Blog

Όσο κι αν οι πολιτικοί μας συνθηματολογούν επάνω στον όρο «μεταρρυθμίσεις», εν τούτοις η ουσιαστική αξία αυτών ουδόλως αλλοιώνεται, διότι η ανάγκη γι αυτές παραμένει αναλλοίωτη και διαχρονική.
Διότι έτσι εξασφαλίζεται η αποτελεσματική λειτουργία της δημοκρατικής πολιτείας χάριν της «ευδαιμονίας» των πολιτών, όπως κατ’ αρχάς οραματίσθηκαν αυτή ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης, οι οποίοι υπήρξαν ιστορικά και οι θεμελιωτές της σύγχρονης πολιτικής επιστήμης.(1)

Επομένως, είτε λόγω ελλείψεων είτε λόγω αναπροσαρμογής, οι νόμοι και οι θεσμοί πρέπει να συμπληρώνονται, να βελτιώνονται και να εκσυγχρονίζονται από κάθε επερχόμενη γενιά, προκειμένου αυτοί να είναι πάντοτε λειτουργικοί και χρήσιμοι και να μη γίνονται αιτία αποστροφής των πολιτών από την Πολιτεία, αφορμή για στάσεις, καταλήψεις και καταστροφές στην πόλη.
Διότι, τέτοια ασθενικά και επικίνδυνα για την δημοκρατία συμπτώματα παρουσιάζονται, όπως λέει ο Πλάτων, για την εποχή του, όταν «οι νόμοι γίνονται για το συμφέρον κάθε αρχής, δηλαδή η δημοκρατία για τους δημοκρατικούς, η ολιγαρχία για τους ολιγαρχικούς και η τυραννία για τους τυραννικούς».
Έτσι, οι νόμοι πολύ απέχουν από το συμφέρον των πολιτών, οι οποίοι μάλιστα τιμωρούνται όταν τους παραβαίνουν, ενώ ακόμη χλευάζονται οι νομιμόφρονες πολίτες από τους μεγάλους παραβάτες, οι οποίοι έτυχαν ασυλίας, διότι πρόσκεινται προς την κυβερνώσα αρχή.
Αυτό το φαινόμενο συμβαίνει σε όλες τις πόλεις, δηλαδή οι νόμοι να εξυπηρετούν το συμφέρον της κυβερνώσας αρχής και παντού να επικρατεί ως αρχή δικαίου το συμφέρον του ισχυροτέρου. (2)
Και καταλήγει συμπερασματικά ο Πλάτων στους «Νόμους»:
Στην περίπτωση που οι νόμοι εξυπηρετούν τους άρχοντες και όχι το συμφέρον της πόλης, οι νόμοι αυτοί ραγδαίως καταστρέφουν την ύπαρξή της.
Απεναντίας, στην πόλη που οι άρχοντες συντάσσουν και πρώτοι αυτοί πειθαρχούν στους άριστους νόμους και οι νόμοι γίνονται κυρίαρχοι των αρχόντων και όχι οι άρχοντες τύραννοι των νόμων, τότε στην πόλη αυτή έρχονται όλα τ’ αγαθά. (3)
Από την παραπάνω αποσπασματική παράθεση ορισμένων από τις πολιτικές θέσεις του μεγάλου Έλληνα Φιλοσόφου, αλλά και ιδιαίτερα όπως προκύπτει συνολικά από τα έργα του Φιλοσόφου, ο Πλάτων υπήρξε ένας εξελικτικός και συγχρόνως ένας μεταρρυθμιστής στις απόψεις του για την ορθή λειτουργία της πολιτείας, χάριν του δικαίου και του αγαθού του συνόλου των πολιτών.
Στα έργα του τόνιζε και πρότεινε για μεταρρύθμιση εκείνα τα τμήματα από το σύνολο των θεσμικών λειτουργιών της πολιτείας, τα οποία είχαν ανάγκη θεραπείας, χάριν της ευδαιμονίας ασφαλώς των πολιτών, αλλά και χάριν εκ παραλλήλου της διατήρησης της ενότητας αυτών, η οποία τόσον είχε διαταραχθεί κατά την διάρκεια και μετέπειτα του εμφυλίου Πελοποννησιακού πολέμου εποχή, κατά την οποία γεννήθηκε και ανδρώθηκε ο Πλάτων.
Και στη δική μας εποχή, η πολιτική παρουσιάζει μία ανάλογη παρακμιακή εικόνα, ωσάν αυτές οι οποίες περιγράφονται παραπάνω από τον Πλάτωνα και επομένως έχουμε ανάγκη από δομικές μεταρρυθμίσεις λειτουργίας της δημοκρατίας μας.
Έτσι ώστε, οι λειτουργικοί νόμοι που εκφράζουν την καθημερινότητα του πολίτη, αλλά και οι θεσμικοί που διατυπώνονται στο Σύνταγμα της Χώρας μας, να αναθεωρηθούν και να συνταχθούν με την επιστημονική συνείδηση του νομοθέτη, να αποβλέπουν στο καλό του κοινωνικού συνόλου και να εκφράζουν με πραγματικό χαρακτήρα τη σύγχρονη πολιτική επικαιρότητα.

Αναγκαίος λοιπόν ο εκσυγχρονισμός των θεσμών και των λειτουργιών της πολιτείας, αφενός για την ομαλή πρόοδο και εξέλιξη αυτής και αφετέρου διότι έτσι διατηρείται η νομιμότητα και προλαμβάνονται η απαρέσκεια των πολιτών έναντι των πολιτικών, οι εμφύλιες ταραχές και στάσεις μέσα στον πόλη. Για τις οποίες ο Αριστοτέλης ως αιτίες θεωρεί την άδικη ανισότητα του πλούτου και των πολιτικών αξιωμάτων, οι οποίες εγείρουν την διχόνοια μεταξύ των πολιτών και τον πόθο προς απόκτηση αυτών των αγαθών που οι άξιοι στερούνται.
Γι’ αυτό η πολιτεία επιβάλλεται να επαγρυπνά, ώστε κανένας να μην παρανομεί έστω και για τα ελάχιστα.
Ακόμη ο νομοθέτης πρέπει να ρυθμίζει έτσι τα πράγματα, ώστε κανένα δημοκρατικό κόμμα να μην αποκτά υπερβολική δύναμη, διότι υπάρχει κίνδυνος να μετατραπεί σε «τυραννία των πολλών», ο δε υπερβολικός πλούτος να αιχμαλωτίσει αυτή την ίδια την δημοκρατία. (4)
Μήπως ο Αριστοτέλης επιβεβαιώνεται και στην εποχή μας;
Σε ανάλογο Αριστοτελικό πνεύμα κινούνται και οι σύγχρονοι θεωρητικοί της πολιτικής επιστήμης, όπως ο C. Brinton ο οποίος, μεταξύ των άλλων, πρεσβεύει ότι:
«Η ανίκανη πολιτική άρχουσα τάξη καταρρέει, όταν εγκαταλείπεται από τους διανοουμένους», σήμερα όμως δυστυχώς οι διανοούμενοι έχουν δοθεί στο κομματικό κατεστημένο.
Ακόμη ταραχές και καταστροφές μέσα στην κοινωνία προκαλούνται από τα ιδεολογικά και αξιακά πάθη, όταν η μία μερίδα επιδιώκει να επιβληθεί επί της άλλης.
Να γιατί τα πολιτικά κόμματα είναι ανάγκη να αποφεύγουν τους έντονους ανταγωνισμούς, διότι όπως είχε αναγνωρίσει και ο Sigmund Freud, σε επιστολή του προς τον Albert Einstein, «στον άνθρωπο από τη φύση υπάρχει το μαχητικό και καταστρεπτικό ένστικτο».5
Επομένως εναπόκειται στην οξυδέρκεια του πολιτικού ηγέτη να προλαμβάνει εγκαίρως με τις αναγκαίες μεταρρυθμιστικές προσαρμογές, ώστε να μην περιπίπτει η κοινωνία στα παραπάνω δεινά.
Είναι αναγκαίο όμως να διευκρινισθεί, ότι οι μεταρρυθμίσεις εφαρμόζονται από πλευράς χρόνου κατά δύο τρόπους και η επιλογή ανήκει στον πολιτικό ηγέτη ν’ αποφασίσει ανάλογα με τον χαρακτήρα του και τις αντικειμενικές συνθήκες που τότε επικρατούν.
-Υπάρχουν οι υποστηρικτές, όπως ο Νικολό Μακιαβέλι, οι οποίοι πρεσβεύουν, ότι αυτές πρέπει να γίνονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα, ώστε ν’ αντιμετωπίζονται εγκαίρως οι αντιδράσεις λόγω του ψυχολογικού και συμφεροντολογικού κατεστημένου και προκειμένου να παρέχεται περισσότερος χρόνος για την προσαρμογή και την αποδοχή αυτών των μεταρρυθμίσεων.
-Και η άλλη άποψη, όπως αυτή του σύγχρονου φιλοσόφου Καρλ Πόπερ, η οποία υποστηρίζει, ότι οι μεταρρυθμίσεις πρέπει να γίνονται βαθμιαίως, ώστε να αφομοιώνονται από τους πολίτες και ν’ αποφεύγονται έτσι οι κοινωνικές αντιδράσεις και η αναπροσαρμογή της πολιτείας να επιτυγχάνεται ομαλά.6
Εκτός του τρόπου εφαρμογής τους οι μεταρρυθμίσεις διακατέχονται από ορισμένα χαρακτηριστικά, τα οποία είναι:
-Η συμμετοχή των πολιτών μέσω διαλόγου (δημόσια διαβούλευση).
Πλην όμως αυτή απαιτεί μία ανεπτυγμένη κοινωνία με αίσθηση της ενότητάς της, με ενδιαφέρον για τα κοινά θέματα, με μορφωμένο γενικά πληθυσμό και ασφαλώς με πείρα για τη λειτουργία των θεσμών.
-Ο οικουμενικός χαρακτήρας των νόμων και όχι αυτοί χάριν των ημετέρων.
-Η αξιολόγηση των προσώπων στις δημόσιες λειτουργίες, ώστε αυτές να λειτουργούν με τους αρίστους, το οποίον αποτελεί έντονο αίτημα και σήμερα. (7)
Τελικά, οι μεταρρυθμίσεις διέπονται και από αρχές, οι οποίες συνοπτικά έχουν ως ακολούθως:
●Κατ’ αρχάς, διάλογο μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών, τα οποία ασφαλώς πρέπει να διαπνέονται από αμοιβαίο ενδιαφέρον και πίστη για τις μεταρρυθμίσεις, ώστε να καταλήξει σε μία συμφωνία, διότι το αντίθετο, όπως λέει ο Πλάτων, μόνο μεταξύ «αφρόνων»        συμβαίνει. Ο διάλογος σε κυβερνητικό επίπεδο συνεπάγεται, ότι μία δημοκρατική κυβέρνηση συνδιαλέγεται με τους πολίτες και ταυτοχρόνως σέβεται την αντιπολίτευση.
Η δε αντιπολίτευση ενεργεί εντός ορισμένων πολιτικών ορίων, έτσι ώστε να είναι δημιουργική και όχι ανατρεπτική δύναμη.
●Κατά δεύτερο και σημαντικό λόγο, να υπάρχει συγκεκριμένη και επιμελώς σχεδιασμένη υποκατάστατη πρόταση του προς μεταρρύθμιση θέματος.
●Τρίτη επίσης βασική προϋπόθεση είναι να εγκατασταθεί, να λειτουργήσει και να παγιωθεί η νέα μεταρρύθμιση.
●Όλες οι παραπάνω διαδικασίες απαιτούν συνεχή επίβλεψη, καθόσον προκύπτουν ανάγκες παρεμβάσεων και διορθώσεων, ενώ τέλος αναγκαία είναι και η ψυχολογική υποστήριξη προς κατανόηση και αποδοχή, από την κοινή γνώμη, της νέας μεταρρύθμισης.8
Μετά από αυτή τη συνοπτική έκθεση για την ανάγκη και την τεχνική των μεταρρυθμίσεων, σαφέστατα προκύπτει το ασφαλές συμπέρασμα, ότι η μεταρρυθμίσεις εξασφαλίζουν τη συνεχή ροή κάθε κοινωνίας προς την πρόοδο και την εξέλιξή της, ότι εκσυγχρονίζονται και ενδυναμώνουν τους δημοκρατικούς θεσμούς και προλαμβάνουν εμφύλιες ταραχές και στάσεις.
Απαιτούν όμως σοφούς και τολμηρούς ηγέτες και πολίτες ώριμους γι’ αυτές, ώστε ομαλά να εγκαθίστανται αυτές.
Για την ανόρθωση της Πατρίδας μας οι μεταρρυθμίσεις είναι αναγκαίες «εδώ και τώρα» και αποτελούν την τελευταία ευκαιρία.

Με εκτίμηση
Άρης Διαμαντόπουλος
Υποστράτηγος ε.α – Ψυχολόγος – Δρ Φιλοσοφίας

Σημειώσεις-Σχόλια
1.Γεώργιος Κ. Βλάχος. Εισαγωγή στις Πολιτικές Θεωρίες των Νεωτέρων Χρόνων. Τόμοι Ι-ΙΙ. Εκδόσεις Παπαζήση. Αθήνα 1978-1979.
2.Πλάτων. Πολιτεία. Παράγραφος 338e, 445e, 452c, 473d-e, 474b-c, 493e-497a. Μετάφραση-Σχόλια Κ.Δ. Γεωργούλης. Εκδόσεις Σιδέρη. Αθήνα 1963.
3.Πλάτων. Νόμοι. Παράγραφοι 709c-711d, 711c, 712a, 715d, 769c-e, 770b. Πρόλογος Κ.Δ. Γεωργούλης. Μετάφραση-Σχόλια. Κων/νος Φίλιππας. Εκδόσεις Πάπυρος. Αθήνα 1975.
4.Αριστοτέλης. Πολιτικά. Παράγραφοι 1302a/25, 1302a/30-1302b, 1307b/30-35, 1308b/10-15. Μετάφραση-Σχόλια Νικόλαος Παρίτσης. Εκδόσεις Πάπυρο. Αθήνα 1975.
5.T.B. Bottomore. Κοινωνιολογία. Σελίδες 249-251, 252, 257, 259, 261, 315-325, 325-330. Μετάφραση-Επιμέλεια Δ.Γ.Τσαούσης. Εκδόσεις Gutenberg.
6.G.H. Sabine. Ιστορία των Πολιτικών Επιστημών. Μετάφραση Μάνος Κρίσπης. Εκδόσεις Ατλαντίς. Αθήνα 1961.
7.G.R. Schartzenberg. Πολιτική Κοινωνιολογία. Τόμος Ι-ΙΙ. Μετάφραση Δημήτρης Γιαννόπουλος-Βαρβάρα Κολιοπούλου. Επιμέλεια Αριστόβουλος Μάνεσης. Εκδόσεις Παρατηρητής. Αθήνα.
8.G.H. Sabine. Ιστορία των Πολιτικών Επιστημών. Μετάφραση Μάνος Κρίσπης. Εκδόσεις Ατλαντίς. Αθήνα 1961.
9.Το παραπάνω άρθρο αποτελεί επεξεργασμένο απόσπασμα από αντίστοιχο κεφάλαιο του συγγράμματός μου «Ο Πλατωνικός Ηγέτης», το οποίο αποτελεί διασκευή της διδακτορικής μου διατριβής και υπάρχει σε Πανεπιστημιακές, σε δημόσιες κλπ. βιβλιοθήκες της Χώρας.