Blog

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βιώνει ίσως την μακροβιότερη περίοδο κρίσης από την ίδρυσή της, που ξεκίνησαν το 2005 και φτάνει μέχρι και σήμερα. Η κατάσταση αυτή μοιάζει σαν ένα σπιράλ διαδοχικών κρίσεων, που ξεκινάει από την απόρριψη του Συντάγματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και φτάνει μέχρι την μεταναστευτική κρίση και την κρίση χρέους.
Πριν τα δημοψηφίσματα σε Γαλλία και Ολλανδία, η ΕΕ θεωρούνταν ως μία συνεκτική και ισχυρή πολιτική και οικονομική συμμαχία και ένας συνομιλητής άξιος προσοχής στο διεθνές προσκήνιο, τόσο σε πολιτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Στην Σύνοδο Κορυφής της Κοπεγχάγης (2002) αποφασίστηκε η μεγαλύτερη διεύρυνση στην ιστορία της ΕΕ με ένταξη δέκα κρατών, μεταξύ αυτών και η Κύπρος και το σύνολο σχεδόν των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης που ήταν στην σφαίρα επιρροής της πρώην ΕΣΣΔ κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.

Ευρωσύνταγμα – Μεταρρυθμιστική Συνθήκη
Το 2003 ήταν μία χρονιά σταθμός στην ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς επιχειρήθηκε μία σημαντική μεταρρύθμιση προς την πολιτική ενοποίηση. Στην Σύνοδο της Αθήνας παρουσιάστηκε το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα από τον Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, Πρώην Πρόεδρο της Γαλλίας (1974-1981) και Πρόεδρο της Επιτροπής για την κατάρτιση του. Το σχέδιο υιοθετήθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και παραπέμφθηκε στα κράτη-μέλη προς έγκριση ή στα εθνικά κοινοβούλια ή μέσω δημοψηφίσματος. Παράλληλα, στην Στοά Αττάλου υπογράφτηκε η Συνθήκη Προσχώρησης των δέκα νέων κρατών-μελών (Κύπρος, Μάλτα, Τσεχία, Σλοβακία, Σλοβενία, Εσθονία, Λεττονία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Πολωνία) και ημερομηνία ένταξης ορίστηκε η 1η Μαΐου 2004. Μετά τις Ευρωεκλογές του Ιουνίου 2004, νέος Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εκλέχτηκε ο Πρωθυπουργός της Πορτογαλίας Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο.
Το 2005 σηματοδότησε την πρώτη σημαντική κρίση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Γαλλία και η Ολλανδία απέρριψαν σε αντίστοιχα δημοψηφίσματα το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Το αρνητικό αποτέλεσμα και στα δύο δημοψηφίσματα οδήγησε την ηγεσία της ΕΕ να το «βάλει στον πάγο» και να εισέλθει σε μία περίοδο προβληματισμού για την πορεία της. Δύο χρόνια μετά, το 2007, προυσιάστηκε η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη της ΕΕ, που εγκρίθηκε από το σύνολο των κρατών-μελών της ΕΕ, χωρίς να παραπεμφθεί σε δημοψηφίσματα. Η εξέλιξη αυτή, θα μπορούσε καποιος να πει, ήταν ένα δείγμα του ελλείματος δημοκρατίας που επικρατούσε μέσα στις τάξεις της Ένωσης.
Σε εφαρμογή της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης, το 2009 εκλέχτηκε Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ο Πρωθυπουργός του Βελγίου Χέρμαν βαν Ρομπέι και Ύπατη Εκπρόσωπος Εξωτερικής Πολιτικής της ΕΕ η Κάθριν Άστον. Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επανεκλέχτηκε ο Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόσο.

Διεθνής Οικονομική Κρίση
Το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης στις ΗΠΑ επηρέασε, όπως ήταν αναμενόμενο και την ΕΕ. Η μεγαλύτερη, όμως, ανισότητα υφίστατο εντός της Ευρωζώνης, με τις χώρες του «πλούσιου Βορρά» και του «φτωχού Νότου». Από την άλλη, το δημοσιονομικό πλαίσιο ήταν αρκετά «σφιχτό» με δυνατότητα πληθωρισμού έως 3%, ενώ με την ένταξή τους τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης είχαν απωλέσει σημαντικά οικονομικά εργαλεία με τα οποία θα μπορούσαν ενδεχομένως να αντιμετωπίσουν προβλήματα στα δημόσια οικονομικά. Ως αποτέλεσμα, πολλά κράτη βρέθηκαν στο μάτι του κυκλώνα, με πρώτο την Ελλάδα. Επειδή η ΕΕ δεν διέθετε ακόμη μηχάνισμο οικονομικής στήριξης, τα κράτη του Νότου έλαβαν οικονομική βοήθεια από την ΕΚΤ και το ΔΝΤ. Όμως, οι όροι των δανείων ήταν πολύ σκληροί, καθώς συνδέθηκαν με μέτρα που περιλάμβαναν περικοπές σε μισθούς και συντάξεις, αύξηση της φορολογίας κυρίως στα μεσαία και χαμηλά εισοδήματα και σαρωτικές αλλαγές στην εργασιακή νομοθεσία.
Το πακέτο αυτό είχε αντίκτυπο σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας αισθάνθηκε αγανάκτηση γι το πακέτο μέτρων και στράφηκε προς διάφορα μορφώματα ακροδεξιάς ή ακροαριστερής καταβολής. Η απεικόνιση της αγανάκτησης αυτής φάνηκε για την Ελλάδα στις βουλευτικές εκλογές του 2012 όταν το ακροδεξιό μόρφωμα της Χρυσής Αυγής κατάφερε να εισέλθει στη Βουλή. Αντίστοιχο συνέβη στην Κύπρο το 2016, με την είσοδο στη Βουλή των Αντιπροσώπων του ΕΛΑΜ. Σε άλλα κράτη, πολλά τέτοιου είδους μορφώματα έφτασαν στο σημείο να διεκδικήσουν συμμετοχή στην διακυβέρνηση. Απεικόνιση υπήρξε και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς οι Ακροδεξιοί και οι Ευρωσκεπτικιστές κατάφεραν να έχουν ενισχυμένη παρουσία στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μετά τις Ευρωεκλογές του 2014, χωρίς να επιτύχουν να επηρεάσουν τις εξελίξεις. Αξίζει να αναφερθεί ότι μετά τις Ευρωεκλογές του 2014, Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου εκλέχτηκε ο Πρωθυπουργός της Πολωνίας, Ντόναλντ Τουσκ, και Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εκλέχτηκε ο πρώην Πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου, Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ.

Brexit
Το ισχυρό σοκ για την Ευρωπαϊκή Ένωση ήρθε από το Ηνωμένο Βασίλειο. Στο δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου 2016 το 52% των ψηφισάντων ψήφισαν υπέρ της αποχώρησης της χώρας από την ΕΕ έναντι 48% που υπερψήφισαν την νέα συμφωνία που συνήψε η κυβέρνηση Κάμερον με την Ένωση. Μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα, ο Ντέιβιντ Κάμερον παραιτήθηκε από το αξίωμα του Πρωθυπουργού. Στην θέση του εκλέχτηκε η έως τότε Υπουργός Εσωτερικών, Τερέζα Μέι. Η Τερέζα Μέι, στον σχηματισμό της κυβέρνησής της, διόρισε Υπουργό Εξωτερικών τον Μπόρις Τζόνσον, έναν από τους επικεφαλής της εκστρατείας υπέρ του Brexit και πρώην δήμαρχο του Λονδίνου.
Οι διαπραγματεύσεις για το Brexit ξεκίνησαν στις αρχές του 2017, αλλά διακόπηκαν λόγω προκήρυξης πρόωρων βουλευτικών εκλογών από την Τερέζα Μέι το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου. Στις εκλογές, οι Συντηρητικοί κέρδισαν εκ νέου, αλλά έχασαν την αυτοδυναμία στην Βουλή των Κοινοτήτων, που είχαν πετύχει στις εκλογές του 2015. Ως αποτέλεσμα, οι Συντηρητικοί σχημάτισαν κυβέρνηση με την στήριξη ενός μικρού κόμματος από την Βόρεια Ιρλανδία, των Ενωμένων Δημοκρατών.
Μετά από μεγάλο διάστημα διαπραγματεύσεων, επήλθε συμφωνία μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους όρους αποχώρησης και την διάδοχη κατάσταση που θα αφορά στις οικονομικές και διπλωματικές επαφές μεταξύ των δύο μερών. «Κόκκινο πανί» ήταν το καθεστώς συνόρων στην Βόρεια Ιρλανδία. Η συμφωνία ήταν ότι θα εγκαθίστανταν τελωνεία μεταξύ Βόρειας Ιρλανδίας και Δημοκρατίας της Ιρλανδίας, αλλά μόνο στην Μεγάλη Βρετανία. Αυτό προκάλεσε την οργή βουλευτών που ήταν οπαδοί ενός σκληρού Brexit, οι οποίοι απείλησαν ότι θα την καταψηφίσουν. Μάλιστα, παραιτήθηκαν οι Υπουργοί Εξωτερικών και Brexit, εκφράζοντας την αντίθεσή τους στην συμφωνία.
Παρά τις τρεις προσπάθειες της κυβέρνησης Μέι, η συμφωνία κατέπεσε στην Βουλή των Κοινοτήτων, καθώς καταψηφίστηκε από μερίδα των Συντηρητικών βουλευτών, των Εργατικών και των κομμάτων της ελάσσονος αντιπολίτευσης. Έτσι, τον περασμένο Ιούλιο η Τερέζα Μέι παραιτήθηκε από Πρωθυπουργός και επικεφαλής του Συντηρητικού Κόμματος. Διάδοχός της στο Νούμερο 10 της Ντάουνινγκ Στρητ εκλέχτηκε ο Μπόρις Τζόνσον, παραιτηθείς Υπουργός Εξωτερικών.
Αμέσως μόλις ανέλαβε τα καθήκοντά του, υποσχέθηκε ότι θα προχωρήσει το Brexit και θα αποχωρήσει η χώρα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρά τις προσπάθειές του, κατέστη εκ νέου αδύνατη η ψήφιση της Συμφωνίας Αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ. Επίσης, ο Μπόρις Τζόνσον έχασε την πλειοψηφία στη Βουλή των Κοινοτήτων, με την αποχώρηση είκοσι και πλέον βουλευτών του κυβερνώντος κόμματος από την κοινοβουλευτική ομάδα. Ως αποτέλεσμα, προκήρυξε πρόωρες βουλευτικές εκλογές για τις 12 Δεκεμβρίου, στις οποίες κατήγαγε μεγάλη νίκη με ισχυρή αυτοδυναμία. Στον αντίποδα, οι Εργατικοί καταποντίστηκαν με την απώλεια σημαντικού αριθμού εδρών. Αμέσως μόλις έλαβε εκ νέου την εντολή, ο Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου δήλωσε ότι θα προχωρήσει στην ψήφιση της Συμφωνίας Αποχώρησης και το Ηνωμένο Βασίλειο θα αποχωρήσει στις 31 Ιανουαρίου 2020. Μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου από την Βουλή των Κοινοτήτων, το Ηνωμένο Βασίλειο αποχωρεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση στις 31 Ιανουαρίου 2020. Η μεταβατική περίοδος θα λήξει στις 31 Δεκεμβρίου 2020.

Μεταναστευτική Κρίση
Μία επιπλέον πρόκληση, που υφίσταται από το 2015, είναι η διαχείριση του προσφυγικού – μεταναστευτικού ζητήματος. Από τις αρχές του 2015, εκατντάδες χιλιάδες άτομα από χώρες της Ασίαςκαι της Αφρικής έχουν εισέλθει παράνομα στην Ευρώπη, μέσω της Ελλάδας, της Ιταλίας και της Ισπανίας. Πολλοί από αυτούς προέρχονται από εμπόλεμες περιοχές (πχ Συρία). Η συντριπτική πλειονότητα, όμως, προέρχεται από μη εμπόλεμες περιοχές (Αφγανιστάν, Πακιστάν, Μπαγκλαντές, Μαρόκο, Τυνησία). Εδώ φάνηκε για ακόμη μία φορά το χάσμα μεταξύ Βορρά και Νότου. Η Καγκελάριος της Γερμανίας σε δηλώσεις της στις αρχές της μεταναστευτικής κρίσης παρότρυνε τους μετανάστες να μεταβούν στην Γερμανία για εύρεση εργασίας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών στον Νότο και κυρίως στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα να καταστούν ανεξέλεγκτες. Επίσης, πολλές χώρες της ΕΕ «έκλεισαν» τα σύνορα στους πρόσφυγες, όπως η Αυστρία, η Πολωνία και η Ουγγαρία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να συσσωρευτούν χιλιάδες πρόσφυγες και λαθρομετανάστες μέσα στην ελληνική επικράτεια, πολλές φορές μέσα σε άθλιες συνθήκες.
Παρά το μεγάλο πρόβλημα, δυστυχώς η ΕΕ δεν στάθηκε στο ύψος της περίστασης και δεν έδωσε λύση ουσιαστική στην κρίση αυτή. Δυστυχώς, τα κράτη – μέλη προέταξαν το εθνικό ή μικροπολιτικό συμφέρον έναντι του συλλογικού συμφέροντος και δεν τήρησαν την αρχή της αναλογικότητας. Παρά την Συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας για τον περιορισμό των μεταναστυτικών ροών, η Τουρκία έχει διακόψει την συνεργασία και δεν αποτρέπει πλέον τις μεταναστευτικές ροές προς την Ελλάδα, κάτι που αναμένεται να ενταθεί με την βελτίωση των μετεωρολογικών συνθηκών από την ερχόμενη άνοιξη, και θα βρει την Ελλάδα ανέτοιμη.

Τουρκική Προκλητικότητα
Η προκλητικότητα της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας, της Κύπρου, αλλά και της ΕΕ αποτελεί ένα ακόμη σημαντικό ζήτημα. Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου 2016, η Τουρκία ανέβασε τους τόνους έναντι της Δύσης. Ειδικότερα, στράφηκε εναντίον της Ελλάδας όταν ο Άρειος Πάγος αποφάσισε υπέρ της παροχής ασύλου στους 8 Τούρκους αξιωματικούς που αυτομόλησαν με ελικόπτερο και προσγειώθηκαν στην Αλεξανδρούπολη. Ο Πρόεδρος της Τουρκίας είχε δηλώσει επανειλημμένα (αλλά άνευ αποδείξεων) ότι είχε λάβει ρητή διαβεβαίωση από τον τότε πρωθυπουργό της Ελλάδας, Αλέξη Τσίπρα, ότι το αργότερο σε 20 ημέρες θα εκδίδονταν στην Τουρκία οι 8 Τούρκοι αξιωματικοί, κάτι που τελικά δεν έγινε.
Ένα άλλο θερμό επεισόδιο υπήρξε η σύλληψη των δύο Ελλήνων στρατιωτικών στο Τρίγωνο του Κάραγατς στον Έβρο, στο μοναδικό χερσαίο συνοριακό τμήμα των δύο χωρών. Παρόλο που επρόκειτο για ένα σύνηθες μεθοριακό επεισόδιο, οι δύο στρατιωτικοί κρατήθηκαν στις φυλακές της Αδριανούπολης αντιμετωπίζοντας ακόμη και την κατηγορία της κατασκοπείας εις βάρος της Τουρκίας. Κατά την διάρκεια της κράτησής τους, ο Πρόεδρο Ερντογάν είχε προτείνει ανταλλαγή των δύο Ελλήνων στρατιωτκών με τους οκτώ Τούρκους στρατιωτικούς που τους δόθηκε άσυλο στην Ελλάδα. Μετά την διεθνοποίηση του θέματος από την Ελλάδα και την άσκηση πιέσεων και από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, τελικά οι δύο στρατιωτικοί αφέθηκαν ελεύθεροι και επέστρεψαν στην Ελλάδα. Οι κατηγορίες μετατράπηκαν σε παράνομη είσοδο στην Τουρκία και δικάστηκαν ερήμην.
Την σκυτάλη έλαβαν οι δηλώσεις της Τουρκικής Κυβέρνησης για επανδιαπραγμάτευση της Συνθήκης της Λωζάννης, με την οποία καθορίστηκαν τα σύνορα των δύο κρατών. Ο Πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε ότι η Τουρκία βγήκε χαμένη από την Λωζάννη, την στιγμή που προσάρτησε αμαχητί την Ανατολική Θράκη, το Τρίγωνο του Κάραγατς, την Ίμβρο και την Τένεδο. Κάλεσε δε την Ελλάδα σε απαυθείας διαπραγματεύσεις για αναθεώρηση της Συνθήκης, ακόμα και στην επίσημη επίσκεψή του στην Αθήνα. Η απάντηση, διά στόματος του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλου, ήταν ξεκάθαρη: Δεν τίθεται κανένα ζήτημα αναθεώρησης της Συνθήκης της Λωζάννης.
Τα σημαντικότερα προβλήματα για την ΕΕ ήρθαν όταν η Τουρκία έθεσε ζήτημα συνεκμετάλλευσης των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην Κύπρο και έστειλε ερευνητικά σκάφη με συνοδεία σκαφών του πολεμικού της ναυτικού, παραβιάζοντας κατάφωρα το Δίκαιο της Θάλασσας. Μάλιστα, προχώρησε σε αποκλεισμό θαλασσίου οικοπέδου ανοιχτά της Αμμοχώστου εις βάρος ερευνητικού σκάφους ιταλικής εταιρείας, εξαναγκάζοντας την τελευταία να αποχωρήσει από την περιοχή. Επιπλέον, έχει δηλώσει ανοιχτά σε όλους τους τόνους ότι δε θα επιτρέψει να αποκλειστεί από την εκμετάλλευση των κοιτασμάτων της Κύπρου.
Ως αποτέλεσμα, ο Υπουργός Εθνικής Άμυνας της Τουρκίας, Στρατηγός εα Χουλουσί Ακάρ, δημοσίευσε τους χάρτες της «Γαλάζιας Πατρίδας», σύμφωνα με τους οποίους δέσμευε το μισό Αιγαίο και την Βόρεια Ελλάδα μέχρι και την Θεσσαλονίκη, θεωρώντας τα δικά της εδάφη που χάθηκαν στους πολέμους. Σε συνέχεια αυτού, προχώρησε στην υπογραφή Συμφωνίας Οριοθέτησης ΑΟΖ με την Λιβύη, παρακάμπτοντας τις ΑΟΖ Ελλάδας και Κύπρου.
Η συμφωνία αυτή πυροδότησε εξελίξεις στην Λιβύη. Ο Στρατάρχης Χαλίφα Χαφτάρ, επκεφαλής του Λιβυκού Εθνικού Στρατού, κήρυξε άκυρη την συμφωνία. Το ίδιο έπραξε και ο Πρόεδρος της Βουλής της Λιβύης. Παράλληλα, η συμφωνία αυτή χαρακτηριστηκε ως άκυρη και από την ΕΕ και από μέλη του Κογκρέσου, μετά από κιητοποίηση Ελλάδας και Κύπρου. Λίγες ημέρες μετά, η Βουλή της Λιβύης καταψήφισε την συμφωνία. Παράλληλα, ο Χαλίφα Χαφτάρ ξεκίνησε ένοπλη κίνηση ενάντια της κυβέρνησης της Λιβύης., με σκοπό την ανατροπή της.
Βλέποντας τις εξελίξεις και την αστάθεια που προκαλείται στην περιοχή της Μεσογείου, η Γερμανία συγκάλεσε Διάσκεψη για την επίλυση του Λιβυκού Προβλήματος, με απουσία της Ελλάδας. Η απουσία οφείλεται σε μη πρόσκληση της Ελλάδας από την Γερμανία, κάτι που προκάλεσε την αντίδραση της Ελλάδας.Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας, σε συνέντευξή του δήλωσε ότι η Ελλάδα θα σκήσει βέτο σε οποιαδήποτε λύση βρεθεί για την Λιβύη αν αυτή δεν περιλαμβάνει την ακύρωση της Συμφωνίας Οριοθέτησης ΑΟΖ με την Τουρκία.

Επίλογος
Η δεκαπενταετής κρίση που παρουσιάζει η ΕΕ δείχνει ότι παραμένει, χωρίς να παρουσιάζει σημάδια υποχώρησης, παρά τις μεταρρυθμιστικές προσπάθειες. Η ΕΕ φαίνεται αδύναμη να ανταπεξέλθει στις νέες προκλήσεις που παρουσιάζονται, η μία πίσω από την άλλη.
Μέσα στην Ένωση διαμορφώνονται διάφορες ομάδες που θέλουν να έχουν ηγετικό ρόλο στην διαδικασία λήψης αποφάσεων, ή ακόμα και να αποφασίσουν χωρίς να λάβουν υπόψη τα κράτη-μέλη. Αυτές οι τάσεις ίσως αποτελούν την αιτία διαλυτικών τάσεων, ή ακόμα και αποχώρησης μέσα στο εσωτερικό των κρατών-μελών.
Η ΕΕ καλείται να ανταποκριθεί επιτυχώς και να αλλάξει ριζικά, σε βαθμό που να αποτελεί πυλώνα σταθερότητας στην περιοχή. Η Ελλάδα καλείται και οφείλει να συμβάλλει στην κατεύθυνση αυτή, με παράλληλη εξασφάλιση των εθνικών της συμφερόντων στο μέγιστο δυνατό επίπεδο. Η Ευρώπη είναι το σπίτι πολλών κρατών, μαζί και της Ελλάδας, αλλά η Ελλάδα αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της Ευρώπης, μαζί με την Ρώμη και τον Χριστιανισμό.

*Του Απόστολου Τσομπάνη-Νότιου, Βαλκανιολόγου-Συγγραφέα, Μέλους του ΕΛΙΣΜΕ