Δημήτρης Γ. Απόκης*: ΗΠΑ και Τουρκία: Η κόντρα και το μέλλον!
Πρελούδιο…
Ακόμη δεν λέει να καταλαγιάσει ο θόρυβος γύρω από την ένταση στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις, και όπως όλα δείχνουν η κόντρα Ουάσιγκτον – Ερντογάν, θα κρατήσει καιρό και το σήριαλ θα έχει πολλά επεισόδια. Εν μέσω αυτού του χαμού ήρθε και η θετική εξέλιξη της απελευθέρωσης των δύο Ελλήνων στρατιωτικών, από τον Ερντογάν, η οποία πυροδότησε σωρεία αναλύσεων και αγιογραφιών του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, Ντόναλντ Τράμπ. Ο κάθε πικραμένος έτρεξε να ευχαριστήσει τον Αμερικανό Πρόεδρο, για την απελευθέρωση των δυο και ένα κύμα αγάπης διαπέρασε το πανελλήνιο για τον μέχρι πρόσφατα, προσφιλή στόχο των απανταχού φίλων της παγκοσμιοποίησης και του παραδοσιακού δυτικού συστήματος. Πρόκειται για μια αστεία ιστορία η οποία δεν χρήζει σοβαρής ενασχόλησης.
Ε
κείνο που πραγματικά αξίζει μιας στεγνά ρεαλιστικής ανάλυσης είναι η κρίση στις σχέσεις Ουάσιγκτον – Ερντογάν, και τα συνεχιζόμενα προβλήματα της Τουρκίας σε διάφορα επίπεδα, κυρίως στον τομέα της οικονομίας. Όσο αφορά τους λεονταρισμούς του Ερντογάν, έχω αναφερθεί σε προηγούμενο περί τα κοκόρια κείμενο μου.
Αμερικανοτουρκικές σχέσεις…
Πραγματικά διανύουμε μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και ταραχώδη περίοδο στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Η συνεχιζόμενη κόντρα γύρω από την απελευθέρωση του Αμερικανού Πάστορα, Άντριου Μπράνσον, έχει εξελιχθεί σε μια σκληρή διεθνή κόντρα μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας. Εδώ θα ήθελα να καλέσω όλους αυτούς, στην Ελλάδα, που αρέσκονται σε περισπούδαστες αναλύσεις για την κόντρα αυτή, να ασχοληθούν λίγο με την υπόθεση Μπράνσον έτσι ώστε να δουν πως και γιατί βρέθηκε να κρατείται στην Τουρκία. Το μόνο που θα αναφέρω είναι ότι η μεγάλη βάση υποστήριξης του Ερντογάν στην Τουρκία, είναι οι ισλαμιστές, ενώ αντίστοιχα του Προέδρου Τράμπ, στις ΗΠΑ, είναι οι Χριστιανοί Συντηρητικοί Ευαγγελιστές, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και ο Αντιπρόεδρος, Μάϊκ Πένς. Αυτό έχει τη σημασία στην όλη κόντρα. Δεν θα επεκταθώ άλλο γιατί το θέμα αυτό είναι από μόνο του μια μονογραφία.
Η τουρκική λίρα, αντιμετωπίζει εδώ και χρόνια κρίση, κατά κύριο λόγο λόγω της πολιτικής πίεσης από τον Ερντογάν και τους υποστηρικτές του, προς την κεντρική τράπεζα της Τουρκίας, να κρατήσει πλασματικά χαμηλά τα επιτόκια. Την κρίση ήρθε να επιτείνει ένα κτύπημα από μια απρόσμενη μέχρι πριν λίγο διάστημα πηγή τις ΗΠΑ, όταν ο Πρόεδρος Τράμπ, ανακοίνωσε των διπλασιασμό των δασμών στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου από την Τουρκία, συνδέοντας την κίνηση αυτή με την κράτηση Μπράνσον.
Ενώ η οικονομική πίεση από τις ΗΠΑ, είναι κάτι συνηθισμένο στις διεθνείς σχέσεις, ως όπλο εναντίον στρατηγικών αντιπάλων, είναι η πρώτη φορά που το όπλο αυτό χρησιμοποιείται εναντίον ενός συμμάχου. Από την κίνηση αυτή προκύπτουν κάποια αποτελέσματα.
Επιπτώσεις της κόντρας…
Το πρώτο είναι, ότι στην παρούσα φάση η συμμαχία των ΗΠΑ με την Τουρκία, δεν υφίσταται. Και δεν μιλάμε για τη συμμαχία στο ΝΑΤΟ. Το ΝΑΤΟ έχει ήδη πεθάνει. Αναφέρομαι στις διμερείς διευθετήσεις μεταξύ Ουάσιγκτον και Άγκυρας. Οι δύο πλευρές έχουν μια μακρά στρατιωτική σχέση που πηγαίνει δεκαετίες πίσω στα 1950, με τις τουρκικές βάσεις να είναι κομβικές για τους στόχους της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, στην Ανατολική Μεσόγειο, το Ισραήλ, το Λίβανο, τη Συρία, το Ιράκ, το Ιράν, την πρώην Γιουγκοσλαβία, τη Μαύρη Θάλασσα, και τον Καύκασο. Η σχέση αυτή έχει οικοδομηθεί σε συγκεκριμένες βάσεις και δεδομένα. Η μακρά ιστορία της Τουρκίας, η ποικιλόμορφη και δυναμική οικονομία της, την καθιστά τη μόνη δύναμη που ακουμπά τη Μέση Ανατολή, και έχει τα χαρακτηριστικά να παρέχει βοήθεια στις ΗΠΑ, δημιουργώντας τα λιγότερα προβλήματα. Η θέση της στο χάρτη, μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, μεταξύ της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και της Μεσογείου, την καθιστά πύλη διέλευσης για κάθε εκτός περιοχής δύναμη που θέλει να παίξει σε αυτές τις τέσσερεις περιοχές.
Κατά τη διάρκεια του πρώτου πολέμου στον Περσικό Κόλπο, η βάση στο Ιντσιρλίκ, αποτέλεσε στρατηγικό σημείο για τις αμερικανικές επιχειρήσεις. Μόλις ο Ερντογάν ανήλθε στην εξουσία, το 2003, αρνήθηκε την παραχώρησή της, αναγκάζοντας την Ουάσιγκτον, να αναζητήσει μεγαλύτερες σε απόσταση και κόστος επιλογές. Μπορεί η Τουρκία να έχασε σε οικονομικές απολαβές, αλλά άρχισε να επιδεικνύει και να διαπραγματεύεται τη στρατηγική της σημασία. Χωρίς τη συμμαχία μεταξύ των δυο, η αμερικανική εξωτερική πολιτική σε αυτές τις τέσσερεις περιοχές, πρέπει να είναι αμφίβια η να στηρίζεται σε λιγότερο ικανούς, σταθερούς και αξιόπιστους συμμάχους.
Αμερικανική αποχώρηση…
Αυτό από μόνο του βροντοφωνάζει αμερικανική αποχώρηση από αυτές τις τέσσερεις περιοχές. Τουλάχιστον, όσο αφορά την αμερικανική παρουσία που έχουμε συνηθίσει μέχρι σήμερα. Αυτό θα γίνει αισθητό περισσότερο από οπουδήποτε αλλού στη Μέση Ανατολή. Μέσα στην επόμενη χρονιά επίκειται αποχώρηση των ΗΠΑ, από Συρία και Κουρδικές περιοχές στο Ιράκ. Πολύ σύντομα θα ακολουθήσει και η αποχώρηση από τη βάση στο Ιντσιρλίκ. Αισθητό θα γίνει σε Αφγανιστάν και πρώην Γιουγκοσλαβία.
Η κόντρα και η Ευρώπη…
Την ίδια στιγμή η χρήση της οικονομικής πίεσης ως όπλο εξωτερικής πολιτικής, οδηγεί σε πανικό κάποιες αγορές. Η Τουρκία το αισθάνεται αυτό τώρα, αλλά η Ευρώπη έπεται πολύ σύντομα. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι αμέσως με την ανακοίνωση των μέτρων εναντίον της Τουρκίας, υπήρξε πρόβλημα στις ευρωπαϊκές αγορές και το ευρώ. Όπως επίσης και δηλώσεις εναντίον της ενέργειας του Αμερικανού Προέδρου, και υπέρ της Τουρκίας, από συγκεκριμένες ευρωπαϊκές χώρες, που είναι τεράστια εκτεθειμένες στην τουρκική οικονομία. Για τους όψιμους αγιογράφους του Προέδρου Τράμπ, εδώ κολλάει και η ξαφνική απελευθέρωση από τον Ερντογάν των δυο Ελλήνων στρατιωτικών. Απλή ανάλυση διεθνών είναι και όχι πυρηνική φυσική.
Η σχέση της Ευρώπης με την Τουρκία, είναι τρικυμιώδης. Υπάρχουν μεγάλες πολιτισμικές διαφορές, θρησκευτικές διαφορές, όπως και διαφορές στον ρόλο που πρέπει να παίζει η κυβέρνηση και η θρησκεία στην κοινωνία. Η Ευρώπη έχει μετατραπεί σε μια σούπα της στρεβλής παγκοσμιοποίησης και συνεχίζει ακάθεκτη σε αυτόν τον ολισθηρό δρόμο. Η Τουρκία, το ίδιο στρεβλά, βαδίζει στην εντελώς αντίθετη κατεύθυνση. Οι δυο πλευρές έχουν πίσω τους μια ιστορία συγκρούσεων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, συνεχίζει το αστείο των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Τουρκία, ενώ είναι σαφές ότι θα πρέπει να παγώσει η κόλαση για να γίνει μέλος της ΕΕ, η Τουρκία.
Σε οικονομικό επίπεδο οι τουρκικές τράπεζες είναι τεράστια εκτεθειμένες, ιδιωτικά και δημόσια, και ο κατασκευαστικός τομέας της Τουρκίας σε όλα τα επίπεδα, είναι στενά συνδεδεμένος με τις ευρωπαϊκές αγορές.
Η στοχοποίηση της Τουρκίας από τις ΗΠΑ με δασμούς, είναι μόλις ένα βήμα από τη χρήση δευτερέυουσων κυρώσεων, για αποκλεισμό της πρόσβασης της Τουρκίας, στις παγκόσμιες οικονομικές αγορές. Ήδη η Ουάσιγκτον έχει προετοιμάσει τέτοιου είδους κυρώσεις για το Ιράν, είναι εξαιρετικά πιθανό ότι θα τις επιβάλλει σε κινεζικές επιχειρήσεις (αν και σύντομα μπορεί να υπάρξει συμφωνία Τράμπ με Σι). Παρά τις φανφάρες των Βρυξελλών, οι περισσότερες ευρωπαϊκές επιχειρήσεις που έκαναν δουλειές με το Ιράν, τις σταμάτησαν για να αποφύγουν τις αμερικανικές κυρώσεις, και βρίσκονται υπό το φόβο ότι κάτι παρόμοιο μπορεί να συμβεί με την Τουρκία. Πρόκειται για ένα βάσιμο φόβο, αφού μια επιβολή δευτερέυουσων αμερικανικών κυρώσεων στην Τουρκία, θα είναι καταστροφή για τους Ευρωπαίους, όχι μόνο για την πρόσβαση στην αγορά της Τουρκίας, αλλά και για την πρόσβαση στις διεθνείς αγορές. Με δεδομένο ότι οι δευτερεύουσες κυρώσεις σπάνε τη σύνδεση μεταξύ μιας οντότητας και το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, αποκλείουν αυτόματα και το διεθνές εμπόριο.
Η ΕΕ βασίζεται στην ασπίδα ασφάλειας και το διεθνές σύστημα εμπορίου που συντηρούν οι ΗΠΑ, εδώ και δεκαετίες. Με την ουσιαστική διάλυση του ΝΑΤΟ, η αμερικανική ασπίδα ασφάλειας παύει να υφίσταται. Με τα μέτρα Τράμπ, εναντίον της Τουρκίας, και τη χρήση, γενικά, δευτερέυουσων οικονομικών κυρώσεων, επίκειται κατάρρευση της παγκόσμιας πρόσβασης στις αγορές.
Το πλήγμα στο ευρώ μετά την ανακοίνωση των μέτρων εναντίον της Τουρκίας, από την Ουάσιγκτον, ήταν η πρώτη ένδειξη, του τρόμου των Ευρωπαίων για την ευάλωτη θέση στην οποία βρίσκονται. Αδυνατώντας να αντιμετωπίσουν με σοβαρότητα προβλήματα, όπως η οικονομική κρίση στην Ελλάδα, το Brexit, το μεταναστευτικό, οι εσωτερικές διαφωνίες χωρών όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία, και η άνοδος κομμάτων αντίθετων στη λογική Βερολίνου – Βρυξελλών, σε συνδυασμό με τη θανάσιμη, πλέον, απειλή για το σύστημα διατήρησης της ειρήνης, της ευημερίας και της ενότητας στην Ευρώπη, οδεύουν σε μια πορεία καταστροφής. Συνεχίζουν να ζουν στον κόσμο τους και αυτό χωρίς καν η Αμερική να έχει εξαπολύσει απευθείας πυρά εναντίον αυτού του συστήματος.
Η κόντρα και το διεθνές σύστημα…
Η κόντρα Ουάσιγκτον – Άγκυρας, μας δίνει μια πρώτη ιδέα για το τι θα συμβεί από την αποσύνθεση του μέχρι σήμερα διεθνούς συστήματος. Η Αμερική αποσύρεται, σταδιακά, από τη συντήρησή του εδώ και χρόνια. Ο Τράμπ εντατικοποιεί το ρυθμό αυτής της απομάκρυνσης. Ενισχύει με μεγάλη επιτυχία την αυτονομία της αμερικανικής οικονομίας, με αποτέλεσμα όταν έλθει η κατάρρευση η Αμερική να μην το καταλάβει καν. Δεν ισχύει το ίδιο για όλους τους άλλους. Αυτή είναι ρεαλιστικά η μεγάλη εικόνα. Υπάρχουν όμως και μικρότερα μέτωπα.
Υπάρχει σοβαρός κίνδυνος, λόγω αυτής της μεγάλης εικόνας να οδηγηθούμε σε μια παγκόσμια αποσταθεροποίηση. Μια πιθανότητα είναι μια συνολική αποχώρηση από τις ΗΠΑ. Μια άλλη όμως πιθανότητα είναι η στοχοποίηση χωρών, μια κάθε φορά. Ίσως η Τουρκία να είναι το πρώτο τεστ μιας τέτοιας στρατηγικής. Ίσως μέσα από αυτή την κόντρα βλέπουμε μια νέα παγκόσμια στρατηγική εξωτερικής πολιτικής από τις ΗΠΑ, όπου θα έχουμε διαχείριση οικονομικών, πολιτικών και στρατηγικών ζητημάτων σε περιφερειακό επίπεδο.
Η Τουρκία θα πονέσει πολύ… αλλά…
Η Τουρκία θα πονέσει πολύ. Η εξάρτησή της στο διεθνές εμπόριο είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτή της Αμερικής, με μεγαλύτερο άνοιγμα στην Ευρώπη. Ο πόνος θα είναι μεγάλος. Παρόλα αυτά τα δεδομένα δείχνουν στο βάθος ανάκαμψη. Έχει νέο, δυναμικό, και αρκετά μορφωμένο πληθυσμό. Δυνατές υποδομές. Μεγάλη εσωτερική ζήτηση, για να μειώσει την ανάγκη της σε εξαγωγές. Μικρές έως ανύπαρκτες πιθανότητες να δεχθεί εισβολή. Τις ισχυρότερες ένοπλες δυνάμεις στην ευρύτερη περιφέρεια. Στρατηγική γεωγραφικά θέση, για να ελέγχει το εμπόριο στην ευρύτερη περιφέρεια, μεταξύ της Μέσης Ανατολής, της Ευρώπης, της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, και της Μεσογείου. Αυτά που χρειάζεται να εισάγει είναι διαθέσιμα σε χώρες με τις οποίες γειτονεύει. Σε ένα σύστημα χωρίς παγκοσμιοποίηση η Τουρκία θα πονέσει, αλλά θα ανακάμψει σύντομα και με κυριαρχικό ρόλο στην γειτονιά της. Αυτό θα της δώσει τη δυνατότητα προοδευτικά, να διαμορφώσει τη γειτονιά της στα δικά της μέτρα, όταν θα επέλθει η αποσύνθεση του συστήματος.
Αμερική – Τουρκία και μέλλον…
Για όλους τους παραπάνω λόγους μια θετική σχέση μεταξύ της μελλοντικής Τουρκίας και των ΗΠΑ, είναι σχεδόν μονόδρομος και προς το συμφέρον και των δυο πλευρών. Έχουν τεράστιες διαφορές μεταξύ τους, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι μια εχθρική σχέση είναι προς το συμφέρον τους. Δεν σημαίνει απαραίτητα ότι σε αυτό που έρχεται Ουάσιγκτον και Άγκυρα, βαδίζουν σε αντίθετη κατεύθυνση. Στην πορεία η παρούσα σκληρή κόντρα, είναι κόντρα στο συμφέρον και των δυο. Μπορεί το σύστημα να καταρρέει και οι ΗΠΑ να αποχωρούν, αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα και πλήρη αποχώρηση. Οι διαφορές μεταξύ των δυο, εάν αναλυθούν προσεκτικά, είναι περιστασιακές και πυροδοτούμενες από την παρούσα εσωτερική πολιτική συγκυρία. Ας μην βιάζονται λοιπόν κάποιοι να βάλλουν ταφόπλακα σε αυτή τη σχέση. Όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοικτά ή όπως λένε στην Αμερική TBD (to be determined), μένει να καθοριστεί.
Δυστυχία σου Ελλάς…
Αυτή είναι μια καθαρά ψυχρή και ρεαλιστική ανάλυση διεθνών σχέσεων για την κόντρα ΗΠΑ – Τουρκίας και τις πιθανότητες για το μέλλον. Ταυτόχρονα είναι μια ανάλυση βάση ανησυχίας και έντονου προβληματισμού για όσους καταφέρνουν να αποκοπούν από τη μίζερη ελληνική πραγματικότητα. Πέρα λοιπόν από το love story και την ευγνωμοσύνη προς τον Αμερικανό Πρόεδρο, πέρα από το καθημερινό πολιτικό ξεκατίνιασμα, πέρα από τις φανφάρες και τις φιέστες, σκεφτόμαστε καθόλου το μέλλον; Προβληματιζόμαστε, αναλύουμε αυτά που έρχονται. Που θα βρεθεί η χώρα στο νέο σκηνικό;
Επιστρέφοντας σύντομα στο μπάχαλο των Αθηνών, καταθέτω τις παραπάνω σκέψεις ως βάση προβληματισμού και τροφή για μια σοβαρή συζήτηση και σε καμία περίπτωση δεν διεκδικώ το αλάθητο προβλέψεων και ανάλυσης.
*Ο Δημήτρης Απόκης, είναι Διεθνολόγος και Δημοσιογράφος, Απόφοιτος του The Paul H. Nitze, School of Advanced International Studies, The Johns Hopkins University, μέλος του The International Institute of Strategic Studies, και διετέλεσε επί σειρά ετών διαπιστευμένος ανταποκριτής στο Λευκό Οίκο, το Στέητ Ντιπάρτμεντ, και το Πεντάγωνο, στην Ουάσιγκτον.