Blog

1. Εισαγωγή
Ο ελληνικός έντυπος και ηλεκτρονικός τύπος δημοσιεύει αναλύσεις περί πιθανής ελληνοτουρκικής στρατιωτικής αντιπαράθεσης. Ορισμένες είναι τόσο απαισιόδοξες που θεωρούν βέβαιη μία ελληνική ήττα. Σκοπός του άρθρου είναι να προσεγγίσει τις τρέχουσες εξελίξεις υπό την οπτική των διεθνών σχέσεων, της στρατιωτικής ισχύος και της οικονομίας και να αναδείξει ότι μία τέτοια εξέλιξη κατά την τρέχουσα περίοδο είναι άκρως δύσκολη στην υλοποίησή της.

2. Το τρέχον διεθνές σύστημα
Το διεθνές σύστημα χαρακτηρίζεται από μεγάλη αστάθεια στον άξονα:
Αρκτικός κύκλος, Βόρειος Ειρηνικός, Βόρεια Νότια Κορέα, Σινική Θάλασσα, Ινδικός, Ινδία-Πακιστάν, Αφγανιστάν, Ιράν, Μέση Ανατολή, Καύκασος, Ουκρανία, Βαλτική, Βόρειος Ατλαντικός. Σε όλες αυτές τις περιοχές συγκρούονται τα συμφέροντα ΗΠΑ, Ρωσίας, Κίνας, Καναδά και άλλων τοπικών δυνάμεων. Είναι σαφές ότι τυχόν επιπρόσθετη ένταση σε ανατολική Μεσόγειο, Βαλκάνια και Βόρεια Αφρική αυξάνει την αστάθεια του διεθνούς συστήματος και δεν προκαλεί όφελος στις διεθνείς σχέσεις.

3. Η Τουρκική στρατηγική: Επιλογές και το ισοζύγιο πολιτικο-στρατιωτικής ισχύος
Μέσα σε αυτό το διεθνές σύστημα η Τουρκία δημοσίευσε το «Δόγμα της Γαλαζιας Πατρίδας» το οποίο είναι μετεξέλιξη της προηγούμενης θεωρίας των «γκρίζων ζωνών» στο Αιγαίο, αυξάνοντας κατακόρυφα την ένταση. Η θεωρία των γκρίζων ζωνών αφορούσε το νομικό καθεστώς 132 ακατοίκητων βραχονησίδων, όμως το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας αμφισβητεί την υφαλοκρηπίδα σε κατοικημένα ελληνικά νησιά, τέμνει το Αιγαίο στη μέση και η πρόσφατη «συμφωνία» Λιβύης-Τουρκίας υφαρπάζει κυριαρχία σε ελληνικά ύδατα νοτίως της Κρήτης. Η ρητορική και η διπλωματική δραστηριότητα της Τουρκίας αυξάνουν την ένταση αλλά σε επίπεδο πολιτικών και στρατιωτικών κινήσεων οι δυνατότητες της είναι περιορισμένες, αφού έχει τις ακόλουθες πέντε επιλογές:
1. Γεώτρηση νοτίως της Κρήτης. Το σενάριο αυτό είναι διπλωματικά επιθυμητό από την Τουρκία αλλά στη τρέχουσα περίοδο είναι στρατιωτικά ανέφικτο. Ειδικότερα τυχόν αποστολή γεωτρύπανου νοτίως της Κρήτης υπό την προστασία του τουρκικού ναυτικού θα γίνει χωρίς ουσιαστική αεροπορική κάλυψη. Η Τουρκία διαθέτει 7 αεροσκάφη εναέριου ανεφοδιασμού KC-135R. Το κόστος αυτών των αεροπλάνων είναι τεράστιο. Ειδικότερα με βάση στοιχεία της Αμερικανικής Αεροπορίας (USAAF) το 1996 η ώρα πτήσης ενός τέτοιου αεροπλάνου ήταν $8.400 και το 2002 το ωριαίο κόστος είχε αυξηθεί στα $11.000. Η εκτίμηση της αμερικανικής αεροπορίας για τη δεκαπενταετία 2002-2017 ήταν ότι το κόστος υποστήριξης των αεροπλάνων αυτών θα εκτοξευόταν από $2,2 δις σε $5,1 δις (σε τιμές του 2003), αύξηση της τάξης του 130% ή ετήσια αύξηση κόστους 6,2%. Υπό αυτούς τους οικονομικούς περιορισμούς η USAAF παρέδωσε 7 τέτοια αεροπλάνα στη Τουρκία και είναι άγνωστο αν όλα είναι επιχειρησιακά. Υποθέτοντας ότι όλα είναι επιχειρησιακά τότε αυτά μπορούν να εφοδιάσουν 7-14 ή 21 μαχητικά αεροπλάνα, της τουρκικής αεροπορίας, δηλαδή αριθμό αρκετά μικρό. Αντίθετα η Ελλάδα νοτίως της Κρήτης μπορεί να παρατάξει πλοία επιφανείας και υποβρύχια, και να έχει αεροπορική κάλυψη από την Κρήτη. Επίσης μπορούν να εκτοξευτούν και βλήματα εναντίον πλοίων από το έδαφος της Κρήτης. Έτσι η υλοποίησή του σεναρίου έχει μικρές πιθανότητες επιτυχίας. Αυτό το πλεονέκτημα μπορεί να αλλάξει αν η Τουρκία, στο μέλλον, αποκτήσει αεροπλανοφόρο με αεροπλάνα ή ελικόπτερα.
2. Επίθεση στο σύμπλεγμα της Μεγίστης. Το σενάριο αυτό είναι στρατιωτικά εφικτό, αλλά πολιτικά ανεπιθύμητο. Τυχόν εισβολή και κατοχή κατοικημένου ελληνικού νησιού θα πυροδοτήσει την ισχυρή αντίδραση της Ελλάδας αλλά και της διεθνούς κοινότητας. Σε μία τέτοια περίπτωση η διεθνής κοινότητα δεν θα παραμείνει απαθής. Η εισβολή και κατοχή κατοικημένης νήσου με Έλληνες πολίτες δεν αφήνει περιθώριο ελιγμών στην Άγκυρα. Ο επιτιθέμενος δεν θα κερδίσει διπλωματικά μετά από αυτή την εξέλιξη.
3. Το σενάριο για επίθεση στη δυτική Θράκη επίσης έχει λίγες πιθανότητες επιτυχίας τόσο λόγω της στρατιωτικής κατάστασης στην περιοχή, όσο και λόγω της Αλεξανδρούπολης η οποία πλέον παίζει κομβικό ρόλο στα αμερικανικά ενεργειακά και γεωπολιτικά συμφέροντα.
4. Το σενάριο κατάληψης ακατοίκητων βραχονησίδων (όχι μίας αλλά πολλών ταυτόχρονα) είναι πιθανό. Όμως σε στρατιωτικό επίπεδο τα δυνητικά αντίμετρα μπορούν να ακυρώσουν τα όποια οφέλη.
5. Το τελευταίο σενάριο αφορά γεώτρηση στην Κυπριακή ΑΟΖ. Η κίνηση αν και στρατιωτικά εφική έχει επίσης υψηλό κίνδυνο λόγω της πιθανής αντίδρασης άλλων χωρών.
6. Πέραν της γεωγραφικής τοποθεσίας υπάρχει και το ζήτημα του είδους των δυνάμεων που θα εμπλακούν και των επιχειρήσεων. Έτσι υπάρχει το σενάριο αεροναυμαχίας για ορισμένες ώρες, το σενάριο της σύγκρουσης επίλεκτων ειδικών δυνάμεων για κατάληψη ανακατάληψη βραχονησίδων και το σενάριο του ολοκληρωτικού πολέμου.
Είναι σαφές ότι οι δυνητικές τουρκικές επιλογές εμπεριέχουν υψηλό ρίσκο στην υλοποίησή τους και δεν είναι βέβαιη η θετική για την Τουρκία εξέλιξη. Στα ανωτέρω πρέπει να συνυπολογισθούν οι ακόλουθες παράμετροι:
-Η Τουρκία δεν έχει διπλωματική παρουσία σε τρεις σημαντικές χώρες της Μέσης Ανατολής (Αίγυπτος, Ισραήλ, Συρία) αλλά ακολουθεί περιφερειακή πολιτική ισχύος σε όλη την περιοχή. Η αντίφαση αυτή διπλωματικής απουσίας και στρατιωτικής παρουσίας έχει ήδη οδηγήσει τη Τουρκία σε προβλήματα. Ειδικότερα:

-Στη Συρία η Άγκυρα μεταξύ 2016-2019 προχώρησε σε τρεις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Η τουρκική στρατηγική στόχευε στη δημιουργία μίας ζώνης μήκους 440 χλμ και πλάτους 30-40 χλμ. υπό τον πλήρη έλεγχο της Άγκυρας και στην καταστροφή των κουρδικών δυνάμεων. Η Τουρκία ελέγχει έκταση μόλις 250 χλμ μήκος και 10 χλμ πλάτος και μάλιστα υπό κοινές ρωσο-τουρκικές δυνάμεις και όχι μονομερώς. Επίσης οι μαχητές του κουρδικού YPG δεν εξολοθρεύτηκαν αλλά έχουν παραταχθεί νοτιότερα προστατεύοντας πετρελαιοπηγές της Συρίας και αυξάνοντας έτσι τα έσοδά τους…Η Ρωσία από το 2017 προσπάθησε μάταια να φέρει σε επαφή τη Τουρκία και τη Συρία αλλά η μόνη υψηλόβαθμη συνάντηση μεταξύ των δύο πλευρών έλαβε χώρα μεταξύ του αρχηγού της ΜΙΤ Hakan Fidan και του στρατιωτικού συμβούλου του Άσαντ στρατηγού Ali Mamlouk στις 13-1-2020. To περιεχόμενο της συνάντησης, είναι δύσκολο να εξακριβωθεί, αλλά σίγουρα, η εξομάλυνση των σχέσεων των δύο πλευρών δεν είναι εύκολη, και θα πάρει χρόνο. Η Συρία υποστηρίζει ορθά ότι η Τουρκία παραβιάζει την εδαφική της ακεραιότητα και έχει απειλήσει για αντίποινα. Αν και ο συριακός στρατός δεν είναι ισχυρός οι διμερείς τριβές δεν πρέπει να υποτιμηθούν.
-Στο Ιράκ η ανάπτυξη 500 περίπου Τούρκων στρατιωτών από το Μάρτιο του 2015 στην πόλη Bashika κοντά στη Μοσούλη πυροδότησε σημαντική πολιτική κρίση μεταξύ των δύο χωρών ήδη από τον Ιανουάριο του 2017 η οποία διαρκεί μέχρι σήμερα.
-Στο Λίβανο η Τουρκία μετέχει στην ειρηνευτική δύναμη του ΟΗΕ με μικρό αριθμό στρατιωτών.
-Στην Ανατολική Μεσόγειο η κατασκευή του Αγωγού East-Med μεταξύ Ελλάδος-Κύπρου και Ισραήλ δεν είναι ένα αποφασισμένο ενεργειακό project των τριών χωρών. Έχει χαρακτηρισθεί ως συμφωνία εθνικής ασφάλειας από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ και τα νομοθετικά σώματα. Παράλληλα για ένα κράτος 8,5 εκ. όπως το Ισραήλ η ανακάλυψη και αξιοποίηση κοιτασμάτων φυσικού αερίου 30-60 τρις. κυβικών ποδών είναι μία οικονομική ευκαιρία που είναι αδύνατον να μην υλοποιηθεί. Λίγο πριν την άφιξη του Έλληνα Υπουργού Άμυνας στο Ισραήλ η εφημερίδα The Times of Israel δημοσίευσε άρθρο σύμφωνα με το οποίο οι Ισραηλινές Ένοπλες Δυνάμεις (IDF) χαρακτηρίζουν πλέον την Τουρκία αντίπαλο. Το δημοσίευμα δεν επιβεβαιώθηκε ούτε και διαψεύστηκε από το Υπουργείο Άμυνας της χώρας ή την κυβέρνηση. Έτσι το επίσημο Ισραήλ επιβεβαίωσε την παλαιά πρακτική που θέλει τις IDF να μην δημοσιεύουν ποτέ ούτε τον δυνητικό αντίπαλο, ούτε το χρόνο, ούτε τα μέσα που θα χρησιμοποιήσουν εναντίον του.
-Στη Λιβύη η κατάσταση είναι περίπλοκη. Η χώρα έχει διχοτομηθεί από τη μία πλευρά υπάρχει η επίσημη κυβέρνηση η οποία υποστηρίζεται από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, την Τουρκία και το Κατάρ και από την άλλη υπάρχει η κυβέρνηση του Τομπρούκ υπό τον στρατηγό Χαφτάρ ο οποίος υποστηρίζεται από το ρωσικό σώμα μισθοφόρων Wagner. Η αποστολή τουρκικών στρατευμάτων πυροδότησε όχι μόνο την αντίδραση του Χαλιφά Χαφτάρ και του λιβυκού κοινοβουλίου αλλά και την αντίδραση της Αιγύπτου. Το Κάιρο προχώρησε στην υλοποίηση της άσκησης Qadir 2020 στην οποία μετείχε σχεδόν το σύνολο των ενόπλων δυνάμεων με ανάπτυξη στα σύνορα προς Λιβύη, στη ανατολική Μεσόγειο και στην Ερυθρά Θάλασσα. Στη Μεσόγειο η Αίγυπτος ανέπτυξε φρεγάτες , κορβέτες, υποβρύχια, ελικοπτεροφόρο, αεροσκάφη F-16, και ελικόπτερα Apache, Chinook Kamov. Τέλος στις 8/1/2020 η Μουσουλμανική Διεθνής καταδίκασε την τουρκική εισβολή στην Λιβύη. Στη Διάσκεψη του Βερολίνου οι ΗΠΑ που εκπροσωπήθηκαν από τον Υπουργό Εξωτερικών ζήτησαν την απομάκρυνση όλων των ξένων στρατευμάτων από τη χώρα, ενώ είχε προηγηθεί η σύνοδος Ελλάδος-Κύπρου-Αιγύπτου-Γαλλίας η οποία είχε καταδικάσει τις τουρκικές ενέργειες και σχεδιασμούς. Ήδη πριν και κατά τη διάρκεια της Συνόδου του Βερολίνου αντίστοιχη θέση έχει εκφράσει το σύνολο σχεδόν των εσωτερικών φατριών της Λιβύης, ο Αραβικός Σύνδεσμος, η Σαουδική Αραβία και άλλες χώρες. Τέλος η γεωγραφία δημιουργεί πρόβλημα εφοδιασμού τυχόν τουρκικής δύναμης στη Λιβύη. Υπό αυτές τις συνθήκες η υλοποίηση της απόφασης της τουρκικής εθνοσυνέλευσης της 2/1/2020 για αποστολή στρατευμάτων στη Λιβύη δύσκολα θα υλοποιηθεί. Πέρα από αυτά τα εμπόδια η πιθανότητα σύγκρουσης των ρωσικών με τα τουρκικά στρατεύματα είναι υπαρκτή. Η Ρωσία για να αποφύγει μία τέτοια εξέλιξη προσπάθησε να επιβάλει ένα σχέδιο ειρήνης. Τόσο η ΗΠΑ όσο και η ΕΕ δεν θέλουν να δουν μια στρατιωτική παρουσία της Ρωσίας στη Λιβύη. Έτσι η θέση που έχει ήδη δηλωθεί ότι τα ξένα στρατεύματα πρέπει να φύγουν συμπαρασύρει και τα τουρκο-ισλαμικά στρατιωτικά σχήματα.
-Μεταξύ 2016-2019 λόγω της εσωτερικής αναταραχής στην Τουρκία πάνω από 300.000 άτομα έχουν φυλακισθεί ή απολυθεί από τις εργασίες τους. Μεταξύ αυτών πλέον των 8.000 στρατιωτικών. Ο αριθμός αν και μικρός σε σχέση με το σύνολο του προσωπικού των Ενόπλων Δυνάμεων δεν είναι ευκαταφρόνητος αφού αφορά αξιωματικούς σε νευραλγικές θέσεις και πιλότους.
-Οι σχέσεις ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-Τουρκίας εξακολουθούν να δοκιμάζονται από την τουρκική προμήθεια των S-400 αλλά και τη συνολική αναβάθμιση των σχέσεων Τουρκίας-Ρωσίας-Ιράν-Βενεζουέλας. Η εξέλιξη αυτή έχει ήδη οδηγήσει στην ακύρωση της τουρκικής συμμετοχής στο πρόγραμμα των αεροσκαφών F-35, αλλά και σε επιπρόσθετες αμερικανικές κυρώσεις στην τουρκική πολεμική βιομηχανία. Έτσι για παράδειγμα –τυχαία (;)- οι πωλήσεις τουρκικών επιθετικών ελικοπτέρων και φρεγατών στο Πακιστάν έχουν παγώσει, ενώ παράλληλα η προσπάθεια της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας για κατασκευή του άρματος ALTAY βρίσκει τεράστια εμπόδια αφού καμία βιομηχανία δεν προμηθεύει την Τουρκία με κινητήρες για τα άρματα μάχης. Αυτά είναι ορισμένα μόνο από τα τρέχοντα εμπόδια στην τουρκική πολεμική βιομηχανία. Υπάρχουν και άλλα προβληματικά εξοπλιστικά προγράμματα τα οποία δεν αναφέρονται για λόγους χώρου.

4. Οι Οικονομικές και θεσμικές παράμετροι.
Στις διεθνείς συρράξεις τόσο η οικονομία όσο και οι θεσμοί παίζουν βασικό ρόλο. Ειδικότερα οι λαοί που από την περίοδο της ειρήνης δεν είναι ευχαριστημένοι με τη κατάσταση στη χώρα τους δύσκολα πολεμούν για αυτήν. Το επίπεδο ευχαρίστησης είναι άμεσα συνδεδεμένο με την οικονομική κατάσταση του λαού αλλά και με το επίπεδο των θεσμών. Αξίζει λοιπόν η συνοπτική εξέταση των ανωτέρω παραμέτρων
Η τουρκική οικονομία αν και διαθέτει ισχυρή βιομηχανική βάση παρουσιάζει σημαντικές διαρθρωτικές αδυναμίες. Η ανεργία μαστίζει την χώρα αφού τον Αύγουστο του 2019 εκτινάχθηκε στο 27% για τους νέους μεταξύ 15-34 ετών, περίπου 2,8 εκ. άτομα! Ειδικότερα το 26% των πτυχιούχων αδυνατεί να εργασθεί και 5 εκατομμύρια πτυχιούχοι αδυνατούν να αποπληρώσουν τα φοιτητικά δάνεια. Τη διετία 2017-2018 συνολικά 550.000 Τούρκοι μετανάστευσαν στο εξωτερικό για εργασιακούς λόγους. Παράλληλα ο πληθωρισμός αυξάνει, η τουρκική λίρα υποτιμάται και οι επιχειρήσεις αδυνατούν να αποπληρώσουν τα δάνεια τους. Ο τραπεζικός τομέας επίσης αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα. Το τουρκικό ΑΕΠ από $950 δις το 2013 μειώθηκε στα $748 δις το 2019.
Σε αυτό το πλαίσιο τυχόν ελληνο-τουρκική αντιπαράθεση θα πυροδοτήσει μεγάλη υποτίμηση της τουρκικής λίρας, αύξηση πληθωρισμού, μείωση συναλλαγματικών αποθεμάτων και αποθεμάτων χρυσού. Σε μία τέτοια περίπτωση η λαϊκή δυσαρέσκια κατά του καθεστώτος Ερντογάν μπορεί να οδηγήσει στην πτώση του.
Ας εξετάσουμε τώρα τη θεσμική παράμετρο. Αυτή έχει να κάνει με τη σχέση στρατιωτικού-πολιτικού τομέα της οικονομίας (civil-military relations) αλλά και το επίπεδο θεσμών στη χώρα. Η Τουρκία μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 κατ’ όνομα μόνο είναι δημοκρατία. Έχει εγκαθιδρυθεί ένα ισλαμικό καθεστώς το οποίο είναι προσωποπαγές και έχει θέσει σε δίωξη τόσο μερίδα των Ισλαμιστών (τους επονομαζόμενους οπαδούς του Gulen), όσο και τους Κεμαλιστές, τους Κούρδους, και οποιαδήποτε άλλη φωνή αντίθεσης. Στη σημερινή Τουρκία πάνω από 9.000 δημοσιογράφοι έχουν χάσει τη δουλειά τους ή έχουν φυλακισθεί. Η λαϊκή δυσαρέσκεια οδήγησε χιλιάδες Τούρκους στην αγορά κατοικιών στην Ελλάδα αφού οι άνθρωποι αυτοί βλέπουν ότι αργά ή γρήγορα θα πρέπει να εγκαταλείψουν την Τουρκία. Υπό τις παρούσες συνθήκες ένας λαός που γίνεται φτωχότερος μέρα με τη μέρα και παράλληλα βλέπει και βιώνει την ανυπαρξία κράτος δικαίου απλά δεν πολέμα. Είναι χαρακτηριστικό ότι και οι ίδιοι οι Τούρκοι επιτελείς χρησιμοποιούν στη Συρία αλλά και στη Λιβύη ισλαμιστές μισθοφόρους πρώην μαχητές του ISIS και όχι τουρκικά στρατεύματα.

5. Η Ιστορική εμπειρία και το Ελληνικό φοβικό σύνδρομο.
Έχοντας εκθέσει τις πολλαπλές αρνητικές παραμέτρους της τουρκικής στρατηγικής ερχόμαστε τώρα στο ελληνικό φοβικό σύνδρομο. Η Ελλάδα επί δεκαετίες ζεί με την λανθασμένη ιδέα ότι η Τουρκία αποτελεί «το αγαπημένο παιδί της Δύσης». Πρόκειται εν πολλοίς για φαντασίωση αφού στην ίδια την Τουρκία επικρατεί η αντίθετη ιδέα, ότι δηλαδή, η χριστιανική Δύση έχει στόχο το διαμελισμό της Τουρκίας!
Ειδικότερα οι Τούρκοι θεωρούν ότι οι Δυτικοί ουδέποτε εγκατέλειψαν την ιδεά της Συνθήκης των Σεβρών και μονίμως απειλούν την Τουρκία με διαμελισμό. Η προσπάθεια ένωσης Ελλάδας-Κύπρου τις δεκαετίες 1950-1970 θεωρήθηκε από τους Τούρκους δυτική προσπάθεια περικύκλωσης της χώρας τους και απαρχή του νέου δυτικού σχεδίου διαμελισμού. Το embargo όπλων που επέβαλαν οι ΗΠΑ στην Τουρκία την περίοδο 1975-1979 μετά την εισβολή στη Κύπρο είναι για τους Τούρκους απόδειξη ότι η Δύση συνέχιζε την πολιτική διάσπασης. Οι πρόσφατες αμερικανικές θερμές σχέσεις με τους Κούρδους της Συρίας και του Ιράκ και η μακροχρόνια διαπραγμάτευση με την ΕΟΚ / ΕΕ για την ένταξη της Τουρκίας η οποία ουδέποτε γίνεται πραγματικότητα είναι επίσης δείγμα της δυτικής αντι-τουρκικής πολιτικής.
ΕΔΩ ΛΟΙΠΟΝ ΕΧΟΥΝΕ ΤΗΝ ΑΠΟΛΥΤΗ ΨΥΧΩΣΗ ΣΤΗΝ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΦΟΥ ΚΑΘΕ ΜΙΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΔΥΟ ΧΩΡΕΣ ΘΕΩΡΟΥΝ ΟΤΙ Η ΔΥΣΗ ΣΥΝΩΜΟΤΕΙ ΕΝΑΝΤΙΟΝ ΤΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΝΤΙΠΑΛΟ. ΕΤΣΙ ΚΑΘΕ ΔΥΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΄Η ΔΗΛΩΣΗ ΘΕΩΡΕΙΤΑΙ ΟΤΙ ΕΥΝΟΕΙ ΤΗΝ ΜΙΑ Η ΤΗΝ ΑΛΛΗ ΠΛΕΥΡΑ. Από αυτή την ψύχωση έχει γεννηθεί η ελπίδα και στις δύο χώρες ότι η Ρωσία θα τις σώσει. Πολλοί στην Ελλάδα υποστηρίζουν τη λύση του ‘Ξανθού Γέννους’ το οποίο όμως ουδέποτε στήριξε τους Έλληνες με εξαίρεση τη ναυμαχία του Ναβαρίνου. Αντίστοιχα στη Τουρκία πολλοί θεωρούν ότι η επανάληψη του Συμφώνου Φιλίας Λένιν-Κεμάλ λαμβάνει χώρα σήμερα υπό τις φιλικές σχέσεις Πούτιν-Ερντογάν.
Όμως μία ανάλυση των ελληνοτουρκικών κρίσεων της περιόδου 1955-1996 δείχνει ότι πάγια πολιτική της Δύσης είναι η αποφυγή των εντάσεων μεταξύ των δύο χωρών. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη κρίση του Μαρτίου 1987 ο τότε Γ.Γ. του ΝΑΤΟ προχώρησε σε προσωπικό τηλεφώνημα στον Οζάλ για την αποκλιμάκωσή της ενώ τον Ιανουάριο του 1996 ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ επίσης ενεπλάκη για την εκτόνωση της κατάστασης.
Αξίζει τον κόπο να παραθέσουμε την κατάθεση του Γιάννη Καψή τότε Υφυπουργού Εξωτερικών για τη κρίση του 1987: «Ήταν ένας θαυμάσιος άνθρωπος, ο αντιπροσωπευτικός τύπος του Άγγλου ευπατρίδη, ο λόρδος Κάρρινγκτον…Ήταν περίπου μεσάνυχτα και η ζωή στις Βρυξέλλες σταματάει γύρω στις 7-8 το απόγευμα. Κι όμως ο λόρδος Κάρρινγκτον ήλθε αμέσως στο τηλέφωνο. Και μόλις του εξήγησα ποιός ήμουν έσπευσε, με τη γνωστή αγγλική ευγένεια, να μου ζητήσει συγγνώμη που δεν είχε αναγνωρίσει τη φωνή μου – λες και μιλούσαμε καθημερινά στο τηλέφωνο. Χωρίς περιστροφές του τόνισα ότι στις 11:30 το πρωί της επομένης οι στόλοι των δύο χωρών… θα διασταύρωναν τα πυρά τους ….-Καταλαβαίνω μου είπε τη σοβαρότητα της κατάστασης και κατανοώ της θέση σας. Θα αναλάβω πρωτοβουλία…». Η πρωτοβουλία του τότε ΓΓ του ΝΑΤΟ οδήγησε τη κρίση σε εκτόνωση και πυροδότησε την τουρκική μήνη εναντίον του…

6. Η Τρέχουσα Δυναμική
Η εικασία (και όχι βεβαιότητα) για θερμό επεισόδιο πυροδοτήθηκε από την δήλωση του πρώην Υπουργού Άμυνας Ευάγγελου Αποστολάκη ότι σε περίπτωση στρατιωτικής εμπλοκής με την Τουρκία «θα είμαστε μόνοι μας». Ακολούθησε στο Συνέδριο των Δελφών το Νοέμβριο του 2019 η δήλωση του πρώην πρέσβη των ΗΠΑ στην Ελλάδα Νίκολας Μπερνς σύμφωνα με την οποία «Λυπάμαι που το λέω αλλά αν η Ελλάδα χρειαστεί την στήριξη των ΗΠΑ σε ένα θερμό επεισόδιο με την Τουρκία δεν νομίζω ότι θα την έχει από τον πρόεδρο Τράμπ. Το 2020 δεν είναι 1996». Μετά τη συνάντηση του Έλληνα πρωθυπουργού με τον πρόεδρο Τραμπ στις ΗΠΑ (7-1-2020) δημοσιεύθηκε η πληροφορία ότι στον μεταξύ τους διάλογο ο πρόεδρος Τραμπ ρώτησε τον Έλληνα πρωθυπουργό τι θα συμβεί αν χάσει η Ελλάς σε περίπτωση ελληνοτουρκικής στρατιωτικής αντιπαράθεσης και έλαβε την απάντηση ότι η Ελλάς δεν θα χάσει. Οι δηλώσεις αυτές τροφοδότησαν μεγάλο αριθμό δημοσιευμάτων περί αναπόφευκτης ελληνο-τουρκικής στρατιωτικής αντιπαράθεσης.
Είναι εκπληκτική η επιπολαιότητα με την οποία προσεγγίζονται οι διεθνείς σχέσεις στην Ελλάδα. Η απλή έκφραση προσωπικών εκτιμήσεων πυροδοτεί την «βεβαιότητα» της επικείμενης κρίσης από την οποία μάλιστα θα βγούμε ηττημένοι. ΟΙ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΑΥΤΕΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΟΤΑΝ υπάρχει τόσο το ιστορικό προηγούμενο ότι τόσο το ΝΑΤΟ όσο και οι ΗΠΑ έδρασαν πυροσβεστικά απομακρύνοντας την ελληνοτουρκική σύρραξη. Όμως ας έρθουμε στις ΗΠΑ και στον ίδιο τον πρόεδρο Τραμπ.

7. Ανάλυση τρέχουσας καταστάσεως Ο Παράγων Τραμπ Άγνωστος Χ ή προβλέψιμη προσωπικότητα στην ελληνο-τουρκική αντιπαράθεση;
Οι ΗΠΑ δεν έχουν ένα κέντρο εξουσίας υπάρχουν πολλά κέντρα (Λευκός Οίκος, State Department, CIA, NSA, Πεντάγωνο και άλλα) τα οποία δεν έχουν πάντα την ίδια αντίληψη στην εξωτερική πολιτική. Υπάρχουν όμως κάποιες «σταθερές πάγιες αντιλήψεις» για τα διεθνή θέματα οι οποίες αργά ή γρήγορα ενεργοποιούνται. Πολλές φορές το κατεστημένο (establishment) των ΗΠΑ ήρθε σε σύγκρουση με τον εκάστοτε ένοικο του Λευκού Οίκου για ζητήματα τακτικής ή στρατηγικής. Όταν ο πρόεδρος Κένεντυ χειριζόταν την Κρίση της Κούβας το Πεντάγωνο ζητούσε άμεση στρατιωτική προσβολή των σοβιετικών πυραύλων στη νήσο αλλά ο Λευκός Οίκος είχε αντίθετη άποψη φοβούμενος σοβιετικά στρατιωτικά αντίποινα. Ο προέδρος έστειλε τον αδερφό του, τον μόνο άνθρωπο που μπορούσε να εμπιστευτεί στον σοβιετικό πρέσβυ ζητώντας τη βοήθεια της Μόσχας για επίλυση της κρίσης χωρίς προσφυγή στα όπλα. Το 1987 ξέσπασε το περίφημο σκάνδαλο Ιραν-Κόντρας. Ειδικότερα μετά την ισλαμική επανάσταση στο Ιράν το 1979 οι ΗΠΑ διέκοψαν κάθε επαφή με το ιρανικό καθεστώς. Όμως αποκαλύφθηκε ότι στα παρασκήνια η CIA είχε οικονομικές συναλλαγές με το Ιράν και χρησιμοποιούσε τα χρήματα για να βοηθήσει τους Κόντρας στη Λατινική Αμερική, παρακάμπτοντας την επίσημη κρατική πολιτική. Στη κρίση της Γιουγκοσλαβίας στη δεκαετία του 1990 το State Department υποστήριζε την ανάληψη στρατιωτικής δράσης εναντίον των Σέρβων με χρήση στρατιωτικών χερσαίων δυνάμεων αλλά το Πεντάγωνο θεωρούσε πολύ επικίνδυνη μία τέτοια πολιτική. Όταν το State Department έστειλε στον προέδρο Κλίντον το κείμενο που ανακοίνωνε αμερικανική στρατιωτική δράση εναντίον των Σέρβων αυτό εμπεριείχε τη χρήση δυνάμεων του Στρατού Ξηράς. Τότε ο στρατιωτικός σύμβουλος του Κλίντον μονομερώς τροποποίησε το έγγραφο και η προεδρική ανακοίνωση τόνιζε ότι αναλαμβάνεται δράση εναντίον των Σέρβων μόνο με τη χρήση του αεροπορικού όπλου δηλαδή μόνο με αεροπορικούς βομβαρδισμούς. Τα παραδείγματα αυτά είναι μερικά μόνο από πολλά που δείχνουν την διάσταση απόψεων στην αμερικανική πολιτική ηγεσία και ελίτ.
Ας έρθουμε στον ίδιο τον πρόεδρο Τραμπ ο οποίος έχει αυτή τη χρονική στιγμή να αντιμετωπίσει την πιθανή αποπομπή του από το Λευκό Οίκο μετατρέποντας τον, με βάση τις εκτιμήσεις πολλών αναλυτών, σε αδύναμο πρόεδρο ο οποίος δεν θα παρέμβει σε τυχόν ελληνο-τουρκική κρίση. Ο Λευκός Οίκος έχει έρθει σε πολλά θέματα εξωτερικής πολιτικής αντιμέτωπος με τα κέντρα εξουσίας των ΗΠΑ. Αναφέρουμε ορισμένα:
1. Είναι χαρακτηριστική η εμμονή του Τραμπ για καλές σχέσεις με τη Ρωσία, όταν όλοι οι μηχανισμοί εξουσίας των ΗΠΑ θεωρούν ότι η Ρωσία αποτελεί κίνδυνο για τα αμερικανικά συμφέροντα. Έτσι ο Λευκός Οίκος διαφωνεί για τις αμερικανικές κυρώσεις στη Ρωσία αλλά αναγκάζεται να τις υπογράψει και επιβάλλει αφού έχουν εγκριθεί από τη Γερουσία.
2. Η Βόρεια Κορέα θεωρείται από το κατεστημένο ως κράτος παρίας (rogue state) αλλά ο πρ’οεδρος τονίζει ότι ο ηγέτης της Βόρειας Κορέας είναι φίλος του με τον οποίο μπορεί να δουλέψει εποικοδομητικά.
3. Το τρίτο παράδειγμα είναι άκρως διδακτικό. Αφορά τις σχέσεις των ΗΠΑ με την Ιαπωνία. Οι σχέσεις ΗΠΑ-Ιαπωνίας καθορίστηκαν μεταπολεμικά το 1951 όταν υπογράφτηκε η συνθήκη συμμαχίας ανάμεσα στις δύο χώρες. Η αρχική συνθήκη τροποποιήθηκε το 1960 υπό τον πρωθυπουργό Nobosuke Kishi, παππού του σημερινού πρωθυπουργού της Ιαπωνίας Shinzo Abe. Η Συνθήκη του 1961 υποχρεώνει τις ΗΠΑ να υπερασπισθούν την Ιαπωνία σε περίπτωση πολέμου και σε αντάλλαγμα η Ιαπωνία παραχωρεί στις ΗΠΑ στρατιωτικές βάσεις από τις οποίες οι αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις μπορούν να χτυπήσουν στα βάθη της Ασίας. Ουσιαστικά λοιπόν η συνθήκη δεν προβλέπει στρατιωτική συνδρομή της Ιαπωνίας στις ΗΠΑ αν αυτές δεχθούν πλήγμα. Ο Αμερικανός πρόεδρος έθεσε με έναν πολύ σκληρό τρόπο το ζήτημα στους Ιάπωνες στις 28-29 Ιουλίου 2019 στα πλαίσια της συνόδου κορυφής των G-20 στην Οσάκα εντός της Ιαπωνίας λέγοντας δημοσίως: «Αν η Ιαπωνία δεχθεί επίθεση θα τους βοηθήσουμε, θα πολεμήσουμε με κάθε κόστος. Αλλά αν εμείς δεχθούμε επίθεση η Ιαπωνία δεν έχει υποχρέωση να μας βοηθήσει. Θα δουν [οι Ιάπωνες] την επίθεση σε μία τηλεόραση Sony. »
H δήλωση αυτή, προκάλεσε σοκ στο Τόκιο. Η Ιαπωνία, έχει ανοιχτά θέματα ασφαλείας
-με τη Ρωσία (για τις νήσους Κουρίλες στο Βόρειο Ειρηνικό),
-με τη Βόρειο Κορέα η οποία έχει δρομολογήσει την πυρηνικοποίησή της και της οποίας οι πύραυλοι έχουν πολλές φορές παραβιάσει τον εναέριο χώρο της Ιαπωνίας και
-με την Κίνα για το καθεστώς νησίδων στη Σινική θάλασσα.
Η δήλωση Τραμπ ερμηνεύθηκε ως αλλαγή της αμερικανικής πολιτικής παρά την άμεση αντίδραση του State Department υπέρ της Ιαπωνίας. Το Τόκυο αντέδρασε διπλά. Η χώρα η οποία από το 2012 λόγω των εξωτερικών απειλών αυξάνει τις αμυντικές της δαπάνες κατά 10% ετησίως ανακοίνωσε στις 20-12-2019 ετήσιες αμυντικές δαπάνες ρεκόρ ύψους 5,31 τρις γεν ($48,56 δις) και παράλληλα άρχισε να αναπτύσει δειλή διπλωματική πρωτοβουλία εξομάλυνσης των σχέσεων με την Κίνα.
4. Το τέταρτο παράδειγμα συμπεριφοράς του προέδρου Τραμπ αφορά το τρίγωνο ΗΠΑ-Κούρδοι-Τουρκία. Το σύνολο των αμερικανικών υπηρεσιών είχε εκφράσει την αμερικανική υποστήριξη στους Κούρδους αλλά ο Λευκός Οίκος επέτρεψε την τουρκική εισβολή στη Συρία. Ακολούθησε όμως η επιστολή Τραμπ προς Ερντογάν στις 9-10-2019 η οποία δόθηκε στη δημοσιότητα και τονίζει:

«Αγαπητέ προέδρε Ερντογάν,
Ας δουλέψουμε για μία καλή συμφωνία. Δεν θες να είσαι υπεύθυνος για τη σφαγή χιλίαδων ανθρώπων και δεν θέλω να είμαι εγώ υπεύυθυνος για την καταστροφή της τουρκικής οικονομίας-που θα το κάνω…μην είσαι ηλίθιος».

Εδώ λοιπόν βλέπουμε το αμερικανικό establishment να έχει εκφράσει συγκεκριμένες θέσεις για διάφορα διεθνή ζητήματα (Ρωσία, Βόρειο Κορέα, Μέση Ανατολή, Ιαπωνία κλπ) και ο Λευκός Οίκος να έχει εκφράσει διαφορετικές απόψεις. Ειδικά ως προς την Ελλάδα τόσο η Αμερικανική Γερουσία, όσο και το State Department, αλλά και το Πεντάγωνο έχουν πολλαπλές φορές εκφράσει την υποστήριξή τους στην Αθήνα και στη μετατροπή της Ελλάδας σε στρατηγικό εταίρο. Οι αναβαθμισμένες διπλωματικές ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ σχέσεις Αθήνας-ΗΠΑ έχουν ήδη εδραιωθεί τόσο με την νέα κοινή αμυντική συμμαχία όσο και με πολλές δράσεις (κοινά γυμνάσια κλπ) όμως είναι εκπληκτικό ότι ορισμένοι στην Ελλάδα κατεδαφίζουν το οικοδόμημα χωρίς να το καταλαβαίνουν με πράξεις ή λόγια.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ παρά τις προσωπικές του επιφυλάξεις υπέγραψε την East-Med Act, κάνοντας το τεράστιο βήμα.

ΣΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΑΝ ΟΙ ΗΠΑ ΘΑ ΠΑΡΕΜΒΟΥΝ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΘΕΡΜΗΣ ΕΛΛΗΝΟ-ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΕΙΝΑΙ ΝΑΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ:
1. Τόσο το State Department όσο και το Πεντάγωνο έχουν δεσμευθεί στην προστασία της εδαφικής ακεραιότητας της Ελλάδας. Πέραν της νομικής δέσμευσης υπάρχουν κοινά μακροχρόνια γεωπολιτικά, στρατηγικά και ενεργειακά συμφέροντα. Αυτά κανένας προέδρος στο Λευκό Οίκο δεν μπορεί να τα αγνοήσει.
2. Αν οι ΗΠΑ δεν αναμειχθούν θα αναμειχθεί αναγκαστικά ο ΓΓ του ΝΑΤΟ.
3. Αν ΝΑΤΟ και ΗΠΑ δεν αναμειχθούν τότε θα αναμειχθεί η Γαλλία η οποία ως πυρηνική δύναμη και μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ θα αναδειχθεί ως περίπτωση ειδικής δύναμης (case of special power) στα πλαίσια του ΟΗΕ και του διεθνούς συστήματος. Η γαλλική ανάμειξη θα εξαναγκάσει τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ να επέμβουν αλλιώς θα γελοιοποιηθούν στο διεθνές σύστημα, αν κρατήσουν ουδέτερη στάση παρατηρητή απλά των γαλλικών κινήσεων.
4. Υπάρχουν άλλες δύο δυνητικές πιθανές επεμβάσεις υπέρ της Ελλάδας από ισχυρές χώρες της Ασίας που δεν θα ήθελα να τις κατονομάσω για ευνόητους λόγους.
5. Η έκφραση «θα είμαστε μόνοι μας» είναι ατυχέστατη για δύο λόγους: Πρώτον στέλνει το λανθασμένο μήνυμα της στρατιωτικής και διπλωματικής απομόνωσης της Ελλάδας στη Τουρκία και δεύτερον στην εποχή των δορυφόρων και του ηλεκτρονικού πολέμου συμμαχικές προς την Ελλάδα χώρες δεν χρειάζεται να παρατάξουν στρατό, στόλο και αεροπορία στο Αιγαίο. Αρκεί η μετάδοση πληροφοριών σε πραγματικό χρόνο για τις κινήσεις των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων και ένας ηλεκτρονικός πόλεμος που θα μπλοκάρει τις τουρκικές τηλεπικοινωνίες. Μπορούν να γίνουν και άλλες δράσεις οι οποίες δεν αναφέρονται για ευνόητους λόγους….
6. Η ΕΕ δεν είναι στρατιωτική υπερδύναμη αλλά το ευρώ ως νόμισμα θα υποστεί βαρύ πλήγμα στις διεθνείς χρηματαγορές αν δύο χώρες της ΟΝΕ (Ελλάδα-Κύπρος) εμπλακούν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις. Σίγουρα η ΕΕ δεν θέλει να έχει και άλλες αρνητικές επιπτώσεις στην τρέχουσα περίοδο αφού ήδη το BREXIT δημιουργεί προβλήματα στις Βρυξέλλες.

8. Ελληνοτουρκικό στρατιωτικό ισοζύγιο
Είναι αληθές ότι την περίοδο 2009-2019 το διμερές ισοζύγιο στρατιωτικής ισχύος μεταβλήθηκε σε βάρος της Ελλάδος αφού η Αθήνα μείωσε αλόγιστα τις αμυντικές δαπάνες ενώ αντίθετα η Άγκυρα τις αύξησε κατά 60%. Παρά όμως τη μείωση οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις διατήρησαν μιά σημαντική μαχητική ισχύ την οποία η Άγκυρα δεν μπορεί να αγνοήσει.

9. Συμπέρασμα
Στο τρέχον διεθνές σύστημα αστάθειας σε όλη την Ευρασία η άμεση υλοποίηση του δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας είναι ανέφικτη. Χρειάζεται προσοχή αλλά όχι πανικός. Αν η Τουρκία την τρέχουσα χρονική περίοδο προσπαθήσει να υλοποιήσει στρατιωτική αντιπαράθεση με την Ελλάδα αυτή μάλλον δεν θα βγει προς όφελος της Άγκυρας. Σε μία τέτοια περίπτωση ο ίδιος ο Ερντογάν μπορεί να χάσει την εξουσία και η προσωπική του τύχη να είναι αντίστοιχη αυτής άλλων τυράννων…
Οι ελληνικές αρχές πρέπει να αποτρέψουν την ανάδειξη της Τουρκίας σε ναυτική δύναμη η οποία θα μπορεί να επιβληθεί στην ανατολική Μεσόγειο. Η μετατροπή του τουρκικού ναυτικού σε Blue water navy πρέπει να λάβει την πρέπουσα απάντηση. Παράλληλα η Ελλάδα θα πρέπει να επικεντρώσει την προσπάθειά της στην ακύρωση του πυρηνικού προγράμματος της Τουρκίας Αν η Άγκυρα σε 15-20 χρόνια διαθέτει πυρηνικά όπλα τότε θα είναι ανεξέλεγκτη…Το 2020 είναι έτος έντασης αλλά δεν θα είναι το νέο 1922 αν υπάρξει κατάλληλη και σωστή αποτροπή σε όλα τα επίπεδα. Η Ελλάδα διαθέτει αρκετές κλείδες ασφαλείας τις οποίες πρέπει να χρησιμοποιήσει σταδιακά αν η Τουρκία αυξήσει την ένταση περαιταίρω. Η ρήση του Ναπολέοντα «Ποτέ μή διακόπτεις τον αντίπαλο όταν αυτός κάνει λάθος» πρέπει να είναι στους σχεδιασμούς μας.

(*) Διδάσκει στο ΕΚΠΑ και σε στρατιωτικές, αστυνομικές σχολές.
Μέλος του ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.