ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
- ΧΡΥΣΗ ΤΟΜΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ
Η τηλεόραση, η οποία ανά πάσα στιγμή επιβεβαιώνει τη λογική του νικητή και του χαμένου, του ισχυρού και του αδυνάτου, του «πετυχημένου», του επώνυμου ασκεί μια διαβρωτική επιρροή σε εμάς, αλλά κυρίως στη νεολαία μας. Ασχολούμαστε περισσότερο με τα κάθε είδους αποκτήματα[κατά βάση υλικά αγαθά] και χάνουμε σταδιακά την ανθρωπινότητά μας. Διαθέτουμε ολοένα και λιγότερο χρόνο για ουσιαστική ζωή. Γοητευόμαστε σε σημείο ψύχωσης με τις διασημότητες, τα είδωλα, τους «χαρισματικούς»! Απομακρυνόμαστε εγωιστικά από διπλανό μας και ξεχάσαμε την αξία της συμμετοχικότητας στο γενικό καλό. Οι αξίες της συνεργασίας και της συνεισφοράς έχουν αντικατασταθεί από τον ανταγωνισμό και την αντιζηλία. Αναδύεται μια εκτεταμένη κοινωνική παθητικότητα και απελπισία μέσα από διαρκείς διαμάχες. Ο άνθρωπος κατέστη απλό «εργαλείο»! Μια κουλτούρα που μας οδηγεί στον ατομικισμό, τον εγωισμό και απανθρωπισμό.
Η φαινόμενο της ζωής είναι ανάδυση υπερ-πολυπλοκότητας. Η ανθρώπινη κοινωνία είναι ό,τι πιο υπερπολύπλοκο υπάρχει, γιατί οι ανθρώπινες σχέσεις ξεπερνούν τα φυσικά όρια και επηρεάζονται από την βούληση και τις ανθρώπινες επιθυμίες, που είναι άκρως αστάθμητες. Ζούμε σε συνθήκες που καμιά επιστήμη δεν μπορεί να προσεγγίσει με σχετική επιτυχία, παρά εκείνη του «χάους». Η πραγματικότητα συνιστά ένα τεράστιο και ακατάληπτο σύνολο αλληλοεπιδράσεων και αναδράσεων. Στην ουσία ό,τι μας περιβάλλει είναι ένα αποτέλεσμα διαρκούς αντιπαλότητας είτε «δημιουργικού διαλόγου» μεταξύ των πραγμάτων. Το καυτό δίλημμα : πολυπλοκότητα ή απλότητα!
Η Φύση και η ζωή μάς διδάσκουν, ότι στο πολύπλοκο είναι συνυπάρχουν και τα δύο. Συνήθως το πολύπλοκο έχει μια απλή προέλευση, ενώ εκείνο που φαίνεται επιφανειακά απλό, συνήθως, κρύβει κάτι πολύπλοκο. Η Γη μας είναι ένας μικρός Πλανήτης μέσα στο Σύμπαν, αλλά κρύβει μια άπειρη πολυποικιλότητα και μεταβλητότητα, επειδή όμως είναι αποτέλεσμα αρμονίας συνιστά ωραιότατη και μοναδική Οντότητα. Ένα «απλό ζωικό μόριο» είναι ασύλληπτα πολύπλοκο γιατί εμπεριέχει έναν ολόκληρο κόσμο. Ένα αντικείμενο με αρμονική συνοχή φαίνεται γενικά απλό και ωραίο.
Τα συναισθήματά μας παίζουν καίριο ρόλο. Το μίσος πχ δίνει πιο «καθαρές απαντήσεις», ενώ η φιλία τρέφεται με λεπτοφυείς και ευαίσθητες σχέσεις. Η έλλειψη ενδιαφέροντος, συνήθως, προκαλεί απαξίωση. Η υπεραπλούστευση μάς οδηγεί σε «στερεότυπα», τα οποία δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα. Πολύ εύκολα λέμε ότι οι αντίπαλοί μας είναι… «κακοί», μειονεκτούν ή ότι εμείς έχουμε δίκαιο, ενώ σε όσους αγαπάμε ανακαλύπτουμε πάρα πολλά θετικά στοιχεία!
Από τον Κάρολο Δαρβίνο οι βιολόγοι είχαν υιοθετήσει την αντίληψη, ότι ο ανταγωνισμός είναι η καθοριστική δύναμη για περαιτέρω εξέλιξη όλων των μορφών ζωής. Ο ανταγωνισμός, όμως, όπως διαπιστώνεται, ωθεί την εξέλιξη σε εκτροπή και διάσπαση. Απέναντι σε αυτή τη διασπαστική δύναμη του ανταγωνισμού αναπτύσσεται μια άλλη συμπληρωματική δύναμη, υπεύθυνη για τη συνοχή καθετί ζωντανού. Άλλως δεν θα υπήρχαν, σύνολα, κοινότητες και κοινωνίες. Σχεδόν όλα τα σπουδαία επιτεύγματα του ανθρώπου, που φαίνονται ότι οφείλονται στον ανταγωνισμό κρύβουν και μια αντίρροπη δύναμη συνοχής και συνεργασίας.
Τρεις είναι οι βαθμίδες «συν-εργασίας» των ατόμων που αποβλέπουν σε κάποιο όφελος, αλλά διαφέρουν ποιοτικά, ως προς το σκοπό και τη μέθοδο. Στον ανταγωνισμό τα αποτελέσματα είναι πιο εμφανή, αλλά η μέθοδος αυτή καταστρέφει τις ανθρώπινες σχέσεις και τον ίδιο τον άνθρωπο, γιατί στηρίζεται στην αντιπαλότητα και την επικράτηση χωρίς κανένα όριο ηθικής συμπεριφοράς. Ο ανταγωνισμός είναι καταστροφικός και απομονώνει τους ανθρώπους.
Ο συναγωνισμός, με εξαίρεση την νεότερη αμβλυμμένη συναγωνιστική έννοια, βρίσκεται πιο κοντά στην ευγενή άμιλλα, που συνιστά εξιδανικευμένη έννοια: «Ένθα γαρ άμιλλα ενταύθα και νίκη εστί»(Αριστοτέλης). Η όλη συν-εξέλιξη οφείλεται κυρίως σε έναν υγιή συναγωνισμό και την ευγενή άμιλλα. Οι άνθρωποι χωρίς αντιπαλότητες έρχονται πιο κοντά, αμιλλώνται για την ατομική βελτίωση, που συμβάλλει και στο γενικό καλό, καθόσον από τη συνεργασία αναφύονται κοινά αποτελέσματα.
Τα άριστα, όμως, επιτεύγματα αναδύονται από ένα πιο λεπτοφυές επίπεδο συνεργασίας, που υπερκαλύπτει και τον συναγωνισμό και την ευγενή άμιλλα. Από τον δημιουργικό διάλογο.
Στις ανθρώπινες σχέσεις ο διάλογος δεν πρέπει να θεωρείται, ως μια απλή ανταλλαγή απόψεων, ούτε μια συζήτηση με την έννοια χτυπημάτων δίκην παιχνιδιού επιτραπέζιας αντισφαίρισης [πιγκ πονγκ]. Ο ουσιαστικός διάλογος συνιστά δημιουργία κατάλληλων συνθηκών ανάδυσης νέων απόψεων και λύσεων. Συνήθως, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων οι άνθρωποι προσέρχονται με «μη διαπραγματεύσιμες πεποιθήσεις», (κόκκινες γραμμές), που υπάρχουν και στις πιο απλές ακόμη διαφωνίες και συνήθως δύσκολα μπορεί κατανοηθούν ή να ερμηνευτούν ως έχουν. Εντούτοις σε ένα δημιουργικό διάλογο οι απόψεις αυτές μπορεί και πρέπει να κοινοποιηθούν, αλλά για λίγο να παραμείνουν στην άκρη μέχρι να βρεθεί ικανός τρόπος ικανοποίησης κατά τη διαδικασία της συλλογικής δημιουργικότητας.
Κάτω από ευνοϊκές συνθήκες η συν-ομιλία πλημμυρίζει από δημιουργικότητα. Σε αυτή τη φάση λέγεται ότι επικρατεί η «δημιουργική ασάφεια». Όντως μια τέτοια πολύτιμη φάση αναπτύσσεται σε όλα τα είδη δημιουργίας σε κάθε τέχνη. Και ο διάλογος είναι τέχνη, όπως η στρατηγική και η πολιτική. Πρόκειται για μια «τυρβώδη» διαδικασία ανάλυσης, σύγκρισης, επιλογής και σύνθεσης. Τότε τα θέματα αναλύονται ελεύθερα, σε λεπτότερα στοιχεία που αντιπαρατίθενται και ανασυντίθενται σε νέες απόψεις και συνδυασμούς. Από την αρμονική αυτή σύνθεση αναδύονται νέες προσεγγίσεις που οδηγούν σε λύσεις που καμία από τις μεμονωμένες απόψεις δεν ήταν δυνατόν να προβλέψει.
Επιγραμματικά, τα κρίσιμα στοιχεία ευδόκιμου δημιουργικού διαλόγου είναι:
- Η αυθεντικότητα ήτοι η ειλικρίνεια των μερών[αξία αλήθειας].
- Η καλή διάθεση και ευγένεια[αξία του κάλλους].
- H υπευθυνότητα ήτοι το θεμέλιο της ηθική στάσης [αξία του αγαθού].
- Η πίστη για το κοινό αποτέλεσμα της συνεργασίας[ αξία της ιερότητας].
Τότε, και μόνον τότε, το κάθε μέρος αναλαμβάνει με καλή διάθεση και ευπρέπεια την αληθή ευθύνη του έναντι της όλης διαδικασίας. Οι συνθήκες του διαλόγου ξαφνιάζουν θετικά, γιατί αναδύονται απροσδόκητες ιδανικές λύσεις. Τα μέρη θεωρούν τον εαυτό τους νικητή [win win], γιατί έχουν συμβάλει στο αναδυόμενο κοινό αποτέλεσμα. Δεν έχουμε, τότε, έναν απλό συμβιβασμό. Ο συμβιβασμός συνήθως είναι χειρότερος από την ήττα, ακόμη και ως έντιμος, γιατί όλοι αισθάνονται ότι υπέκυψαν στην ανάγκη και συνήθως χωρίζονται σε νικητές και ηττημένους.
Στην περίπτωση περισσοτέρων μερών το πρόβλημα γίνεται πιο σύνθετο. Από μια αρμονική σύνθεση μέσα στο πλαίσιο της χρυσής τομής και του άριστου μέτρου[μετριοπάθεια] αναδύονται και πάλι νέες λύσεις από τις οποίες επωφελούνται όλοι. Όλες οι αξίες πρέπει να θεωρούνται ταυτόχρονα μέσα στο πλαίσιο της χρυσής αναλογίας[τομής] και του μέτρου. Όσο επικίνδυνο είναι να κυριαρχεί σε απόλυτο βαθμό μία αξία άλλο τόσο καταστροφικό για την αρμονία είναι το να παραβλέπεται μια άλλη αξία.
Ήτοι: τον ανταγωνισμό συνήθως επιβάλλεται ο ισχυρότερος, αλλά τότε ο δεσμός είναι ασταθής και διαρκεί όσο υπάρχει η δύναμη επιβολής. Ο ισχυρότερος δεσμός επιτυγχάνεται με τον δημιουργικό διάλογο μεταξύ των μερών, επειδή γίνεται κοινά αποδεχτός και είναι πιο σταθερός.
Η βιολογία και η κοινωνιολογία αναζητούν μια τέτοια δύναμη συνοχής, που δεν έχει άλλο παρά αγάπη. Η ζωογόνος δύναμη της ζωής. Ο δημιουργικός διάλογος φέρνει όλα τα όντα της φύσεως σε αρμονική σύνθεση, ακόμη και τα αντίθετα, μέσα στο πλαίσιο της χρυσής αναλογίας [τομής] και του άριστου μέτρου. Τότε αναδύονται νέες δυνάμεις, που δεν μπορούν να δώσουν τα επιμέρους στοιχεία.
Ο δημιουργικός διάλογος στην εποχή μας είναι απαραίτητος, καθόσον μπορεί να συνθέσει πολλές αξίες[αλήθεια, κάλλος, αγαθό, ιερό] και απαιτεί δια βίου άσκηση. Είναι κοινή πεποίθηση όλων μας, ότι μας ενώνουν μόνον οι κοινές αξίες μας, τις οποίες αποκλειστικά ο άνθρωπος δημιουργεί, λόγω συνειδητότητας του χρόνου, της παράδοσης και του καθήκοντος για το μέλλον.
Η εποχή μας, δυστυχώς, κυριαρχείται από τον ανταγωνισμό, ο οποίος απομονώνει τους ανθρώπους και καταστρέφει την αγνή αγάπη που συνέχει την κοινωνία. Οι άνθρωποι, όμως, είναι υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουν τα τεράστια προβλήματα επιβίωσης και ανάπτυξης που δεν ξεπερνιούνται από μεμονωμένα άτομα.
Οφείλουμε, ως πρώτιστο καθήκον, να καλλιεργούμε τον δημιουργικό διάλογο που αναδύεται πάντα στη χρυσή τομή και από τον οποίο αναδύεται η ύπατη αρετή η αγάπη της αγάπης[το αγαπάν την αγάπη], που τόσο μας λείπει και επιζητούμε εναγωνίως στις μέρες μας. (συνέχεια στο επόμενο)
Δημήτρης Κ. Μπάκας
14 Οκτ. 2022