Ιπποκράτης Δασκαλάκης*: Η σταδιακή επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων
Η εβδομάδα που πέρασε εστίασε την προσοχή της κοινής γνώμης και των ΜΜΕ σε «αριθμούς». Ενώ δεν είχαμε προλάβει να συνέλθουμε από την έκπληξη (ευχάριστη ή δυσάρεστη για άλλους) της εξασφάλισης 80 θετικών ψήφων από το Ζάεφ, υπέρ της τροποποίησης του Συντάγματος της ΠΓΔΜ και πληροφορηθήκαμε τη σχεδιαζόμενη δρομολόγηση ενεργειών σταδιακής επέκτασης της ελληνικής αιγιαλίτιδος ζώνης από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια.
Η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων (αιγιαλίτιδος ζώνης) από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια απορρέει από το υφιστάμενο διεθνές συμβατικό και εθιμικό δίκαιο. Οι τουρκικές θέσεις, κατά της ελληνικής επέκτασης, είναι αδύναμες. Προφανώς η Άγκυρα αναγνωρίζουσα αυτό το γεγονός, έχει προσφύγει εδώ και χρόνια (1994) στην απειλή ότι οποιαδήποτε επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στο Αιγαίο θα αποτελέσει «casusbelli».
Σημειώνεται ότι η Τουρκία έχει επιλέξει την ακραία αυτή μορφή αντίδρασης (απειλής) έναντι του ζητήματος της επεκτάσεως των χωρικών υδάτων όχι μόνο ένεκα του σχετικού αδύναμου των επιχειρημάτων της αλλά κυρίως του γεγονότος ότι η επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδος ζώνης θα συμπαρασύρει υπέρ της Ελλάδος και σωρεία άλλων χρονιζόντων προβλημάτων (εύρος εναερίου χώρου, υφαλοκρηπίδα στο Αιγαίο, όρια FIR, όρια Ζώνης Έρευνας και Διάσωσης στο Αιγαίο).
Βεβαίως και η Άγκυρα, μη αναγνωρίζουσα τυχόν επέκταση, εξυπακούεται ότι θα συνεχίσει να δημιουργεί προσκόμματα και στα υπόλοιπα ζητήματα αλλά πλέον τα νομικά της επιχειρήματα θα είναι ασθενικά έως ανύπαρκτα. Ως εκ τούτου η επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων θα πρέπει να αποτελεί έναν από τους μέγιστους εθνικούς στόχους καθώς προωθεί αναμφίβολα τα εθνικά μας συμφέροντα αλλά αναντίρρητα δημιουργεί και ρίσκο (όπως κάθε ενέργεια με θετικό πρόσημο). Ενώ η επέκταση των χωρικών υδάτων αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα και σημαντική πολιτική απόφαση υπάρχουν και τεχνικά ζητήματα (αντιμετώπιση κόλπων και μέθοδοι υπολογισμού των γραμμών βάσεως) που ειδικά σε περιορισμένους χώρους με πληθώρα νήσων, παράγουν όχι ευκαταφρόνητα αποτελέσματα ακόμη και με τη χρήση χωρικών υδάτων 6 ναυτικών μιλίων.
Η αναγγελθείσα σταδιακή, εκ δυσμών, έναρξη της επέκτασης της αιγιαλίτιδος ζώνης μας στα 12 ναυτικά μίλια κρίνεται θετικά με υπαρκτό και δικαιολογημένο και τον αντίλογο.Ο αντίλογος, κατά της σταδιακής επέκτασης, εστιάζεται στην ενδεχόμενη επιβεβαίωση (λόγω της μη συμπεριλήψεως της περιοχής του Αιγαίου) των τουρκικών ισχυρισμών περί «ιδιαιτερότητας των συνθηκών του Αιγαίου Πελάγους». Η σταδιακή όμως επέκταση, με ταυτόχρονη δήλωση των προθέσεων της εν καιρώ ολοκλήρωσης της, εκτιμώ ότι εξασφαλίζει περισσότερα πλεονεκτήματα (και διαπραγματευτικά οφέλη προς πολλαπλές κατευθύνσεις) έναντι της μέχρι σήμερα αδράνειας (συνοδευόμενης με δηλώσεις μελλοντικής εξάσκησης του δικαιώματος) που προέρχεται από τα φοβικά μας σύνδρομα. Ενδεχομένως, η συμπερίληψη στη σχεδιαζόμενη επέκταση και περιορισμένων ηπειρωτικών και νησιωτικών εδαφών που βρέχονται από το Αιγαίο Πέλαγος (ίσως και μακράν των μικρασιατικών ακτών) θα ήταν θετική για τις εθνικές θέσεις φέρουσα σε δύσκολη θέση την Άγκυρα και «ροκανίζουσα» το αξιόπιστο (της μάλλον προβληματικής) απειλής του «casusbelli».
Δικαιολογημένη και η ανησυχία της χρονικής συγκυρίας (οικονομική κρίση, ένταση στην Ανατολική Μεσόγειο) της ανακοίνωσης της ελληνικής πρόθεσης. Όμως οι οικονομικές δυσκολίες και δημοσιονομικοί περιορισμοί (ανεξαρτήτως ονομασίας) θα παραμείνουν στη ζωή μας για τις επόμενες δεκαετίες και ως εκ τούτου θα πρέπει να σταματήσουν να θεωρούνται λόγος απεμπόλησης κυριαρχικών δικαιωμάτων. Είναι υποχρέωση της πολιτείας αλλά και όλων ημών, να βρούμε την χρυσή τομή της επίτευξης των εθνικών στόχων μας μέσα στο υπάρχον δυσμενές οικονομικό περιβάλλον.
Αναφορικά με το δεύτερο επιχείρημα, της παράλληλης έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο, η ταυτόχρονη σταδιακή επέκταση των χωρικών μας υδάτων μάλλον αποτελεί μια κατάλληλη κίνηση χαμηλού ρίσκου που δρομολογεί μια δυναμική (ανάλογη της κυπριακής προσπάθειας εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων προ ετών). Σε κάθε περίπτωση, στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου θα πρέπει να αποφύγουμε να ανεβάσουμε την ένταση, αφενός λόγω της σχετικά πλεονεκτικής θέσης μας -την παρούσα στιγμή- στις διεθνείς ισορροπίες και συμφέροντα αλλά αφετέρου λόγω και των αντικειμενικών δυσκολιών στο συγκεκριμένο θέατρο επιχειρήσεων. Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί, ότι η τεταμένη κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο, δημιουργεί ευκαιρίες αντιπερισπασμού σε άλλα σημεία και θέματα, αρκεί βέβαια να έχουμε ορθά ζυγίσει συνέπειες-κινδύνους-συμμάχους και ενδεχόμενα σενάρια.
Η έναρξη και κυρίως η ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας επέκτασης, σε όλα τα μήκη και πλάτη, των ελληνικών ηπειρωτικών και νησιωτικών ακτογραμμών πρέπει να αποτελεί πάγιο εθνικό στόχο και να συνοδεύεται από την ανάλογη προετοιμασία καθώς πρέπει να αναμένεται η έντονη αντίδραση της Άγκυρας που δύσκολα όμως θα καταφύγει στην υλοποίηση της απειλής της. Φυσικά και θα αντιδράσει αμφισβητώντας στην πράξη, ίσως και προκλητικά, τις δικές μας ενέργειες. Σίγουρα επί σειρά ετών, μετά την επέκταση, θα αντιμετωπίζουμε σωρεία προκλήσεων κρίσεων εξ αφορμής κατασκευασμένων και τυχαίων περιστατικών. Αυτή όμως η κατάσταση δεν επικρατεί και σήμερα χωρίς όμως να έχουμε διεκδικήσει τα δικαιώματα μας που καταφανώς απορρέουν από το διεθνές δίκαιο. Επιπρόσθετα η ελληνική πολιτεία πρέπει από τώρα να διαθέτει σε ετοιμότητα προεδρικό διάταγμα άμεσης επέκτασης των χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια για όλη την επικράτεια. Τα παράθυρα ευκαιρίας στη διεθνή πολιτική συχνά διαρκούν ακόμη και ώρες!
Η επέκταση των χωρικών υδάτων προσφέρει στη χώρα μας την ευκαιρία (που φυσικά και συνοδεύεται με ανάλογο ρίσκο) της υπέρβασης σωρείας ελληνοτουρκικών προβλημάτων υπέρ αυτής. Σε κάθε περίπτωση το θέμα είναι εθνικά ευαίσθητο και με πολλαπλούς παραμέτρους. Για αυτό το λόγο θα πρέπει να υπάρξει μεθοδική προετοιμασία και σχεδιασμός. Θα πρέπει να εξεταστούν σε βάθος προϋπάρχουσες αποφάσεις διεθνών οργάνων επί θεμάτων χωρικών υδάτων, νομολογία και διεθνής πρακτική σε περιπτώσεις σταδιακής επέκτασης, να διεξαχθούν διπλωματικές επαφές και να υπάρξει εξασφάλιση διεθνούς υποστήριξης σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έκταση (η χρήση ανταλλαγμάτων να θεωρείται βεβαία), να επιλεγούν οι κατάλληλοι χρόνοι υλοποίησης των ενεργειών και να ληφθούν σοβαρά υπόψη οι ενδεχόμενοι αντιπερισπασμοί Τουρκίας και άλλων δυνάμεων. Θεμέλιος λίθος, η ετοιμότητα έμπρακτης αντιμετώπισης κάθε είδους κρίσεως (χειρισμός κρίσεων δηλαδή) με ποικιλία επιλογών και μέσων (στρατιωτικών και μη) και κυρίως η ύπαρξη ξεκάθαρων κυβερνητικών επιλογών και εναλλακτικών δράσεων με εθνική συναίνεση και αποφασιστικότητα. Συγχρόνως, αναρωτιέμαι εάν η ελληνική κυβέρνηση, όταν αποδέχθηκε τις αμερικανικές παραινέσεις-συμβουλές για διευθέτηση του σκοπιανού ζητήματος με πλήθος ελληνικών υποχωρήσεων (καθώς και άλλες παραχωρήσεις προς την Ουάσιγκτον), κατόρθωσε να εξασφαλίσει την αμερικανική υποστήριξη για τη συνολική επέκταση των χωρικών υδάτων. Βέβαια ανάλογες διαβεβαιώσεις συνήθως δεν ανακοινώνονται δημοσίως αλλά οι συμφωνηθείσες ενέργειες υλοποιούνται την κατάλληλη χρονική στιγμή. Ας είμαστε αισιόδοξοι!
Πάντως, το βασικότερο σημείο είναι να αντιληφθούμε όλοι ότι το θέμα της αιγιαλίτιδος ζώνης (και γενικότερα των ελληνοτουρκικών σχέσεων) δεν προσφέρεται για κομματική εκμετάλλευση. Δυστυχώς θα πρέπει να επισημάνω ότι ο τρόπος και χρόνος της προβολής της πρόθεσης επέκτασης, δημιουργεί βάσιμες αμφιβολίες για το συνολικό χειρισμό του θέματος, για την ύπαρξη ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής και κυρίως συναίνεσης για την επίτευξη του κοινά αποδεκτού στόχου. Για άλλη μια φορά διακρίνω ερασιτεχνικούς χειρισμούς, προεκλογικές σκοπιμότητες, ενδοκυβερνητικές έριδες, έλλειψη διακομματικής συνεννόησης και ελλιπείς προετοιμασίες. Εύχομαι ολόψυχα να διαψευστώ.