Η ΕΕ ΑΥΤΟ-ΥΠΟΝΟΜΕΥΕΙ ΤΗΝ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ
Η ΕΕ ΑΥΤΟ-ΥΠΟΝΟΜΕΥΕΙ ΤΗΝ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ
Η συμμετοχή των χωρών της ΕΕ στο ΝΑΤΟ μπορεί να είναι ενιαία και να φέρει την ταυτότητα της Ένωσης.
Από τον υποστράτηγο ε.α. στρατηγικό αναλυτή Δημήτριο Καντερέ
Το ότι η ΕΕ παρά τις σημαντικές προόδους που έχει κάνει σε άλλους τομείς στον τομέα της ασφάλειας και άμυνας διακατέχεται από σύγχυση και σε κάθε περίπτωση παρουσιάζει τεράστια αδυναμία να βρει το δρόμο της είναι γνωστό και από κανένα σχεδόν δεν αμφισβητείται. Η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Άμυνας (ΚΕΠΠΑ) που ανέλαβε να διαμορφώσει ο ύπατος αρμοστής κ. Χαφιέ Σολάνα και η Πολιτική Ευρωπαϊκής Ασφάλειας και Άμυνας (ΠΕΑΑ) τρία και πλέον χρόνια μετά τη λήψη των αποφάσεων (στη Σύνοδο Κορυφής του Ελσίνκι το 1999) συνεχίζουν να βρίσκονται σε νηπιακή κατάσταση και να καρκινοβατούν.
Η εκ μέρους των ευρωπαϊκών χωρών (χωρών της ΕΕ) παρουσίαση αδυναμιών στη διαμόρφωση και άσκηση ενιαίας πολιτικής στις εξωτερικές σχέσεις και την ασφάλεια- άμυνα θα μπορούσε εν μέρει τουλάχιστον να θεωρηθεί δικαιολογημένη. Οι πολλές ιστορικές διαφορές μεταξύ των χωρών, η μη πλήρης ταύτιση των οικονομικών και άλλων συμφερόντων τους, οι διαφορετικοί ποικιλόμορφοι δεσμοί αυτών με τις τρίτες εκτός της Ένωσης χώρες και άλλοι αρνητικοί παράγοντες δύσκολο είναι να υπερκεραστούν και να εξαλειφθούν μέσα σε λίγα χρόνια. Η δυσκολία αυτή αναπόφευκτο είναι να μην επιτρέπει την υιοθέτηση κοινών θέσεων στις εξωτερικές σχέσεις και ακόμη περισσότερο τη δημιουργία των δυνατοτήτων για την από κοινού εξασφάλιση των συμφερόντων των ευρωπαϊκών χωρών.
Από αυτή όμως τη δικαιολογημένη αδυναμία των ευρωπαϊκών χωρών να ασκήσουν ΚΕΠΠΑ και ΠΕΑΑ και να δημιουργήσουν από κοινού ισχύ για την υπεράσπιση των συμφερόντων της ΕΕ μέχρι να έρχονται οι ηγέτες τους, και αν όχι όλοι τουλάχιστον η μεγάλη πλειονότητα αυτών, να εντείνουν την αδυναμία και να δημιουργούν οι ίδιοι επιπρόσθετα προβλήματα υπάρχει μεγάλη διαφορά. Αυτή η διαφορά είναι που πασιφανώς καταδείχτηκε στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ που έγινε στην Πράγα στις 21-22 Νοεμβρίου 2002 με τις αποφάσεις που λήφθηκαν εκεί με την έγκριση φυσικά των ηγετών των νατοϊκών χωρών που είναι και μέλη της ΕΕ.
Οι Αποφάσεις της Συνόδου της Πράγας.
Στη Σύνοδο της Πράγας λήφθηκαν πολλές αποφάσεις, αναλήφθηκαν πληθώρα (409 γράφει η ανακοίνωση) συγκεκριμένων και αυστηρών δεσμεύσεων για την ‘’αναμόρφωση’’ (transformation), όπως ονομάστηκε, του ΝΑΤΟ και τέθηκαν οι σκοποί αυτού. Βασικές από τις αποφάσεις είναι η διεύρυνση της Συμμαχίας με την είσοδο, μέχρι το Μάιο του 2004, των επτά νέων κρατών μελών (Εσθονίας, Λετονίας, Λιθουανίας, Σλοβακίας, Σλοβενίας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας) και η στο εγγύς μέλλον αναδιοργάνωση της στρατιωτικής δομής του ΝΑΤΟ με τη μείωση-συγχώνευση στρατηγείων κλπ. Ως βασικός σκοπός του ΝΑΤΟ τέθηκε η καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
Εκτός όλων αυτών και πολλών άλλων στη σύνοδο αποφασίστηκε η συγκρότηση Δύναμης Αντίδρασης του NATO- ΝΑΤΟ Response Force (NRF). Η πρόταση για τη συγκρότηση της NRF την οποία από καιρό προετοίμαζαν οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί και ένθερμα υποστήριζαν οι Τούρκοι υποβλήθηκε από τον Γ.Γ. του ΝΑΤΟ λόρδο Ρόμπερτσον και τον υπουργό άμυνας των ΗΠΑ κ. Ντόναλντ Ράμσφελντ. H NRF, όπως αναφέρεται στην Διακήρυξη της Συνόδου, θα συντίθεται από δυνάμεις ξηράς, θαλάσσης και αέρος (συνολικά 21.000 άνδρες) θα διαθέτει σύγχρονα υψηλής τεχνολογίας οπλικά συστήματα και μέσα και θα δύναται να αναπτυχθεί σε οποιοδήποτε σημείο του κόσμου εντός επτά έως τριάντα ημέρες από τη λήψη απόφασης για επέμβαση του ΝΑΤΟ. Η NRF θα αποκτήσει επιχειρησιακές δυνατότητες μέχρι τον Οκτώβριο 2004 και θα είναι πλήρως επιχειρησιακά έτοιμη για δράση μέχρι τον Οκτώβριο 2006.
Η συγκρότηση και η διατήρηση της NRF δήλωσε ο κ. Ρόμπερτσον θα αποτελέσει τον καταλύτη για την καταβολή προσπάθειας για την αύξηση των στρατιωτικών ικανοτήτων της Συμμαχίας. Και αυτός τονίζοντας το μεγάλο επίτευγμα της αναμόρφωσης της Συμμαχίας πρόσθεσε ότι <<αυτό δεν είναι συνηθισμένο έργο αλλά η εμφάνιση ενός νέου και σύγχρονου ΝΑΤΟ, προσαρμοσμένου στις προκλήσεις του νέου αιώνα>>.
Οι Τούρκοι Ομολογούν.
Από πρώτη άποψη η απόφαση του ΝΑΤΟ για τη συγκρότηση δύναμης αντίδρασης παρουσιάζεται και λογική και σκόπιμη. Το ΝΑΤΟ έχοντας την ευθύνη της ασφάλειας και άμυνας του διευρυμένου ήδη βορειοατλαντικού χώρου και της υπεράσπισης των συμφερόντων των χωρών μελών του θα πρέπει να διαθέτει τις δυνάμεις, τα μέσα και τους μηχανισμούς για την εκτέλεση της αποστολής του. Από την πρώτη όμως αυτή τυπική επιφανειακή θεώρηση μέχρι την ουσία και τις πραγματικές επιδιώξεις και επιπτώσεις της απόφασης υπάρχει μεγάλη διαφορά. Και αυτή η διαφορά είναι που πρέπει να δημιουργεί ερωτηματικά και προβληματισμούς για το εάν οι ηγέτες των χωρών της ΕΕ, που είναι ταυτόχρονα και μέλη του ΝΑΤΟ, πράγματι επιθυμούν και επιδιώκουν την από την Ένωση άσκηση ΚΕΠΠΑ και απόκτηση δυνατοτήτων στο στρατιωτικό τομέα για την άσκησή της.
Εύκολα θα μπορούσε να λεχθεί ότι οι ευρωπαϊκές χώρες του ΝΑΤΟ συνηγόρησαν και θα διαθέσουν τους πόρους τους για να ισχυροποιήσουν την νατοϊκή πολεμική μηχανή, την οποία θα αξιοποιήσουν για την χρησιμοποίηση όταν και όπου απαιτηθεί της ευρωπαϊκής Δύναμης Ταχείας Αντίδρασης (ΔΤΑ)- της γνωστής στην Ελλάδα ως Ευρωστρατού. Αυτό όμως πολύ απέχει από το να είναι βάσιμο.
Κατ’ αρχήν και μόνο το ότι η πρόταση έγινε από τον κ. Ράμσφελντ και υποστηρίχτηκε ένθερμα από την Τουρκία δεν θα έπρεπε να αφήνει αμφιβολίες ότι ο σκοπός της συγκρότησης της NRF δεν μπορούσε να αποβλέπει στη δημιουργία δυνατοτήτων ασφάλειας και άμυνας από την ΕΕ και την αυτόνομη άσκηση κοινής εξωτερικής πολιτικής. Όσο και φιλοευρωπαίοι να είναι οι Αμερικανοί και οι Τούρκοι δεν μπορεί να θέλουν και να επιδιώκουν να καταστεί η Ένωση ικανή να παίρνει πρωτοβουλίες χωρίς την έγκρισή τους. Εξ άλλου εάν μπλοκαρίστηκε η διάθεση των διευκολύνσεων του ΝΑΤΟ στην ΕΕ για τη χρησιμοποίηση της ΔΤΑ αυτό έγινε διότι οι μη ευρωπαϊκές νατοϊκές χώρες με πρωτοπόρο την Τουρκία δεν θέλουν η Ένωση να ενεργεί χωρίς την έγκρισή τους.
Ακόμη όμως και να υπήρχαν αμφιβολίες περί αυτού οι Τούρκοι δεν έκρυψαν τις προθέσεις και επιδιώξεις τους. Στις αρχές Νοεμβρίου 2002 σε άρθρο που δημοσιεύτηκε στην εκδιδόμενη από τις αμερικανικό στρατό εφημερίδα Defense News οι συντάκτες αυτού μεταξύ πολλών άλλων έγραφαν: <<Τούρκοι επίσημοι εξέφρασαν πλήρη υποστήριξη στην αμερικανική πρόταση για τη δημιουργία δύναμης αντιμετώπισης κρίσεων από το ΝΑΤΟ, μία κίνηση που η Άγκυρα ελπίζει θα υπονομεύσει μία άλλη δύναμη που βρίσκεται υπό συγκρότηση από την ΕΕ>>. Οι ίδιοι οι Τούρκοι επίσημοι δήλωναν στην ίδια εφημερίδα: <<Πιστεύουμε ότι η νατοϊκή δύναμη θα μειώσει τη σπουδαιότητα της σχεδιαζόμενης ευρωπαϊκής δύναμης την οποία εμείς βλέπουμε ως ανταγωνιστική του ΝΑΤΟ>>. Και αυτοί πρόσθεταν <<Η Τουρκία θα είναι έτοιμη να συνεισφέρει τμήματα και μέσα στη νατοϊκή δύναμη>>.
Οι Πραγματικές Επιδιώξεις.
Η πρώτη πραγματική επιδίωξη αυτών που πρότειναν τη συγκρότηση της NRF ήταν να υπονομευτεί η δημιουργία ευρωπαϊκής στρατιωτικής δύναμης και οι Τούρκοι απλώς ομολόγησαν αυτό που δεν ήθελαν να ομολογήσουν οι Αμερικανοί και οι Άγγλοι, οι οποίοι για τους δικούς τους λόγους ταυτίζονται μαζί τους στην αντιμετώπιση των διεθνών κρίσεων και προβλημάτων. Να αναλάβουν οι Ευρωπαίοι δεσμεύσεις (οι περισσότερες από τις 409 δεσμεύσεις αφορούν στις αμυντικές δαπάνες) να διαθέσουν τους οικονομικούς τους πόρους για να συγκροτήσουν μία ισχυρή σύγχρονη δύναμη, η οποία να μην είναι υπό τον έλεγχό τους. Με τη διάθεση των πόρων για τη δύναμη αυτή εύλογο και φυσικό θα είναι οι ευρωπαϊκές χώρες να μην έχουν τη δυνατότητα ή τουλάχιστον να απαιτείται η διάθεση άλλων πιστώσεων για τη συγκρότηση της ΔΤΑ.
Η δεύτερη αλλά ίσως σημαντικότερη επιδίωξη ήταν οι οικονομικοί πόροι (οι ετήσιες αμυντικές δαπάνες των ευρωπαϊκών χωρών θα είναι από 150 έως 160 δισ. δολάρια τα επόμενα χρόνια) που θα διατεθούν για τη συγκρότηση της NRF στο μεγαλύτερο τουλάχιστον ποσοστό τους να διοχετευθούν στις αμερικανικές πολεμικές βιομηχανίες. Όσα και αν λέγονται περί αποδέσμευσης τεχνογνωσίας από την αμερικανική κυβέρνηση και συμπαραγωγών πολεμικού υλικού από ευρωπαϊκές και αμερικανικές βιομηχανίες, τα οπλικά συστήματα και μέσα ψηλής τεχνολογίας με τα οποία εννοείται αλλά και σαφώς αναφέρεται στη Διακήρυξη της Συνόδου θα εφοδιαστούν τα τμήματα της NRF θα είναι αμερικανικά.
Οι Ευρωπαίοι, εάν τελικά τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους, θα αναγκαστούν να προμηθευτούν συστήματα κατόπτευσης- εντοπισμού στόχων (ραντάρ, μη επανδρωμένα αεροσκάφη και άλλα) και αντιβαλιστικών πυραύλων, πυρομαχικά ακρίβειας κλπ από τις ΗΠΑ. Εάν δε ληφθεί υπ’ όψη η διαλειτουργηκότητα που πρέπει να έχουν τα πολεμικά μέσα της NRF και με δεδομένο ότι οι ΗΠΑ έχουν θέση σε εφαρμογή προγράμματα κατασκευής οπλικών συστημάτων πιο προηγμένης τεχνολογίας και από τα προηγμένα των ευρωπαϊκών χωρών δεν θα αποκλείεται να θεωρηθούν ξεπερασμένα τα ευρωπαϊκά και να αντικατασταθούν από αμερικανικά. Σε πρώτο στόχο για μία τέτοια αντικατάσταση έχει τεθεί το μαxητικό αεροσκάφος Eurofighter που προετοιμάζεται για 20 χρόνια από ευρωπαϊκές βιομηχανίες με τα αμερικανικά αεροσκάφη F/A 22 και JFS (Joint Strike Fighter).
Και Αχρησιμοποίητη θα Μείνει.
Οι επιδιώξεις των αναμορφωτών του ΝΑΤΟ θα μπορούσαν να δικαιολογηθούν μέσα στον αδυσώπητο ανταγωνισμό και τις αντιπαλότητες που επικρατούν, ακόμη και μεταξύ συμμάχων, για αλληλο-επικράτηση σε όλους τους τομείς, εάν τουλάχιστον η ισχυρή σύγχρονη δύναμη του ΝΑΤΟ επρόκειτο να αποδώσει κάποιο αποτέλεσμα και ουσιαστικό όφελος. Αυτό όμως μέχρι απίθανο είναι να συμβεί με την NRF. Ο κ. Ρόμπερτσον δε έχει βαρεθεί να τονίζει σε όλους τους τόνους ότι με τη αναμόρφωση θα μετατρέψει το ΝΑΤΟ σε τρομερή και φοβερή πολεμική μηχανή που θα κατατροπώσει κατ’ αρχήν τους τρομοκράτες οι οποίοι με τα Όπλα Μαζικής Καταστροφής (ΟΜΚ)- χημικά, βιολογικά, πυρηνικά- και τα πυραυλικά συστήματα που μπορεί να αποκτήσουν απειλούν να καταστρέψουν τις χώρες και τους λαούς της Συμμαχίας. Επωδός των επαναλημένων δηλώσεών του έχει γίνει το: <<Θέλουμε να εξασφαλίσουμε ότι την επόμενη φορά το ΝΑΤΟ θα έχει την πολιτική βούληση να ενεργήσει…αυτό επίσης θα έχει την στρατιωτική ικανότητα να το πράξει αυτό>>.
Ακόμη όμως και αν τα πιστεύει αυτά ο Γ.Γ. του ΝΑΤΟ, που ούτως ή άλλως πρέπει να τα λέει από τη θέση που κατέχει, πολύ δύσκολο είναι το ΝΑΤΟ και με την νέα δύναμη που θα αποκτήσει, όχι να καταφέρει το όποιο σημαντικό πλήγμα κατά των τρομοκρατών αλλά και να χρησιμοποιηθεί για το σκοπό αυτό. Πέραν του ότι η τρομοκρατία δεν καταπολεμάται με αεροπλάνα, πλοία, πυραύλους και άλλα πολεμικά μέσα ακόμη και να γίνονταν αυτό πολύ αμφίβολο είναι εάν θα χρειάζονταν να το κάνει και θα το κάνει το 26μελές ΝΑΤΟ. Και αυτές οι ΗΠΑ που έχουν πραγματικό λόγο να αγωνίζονται με φανατισμό κατά της τρομοκρατίας από ότι έδειξαν με την ενέργειά τους κατά των Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, παρά την για πρώτη φορά στην ιστορία της Συμμαχίας ενεργοποίηση του άρθρου 5 του Καταστατικού Χάρτη του για συμμαχική συμπαράσταση, προτίμησαν να συνάψουν άλλες συμμαχίες και να κατευθύνουν την επιχείρηση μόνες τους παρά να χρησιμοποιήσουν το ΝΑΤΟ.
Με δεδομένη τη δυσλειτουργία που θα έχει το ΝΑΤΟ όπως πολύ σαφώς καταδείχτηκε και στον πόλεμο κατά τα Γιουγκοσλαβίας που λίγο έλειψε θα διαλυθεί, και θα διαλύονταν εάν απαιτούνταν η διεξαγωγή χερσαίων επιχειρήσεων, και τα παράδοξα δόγματα των Αμερικανών περί ‘’ενεργητικής άμυνας’’, ‘’προληπτικών επιθέσεων’’ κλπ που βρίσκονται εκτός κάθε πλαισίου διεθνούς δικαίου λίγες αμφιβολίες θα πρέπει να παραμένουν ότι το ΝΑΤΟ με όλες τις ισχυρές και σύγχρονες δυνάμεις του θα παραμένει αδρανές. Αυτό ακριβώς εξέφρασε η εφημερίδα New York Times όταν σε άρθρο της στις 11 Δεκεμβρίου 2002 αναφερόμενη στην NRF μεταξύ άλλων έγραφε: <<Τα σχέδια του ΝΑΤΟ για μία ‘’δύναμη ταχείας αντίδρασης’’ είναι ένα άλλο παράδειγμα του κάνω κάτι για να αποφύγω το να μην κάνω τίποτα>>. Και αυτή πρόσθετε: <<Το ΝΑΤΟ χρειάζεται ένα στρατό που να κάθεται, σαν και αυτόν που έχει στη Βοσνία και το Κοσσυφοπέδιο, μεταξύ των Ισραηλινών και των Παλαιστινίων>>.
Η Ευρώπη Πρέπει να Συγκροτήσει τη δική της Δύναμη.
Φυσικά και, η σε μεγάλη έκταση κοινότητα συμφερόντων όπως και αρχών και αξιών μεταξύ των εκατέρωθεν του Ατλαντικού νατοϊκών χωρών και δικαιολογεί και επιβάλλει τη διατήρηση των συμμαχικών τους σχέσεων. Το ΝΑΤΟ με τις δομές και τη μακρόχρονη εμπειρία του στο να επιτυγχάνει τη συνεργασία των χωρών μελών του μπορεί να αποτελεί ένα καλό φορέα υλοποίησης αυτών των συμμαχικών δεσμών και σχέσεων. Αυτή η χρησιμότητα όμως της Συμμαχίας δεν δικαιολογεί και τη δημιουργία των όποιων ισχυρών και σύγχρονων αλλά αδρανοποιημένων και άχρηστων δυνάμεων.
Το ότι το ΝΑΤΟ δεν μπορεί μέχρι τώρα να εξασφαλίσει τις χώρες και τους λαούς του από τις σύγχρονες απειλές- τις αποκαλούμενες ασύμμετρες- δεν οφείλεται στην έλλειψη ισχύος και μέσων. Και με την NRF η Συμμαχία δεν πρόκειται να πετύχει κάτι περισσότερο και αυτό θα πρέπει να το γνωρίζουν πολύ καλά και οι Ευρωπαίοι ηγέτες όπως το γνωρίζουν και οι Αμερικανοί. Η δέσμευση όμως των χωρών της Ένωσης να δαπανήσουν τους οικονομικούς πόρους τους για τη δημιουργία της NRF εκτός των άλλων συνεπειών θα αποστερήσει από αυτήν τη δυνατότητα να δημιουργήσει τη δική της ισχύ και να ασκήσει τη δική της πολιτική. Πολιτική που θα μπορούσε να αποβεί πολύ πιο αποτελεσματική και ωφέλιμη και για τις πανίσχυρες ΗΠΑ από το όποιο ισχυρό και εκσυγχρονισμένο ΝΑΤΟ.
Με αυτά τα δεδομένα ως βάση και την προϋπόθεση ότι οι καλές αποδοτικές συμμαχικές σχέσεις δημιουργούνται μεταξύ ισότιμων εταίρων η ΕΕ ως μία μεγάλη και ισχυρή διεθνοπολιτική οντότητα με σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ειρήνης και ασφάλειας στην περιοχή της και ευρύτερα σκόπιμο είναι να δημιουργήσει τη δική της πολεμική μηχανή. Μία μηχανή που θα την χρησιμοποιεί όπου και όποτε παρίσταται ανάγκη και πάντα στα πλαίσια του διεθνούς δικαίου. Και εάν στα πλαίσια του δίκαιου αυτού χρειαστεί και καταστεί δυνατό να ενεργήσει το ΝΑΤΟ η ευρωπαϊκή δύναμη θα αποτελεί ένα άριστο συστατικό της ισχύος του.
Αυτά θα πρέπει να λάβουν υπ’ όψη οι Ευρωπαίοι ηγέτες πριν αρχίσουν, εάν πράγματι προτίθενται να αρχίσουν, να διαθέτουν πόρους, τμήματα και μέσα για την δημιουργία της νατοϊκής δύναμης αντίδρασης. Τι θα πείραζε εξ άλλου το ΝΑΤΟ η συμμετοχή των ευρωπαϊκών χωρών στην NRF να είναι ενιαία και να έχει την ταυτότητα της Ένωσης;