Blog

ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Η ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ (ΑΞΙΟΚΡΑΤΙΑ): ΟΛΕΘΡΙΑ ΔΙΑΖΕΥΞΗ
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΚΡΑΤΙΑ: ΣΩΤΗΡΙΑ ΣΥΖΕΥΞΗ

Υπό Εμμ. Μικρογιαννάκη, καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών

Είμεθα όλοι συγκλονισμένοι από τα συμβαίνοντα στη χώρα μας που μαρτυρούν κατά πολλούς παραφροσύνη. Την κατάσταση συνοψίζουν δύο συνθήματα που προβάλλονται εντυπωσιακά στην είσοδο του Πολυτεχνείου. Είναι ένα «κάτω» και ένα «ζήτω»: Κάτω η Δημοκρατία και Ζήτω η Αναρχία. Από την σκοπιά μου θα εχαρακτήριζα την σύγχρονη πολιτειακή κατάσταση ( στο βιβλίο μου “Παθολογία πολιτευμάτων” έχει το αρχέτυπό της μεταξύ πολλών άλλων ) ως χειροκρατία (όχι χηρο- ή χοιροκρατία). Χειροκρατία (γερμανικά Faustrecht) είναι το κράτος ή το δίκαιο της πυγμής∙ κάνω ό,τι περνά από το χέρι μου. Δεν ελαύνομαι από νόμους ή κάποιες εντολές άλλων∙ με το χέρι μου (ή την σφιγμένη γροθιά ομοφρόνων) λύνω όλα τα προβλήματα. Μη βιασθείτε να χαρακτηρίσετε την κατάσταση αυτή ως ζούγκλα και να την απαξιώσετε, διότι και οι προηγμένες ή ευνοούμενες κοινωνίες το ίδιο δίκαιο μάλλον πρεσβεύουν με την διαφορά ότι το χέρι εδώ έχει μεγάλη προέκταση. Τί; Την όλη τεχνολογία (ιδίως την πολεμική) που θεωρείται ότι επεκτείνει το ανθρώπινο χέρι. Η απαξίωση της σημερινής καταστάσεως στηρίζεται στο ότι δεν υπάρχει καθόλου το στοιχείο του λόγου. Δεν προβάλλεται ένα αίτημα, ένας σκοπός, ένα όραμα. Γίνεται απλώς καταστροφή.
Εντυπωσιακό στοιχείο είναι ότι οι μειρακίσκοι, οι μικροί μαθητές, μπήκαν στο χορό. Το φαινόμενο δεν είναι άγνωστο στην ιστορία. Ο Πλάτων το βλέπει ως στοιχείο μεγάλης καταπτώσεως στην κοινωνία. Είναι μία νοσηρή κατάσταση, ένα βήμα προ του «εσχάτου νοσήματος» που φέρει το θάνατο.
Στην κατάσταση αυτή δεν υπάρχει σταθερό ήθος. Καθένας είναι παντοδαπός και μεστός πλείστων ηθών. Μπορεί με άλλα λόγια να φορέσει όποια μάσκα ή κουκούλα θέλει. Η υβριστική διάθεση θεωρείται ευπαιδευσία και η αναρχία ελευθερία. Οι εύτακτοι προπηλακίζονται ως εθελόδουλοι. Ο πατέρας εθίζεται στο να ευθυγραμμίζεται με το παιδί. Ο δάσκαλος φοβείται τους μαθητές του και τους θωπεύει. Οι φοιτηταί διδασκάλων ολιγωρούσι (δεν τους δίνουν σημασία). Οι μεγαλύτεροι στα χρόνια το ρίχνουν στα χαριτολογήματα, ίνα μη δοκώσιν είναι δεσποτικοί.

 

Ο Επιτάφιος του Περικλέους διδάσκεται παντού∙ και στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο. Όλοι διαισθάνονται μάλλον παρά είναι πεπεισμένοι ότι εδώ έχομε υψηλό πολιτικό λόγο. Όταν ερωτηθούν ποιος είναι αυτός αδυνατούν να απαντήσουν. Μπορεί να παραθέσουν ή να πετάξουν φρασίδια: Χρώμεθα πολιτεία….δημοκρατία κέκληται… φιλοσοφούμεν μετ’ευτελείας εύδαιμον το ελεύθερον το δ’ελεύθερον το εύψυχον, αλλά κάτι το οριστικό δεν αποκομίζομε. Και δεν μας δίδεται καθαρή απάντηση στο θεμελειώδες πολιτειακό ερώτημα και δίλημμα: δημοκρατία ή ολιγαρχία (που είναι αποδεκτή προς συζήτηση, όταν λογίζεται όχι ως πλουτοκρατία αλλά ως αριστοκρατία). Ως απάντηση στο δίλημμα αυτό θα ακούσετε άλλους να επιχειρηματολογούν για τον Περικλή ως τον κορυφαίο δημοκρατικό ηγέτη που προβάλλει δημοκρατία και άλλους που τον θεωρούν ως αριστοκρατικό. Ποια είναι η αλήθεια;
Το ερώτημα έκαιγε και εμένα. Την απάντηση πιστεύω ότι την πήρα το 2004: έτος Ολυμπιακό ή Ολυμπιάς της Ολυμπίας και των Αθηνών. Μεγάλη έξαρση στην Ελλάδα. Η μικρή Ελλαδίτσα εσελάγισε στον κόσμο. Το ίδιο έτος και το προηγούμενο είχα μία ανείπωτη εμπειρία στην Ολυμπία. Κάθε καλοκαίρι έρχονται εκεί στην Ολυμπιακή Ακαδημία (με την υποστήριξη του Ζαγκ Ρογκ και της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής) φοιτητές από όλα τα κράτη (τα 200) της γης∙ ένα φοιτητής από το κάθε κράτος. Εκεί διδάσκονται από δύο καθηγητές, συνήθως ξένους, το ολυμπιακό ιδεώδες. Με ένα ξένο συνάδελφο κάθε χρόνο είχα αποδεχθεί την ευθύνη της διδασκαλίας. Ετονίσθη εκεί ότι η Ολυμπία (σε στενή πνευματική συσχέτιση με τον Όλυμπο) αντιπροσωπεύει το αριστοκρατικό ιδεώδες του Ελληνικού πολιτισμού. Διδάσκει πώς παράγεται η αρετή, τί είναι ρυθμός, τί κανών βίου, τί ιδεώδης ζωή, ποιό το νόημα της νίκης. Στην Αθήνα, σε ένα άλλο σπουδαίο πόλο του πολιτισμού, καλλιεργείται η ιδέα της ισότητας και προάγεται η δημοκρατία. Ποιο από τα δύο ιδεώδη, όπως τα δίδομε ανάγλυφα, είναι υπέρτερο; Αφήνονται οι φοιτητές να επιλέξουν. Οι συζητήσεις δίδουν και παίρνουν, ιδίως τα διαλείμματα και τις εσπερινές ώρες. Κάθε απόγευμα είχαμε πρακτική άσκηση, δρόμους, πάλη, ακόντιο…Παιδιά και παιδεία. Για να δούμε ένα δρόμο, την σταδιοδρομία. Σταδιοδρόμοι προσέλθετε. Είναι κλητοί, όπως και στα άλλα αγωνίσματα, αθλητές από όλες τις πόλεις-κράτη, από την Αθήνα, την Μίλητο, την Κόρινθο, τις Συρακούσες, την Κυρήνη, την Μασσαλία. Όλοι είναι κλητοί. Δεν είναι ίσοι αλλά δεν έχει κριθεί η διαφορά. Στην Ολυμπία με κανόνες κοινά αποδεκτούς και σε θρησκευτικό πλαίσιο, με ιεροπρέπεια και κοσμιότητα, θα αναδειχθεί ο πρώτος. Και η διάκριση δεν θεωρείται μόνο ως αποτέλεσμα ρώμης αλλά και αρετής, του προσώπου, της οικογενείας του, της πόλεώς του και ευνοίας θεϊκής.
Στην σταδιοδρομία υπάρχουν δύο παράλληλες γραμμές, μία στην αφετηρία και μία στο τέλος. Όσοι παρατάσσονται στην αφετηρία, επί της αυτής ευθείας, θεωρούνται ίσοι. Εδώ κυριαρχεί η ισότητα. Όλοι εξάλλου αποδέχονται τους όρους του αγώνα. Εγγυητές είναι οι Ελλανοδίκες. Στην γραμμή αυτή η δημοκρατία θριαμβεύει. Για πόσο όμως; για λίγο, μηδαμινό χρόνο. Και είναι στιγμιαίος ο χρόνος αυτός, διότι δεν θέλομε να μείνομε σ’αυτόν. Η αφετηρία είναι μόνο ένα πέρασμα. Είναι όμως πέρασμα αναγκαίο, διότι χωρίς αυτό δεν θα επιτύχομε αυτό που αποτελεί αυτοσκοπό, δηλ. την διάκριση. Γίνεται η εκκίνηση με άκουσμα ενός συνθήματος. Ακουγότανε ένα άπιτε. Μπορούσε να είναι και άλλη λέξη ως αποχωρείτε. Κάτι που να εγγυάται το ομού άλλεσθαι (την άμιλλα).
Μετά την εκκίνηση η ισότητα εξαφανίζεται. Γίνεται καπνός. Όλοι είναι άνισοι και κατά τη διαδρομή. Δεν θα είναι άνισοι μόνο στο τέρμα. Δεν εννοείται κάποιος μηχανισμός εξισωτικός που να επαναφέρει διαρκώς την ισότητα στην διαδρομή. Στην γραμμή του τέλους η ανισότητα είναι εμφανής (και επακριβώς σήμερα μετρητή και αναμφισβήτητη). Είναι γνωστός στο τέλος ο πρώτος, ο δεύτερος, ο έσχατος. Εδώ στην γραμμή του τέλους θριαμβεύει η αριστοκρατία. Έχει όμως σημασία η αριστοκρατία, αυτό το ξεκαθάρισμα του αρίστου, αν δεν προϋπάρξει η πρώτη γραμμή; Καμμία. Με απλά λόγια∙ η μία γραμμή συνεπάγεται την άλλη. Η αριστοκρατία θα λέγαμε βασίζεται στην δημοκρατία και η δημοκρατία αποβλέπει στην αριστοκρατία. Ο ένας πόλος ζητεί τον άλλο. Τα αντίθετα έλκονται. Το αντίξουν συμφέρον, τά εναντιώτατα εν.
Βιασθήκαμε να βγάλομε πολιτικά στμπεράσματα; Καθόλου. Βγήκαν μόνα τους. Στην Ολυμπία με τους φοιτητές (τους μεταπτυχιακούς του πλανήτη μας) ως Ελλανοδίκες (μαζί και αφέτες και κριτές) δίδαμε το σύνθημα της εκκινήσεως: άπιτε (ξεκινήσετε). Πες μια φορά, δύο, άπειρες. Μία στιγμή μου ήλθε εξαίφνης ως έλλαμψη ότι ο Επιτάφιος του Περικλέους τελειώνει με την λέξη άπιτε. Πήγα στο Σπουδαστήριο για να ελέγξω  τί σημασία έχουν δώσει άπειροι μελετητές και σχολιαστές (και όχι μόνο ένας όπως θα επέβαλε ένας κομματικός παράγοντας με παρωπίδες). Τί είδα; ότι όλοι εξηγούσαν το άπιτε ως: και τώρα διαλυθείτε ήσυχα∙ κάτι σαν: ώρα για ύπνο. Ακούσατε ένα λόγο, ευχαριστηθήκατε, κλάψατε τους νεκρούς, τώρα πηγαίνετε. Τί βγαίνει τώρα με την νέα ερμηνεία του άπιτε. Ο Περικλής με όλο τον λόγο του (και πάντοτε στο νού του να δώσει στο τέλος ένα σύνθημα για αγώνα)άναψε τις ψυχές των ακροατών του, τους έδωσε ένα θελκτικό όραμα, εξήγησε το μεγαλείο της θυσίας για την κοινότητα, την σημασία να ζούμε για τους άλλους και να γινόμεθα εραστές της πόλεως σε όλη την διαχρονία της πόλεως που έχει παρελθόν, νύν και μέλλον. Και στο τέλος έδωσε το σύνθημα που τους ρίχνει στον αγώνα εκείνο που μεγαλώνει τους ίδιους και την πόλη. Το άπιτε είναι η αρχή και έχει υψηλό στόχο, το θρίαμβο.