά στην ρωσική υπονόμευση, η Δύση δεν πρέπει να γίνει πιο ελαστική στις απαιτήσεις της για διαφάνεια και μεταρρύθμιση από φόβο μήπως χάσει την περιοχή προς όφελος της Μόσχας. Η διαφθορά και η κακοδιοίκηση είναι οι σοβαρότερες απειλές για την περιοχή. Χωρίς αυτές, η Ρωσία θα είχε πολύ λιγότερους μοχλούς επιρροής. Και παρ’ όλο που η Ευρώπη πρέπει να αναλάβει ηγετικό ρόλο, οι Ηνωμένες Πολιτείες [48] πρέπει επίσης να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο. (Οι Ηνωμένες Πολιτείες απολαμβάνουν ιδιαίτερη καλή πίστη στην Αλβανία και το Κοσσυφοπέδιο για τον ρόλο τους στην παύση της εθνοκάθαρσης κατά των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου την δεκαετία του 1990). Η Ουάσινγκτον πρέπει να βοηθήσει την ΕΕ να στρατολογήσει τους πολίτες της περιοχής στην καταπολέμηση της διαφθοράς, για παράδειγμα συνεργαζόμενη στενότερα με τις τοπικές ομάδες της κοινωνίας των πολιτών. Το να γίνει αυτό αποτελεσματικά θα απαιτήσει να διοριστεί περισσότερο προσωπικό στο Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ και να διατηρηθεί η χρηματοδότησή του.
Τέλος, η Δύση θα πρέπει να προωθήσει τις προσπάθειες για την επίλυση των μακροχρόνιων προκλήσεων της περιοχής -συμπεριλαμβανομένης της μη αναγνώρισης του Κοσσυφοπεδίου από διάφορα κράτη˙ της διαμάχης της πΓΔΜ με την Ελλάδα για το όνομά της, η οποία εμποδίζει την πορεία των Σκοπίων προς το ΝΑΤΟ˙ και την αρτηριοσκληρωτική συνταγματική δομή της Βοσνίας. Για πολύ καιρό οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ προσπάθησαν να διαχειριστούν αυτά τα προβλήματα αντί να τα λύσουν, φοβούμενες να κάνουν τολμηρά βήματα παρά την μόχλευση που παρέχει η Δυτική οικονομική βοήθεια και η ελκυστικότητα της προσχώρησης στην ΕΕ. Εντούτοις, το να επιτρέπεται σε αυτά τα προβλήματα να χρονίζουν επιδεινώνει την ευθραυστότητα της περιοχής. Με την βία της δεκαετίας του 1990 να βρίσκεται ακόμη κοντά στην επιφάνεια και την Ρωσία να είναι έτοιμη να επωφεληθεί από την λαϊκή δυσαρέσκεια, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η ΕΕ πρέπει να κάνουν περισσότερα για να δείξουν στους πολίτες των Βαλκανίων ότι ένα ειρηνικό ευρωπαϊκό μέλλον εξακολουθεί να είναι πιθανό.

Blog