Blog

Τελευταία φορά που την προσοχή μας τράβηξε η πολύπαθη Ουκρανία ήταν ο Αύγουστος του 2016 οπότε και εκδηλώθηκε μια χαμηλής έντασης σύντομη αναζωπύρωση των συγκρούσεων. Αντίστοιχη αναταραχή προκλήθηκε και στην Κριμαία ενώ Ρωσία και Ουκρανία επέρριψαν, κατά τη συνήθη τακτική τους, την υπαιτιότητα στην άλλη πλευρά. Μόσχα και Κίεβο προχώρησαν σε κινητοποίηση των δυνάμεων των στις διαχωριστικές γραμμές σε Κριμαία και Ανατολική Ουκρανία. Ο φόρος αίματος  κυμάνθηκε μεταξύ 5 με 7 ψυχών και η ζωή σύντομα επέστρεψε στην κανονικότητα της. Συγχρόνως οι παρατηρητές του Οργανισμού για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE) συνέχισαν να καταγράφουν τις συνηθισμένες μικροπαραβιάσεις των πρωτοκόλλων Μινσκ Ι και ΙΙ και να σημειώνουν τη ουσιαστική απουσία οποιαδήποτε προόδου στην εφαρμογή των συμφωνηθέντων.
Τα ανησυχητικά νέα στην πλευρά του Κιέβου άρχισαν να  πυκνώνουν με την εκλογή του Trump στην αμερικανική προεδρία. Οι αλλεπάλληλες δηλώσεις του Trump, για ανάγκη επαναπροσέγγισης με τη Μόσχα, δικαιολογημένα έχουν θορυβήσει τους Ουκρανούς (και όχι μόνο) που ανησυχούν μήπως καταστούν τα εξιλαστήρια θύματα της επανεκκίνησης  των σχέσεων των δύο μεγάλων δυνάμεων. Και ενώ μόλις είχαν συμπληρωθεί δέκα ημέρες από την ανάληψη των καθηκόντων του νέου προέδρου, σφοδρές συγκρούσεις ξέσπασαν, σε ορισμένα σημεία της 450 χιλιομέτρων διαχωριστικής γραμμής, μεταξύ αυτονομιστών ανταρτών και ουκρανικών στρατευμάτων. Οι συγκρούσεις χαρακτηρίστηκαν από τους διεθνείς παρατηρητές ως οι σφοδρότερες από τον Φεβρουάριο του 2015 και κόστισαν τη ζωή σε 25 περίπου ανθρώπους και από τις δύο πλευρές, ενόπλους αλλά και αμάχους. Κατεγράφησαν μάλιστα και έντονες προσβολές πυροβολικού και ρουκετών όχι μόνο στρατιωτικών θέσεων αλλά εναντίον κατοικημένων τόπων και υποδομών. Παράλληλα, αμφότερες οι δυνάμεις προώθησαν κατά παράβαση των συνθηκών, βαρύ οπλισμό στην αποστρατικοποιημένη ζώνη. ΟΙ εχθροπραξίες με την πάροδο των ημερών αποκλιμακώθηκαν χωρίς μέχρι σήμερα να έχει επέλθει πλήρης επιστροφή στη σχετική ηρεμία των τελευταίων μηνών.
Για άλλη μια φορά, όλες οι πλευρές, Μόσχα, Κίεβο και αυτονομιστές, αρνούνται οποιαδήποτε ευθύνη και κατηγορούν τους αντιπάλους τους για την αναζωπύρωση των εχθροπραξιών. Μέχρι σήμερα ο OSCE δεν έχει αποδώσει σαφή πρωταρχική ευθύνη σε καμία από τις  αντιμαχόμενες πλευρές έχοντας όμως καταγράψει σημαντικές παραβιάσεις της εκεχειρίας σε αμφότερους.
Η πλευρά των ανταρτών και της Μόσχας κατηγορεί την κυβέρνηση του Κιέβου ότι εντείνει τις πολεμικές προετοιμασίες αποσκοπώντας σε μια τυχοδιωκτική ενέργεια ανακατάληψης των χαμένων εδαφών. Υπάρχουν πράγματι στοιχεία που αποδεικνύουν μια ενίσχυση των ουκρανικών δυνάμεων στην Ανατολική Ουκρανία. Αντίστοιχες όμως και οι κατηγορίες των Ουκρανών που αποδίδουν την κλιμάκωση σε αποσταθεροποιητικές ενέργειες της Μόσχας. Την παρούσα χρονική στιγμή, η Μόσχα, ευρισκόμενη σε αναμονή της εκδήλωσης των προθέσεων του νέου Προέδρου, εκτιμάται ότι δεν επιθυμεί την, άμεση ή έμμεση, ανάληψη μιας προκλητικής και αποσταθεροποιητικής ενέργειας. Αντικειμενικοί στόχοι της Μόσχας είναι η κατοχύρωση των κερδών στην Κριμαία, η «φινλανδοποίηση» της Ουκρανίας και η άρση των κυρώσεων. Κατά συνέπεια η διακινδύνευση μιας ενδεχόμενης επαναπροσέγγισης ΗΠΑ-Ρωσίας δεν φαίνεται να εξυπηρετεί τα σχέδια της Μόσχας. Η συντηρούμενη όμως πίεση, κάθε είδους, έναντι της αντιπάλου Ουκρανίας είναι πάγια στρατηγική που ενέχει βέβαια τον κίνδυνο μιας, μικρότερης ή μεγαλύτερης, κλιμάκωσης.
Αξιοπρόσεκτη είναι και η αντίδραση της αμερικανικής πλευράς στα πρόσφατα γεγονότα. Ο εκπρόσωπος τύπου του Υπουργείου Εξωτερικών εξέφρασε την ανησυχία του  για την αναζωπύρωση των συγκρούσεων καλώντας για άμεση διακοπή των εχθροπραξιών και χωρίς να επιρρίψει ευθύνες σε οποιαδήποτε πλευρά. Διαφορετική η στάση των αμερικανών διπλωματών καριέρας στον OSCE που επέρριψαν ευθύνες στη Ρωσία και στους αυτονομιστές. Να σημειώσουμε ότι η νεοοτοποθετηθείσα Πρέσβης των ΗΠΑ στα Ηνωμένα Έθνη, Nikki Haley, στην πρώτη τοποθέτηση υπεραμύνθηκε της εδαφικής ακεραιότητας της Ουκρανίας, αναφερόμενη στην Κριμαία ως αναπόσπαστο κομμάτι της τελευταίας και δηλώνοντας ότι οι κυρώσεις θα παραμείνουν σε ισχύ μέχρι οι Ρώσοι να επιστρέψουν την χερσόνησο στο Κίεβο.
Η εκπομπή διφορούμενων μηνυμάτων είναι αναπόσπαστο μέρος της διπλωματίας, σίγουρα επιτείνει τις ανησυχίες, ιδίως του ασθενέστερου μέρους και ενίοτε προκαλεί αυθαίρετες εκτιμήσεις και λανθασμένες ενέργειες. Εκτιμάται ότι η  Μόσχα προσβλέπει σε μια βελτίωση των αμερικανορωσικών σχέσεων που θα ανακούφιζε την οικονομία της από τις δυτικές κυρώσεις και θα απέφερε και ανάλογα πολιτικά και διπλωματικά κέρδη. Με αυτές τις σκέψεις δεν εκτιμάται ως συνετή η ανάληψη επιθετικών ενεργειών εκ μέρους των Ρώσων την παρούσα στιγμή.
Στην πλευρά του Κιέβου, αναγνωρίζεται όχι μόνο η στρατιωτική συντριπτική κατωτερότητα έναντι της Ρωσίας αλλά παρατηρείται και μια νευρικότητα από την αποδυνάμωση του δυτικού αντιρωσικού μετώπου. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει πολλαπλά εσωτερικά προβλήματα και μάλλον είναι σε τροχιά αναζήτησης ταυτότητας με τις δύο πλέον πρωταγωνιστικές δυνάμεις  (η Μεγάλη Βρετανία είναι εκτός) να αδυνατούν να συσπειρώσουν τις υπόλοιπες χώρες και να συντονίσουν έναν κοινό βηματισμό. Ακόμη και η «σκληροπυρηνική» Πολωνία αντιμετωπίζει με διστακτικότητα την Ουκρανία καθώς ιστορικά «φαντάσματα» και μνήμες τριβών αναδύονται και δηλητηριάζουν τις μεταξύ τους σχέσεις. Κάτω από αυτές τις δύσκολες περιστάσεις, ενδεχομένως το Κίεβο να εισέρχεται στον πειρασμό να δοκιμάσει μια τεχνική όξυνση των σχέσεων με τη Ρωσία συσπειρώνοντας το εσωτερικό του μέτωπο και προσπαθώντας να επαναπροσελκύσει τους «συμμάχους» του.
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ουκρανία είναι μια βαθύτατη διχασμένη χώρα. Η αρχική τοποθέτηση του προέδρου Poroshenko για μια ειρηνική επίλυση των προβλημάτων, σταδιακά έχει διολισθήσει, με ευθύνη πολλών πολιτικών παραγόντων της χώρας, σε μια εθνικιστική έξαρση που απορρίπτει, με διάφορα προσχήματα, την εφαρμογή των προβλεπομένων από τα δύο πρωτόκολλα του Μινσκ (επιβληθέντα στο Κίεβο λόγω αδυναμίας). Σίγουρα, η κατάσταση ωθείται στα άκρα και από την προβοκατόρικη θέση των Ουκρανών αυτονομιστικών δυνάμεων αλλά και την αποφασιστικότητα της Ρωσίας για προσάρτηση της Κριμαίας. Εκρηκτικό πάντα το μείγμα, στις ταραγμένες περιοχές της Ανατολικής Ουκρανίας, με τοπικούς πολέμαρχους, μισθοφόρους και εγκληματικές ομάδες να προσπαθούν να διατηρήσουν τα προνόμια τους θέτοντας σε κίνδυνο την εύθραυστη εκεχειρία.
Για άλλη μια φορά, η Μόσχα φαίνεται να βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση. Απέδειξε ότι ξέρει να ενεργεί αποφασιστικά την κατάλληλη στιγμή, αναλαμβάνοντας και τα συνεπακόλουθα ρίσκα και συνέπειες των ενεργειών της. Συγχρόνως φαίνεται ότι ξέρει να περιμένει και να αφήνει το χρόνο να λειτουργεί προς όφελος της. Από την άλλη πλευρά, η Ουκρανία βλέπει μπροστά της να ανοίγει ο δρόμος ενός οδυνηρού συμβιβασμού για τον οποίον η διχασμένη κοινωνία της δεν είναι ακόμη έτοιμη. Δυστυχώς για το Κίεβο έχει να επιλέξει μεταξύ ενός επώδυνου συμβιβασμού και μιας συντριβής. Μια ακόμη κλασσική περίπτωση κατά την οποία ανεύθυνες ενέργειες και επιλογές, εσωτερικές και εξωτερικές, οδήγησαν μια χώρα σε τραγικά αδιέξοδα.