Blog

Η ΡΩΣΙΚΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΕΙΣΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

https://www.foreignaffairs.gr/articles/73597/ippokratis-daskalakis/i-oykrania-kai-ta-ellino-toyrkika

Η ΟΥΚΡΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΛΛΗΝΟΤΟΥΡΚΙΚΑ

04 Μαρτίου 2022

Αναμφίβολα η ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία σηματοδοτεί ένα κομβικό σημείο στη μεταψυχροπολεμική ιστορία με συνέπειες που ξεδιπλώνονται σταδιακά σε όλο το φάσμα των διεθνών σχέσεων και στο σύνολο των κρατικών και μη δραστηριοτήτων. Σε όλον τον πλανήτη, οι χώρες προετοιμάζονται για την αντιμετώπιση των οικονομικών και ενεργειακών επιπτώσεων ενώ ειδικά τα συνορεύοντα με τη Ρωσία κράτη επαναξιολογούν και τα θέματα ασφαλείας.

Σε αυτό το κλίμα της γενικευμένης ανησυχίας και αστάθειας, η Ελλάδα είναι υποχρεωμένη να εστιάζεται συγχρόνως και στις πολλαπλές μακροχρόνιες εστίες τριβών και έντασης με την Τουρκία. Προφανώς αναλόγως των εξελίξεων στο ουκρανικό μέτωπο θα επηρεαστεί και η γενικότερη στρατηγική της Άγκυρας για την επίτευξη των σταθερών και αναθεωρητικών στόχων της που μεθοδικά τις τελευταίες δεκαετίες επεξεργάζεται και υλοποιεί σε βάρος του Ελληνισμού. Βέβαια, η έκβαση της σύγκρουσης στην Ουκρανία και η αντιπαράθεση Δύσης-Ρωσίας θα καθορίσουν και τους ευρύτερους τουρκικούς σχεδιασμούς και κινήσεις στο πλαίσιο των προσπαθειών ανάδειξης της σε πρωταγωνιστικό περιφερειακό δρώντα.

Ουδείς δύναται να προβλέψει τη διάρκεια και έκβαση της κρίσης καίτοι συχνά -όπως στις περισσότερες περιπτώσεις διεθνών κρίσεων- παρουσιάζονται τρία βασικά ενδεχόμενα σενάρια. Το πρώτο αναφέρεται στην πλήρη συντριβή της Ουκρανίας και την επικράτηση της Ρωσίας οικονομικά τραυματισμένης και διεθνώς απομονωμένης σε τροχιά ολικής αντιπαράθεσης με τη Δύση. Το δεύτερο και μάλλον πιθανότερο σενάριο προβλέπει μια προβληματική κατάπαυση των εχθροπραξιών με διατήρηση της ενισχυμένης ρωσικής παρουσίας στις ανατολικές (μάλλον και νότιες) επαρχίες της Ουκρανίας που «de facto» θα αποτελέσουν αυτόνομες «οντότητες» εξαρτώμενες απολύτως από τη Μόσχα. Ακόμη και στην περίπτωση αυτή η Μόσχα θα υποστεί σημαντικές οικονομικές κυρώσεις και για ικανό χρονικό διάστημα θα παραμένει ο «παρίας» της Ευρώπης. Το τρίτο και αισιόδοξο σενάριο κάνει λόγο για μια σημαντική αναδίπλωση της Ρωσίας από τις υπερβολικές διεκδικήσεις της και την επιστροφή στην εύθραυστη ισορροπία που προϋπήρχε της εισβολής με εφαρμογή των βασικών προβλέψεων των Πρωτοκόλλων του Μινσκ. Το σενάριο αυτό ενδεχομένως να συνοδευθεί και από μια κυβερνητική αλλαγή στη Μόσχα[1] χωρίς όμως αυτό να σημαίνει και την εξάλειψη του ρωσικού ενδιαφέροντος για την Ουκρανία και τις ανησυχίες της για την επέκταση της Δύσης προς τα σύνορα της. Ακόμη και σε αυτήν την περίπτωση οι σχέσεις Δύσης-Ρωσίας θα παραμείνουν τεταμένες αλλά με τάσεις σταδιακής αποκατάστασης.

Η Ρωσία διαχρονικά και ένεκα κυρίως της γεωγραφίας, αποτελεί για την Τουρκία έναν επίφοβο ανταγωνιστή αλλά και ευκαιριακό εταίρο με ακριβώς την ανάλογη αντιμετώπιση και από την άλλη πλευρά. Γενικότερα παρατηρείται ότι στις περιπτώσεις έντασης μεταξύ Ρωσίας και Δύσης η γεωστρατηγική αξία της Άγκυρας αυξάνεται όπως αυξάνονται και οι προσπάθειες προσεταιρισμού της εκατέρωθεν. Ιστορικά η πλάστιγγα γέρνει προς τη δυτική πλευρά καθώς η υπερβολική ενίσχυση της γειτονικής Ρωσίας προκαλεί βάσιμους φόβους στην Τουρκία που προσπαθεί με την προσέγγιση των ναυτικών δυνάμεων (δυτικών) να επιτύχει την αναγκαία εξισορρόπηση.

Βέβαια το παρελθόν δεν καθορίζει πάντοτε τις μελλοντικές εξελίξεις ειδικότερα στις περιπτώσεις που αμφότεροι οι εμπλεκόμενοι θεωρούν ότι ήρθε το πλήρωμα του χρόνου για την  επίτευξη των βασικών αντικειμενικών στόχων τους. Να λάβουμε υπόψη ότι και οι δύο χώρες κυβερνώνται από προσωποπαγή συγκεντρωτικά καθεστώτα που στηρίζονται σε εθνικιστικές πολιτικές έχοντας δημιουργήσει ισχυρότατα στηρίγματα στις δομές του κράτους και ελεγχόμενες οικονομικές elite. Για Putin  και Erdogan, η διατήρηση στην εξουσία αποτελεί πρωταρχικό στόχο τους ενώ αρέσκονται να παρουσιάζονται στα όμματα των λαών τους ως η μοναδική εγγύηση προς την ευημερία και εξασφάλιση των εθνικών στόχων.

Η ευόδωση λοιπόν του πρώτου σεναρίου, ρωσική νίκη, θα αναβάθμιζε τη σημασία της Άγκυρας για τους δυτικούς συμμάχους που θα προσπαθούσαν να προσεταιριστούν[2], για μια ακόμη φορά, την Τουρκία, πλειοδοτώντας σε προσφορές προφανώς (και) σε βάρος του Ελληνισμού. Εκτιμάται ότι ο «επιτήδειος ουδέτερος» θα διαπραγματεύονταν την μεγιστοποίηση των προσφορών επιδιώκοντας φυσικά την καθυστέρηση της υλοποίησης των αναλαμβανομένων υποχρεώσεων.  Η εξέλιξη αυτή θα προσέφερε στον Πρόεδρο Erdogan τη δυνατότητα  επαναπροσέγγισης του δυτικού στρατοπέδου, άνευ εσωτερικού κόστους και επώδυνων υποχωρήσεων. Επιπλέον η αναπόφευκτη πολλαπλή εξουθένωση της Ρωσίας -ένεκα της σύγκρουσης και των κυρώσεων- θα έδινε στην Τουρκία πλεονεκτήματα για τη διεκδίκηση ελέγχου σε περιοχές ενδιαφέροντος της Μόσχας (Καύκασος, Κεντρική Ασία, Συρία, Λιβύη) και μάλιστα με την ευλογία της Δύσης. Βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε τη σημαντική ενεργειακή εξάρτηση της Τουρκίας από τη Ρωσία (πλέον των υδρογονανθράκων σε εξέλιξη είναι και το πρόγραμμα κατασκευής πυρηνικών αντιδραστήρων) αλλά και τη διμερή αμοιβαία επωφελή συνεργασία σε πολλούς άλλους τομείς. Φαίνεται δύσκολο, σε περίπτωση επαναπροσέγγισης της Άγκυρας με τη Δύση,  η πρώτη να μπορέσει να αποφύγει τη σημαντική εφαρμογή των δυτικών κυρώσεων που θα οδηγήσει στη διακοπή αρκετών επωφελών συνεργασιών με τη Μόσχα. Η καιροσκοπική πολιτική έχει πάντα κάποια όρια ειδικά όταν εφαρμόζεται από κάποιον που έχει δώσει πολλαπλές ενδείξεις!

Το δεύτερο σενάριο, αυτό της σταδιακής διακοπής των εχθροπραξιών και  συνέχισης της ρωσικής «κατοχής» εδαφών της Ανατολικής Ουκρανίας, καίτοι θα περιόριζε τις συγκρούσεις, θα δημιουργούσε μακροχρόνιες συνθήκες έντασης και τριβών κατά μήκος της γραμμής αντιπαράθεσης. Εκτιμάται ότι η Άγκυρα θα προσπαθούσε να τηρήσει μια κατάσταση εξισορρόπησης μεταξύ Δύσης και Μόσχας, ίσως και προσφοράς «καλών υπηρεσιών» μεταξύ των αντιμαχομένων ενώ παράλληλα θα συνέχιζε αμείωτες τις προκλητικές ενέργειες της κατά του Ελληνισμού. Η εξέλιξη αυτή θα της έδινε τη δυνατότητα της συνέχισης της παρούσας επαμφοτερίζουσας πολιτικής με μεσοπρόθεσμη συνέπεια την ακόμη μεγαλύτερη διολίσθηση της μακράν από τη Δύση. Αμφότερα τα προαναφερθέντα σενάρια μάλλον ενισχύουν -έστω και οριακά- τις πιθανότητες εκλογικής επικράτησης του Erdogan. Επιπρόσθετα οι βαρύτατες κυρώσεις προς τη Ρωσία θα οδηγήσουν στην επανεξέταση και ίσως επανεκκίνηση προγραμμάτων ενεργειακής απεξάρτησης της Ευρώπης από τη ρωσική ενέργεια. Το κατά πόσο, στην υποθετική αυτή περίπτωση, θα επιδιωχθεί και θα επιτευχθεί η ένταξη της Τουρκίας στα ενεργειακά αυτά προγράμματα της Ανατολικής Μεσογείου είναι θέμα προς συζήτηση εξαρτώμενο από πολλές μεταβλητές αλλά σίγουρα ελλοχεύει ο κίνδυνος αφόρητων εξωτερικών πιέσεων προς Ελλάδα και Κύπρο. Αυτές οι πιέσεις θα γίνουν μάλλον εντονότερες σε περίπτωση επικράτησης της αντιπολίτευσης στις ερχόμενες προεδρικές εκλογές της γείτονος.

Το τρίτο σενάριο, αυτό της αποτυχίας της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, ίσως να αποτελεί τη βέλτιστη λύση για την Ελλάδα. Μια αποδυναμωμένη Ρωσία θα περιορίσει την αναγκαιότητα σύμπραξης της Δύσης με την Τουρκία, ενώ ενδεχομένως  θα γίνει αντιληπτή-σε κάποιο βαθμό- η επικινδυνότητα έστω και ευκαιριακής συνεργασίας και στήριξης σε προσωποπαγή και αυταρχικά καθεστώτα που εμφανίζουν αναθεωρητικές τάσεις (βλέπε Ρωσία και Τουρκία). Η θετική αυτή εξέλιξη θα ολοκληρώνονταν αν ο Erdogan επικρατούσε σε συνθήκες νοθείας στις επικείμενες προεδρικές εκλογές. Παρά ταύτα και στο σενάριο αυτό, σοβαρός παραμένει ο κίνδυνος της ανάληψης μιας στρατιωτικής τουρκικής ενέργειας εναντίον της Ελλάδος  ως αντίδρασης και τρόπου διαφυγής στις πολλαπλές προκλήσεις που θα κληθεί να αντιμετωπίσει ο Erdogan.

Οι παραπάνω βασικές εκτιμήσεις θα πρέπει να συνεξεταστούν μαζί με πληθώρα και άλλων παραγόντων και κυρίως με τις επιπτώσεις μιας πρωτόγνωρης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης[3] που θα πυροδοτήσει η έντονη και παρατεταμένη αντιπαράθεση Δύσης και Μόσχας. Ζωτικής σημασίας και οι επιλογές των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα κληθούν, πέραν της αναμφισβήτητης αύξησης των αμυντικών δαπανών τους, να επιλέξουν την ενδυνάμωση του επικαλούμενου ευρωπαϊκού πυλώνα ή την άβουλη αναζήτηση προστασίας υπό την αμερικανική ομπρέλα. Παραδόξως εκτιμάται ότι η πρώτη επιλογή θα τύχει της υποστήριξης της Ουάσιγκτον καθώς αυτή επείγεται να ξαναστρέψει την προσοχή της στον Ειρηνικό και στην αντιμετώπιση της αναδυόμενης κινέζικης υπερδύναμης.

Όπως απέδειξαν τα πρόσφατα γεγονότα, οποιοδήποτε λογικοφανές σημερινό σενάριο μπορεί να έχει πλήρως ανατραπεί αύριο. Η ευρείας έκτασης ρωσική στρατιωτική εισβολή δεν αποτελούσε προ διμήνου το επικρατέστερο σενάριο ενώ η επιστροφή του πολέμου στην ευρωπαϊκή ήπειρο μάλλον έμοιαζε με σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Συνεπώς οι προετοιμασίες μας δεν πρέπει να βασίζονται στο πιθανότερο σενάριο αλλά στο δυσμενέστερο, με ότι αυτό συνεπάγεται. Ειδικά στη χώρα μας, οι τρέφοντες ουτοπίες για την ειρηνική επίλυση των διαφορών μας με την Άγκυρα και τον αποκλεισμό της πιθανότητας στρατιωτικής σύγκρουσης καλό θα ήταν να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους. Επιπλέον και για προβληματισμό μας, για την απόφαση της  ρωσικής στρατιωτικής εισβολής στην Ουκρανία, την παρούσα χρονική στιγμή, πλέον των πολλών παραγόντων που σίγουρα εξετάστηκαν (με πιθανότητα ασφαλώς και εσφαλμένων εκτιμήσεων), ήταν και αυτός της εν εξελίξει σταδιακής ενδυνάμωσης των αμυντικών δυνατοτήτων του Κιέβου.    

ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ- Αντιστράτηγος (εα)

• Διδάκτορας Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
• Διευθυντής Μελετών του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛΙΣΜΕ)
• Διαλέκτης στη Σχολή Εθνικής Αμύνης (ΣΕΘΑ)
• Συνεργάτης του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων (ΙΔΙΣ)  και του Ινστιτούτου Διεθνών Υποθέσεων (fainst.eu)
• Τηλ: +30-6983457318
• E-mail: rafaelmarippo@yahoo.gr