Blog

Εορτασμός για τα 2500 χρόνια από την Ναυμαχία της Σαλαμίνας

Στις 20 Σεπτεμβρίου 2020 διοργανώθηκε από την Παγκόσμια Ελληνική Διασπορά, το Ελληνικό Πολιτιστικό Κέντρο Νοτιοδυτικών Πολιτειών και των Οργανισμών Μελών του και της Γενικής Γραμματείας Δημόσιας Διπλωματίας και Απόδημου Ελληνισμού του Ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, ένας διαδικτυακός εορτασμός για τα 2500 χρόνια από την Ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Ομιλία του κ. Δημήτρη Ν. Ηλιόπουλου, Πρέσβη επί τιμή, πρώην Πρέσβη της Ελλάδας στα ΗΑΕ, την Αλβανίας και την ΕΕ, πρώην εκπρόσωπο της ΕΕ στους διεθνείς οργανισμούς στη Γενεύη (ΟΗΕ) και την Χάγη, μέλους του Διοικητικού Συμβουλίου του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Σπουδών (HELISS), Επιστημονικού Συνεργάτη στο Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).

 

 

Κύριε Πρόεδρε, κύριε Γερουσιαστή, κύριε Γενικέ Γραμματέα, κύριε δήμαρχε, αγαπητοί συμπατριώτες,

Αρχικά, θα ήθελα να συγχαρώ τους διοργανωτές αυτής της πολύ επίκαιρης εκδήλωσης και να τους ευχαριστήσω που με κάλεσαν να μοιραστώ μερικές σκέψεις μου με την ευκαιρία αυτής της ύψιστης σημασίας ιστορικής επετείου .

Καθώς στεκόμαστε σήμερα, κοιτάζοντας πίσω 2500 χρόνια στην ένδοξη ιστορία του Έθνους μας, η ναυμαχία της Σαλαμίνας, εμφανίζεται ως ένα μοναδικό γεγονός που άλλαξε τον ρουν της ιστορίας όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και αυτού που είναι γνωστό ως δυτικός πολιτισμός και οι δημοκρατικές και ανθρωπιστικές του κεντρικές αξίες.

Εάν οι πρόγονοί μας δεν είχαν επιτύχει να εξολοθρεύσουν τον ισχυρότερο πολεμικό στόλο της εποχής, η ιστορία της Ευρώπης και κατά συνέπεια του δυτικού κόσμου ενδεχόμενα να είχε γραφτεί διαφορετικά και το ολοκληρωτικό και καταπιεστικό πολιτικό μοντέλο διακυβέρνησης να είχε επικρατήσει όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και παγκοσμίως. Παρά τις εσωτερικές διενέξεις και διαφορές τους, οι Έλληνες της εποχής, ενώθηκαν και ακολούθησαν την φωτισμένη στρατιωτική ηγεσία του Ναύαρχου Θεμιστοκλή και παρά την συντριπτική αριθμητική υπεροχή του εχθρού, επέδειξαν μεγάλο θάρρος και γενναιότητα ανακόπτοντας την μέχρι εκείνη την στιγμή επιτυχή εισβολή των Περσών του Ξέρξη στο ευρωπαϊκό έδαφος. Αυτήν την νίκη ακολούθησαν οι μεγάλες νίκες στην μάχη των Πλαταιών και στην ναυμαχία της Μυκάλης, οι οποίες έθεσαν οριστικό τέλος στις περσικές φιλοδοξίες για επέκταση στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Αλλά σε αυτό το σημείο, θεωρώ απαραίτητο να σταθώ από εθνικής άποψης στην ιδιαίτερη σύνδεση των Ελλήνων με τη Θάλασσα. Δεν είναι τυχαίο που ο σύγχρονος Έλληνας συγγραφέας Στρατής Μυριβίλης έγραψε: «Όλες οι θάλασσες του κόσμου είναι η Ελλάδα …» Η ελληνική ψυχή είναι συνυφασμένη με τη Θάλασσα και δεν αποτελεί έκπληξη το ότι οι ικανότητες των Ελλήνων στην ναυσιπλοΐα ανάμικτες με την γενναιότητα και την φιλοπατρία, οδήγησαν σε αυτήν την εκπληκτική ιστορική νίκη ορόσημο.

Μια από τις πλέον χαρακτηριστικές και κορυφαίες ιστορικές ιδιαιτερότητες της Ελλάδος είναι ότι στη χώρα αυτή από καταβολής πολιτισμού τα πάντα δείχνουν τη θάλασσα. Έτσι, φανερώθηκε η αρχέγονη ταυτότητα του τόπου με το υγρό στοιχείο, κάτω από τέσσερις κοσμοϊστορικές διαστάσεις, που διαμόρφωσαν τα αντίστοιχα ανά τους αιώνες βιωματικά αξιώματα. 

Το βίωμα του μύθου.  Οι Αργοναύτες εμποτίζουν τον χρόνο με το ύδωρ της ζωής των ηρώων. Στη θαλασσοπορία τους καταγράφηκαν οι πρώτοι κανόνες και  οι μέθοδοι της ποντοπόρου ναυσιπλοΐας. Θέτουν σε εγρήγορση γνώσεις αστρονομικές, προεκτείνουν τη ναυτική όραση, νικούν τη βαρύτητα, ελέγχουν τον προσανατολισμό, θεμελιώνουν την εξερευνητική έφεση που υποστηρίζεται από την ευρηματικότητα και την απαράμιλλη σωματική ρώμη. Σε περιβάλλον παρόμοιου πνεύματος εμφανίζεται  στην ανθρωπότητα ο γιός του Αργοναύτη Λαέρτη, ο πολυμήχανος ομηρικός ήρωας Οδυσσέας, «ο  πολλὰ δ᾿ ὅ γ᾿ ἐν πόντῳ πάθεν ἄλγεα», για να αναδειχθεί και να λάμψει το αιώνιο υπόδειγμα της επινοητικής ευφυΐας και της χαλύβδινης επιμονής μέσα στους αχανείς και βασανιστικούς δρόμους των πελάγων.           

Tο βίωμα του θείου. Τις θάλασσες εξουσιάζει και κυβερνά ο Ποσειδώνας, ο μέγιστος Πελαγαίος Κρονίων θεός. Προστάτης αλλά και τιμωρός των πλεόντων. Στα εγκώμιά του και τούτος ο χαιρετισμός του Ομηρικού Ύμνου αποκαλύπτει το υπέρλαμπρο πρόσωπο του άρχοντα των υδάτων:  «Χαῖρε Ποσείδαον γαιήοχε κυανοχαῖτα, καὶ μάκαρ εὐμενὲς ἦτορ ἔχων πλώουσιν ἄρηγε».  Όμως από την καρδιά της ελληνικής θάλασσας αναβλύζει και το θείο χαρίεν. Μόνο από τη θάλασσα η πάμπλουτη ανθρώπινη φαντασία θα μπορούσε να προσκαλέσει τη θεά της εκπάγλου ωραιότητας και του γλυκέος βίου. Και απαύγασε στην ιστορία το πρόσωπο της Αναδυόμενης Αφροδίτης, της Ποντίας και της Εύπλοιας για νά’χουν οι ναυτίλοι θάλασσες καλοσυνάτες και πλεύσεις ανώδυνες. Και παραπέρα, στα κατοπινά, η άνασσα Παναγιά των Ελλήνων,  η «Θαλασσομαχούσα», η «Πελαγονήτισσα» και η «Γοργόνα» κομίζει το βάλσαμο της παρηγοριάς στους θαλασσοπόρους για να γιάνει ο πόνος του νόστου και να ημερεύει ο πόθος της επανόδου.

Το βίωμα της ευφορίας. Από τούς πανάρχαιους καιρούς της Μινωικής Θαλασσοκρατορίας μέχρι τη σύγχρονη εμπορική ναυτιλία η ελληνική ναυτοσύνη κατέχει τα επίζηλα σκήπτρα. Μεταφέρει τα αγαθά της ζωής στα πέρατα της οικουμένης, ανοίγει δρόμους κοσμοπολιτισμού, εμπνέει τη λογοτεχνία, δίδει κίνητρο στην τέχνη και φήμη πλατιά στο νησιωτικό τραγούδι. Είναι η ναυτιλία του πλούτου και της οικονομικής ισχύος, που διατρέχει κυριαρχικά την εποχή μας.  Από τα θησαυρίσματα εκείνης της ναυτιλίας συντάχθηκε η απέραντη εργογραφία της ανθρωπιστικής και πολιτιστικής ευποιΐας με την κατάθεση ολονέν  και νεώτερων ευεργετικών προσκτημάτων. 

Το βίωμα της πατρίδας. Είναι αυτό που γαλάκτισε τον ψυχισμό των πατρώων εστιών και εξόπλισε τη ζωή. Και η θάλασσα που κυκλώνει την πατρίδα υπήρξε εξαρχής το απόρθητο φρούριο θεσμών και θεσμίων. Ύψιστο σύμβολο τέτοιας θαλάσσιας δύναμης και πολεμικής αίγλης στέκει στην πυραμίδα της ιστορίας η Ναυμαχία της Σαλαμίνας.

Ο εναρκτήριος παιάνας της αποτελεί ακριβώς την κύρωση του ελληνικού βιώματος της πατρίδας. Τον διέσωσε ο τραγικός ποιητής – Σαλαμινομάχος κι αυτός – ο Αισχύλος:

Ὦ παῖδες Ἑλλήνων ἴτε,

ἐλευθεροῦτε πατρίδ’, ἐλευθεροῦτε δὲ

παῖδας, γυναῖκας, θεῶν τέ πατρῴων ἕδη,

θήκας τε προγόνων· νῦν ὑπὲρ πάντων ἀγών.

 

Η Ναυμαχία της Σαλαμίνας 

Το πρώτο αυτό και μέγιστο των κοσμοϊστορικών γεγονότων συνεχίζει έπειτα από δυόμιση αιώνες να σηματοδοτεί το αξιολογικό παράστημα του κράτους της θάλασσας. Όλοι σχεδόν οι ιστορικοί  από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα συγκλίνουν ευθέως στην άποψη της μοναδικότητάς του τόσον στον τομέα της πολιτικής προετοιμασίας του όσον ιδίως σ’ αυτόν της στρατηγικής του σύλληψης και ναυτικής πολεμικής τακτικής.

Το γεγονός αποδεικνύει την αλάθητη πρόβλεψη και ευφυή σχεδίαση του Θεμιστοκλή. Οι προ της ναυμαχίας ενέργειες για την πολιτική προστασία των Αθηναίων (ασφαλής μετοίκηση του λαού), η παραπλάνηση του Ξέρξη, η πρόκληση του περσικού στόλου στη θαλάσσια στενωπό, η θέση των αθηναϊκών πλοίων για την αποφυγή εχθρικής κυκλωτικής κίνησης, η χρήση ενθουσιαστικών επιθετικών μέσων, η ταχεία εφαρμογή του διέκπλου και των διεμβολισμών και η ηρωική εξ εφόδου κατάληψη (ρεσάλτο) των περσικών πλοίων από τους οπλισμένους στρατο-ναύτες υπήρξε το καθ’ ολοκληρίαν εναργές επίτευγμα του Θεμιστοκλή.

Αξίζει να υπομνησθεί ότι ο ορειχάλκινος κριός (έμβολο) των αθηναϊκών τριηρών ήταν η τελειοποιημένη μορφή του συγκεκριμένου ναυτικού όπλου που πρώτοι χρησιμοποίησαν πάλι έλληνες – οι Φωκαείς – στην φημισμένη ναυμαχία της Αλαλίας πριν από έναν αιώνα.        

Η ανάπτυξη των ιστορικών λεπτομερειών της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας παρέλκει. Είναι άλλωστε πασίγνωστη και επιστημονικά πλήρως τεκμηριωμένη η περιπτωσιολογία του θαυμαστού εγχειρήματος καθώς και η διεξοδική αξιολογική του αποτίμηση που διδάσκεται σε όλες τις Ναυτικές Ακαδημίες ανά την υφήλιο.  Εξ άλλης πλευράς είναι και χωρίς νόημα  η υπόθεση του διερωτήματος: «Τί θα είχε συμβεί εάν στη Σαλαμίνα είχαν νικήσει οι Πέρσες» μολονότι αποτείνεται σε λογικά βάσιμη αξίωση. Όμως στην ιστορία η λογική υπόθεση «εάν» κάμπτεται ενώπιον του πραγματικού.  Ωστόσο, κατευθύνοντας την σκέψη σε μια συγκριτική διαδικασία ελέγχου του πραγματικού γεγονότος θα μπορούσε κανείς, στην περίπτωση της Ναυμαχίας της Σαλαμίνας, να ισχυρισθεί ότι χωρίς τη συγκεκριμένη νίκη, που απέκλεισε την επικράτηση των Περσών, δεν γνωρίζουμε ποιά θα ήταν η εξέλιξη της ιστορίας ιδίως αυτής με τον πολιτιστικό-πολιτισμικό χαρακτήρα της καθώς η ελεύθερη πολιτεία των Αθηνών ήταν εκείνη που έδωσε την πνευματική κορύφωση του 5ου αιώνα με την διαχρονική παγκοσμιότητά της. Άλλωστε οι νίκη κατά των Περσών έφερε αμέσως στο ιστορικό γίγνεσθαι την Αθηναϊκή Ηγεμονία όπου έκτοτε και για πενήντα περίπου χρόνια διέλαμψε ο πολιτισμός των έργων της διανοίας και της τέχνης με ακτινοβολία διηνεκή.  Και μια τέτοια έποψη προκαλεί ασφαλώς όχι μόνον την ελληνική αλλά κυρίως την ευρωπαϊκή, και πέραν αυτής την του εν γένει δυτικού κόσμου παραδοχή και συγκατάθεση.  

Εκτεταμένες εργασίες για αυτές τις ιδέες και αρχές έχουν πραγματοποιηθεί από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Τέχνης της αρχαίας πόλης Παιανίας, κοντά στην Αθήνα, και από τον εμπνευσμένο πρόεδρό του Δρ. Ευάγγελο Ανδρέου, ο οποίος διατηρεί στενές σχέσεις με την Ελληνική Διασπορά των ΗΠΑ. 

Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να παραθέσω ένα απόσπασμα από σχετική ομιλία της Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Αικατερίνης Σακελαροπούλου, η οποία ενσωματώνει με μεγάλη ακρίβεια τη βαθύτερη σημασία της ελληνικής νίκης στη Σαλαμίνα, και παραθέτω:

«Στις Θερμοπύλες και στη Σαλαμίνα, η αρχαία Ελλάδα, την αυγή της δόξας της, ενώθηκε, στάθηκε ισχυρή, αγωνίστηκε και έσωσε την ελευθερία της, την ανεξαρτησία της και τον ανθρωπιστικό πυρήνα ενός πολιτισμού που τώρα αναγνωρίζεται ως παγκόσμιος. Ένας πυρήνας που είχε ήδη αυτό που θα γινόταν αργότερα η πιο πολύτιμη ιστορική κληρονομιά της ελληνικής αρχαιότητας: δημοκρατία και η έννοια του πολίτη, αυτοεκτίμηση και ελευθερία, λόγος, η καλλιτεχνική διαμεσολάβηση της τραγωδίας στην ίδια μας την ύπαρξη, φιλοσοφία ως μια αυστηρή συνάντηση διάνοια, λογική και τις βαθύτερες ανθρώπινες ανάγκες, και πολλά άλλα που περιστρέφονται γύρω από την αξία του Ανθρώπου. “

Από την πλευρά μου, θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι αυτό το πρώτο και μεγαλύτερο από τα παγκόσμια-ιστορικά γεγονότα συνεχίζει μετά από δυόμισι χιλιάδες χρόνια να σηματοδοτεί τη σημασία του ελέγχου των θαλάσσιων οδών. Σχεδόν όλοι οι ιστορικοί από την αρχαιότητα έως σήμερα συγκλίνουν άμεσα από την άποψη της μοναδικότητάς του τόσο στον τομέα της πολιτικής εμπλοκής όσο και ειδικότερα στη διαμόρφωση σχετικών στρατηγικών και τακτικών του ναυτικού πολέμου.

Οι συγγένειες των ιστορικών επιπτώσεων της ναυμαχίας της Σαλαμίνας με μια πολύ πρόσφατη ανησυχητική κατάσταση που προκαλείται από έναν άλλο δύσκολο και επιθετικό (για να πούμε το λιγότερο) γείτονα, την Τουρκία, έχουν αναλυθεί επαρκώς από πολλούς αναλυτές. Ωστόσο, προσυπογράφω πλήρως την πάγκοινη διαπίστωση του θάρρους και των αρετών των υπερήφανων στελεχών των Ελληνικών Ένοπλων Δυνάμεων που είναι έτοιμοι να υπερασπιστούν όχι μόνο την εδαφική ακεραιότητα της πατρίδας μας, αλλά και τις δημοκρατικές αξίες που μας έδωσαν και οι πρόγονοί μας . Η Ελλάδα τοποθετήθηκε από τη γεωγραφία και την ιστορία σε ένα συγκεκριμένο γεωστρατηγικό σταυροδρόμι του πλανήτη. Έτσι, είμαστε υποχρεωμένοι να πλοηγούμεθα πάντα μέσα σε ταραγμένα νερά και να αντιμετωπίζουμε ισχυρούς εχθρούς και σθεναρούς αντιπάλους, αλλά πάντα κοιτάζοντας τους  κατευθείαν στα μάτια και έτοιμοι για κάθε απαιτούμενη θυσία. Η Ελλάδα αντιμετώπισε καθ ‘όλη τη διάρκεια της ιστορίας της πολλές Θερμοπύλες και Σαλαμίνες και, φοβάμαι, ότι αυτό θα συνεχίσει να ισχύει. Όμως, ο ελληνικός λαός θα αγωνίζεται πάντα για να διασφαλίσει ότι θα διαφυλαχθούν οι πύλες του ευρωπαϊκού και παγκόσμιου πολιτισμού. Θα είναι πάντοτε άξιος παγκόσμιου σεβασμού με την έννοια που έδωσε ο Ουίνστον Τσώρτσιλ κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου, ο οποίος είπε: «Ως εκ τούτου, δεν θα λέμε ότι οι Έλληνες πολεμούν σαν ήρωες, αλλά ότι οι ήρωες πολεμούν σαν Έλληνες», αναφερόμενος στην γενναιότητα και συμβολή των Ελλήνων στρατιωτών στη Συμμαχική Νίκη.

Και δεν πρέπει ποτέ να ξεχνούμε τα λόγια του μεγάλου Αθηναίου πολιτικού του 5ου αιώνα π.Χ., του Περικλή, όπως αναφέρονται από τον Θουκυδίδη: «Μέγα το της θαλάσσης κράτος». Αυτές οι λέξεις, που αποτελούν το έμβλημα του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, είναι ο πνευματικός φάρος που καθοδηγεί και εμπνέει τις σκέψεις και τα βήματά μας για το μέλλον του Έθνους. Όλοι οι Έλληνες ενωμένοι θα ακολουθήσουμε αυτές τις αρχές και θα  πολεμήσουμε γι’ αυτές, όπως έκαναν οι πρόγονοί μας πριν από 2500 χρόνια στη Σαλαμίνα.