Blog

8ο ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟ
1η ΣΤΡΑΤΙΑ – Α.Τ.Α.
11-13 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2008

«ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΓΕΩΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΥΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΧΗ – ΟΙ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΕΣ ΩΣ ΑΙΤΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΠΙΘΑΝΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ»

 

«Επιδείνωση στο Παγκόσμιο Περιβάλλον και οι Επιπτώσεις στην Οικονομική Μετανάστευση»

Ομιλητής : Δρ Γεώργιος Καφφές
Λέκτορας Κοινωνιολογίας Σ.Σ.Ε.

 

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ: ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

 

Θα πρέπει εξ’υπαρχής να γίνει μια αναγκαία διευκρίνηση όσον αφορά τον κοινωνιολογικό ορισμό της μετανάστευσης. Εχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον τα τελευταία χρόνια ο όρος «οικονομικός  μετανάστης». Αυτό το ακούει κανείς πολύ συχνά κυρίως από τα Μ.Μ.Ε. ή από διάφορους που κάνουν χρήση τέτοιων σχετικά άστοχων και κοινωνιολογικά αδόκιμων όρων. Ο ορισμός λοιπόν του μετανάστη ως «οικονομικού» είναι άχρηστος και δεν υφίσταται γιατί  είναι πλεονασμός. Είναι βέβαια αδιαμφισβήτητο  πως ο μετανάστης μετακινείται σχεδόν πάντοτε για οικονομικούς λόγους. Αν υπήρχε μια διάκριση τέτοια, «οικονομικοί μετανάστες» δηλαδή, αυτό θα έπρεπε να υποθέτει άλλους τύπους μεταναστών, ποιών; Μήπως «τουριστικών»; Τέτοια κατηγορία ασφαλώς δεν υφίσταται. Αν πάλι κάποιος μετακινείται για πολιτικούς λόγους τότε αυτός χαρακτηρίζεται μάλλον ως πολιτικός πρόσφυγας. Η έννοια του ότι προσφεύγει κάποιος εμπεριέχει την λιγότερο την έννοια της σχετικής μονιμοποίησης του μετανάστη. Ο πρόσφυγας επιθυμεί την επιστροφή συνήθως επιστρέφει στη χώρα προέλευσης όταν εξομαλυνθούν οι κοινωνικές συνθήκες που τον απομάκρυναν. Ο μετανάστης επιλέγει συχνά να μονιμοποιηθεί και να ενσωματωθεί πλήρως στη χώρα υποδοχής κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις. Αρα λοιπόν ο όρος «οικονομικός μετανάστης» μας είναι άχρηστος. Ωστόσο θα επανέλθουμε στην ανάλυση της έννοιας της μετανάστευσης αμέσως πιο κάτω.
Η μετανάστευση παρουσιάζεται σήμερα σαν αιτία δημιουργίας ή σαν αποτέλεσμα κοινωνικών προβλημάτων από τη στιγμή που λαμβάνει τέτοιες διαστάσεις που διαταράσσουν τη κοινωνική ισορροπία  ενός κοινωνικού συνόλου. Εδώ δεν πρόκειται φυσικά για μια ατομική ή κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις μετανάστευσης αλλά για μεγάλες ομαδικές γεωγραφικές μετακινήσεις είτε πρόκειται για εσωτερική είτε για εξωτερική μετανάστευση.
Τα προβλήματα που δημιουργούνται αφορούν το κοινωνικό σύνολο που εγκαταλείπουν οι μετανάστες καθώς και αυτά στα οποία εντάσσονται εκ νέου, ανεξάρτητα από τα αίτια και τους σκοπούς της μετανάστευσης. Βέβαια, όταν πρόκειται για βίαιη, αναγκαστική ή ακούσια μετανάστευση τα κοινωνικά προβλήματα είναι ακόμα μεγαλύτερα.
Ας εξετάσουμε επιγραμματικά λοιπόν τα σημαντικότερα προβλήματα που δημιουργεί η φυγή από ένα κοινωνικό σύνολο μιας μεγάλης ομάδας ή μιας κατηγορίας ατόμων:

1. Πληθυσμιακή ανισορροπία που μπορεί να αφορά την απότομη αύξηση της γήρανσης του πληθυσμού, την υπογεννητικότητα, την αύξηση της θνησιμότητας και τη μείωση της φυσικής γονιμότητας. Ολα αυτά θα τα ονομάζαμε δημογραφική αναστάτωση.
2.  
3. Απότομη πτώση της παραγωγικότητας στο σύνολο που εγκαταλείπεται.
4.  
5. Εγκατάλειψη και ερήμωση του οικισμού.
6.  
7. Πιθανή πρόκληση γενικευμένου μεταναστευτικού ρεύματος και αποδημίας.
8.  
9. Τέλος δημογραφικό πρόβλημα σε εθνική-κρατική βάση που δύσκολα αντιμετωπίζεται.

 

Περισσότερα προβλήματα όμως δημιουργούνται και στο νέο κοινωνικό σύνολο όπου οι μετανάστες εγκαθίστανται έστω και προσωρινά. Θα γίνει μια απόπειρα συνοπτικής καταγραφής τους:

1. Πληθυσμιακή ανισορροπία η οποία μπορεί να αφορά την απότομη κι επικίνδυνη αύξηση της πυκνότητας των κατοίκων μιας περιοχής υποδοχής μαζικού μεταναστευτικού ρεύματος, την ενδεχόμενα μεγάλη αύξηση της γεννητικότητας και επομένως την απότομη και ανεξέλεγκτη μείωση της γήρανσης του πληθυσμού.
2.  
3. Δημογραφικές ανακατατάξεις και κοινωνικά προβλήματα που ανακύπτουν.
4.  
5. Στεγαστικά προβλήματα στους οικισμούς όπου υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση μεταναστών.
6.  
7. Πρόβλημα στην αγορά εργασίας που δημιουργείται σταδιακά ενώ δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας, η ζήτηση μεγαλώνει απότομα χωρίς η προσφορά να μπορεί να ακολουθήσει στους ανάλογους ρυθμούς με αποτέλεσμα να μειώνεται πρώτα απ’ όλα η αμοιβή, να δημιουργείται αρχικά ανεργία που αφορά συνήθως το ντόπιο εργατικό δυναμικό αλλά που επακολούθως επεκτείνεται σε όλο το κοινωνικό σύνολο καθώς επέρχεται ο κορεσμός στην αγορά και παραγωγή αγαθών.
8.  
9. Αύξηση της εγκληματικότητας, που δημιουργείται λόγω της απότομης πύκνωσης του πληθυσμού σε σημεία όπου δεν είχε προβλεφτεί να υποδεχτούν ένα τόσο μεγάλο αριθμό ατόμων.
10.  
11. Προβλήματα κοινωνικής ένταξης των μεταναστών και αποδοχής τους από το νέο κοινωνικό σύνολο.
12.  
13. Εκροές μεγάλων κεφαλαίων σε πολλές περιπτώσεις από τη χώρα υποδοχής προς τη χώρα προέλευσης.
14.  
15. Πιθανή γρήγορη μετάδοση επιδημιών και ασθενειών που εμφανίζονται σε χώρες οικονομικά και τεχνολογικά αδύνατες να τις αντιμετωπίσουν.
16.  
17. Τέλος, πρόβλημα ρατσιστικών εκδηλώσεων που πολύ συχνά καταλήγουν στη βία ίσως και και την τρομοκρατία.

 

Στην Ελλάδα η μετανάστευση, εσωτερική ή εξωτερική, αποτελεί ένα σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα που έγινε πιο αιχμηρό κυρίως με την ομαδική εγκατάλειψη της χώρας από πολλούς ανειδίκευτους εργάτες προς τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, Αυστραλίας και Αμερικής, και άλλων προς Αφρική, κατά τις μεταπολεμικές κυρίως δεκαετίες. Η μαζική μετανάστευση των Ελλήνων προς το εξωτερικό είχε αποκλειστικά οικονομικά αίτια. Η κατεστραμένη μεταπολεμική Ελλάδα, ταλαιπωρημένη από τους αλλεπάλληλους πολέμους αλλά και τις εσωτερικές ένοπλες συγκρούσεις που επακολούθησαν για μερικά χρόνια ακόμα, με τεράστια κοινωνικά προβλήματα δεν μπόρεσε να συγκρατήσει το νεανικό εργατικό δυναμικό της. Οι νέοι Ελληνες προτίμησαν τη ξένη αγορά εργασίας για να μπορέσουν να δημιουργήσουν, ταχύτερα και ασφαλέστερα καλύτερους όρους διαβίωσης. Ομως ήταν φυσικό να δημιουργήσει αυτή η μετανάστευση και τεράστια κοινωνικά προβλήματα στο ελληνικό κράτος των οποίων οι συνέπειες διαφαίνονται ως και σήμερα:

1.  
2. Δημογραφικά προβλήματα και γήρανση του ελληνικού πληθυσμού.
3. Καθυστέρηση οικονομικής ανάπτυξης και παραγωγικότητας στην ελληνική οικονομία.
4. Σημαντικότατες απώλειες εργατικού κι επιστημονικού δυναμικού.
5. Πολιτιστική καθυστέρηση και εξάρτηση από το ξένο παράγοντα.
6. Κακή εικόνα και δυσφήμηση της χώρας στο εξωτερικό με αποτέλεσμα να μη γίνουν επενδύσεις στο ρυθμό που έπρεπε.
7. Ερήμωση κι εγκατάλειψη του ελληνικού υπαίθρου λόγω αγροτικής εξόδου, υποβάθμιση της γεωργικής εκμετάλευσης της γης καθώς και μεγάλης καθυστέρησης στην τουριστική ανάπτυξη.
8. Δυσπιστία των Ελλήνων επενδυτών προς την εγχώρια οικονομία (πχ. Ναυτιλία), με αποτέλεσμα τη μη συγκράτηση μεγάλης εκροής εθνικών κεφαλαίων

Μερικά χρόνια αργότερα, η Ελλάδα αντιμετώπισε και προβλήματα εσωτερικής μετανάστευσης που προέκυψε λόγω της ταχύτατης εκβιομηχάνισης και αστικοποίησης της ελληνικής κοινωνίας. Με την μαζική αγροτική έξοδο και τη υδροκέφαλη και άναρχη ανάπτυξη των αστικών κέντρων, Αθήνας, Πειραιά και Θεσσαλονίκης, η Ελλάδα αντιμετώπισε αντιξοότητες στη κοινωνική, οικονομική και πληθυσμιακή ισορροπία της κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες.  Εκτός από το ενάμισυ με δύο εκατομύρια περίπου Ελληνες μετανάστες που υπήρχαν στο εξωτερικό, τα αστικά κέντρα σήκωσαν όλο το βάρος της ανισόροπης ανάπτυξης της ελληνικής κοινωνίας που μετά από δυό παγκόσμιους πόλεμους δεν είχε ακόμα καταφέρει να αποροφήσει κοινωνικά τους Ελληνες πρόσφυγες της Μ. Ασίας που είχαν φτάσει μαζικά στη δεκαετία 1920.
Καταλαβαίνει εύκολα κανείς μόνο από το παράδειγμα της ελληνικής εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης πόσο η μετανάστευση μπορεί να είναι αιτία σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων. Η σωστή κοινωνική πολιτική και προγραμματισμός μπορούν ασφαλώς να μειώσουν στο ελάχιστο τις δυσάρεστες συνέπειες, όμως δεν μπορούν να τις περιορίσουν τελείως. Είναι γεγονός ότι η μετανάστευση εξαρτάται πάνω απ’ όλα από την ανθρώπινη βούληση. Κανένας νόμος δεν μπορεί να περιορίσει τον άνθρωπο να εγκατασταθεί όπου εκείνος επιθυμεί και στη χρονική στιγμή που εκείνος επιλέγει. Ομως κάθε κράτος με τη πολιτική του μπορεί να αποθαρρύνει ή να ενθαρρύνει, να δημιουργήσει τέτοιες συνθήκες που να επιδράσουν θετικά ή αρνητικά στο μεταναστευτικό φαινόμενο.
Σήμερα οι όροι έχουν αντιστραφεί αφού η Ελλάδα αντιμετωπίζει το πρόβλημα αλλά από την άλλη όψη του: την εισροή μεταναστών από φτωχότερες χώρες κυρίως βαλκανικές (Αλβανία) μετά τη κατάρευση των ολοκληρωτικών καθεστώτων, αλλά και μετανάστες που προέρχονται από γειτονικές χώρες που δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν να ελέγξουν τη κατάσταση στα σύνορα με αποτέλεσμα να “ξεφορτόνωνται” τους μετανάστες οποιασδήποτε κατηγορίας (πρόσφυγες, πολιτικούς πρόσφυγες, φτωχούς μετανάστες και γενικά εξαθλιωμένες κοινωνικές ομάδες), που διασχίζουν το έδαφος αυτών των χωρών κάτω από άθλιες συνθήκες με ποικίλους τρόπους (δουλεμπόριο, μεταφορά σε κτηνώδεις συνθήκες, ρίψη στη θάλασσα, εγκατάλειψη σε ναρκοπέδια κλπ.). Το αποτέλεσμα είναι πως η χώρα αναγκαστικής υποδοχής αναλαμβάνει με πολυδάπανες διαδικασίες είτε την απέλασή τους μη έχοντας εναλλακτικές νόμιμες λύσεις, είτε τη προσωρινή του στέγαση, σίτιση και περίθαλψη που εκτός από οικονομικό κόστος έχουν και κοινωνικό κόστος, είτε την παραχώρηση πράσινης κάρτας, είτε χορήγηση καθεστώτος πρόσφυγα-άπατρη όταν δεν υπάρχουν έγγραφα που να διαπιστώνουν την εθνικότητα. Το πρόβλημα αυτό άλλωστε δεν είναι πια εθνικό αλλά ευρωπαϊκό και, όπως είχε δηλώσει ο Ελληνας Πρωθυπουργός Κ. Καραμανλής τον Ιούνιο 2008 στη Σάμο, θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο ευρωπαϊκής πολιτικής προτερεότητας και τα παραδείγματα είναι πολλά.
Είναι βέβαιο πως ο λαθρομετανάστης δεν επιθυμεί να εισέλθει ειδικά στην Ελλάδα ή σε κάποια χώρα, αλλά γενικότερα στο έδαφος πλέον της Ε.Ε. Αυτός που πατάει στο Καστελλόριζο, τη Γαύδο, τα Αντικήθυρα ή τα Ψαρά, εκτός από ελληνικό χώμα πατάει και ευρωπαϊκό. Ολοι θυμόμαστε τα τραγικά γεγονότα στο Σανγκάτ της Γαλλίας πριν 3 χρόνια όταν εκατοντάδες λαθρομετανάστες συνελήφθησαν ομαδικά μετά από γιγαντιαίες επιχειρήσεις της Γαλλικής Αστυνομίας. Οι άνθρωποι αυτοί επιθυμούσαν να περάσουν στη Μ. Βρετανία και βρέθηκαν στη Γαλλία έχοντας εισέλθει εκεί από διαφορετικά σημεία της Ε.Ε. Κα΄τι ανάλογο συνέβει και στην Πάτρα πριν 4-5 χρόνια με την πυρκαγιά που είχε εκδηλωθεί στο Σουπερφάστ φέρυ προς Ιταλία από λαθρομετανάστες που είχαν ανάψει φωτιά στο γκαράζ για να ζεσταθούν! Τα ίδια συμβαίνουν σε Θεόυτα και Μελίλα στην Β. Αφρική (ισπανικοί θύλακες), τα Κανάρια νησιά, τα νησάκια στη Λαμπεντούζα μεταξύ Τυνησίας και Ιταλίας και όπου υπάρχουν «περάσματα» για τους εξαθλιωμένους μετανάστε;ς.

Ανάλογα προβλήματα αντιμετωπίζουν έντονα και άλλες ακριτικές Ευρωπαϊκές χώρες όπως η Ισπανία (η κατάσταση στα Κανάρια νησιά είναι τραγική, οι παράνομοι είναι πλέον πάρα πολλοί και συνωστίζωνται σε πρόχειρους καταυλισμούς) και η Ιταλία από τα νότια θαλάσσια σύνορά της. Ομως η Ελλάδα έχει ένα πλεονέκτημα: την εμπειρία και τα διδάγματα του πρόσφατου παρελθόντος, της μετανάστευσης δηλαδή που είχαν αντιμετωπίσει οι Ελληνες στις προηγούμενες δεκαετίες, εμπειρία που ίσως λείπει από τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες που αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα. Η ελληνική πολιτική σε ζητήματα μετανάστευσης ίσως υπό αυτό το πρίσμα να έχει λιγότερες δικαιολογίες για περιθώρια σφαλμάτων όσο και ανθρώπινα κι αν είναι αυτά. Με δεδομένο πάντως σήμερα τη προσπάθεια που γίνεται για μια ενιαία πανευρωπαϊκή πολιτική και σε αυτό το τομέα, θα πρέπει να γίνει γενικά παραδεκτό ότι η Ελλάδα έχει μια ιδιομορφία στο μεταναστευτικό ζήτημα λόγω της γεωγραφικής της γειτνίασης με κράτη εκτός ενιαίου Ευρωπαϊκού χώρου ενώ παράλληλα δεν είχε μέχρι την είσοδο της Βουλγαρίας το 2007 κοινά χερσαία σύνορα με κανένα άλλο κράτος της Ευρωπαϊκής Ενωσης πράγμα που περιπλέκει την αντιμετώπιση του προβλήματος. Τα ελληνικά σύνορα αποτελούν πια εκ των πραγμάτων και ευρωπαϊκά σύνορα. Η Ευρώπη σήμερα αποτελεί αναμφισβήτητα το “εldorado”, το όνειρο και την ιδανική πολιτεία για τους  μετανάστες που εισέρχονται και τελικά κάτι ανάλογο με αυτό που αναζητούσαν οι Ελληνες και άλλοι Ευρωπαίοι μετανάστες στην Αμερική πριν από ένα αιώνα περίπου.  Δεν είναι επίσης λύση να βλέπουμε τους μετανάστες ως μια φτηνή και άμεση λύση αύξησης παραγωγικότητας διότι αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει μοιραία την οικονομία σε σταχανοβισμό. Αλλωστε, όσο οι κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες στο παγκόσμιο περιβάλλον επιδεινώνονται,  και αυτό γίνεται ολοένα πιο εμφανές μετά τις τελευταίες δυσάρεστες εξελίξεις και την παγκόσμια χρηματο-οικονομική κρίση, τόσο τα ανθώπινα κύματα μεταναστών θα εντείνονται. Είναι τελικά αδιαμφισβήτητο ότι το πρόβλημα αυτό αφορά συνολικά όλα τα κράτη και τις ευημερούσες κοινωνίες και ως εκ τούτου θα πρέπει να αντιμετωπιστεί συνολικά με ενιαία στάση και πολιτική.