Blog

Δύο νέες πρωτοβουλίες συνεργασίας θα μπορούσαν να βελτιώσουν την περιφερειακή ασφάλεια

Οι πρόσφατες ενέργειες της Ρωσίας στην Κριμαία [8] και στη νοτιοανατολική Ουκρανία ώθησαν το ΝΑΤΟ να ενδυναμώσει την αλληλεγγύη στο πλαίσιο της συμμαχίας και να ενισχύσει τις συνολικές δυνατότητές του. Επίσης, έχουν αναγκάσει την Ρουμανία και την Πολωνία, τις δύο μεγαλύτερες νέες χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ που προσχώρησαν στην συμμαχία μετά το 1999, να προσπαθήσουν να επαναπροσδιορίσουν τις θέσεις τους τόσο μέσα στο ΝΑΤΟ [9] όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

---

Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Jens Stoltenberg, και ο Ρουμάνος πρόεδρος, Klaus Iohannis, προσέρχονται στην 63η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας, τον Οκτώβριο του 2017. GEORGE CALIN / REUTERS
—————————————————————
Μέχρι πρόσφατα, το Βουκουρέστι και η Βαρσοβία δεν είχαν καμιά μεγάλη ευκαιρία να διακριθούν μέσα στο ΝΑΤΟ. Αλλά με την Ρουμανία να μοιράζεται σύνορα με την Ουκρανία, και την Πολωνία να μοιράζεται με την Ουκρανία και την Ρωσία (δηλ. με τον θύλακα του Καλίνινγκραντ), οι δύο χώρες έχουν επινοήσει δύο καινοτόμα σχέδια περιφερειακής συνεργασίας που στοχεύουν στην ενίσχυση των θέσεών τους τόσο στο ΝΑΤΟ όσο και στην ΕΕ: Την Πρωτοβουλία των Εννέα του Βουκουρεστίου (Bucharest Nine, Β9) και την Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών (Three Seas Initiative, 3SI).

Η B9 είναι μια ελάχιστα γνωστή πρωτοβουλία συνεργασίας μεταξύ των περισσότερων νέων μελών του ΝΑΤΟ. Προτάθηκε από τον πρόεδρο της Ρουμανίας, Klaus Iohannis, και τον Πολωνό ομόλογό του, Andrzej Duda, κατά την διάσκεψη κορυφής στο Βουκουρέστι των χωρών της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης τον Νοέμβριο του 2015. Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας, η Βουλγαρία, η Τσεχική Δημοκρατία, η Εσθονία, η Ουγγαρία, η Λεττονία, η Λιθουανία, η Πολωνία, η Ρουμανία και η Σλοβακία συμφώνησαν να αναπτύξουν ειδική ομάδα περιφερειακής συνεργασίας για την υποστήριξη των στόχων του ΝΑΤΟ που αποσκοπούσαν ειδικά στην βελτίωση της ασφάλειας και της σταθερότητας μεταξύ Βαλτικής και Μαύρης Θάλασσας. Η πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών (αναφερόμενη στην Αδριατική, τη Μαύρη Θάλασσα και την Βαλτική) γεννήθηκε ένα χρόνο αργότερα στο Φόρουμ του Ντουμπρόβνικ τον Αύγουστο του 2016, όπου η πρόεδρος της Κροατίας Kolinda Grabar-Kitarovic μαζί με τον Ντούντα πρότειναν την δημιουργία ενός ευρωπαϊκού άξονα βορρά-νότου μέσα στην ΕΕ με σκοπό την ενίσχυση της οικονομικής συνεργασίας της Ανατολικής και της Κεντρικής Ευρώπης στο πλαίσιο της Ένωσης. Περιλαμβάνει τις χώρες B9 συν την Αυστρία, την Κροατία και την Σλοβενία.

Και οι δύο πρωτοβουλίες σχετίζονται, μεταξύ άλλων, με μια νέα αντίληψη για την αύξηση των απειλών κατά της περιφερειακής ασφάλειας, δηλαδή την αυξανόμενη επιθετικότητα της Ρωσίας υπό τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Παρόλα αυτά, οι δύο πρωτοβουλίες έχουν μέχρι στιγμής μικρή γεωπολιτική σημασία. Με την παρούσα μορφή τους, δεν αλλάζουν κατ’ αρχήν την θεσμική δομή της ανατολικής και κεντρικής Ευρώπης ούτε κάποια από τις δύο έχει ακόμη απολαύσει πολύ ενδιαφέρον ή συμπάθεια από τους Δυτικοευρωπαίους πολιτικούς ηγέτες. Μόνο η Ουάσιγκτον έχει μέχρι στιγμής δείξει κάποια υποστήριξη και για τις δύο πρωτοβουλίες. Τον Νοέμβριο του 2016, η αναπληρώτρια γενική γραμματέας του ΝΑΤΟ, Rose Gottemoeller, μια Αμερικανίδα, συμμετείχε στην σύνοδο κορυφής των Β9 στο Βουκουρέστι [10] κατά την πρώτη επίσημη επίσκεψή της σε συμμαχικό κράτος. Τον Ιούλιο του 2017, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Donald Trump, παρακολούθησε την σύνοδο κορυφής των 3SI στην Βαρσοβία και κάλεσε την εκδήλωση «απίστευτα επιτυχημένη» [11].

Η συμμετοχή του Trump στην σύνοδο της Βαρσοβίας κατάφερε να φέρει την 3SI σε γνώση του διεθνούς κοινού. Έχει επίσης εγείρει υποψίες στις Βρυξέλλες ότι η πρωτοβουλία ενδέχεται να εξυπηρετήσει τελικά τα συμφέροντα των ΗΠΑ περισσότερο από εκείνα της ΕΕ. Πολλοί Γερμανοί αξιωματούχοι, όπως η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, πιστεύουν [12] ότι η [Πρωτοβουλία] 3SI είναι μια προσπάθεια διαίρεσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εξισορρόπησης απέναντι στην Γερμανία και την Γαλλία εντός της ΕΕ. Ο Κροάτης ευρωβουλευτής Ivan Jakovcic μέχρι που ισχυρίστηκε [13] ότι η πρωτοβουλία εξυπηρετεί το υποτιθέμενο ενδιαφέρον της Ουάσινγκτον να αποδυναμώσει την Ευρώπη και να μειώσει το παγκόσμιο βάρος της ΕΕ. Η 3SI δημιουργήθηκε πράγματι αφενός εν μέσω της αντίστασης ορισμένων χωρών της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης στην αυξημένη πίεση της Γαλλίας και της Γερμανίας για βαθύτερη ολοκλήρωση εντός της ΕΕ, αφετέρου εξαιτίας της προώθησης της πολιτικής των ΗΠΑ «Πρώτα η Αμερική».

Παρόλο που ο πληθυσμός της Πολωνίας είναι έντονα φιλοευρωπαϊκός, η σημερινή εξαιρετικά συντηρητική κυβέρνησή της προτιμά τους δεσμούς με την Ουάσινγκτον αντί με τις Βρυξέλλες. Έχει συγκρουστεί με την ΕΕ σε βασικά ζητήματα, μεταξύ των οποίων είναι η ευρωπαϊκή κατανομή των προσφύγων καθώς και η ανεξαρτησία των πολωνικών δικαστηρίων, των μέσων μαζικής ενημέρωσης και των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Το Βουκουρέστι, αντιθέτως, είναι τόσο ισχυρός υποστηρικτής της ΕΕ όσο και του ΝΑΤΟ, και διεξάγει μια εξωτερική πολιτική που ευθυγραμμίζεται περισσότερο με τα παρομοίως φιλοευρωπαϊκά αισθήματα του πληθυσμού της Ρουμανίας. (Μια δημοσκόπηση του Parlemeter τον Οκτώβριο του 2017 έδειξε ότι το 61% των Ρουμάνων θεωρούν ότι η χώρα τους έχει επωφεληθεί από την ένταξη στην ΕΕ). Έτσι, το Βουκουρέστι βλέπει τόσο την B9 όσο και την 3SI ως μέσα για την ενίσχυση των δεσμών της ΕΕ με το ΝΑΤΟ και της συνεργασίας Ανατολικής και Δυτικής Ευρώπης, παρά σαν μια πλατφόρμα ενδο-Δυτικής φιλονικίας.

Η παρουσία της Πολωνίας και της Ρουμανίας τόσο στην B9 όσο και στην 3SI καθιστά ασφαλέστερα τα ανατολικά σύνορα της ΕΕ και του ΝΑΤΟ. Και οι δύο χώρες φιλοξενούν τμήματα του συστήματος αντιπυραυλικής άμυνας του ΝΑΤΟ και των πολυεθνικών ταγμάτων του ΝΑΤΟ, και αμφότερες έχουν στρατηγικά συμφέροντα στις γειτονικές χώρες μη μέλη, τα οποία έχουν σχέση με ιστορικούς, πολιτιστικούς και γλωσσικούς δεσμούς τους (η Πολωνία με την Ουκρανία και την Λευκορωσία˙ η Ρουμανία με την Μολδαβία). Το Βουκουρέστι και η Βαρσοβία φαίνεται να έχουν μάθει τα διδάγματα του άχρηστου παλαιότερου ανταγωνισμού μεταξύ της Συνεργασίας της Μαύρης Θάλασσας (Black Sea Synergy, BSS) -ενός σχεδίου της Βουλγαρίας, της Ελλάδας και της Ρουμανίας που ξεκίνησε το 2008 με στόχο την αύξηση της συνεργασίας της ΕΕ με την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, την Γεωργία, την Ρωσία, την Τουρκία και την Ουκρανία- και της Ανατολικής Συνεργασίας (Eastern Partnership)- μια πολωνο-σουηδική πρωτοβουλία που στοχεύει να φέρει την Αρμενία, το Αζερμπαϊτζάν, την Λευκορωσία, την Γεωργία, τη Μολδαβία και την Ουκρανία πιο κοντά στην ΕΕ χωρίς να τους προσφέρει προοπτικές ένταξης. Η σημασία της BSS έχει μειωθεί σημαντικά καθώς η Ρουμανία έχει αρχίσει να εκφράζει σαφέστερη υποστήριξη προς την Ανατολική Συνεργασία. Στην περίπτωση των B9 και 3SI, το Βουκουρέστι και η Βαρσοβία συνεργάστηκαν από την αρχή για να παγιώσουν το σύνολο των ανατολικών συνόρων της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.

Ωστόσο, στις σημερινές μορφές τους, οι [Πρωτοβουλίες] B9 και 3SI βελτιώνουν μόνο οριακά την σταθερότητα, την ασφάλεια και την ευημερία στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Για παράδειγμα, δεν είναι ξεκάθαρο κατά πόσον η 3SI μπορεί να βελτιώσει ουσιαστικά την παλαιότερη, καλά χρηματοδοτούμενη και πολύ πιο ολοκληρωμένη Πρωτοβουλία του Διευρωπαϊκού Δικτύου Μεταφορών (Trans-European Transport Network), η οποία επίσης περιλαμβάνει όλες τις χώρες μέλη της 3SI όπως και, από το 2017, σε κάποιο βαθμό τις χώρες της Ανατολικής Συνεργασίας. Η πρωτοβουλία [14] «υποστηρίζει την ολοκλήρωση 30 Έργων Προτεραιότητας που αντιπροσωπεύουν υψηλή ευρωπαϊκή προστιθέμενη αξία, καθώς και έργα κοινού ενδιαφέροντος και συστήματα διαχείρισης των μεταφορών που θα διαδραματίσουν βασικό ρόλο στην διευκόλυνση της κινητικότητας των εμπορευμάτων και των επιβατών εντός της ΕΕ». Εξίσου, παραμένει να δούμε τι μπορεί να προσφέρει η σημερινή ομάδα B9 στην ασφάλεια της περιοχής, το οποίο να ξεπερνά τις εγγυήσεις, τις δραστηριότητες και τους πόρους που παρέχει το ΝΑΤΟ στα ανατολικά κράτη-μέλη του, με οποιονδήποτε τρόπο. Χωρίς δικές τους ξεχωριστές και σημαντικές αποστολές, η B9 και η 3SI μπορεί να παραμείνουν απλά ομάδες που μιλάνε χωρίς να έχουν αναγνωρίσιμες επιδράσεις. Οι συναντήσεις τους ίσως ακόμη και να αποξενώσουν άλλες ευρωπαϊκές χώρες που δεν περιλαμβάνονται σε αυτές.

Ο προφανής τρόπος ώστε η B9 και η 3SI να προσθέσουν αξία στο status quo θα ήταν να προσθέσουν στα μέλη τους την Γεωργία, την Μολδαβία και την Ουκρανία, με τις οποίες όλα τα κράτη-μέλη των δύο πρωτοβουλιών συνδέονται έμμεσα μέσω του προγράμματος της Ανατολικής Συνεργασίας. Την περίοδο 2014-17 τα τρία αυτά κράτη και η Ευρωπαϊκή Ένωση επικύρωσαν εκτεταμένες συμφωνίες σύνδεσης που περιλαμβάνουν όχι μόνο οικονομικές ρήτρες αλλά και υποχρεώσεις αμοιβαίας εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας που θα ευθυγραμμίσουν σταδιακά τις συνδεδεμένες χώρες με τα πλήρη μέλη της ΕΕ. Με το να συμπεριληφθούν τα τρία κράτη της Ανατολικής Συνεργασίας θα καταστεί σαφές στους σημερινούς πληθυσμούς αμφότερων των πρωτοβουλιών όσο και στα κεντρικά θεσμικά όργανα της ΕΕ και στα αρχηγεία του ΝΑΤΟ, το γιατί έχουν δημιουργηθεί οι B9 και 3SI και ποιος είναι ο σκοπός τους. Οι δύο ομάδες θα έχουν σαφώς καθορισμένα, πλήρως ξεχωριστά και σημαντικά καθήκοντα: Θα καλούνται να ενισχύσουν την ανατολική διάσταση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας και να υποστηρίξουν την εφαρμογή των συμφωνιών σύνδεσης της ΕΕ.

Πάνω απ’ όλα, οι 3SI και B9 θα μπορούσαν να βοηθήσουν σημαντικά στην στήριξη της ανάπτυξης και της ασφάλειας εκείνων των μετα-σοβιετικών χωρών που βρίσκονται ήδη κοντά στην ΕΕ, αλλά θα παραμείνουν, στο ορατό μέλλον, εντός της γκρίζας ζώνης της Ευρώπης και συνεπώς αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα υψηλά ρίσκα και απαιτητικές προκλήσεις. Από πρακτική και συμβολική άποψη, οι δύο πρωτοβουλίες θα μπορούσαν να αποτελέσουν σημαντικούς μοχλούς για την ευρωατλαντική ενσωμάτωση των τριών συμμετεχόντων στην Ανατολική Συνεργασία, να καλύψουν τις διαδικασίες σύνδεσης με πολιτικό και οικονομικό περιεχόμενο, και να βοηθήσουν στην προετοιμασία τους για μια μελλοντική ένταξη τόσο στην ΕΕ όσο και στο ΝΑΤΟ. Θα σηματοδοτούσαν στην Μόσχα ότι τα σημερινά μέλη της 3SI και της Β9 έχουν κοινά συμφέροντα με την Ουκρανία, την Μολδαβία και την Γεωργία και ότι η σταθερότητα, η ασφάλεια και η ευημερία των μετα-σοβιετικών κρατών είναι σημαντικές για ολόκληρη την περιοχή της ανατολικής και κεντρικής Ευρώπης –είτε καλύπτονται από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ είτε όχι.

Με το να ευθυγραμμιστούν επισήμως με τις τρεις χώρες της γκρίζας ζώνης, οι συμμετέχοντες στις Πρωτοβουλίες 3SI και B9 θα αυξήσουν το διακύβευμα της πιθανής μελλοντικής ρωσικής κλιμάκωσης στην ανατολική γειτονιά της ΕΕ. Βεβαίως, κανένας από αυτούς τους οργανισμούς δεν είναι παγκόσμιος πολιτικός παράγοντας συγκρίσιμος με την ΕΕ ή το ΝΑΤΟ. Δεν θα μπορούσαν να βοηθήσουν πολύ την Γεωργία, την Μολδαβία ή την Ουκρανία στην επίλυση των εδαφικών προβλημάτων τους με την Ρωσία. Παρά ταύτα, η επέκτασή τους προς τα ανατολικά θα ήταν προς το συμφέρον τόσο της ευρω-ατλαντικής συμμαχίας όσο και της ανατολικής γειτονιάς της. Με την αύξηση της διεθνούς ενσωμάτωσης και της εθνικής ανθεκτικότητας της Γεωργίας, της Μολδαβίας και της Ουκρανίας, οι δύο πρωτοβουλίες θα βοηθούσαν όχι μόνο αυτές τις τρεις χώρες, αλλά και τους σημερινούς συμμετέχοντες στις B9 και 3SI να βελτιώσουν την δική τους γεωπολιτική θέση. Όσο ισχυρότερες και σταθερότερες είναι οι τρεις χώρες της Ανατολικής Συνεργασίας, τόσο καλύτερα θα είναι η Πολωνία, η Ρουμανία και οι άλλες χώρες-μέλη όσον αφορά την εθνική τους ασφάλεια. Τέλος, οι δύο νέοι οργανισμοί θα βοηθήσουν την ΕΕ και το ΝΑΤΟ να εκπληρώσουν τις αποστολές τους πέρα από τα σημερινά ανατολικά σύνορά τους.

Μέχρι στιγμής, η ανατολική διεύρυνση της B9 και της 3SI δεν συζητήθηκε δημοσίως μεταξύ των κρατών-μελών των δύο πρωτοβουλιών ή των πιθανών νέων μελών τους. Πιθανώς, υπάρχουν σημαντικοί ενδιαφερόμενοι ή ακόμη και ολόκληρες εθνικές κυβερνήσεις στο πλαίσιο της B9 και της 3SI που θα ήταν απρόθυμοι να τις επεκτείνουν πέρα από τα σημερινά σύνορά τους. Έτσι, θα χρειαστεί μια ευρύτερη συζήτηση καθοδηγημένη από δρώντες της Γεωργίας, της Μολδαβίας και της Ουκρανίας καθώς και οι υποστηρικτές τους στα κράτη-μέλη των δύο ομάδων για να προωθήσουν την ατζέντα διεύρυνσης των συμμετοχών. Οι μεγάλες Δυτικές οργανώσεις και οι κυβερνήσεις της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης θα πρέπει να καταλήξουν σε συμφωνία ότι μια αναδιάρθρωση της μετασοβιετικής γεωπολιτικής είναι χρήσιμη και προς όφελος όλων των εμπλεκόμενων μερών. Σε αυτό το σημείο, οι B9 και 3SI θα μπορούσαν να αρχίσουν σταδιακά να γεμίζουν το σημερινό κενό ασφαλείας στην γκρίζα ζώνη της ανατολικής Ευρώπης.

Αναδημοσίευση από: Council on Foreign Relations, Inc. Στα αγγλικά: https://www.foreignaffairs.com/articles/central-europe/2017-11-10/how-ro...

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.linkedin.com/in/vasile-rotaru-8b9a7410/
[2] http://dri.snspa.ro/v1/en/
[3] http://snspa.ro/
[4] https://ua.linkedin.com/in/andreasumland
[5] http://ieac.org.ua/ua/
[6] http://www.ibidemverlag.de/Series/Soviet-and-Post-Soviet-Politics-and-So...
[7] http://spps-jspps.autorenbetreuung.de/de/jspps.html
[8] https://www.foreignaffairs.com/articles/ukraine/2016-04-18/why-putin-too...
[9] https://www.foreignaffairs.com/articles/europe/2017-08-15/pay-europe
[10] http://www.nineoclock.ro/foreign-ministers-of-nine-allied-states-of-the-...
[11] http://time.com/4846924/read-president-trumps-remarks-on-defending-civil...
[12] https://www.economist.com/news/europe/21725025-angela-merkel-troubled-pr...
[13] https://www.total-croatia-news.com/politics/20560-the-economist-germany-...
[14] http://ec.europa.eu/transport/infrastructure/tentec/tentec-portal/site/e...