ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΙΧΑΣΜΟΣ 1915-1917(;)

Μελετώντας τη νεότερη και σύγχρονη Ιστορία, εύκολα μπορεί να παρατηρήσει κάποιος πως το πρώτο μισό του 20^ου αιώνα αποτέλεσε μία περίοδο γεμάτη από διεθνείς συγκρούσεις, εντάσεις, κρίσεις και πολέμους. Η Ελλάδα- και κατ` επέκταση ο ελληνισμός- συμμετείχε σε επτά Πολέμους (Α΄ & Β΄ Βαλκανικός, Α΄ & Β΄ Παγκόσμιος, Εκστρατεία Ουκρανίας, Μικρασιατική Εκστρατεία, Εμφύλιος), διπλασίασε την έκταση και τον πληθυσμό της, υλοποίησε τη Μεγάλη Ιδέα σε μεγάλο βαθμό, γνώρισε γενοκτονίες, σφαγές και προσφυγιά. Επιπλέον παρουσίασε παρατεταμένη πολιτική αστάθεια η οποία υπήρξε συνέπεια σε μεγάλο βαθμό του Εθνικού Διχασμού.

Ο Εθνικός Διχασμός ήταν το αποτέλεσμα της διαφωνίας μεταξύ του βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ε. Βενιζέλου σχετικά με τη συμμετοχή ή όχι της Ελλάδας στο Μεγάλο Πόλεμο. Ο ανώτατος άρχων ήταν υπέρ της μη συμμετοχής ενώ ο πρόεδρος της κυβερνήσεως υπέρ της εξόδου στο πλευρό των Συμμάχων. Η βασιλική πλευρά θεωρούσε πως ο ελληνικός λαός δεν έπρεπε και δεν ήθελε να συμμετάσχει ξανά σε πόλεμο μετά τους πρόσφατους Βαλκανικούς ενώ οι αρχικές νίκες των Κεντρικών Δυνάμεων και η ήττα της Entente στα Δαρδανέλια της δημιουργούσε ερωτηματικά σχετικά με τη συμμαχική νίκη. Από την άλλη ο Κρητικός πρωθυπουργός και η κυβέρνηση του ήταν βέβαιοι για την επικράτηση των ναυτικών δυνάμεων και εκτιμούσαν πως η συγκυρία ήταν ιδανική για την επίτευξη των εθνικών στόχων.

Η αρχική διαφωνία τους έφερε την παραίτηση του Βενιζέλου στις αρχές του 1915. Στις εκλογές του Μαϊου οι Φιλελεύθεροι κέρδισαν ξανά με 186/316 έδρες και τον Αύγουστο (!) ο Βενιζέλος ανέλαβε εκ νέου πρωθυπουργός. Η νέα του θητεία δε διήρκησε παρά 45 ημέρες διότι διαφώνησε ξανά με το μονάρχη για τη συμμετοχή του επιστρατευομένου από την 11^η Σεπτεμβρίου Στρατού. Ο βασιλιάς ήθελε τη χρησιμοποίηση του Στρατού για άμυνα σε περίπτωση βουλγαρικής εισβολής ενώ ο πρωθυπουργός για να συνδράμει τη Σερβία βάση της ελληνοσερβικής Συνθήκης σε περίπτωση κήρυξης πολέμου από τη Βουλγαρία. Επιπλέον η συμφωνία του Βενιζέλου με την Entente για αποβίβαση 150.000 Άγγλων και Γάλλων στρατιωτών στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας, προκάλεσε αντιδράσεις από τα Ανάκτορα, το Επιτελείο και την Αντιπολίτευση.

Ως αρχιστράτηγος στους Βαλκανικούς Πολέμους ο Κωνσταντίνος είχε δημιουργήσει στο Στράτευμα μερίδα πιστών Αξιωματικών, γνωστοί ως φιλοβασιλικοί ή φιλομοναρχικοί. Οι υποδείξεις του Επιτελείου ήταν αρνητικές για συμμετοχή της Ελλάδας στον Πόλεμο ενώ έτερος παράγοντας της ουδετερότητας- ή καλύτερα της μη κήρυξης πολέμου έναντι στις Κεντρικές Δυνάμεις- ήταν οι οικογενειακή σχέση μεταξύ Έλληνα μονάρχη και Γερμανού αυτοκράτορα. Τις εκλογές του Δεκεμβρίου κέρδισε η Αντιβενιζελική παράταξη ενώ οι Φιλελεύθεροι απείχαν. Ακολούθησαν διαπραγματεύσεις με τους Συμμάχους για τα ανταλλάγματα που θα έπαιρνε η Ελλάδα σε περίπτωση συμμετοχής στον πόλεμο. Τον Μάιο του 1916 το οχυρό Ρούπελ, η Ανατολική Μακεδονία και το Δ΄ Σώμα Στρατού παραδόθηκαν στις γερμανοβουλγαρικές δυνάμεις σχεδόν αμαχητί. Αυτό αποτέλεσε το κίνητρο ανάληψης πρωτοβουλίας από τον Βενιζέλο ο οποίος σχημάτισε Τριανδρία με τον Ναύαρχο Π. Κουντουριώτη και τον Αντιστράτηγο Π. Δαγκλή και ανέλαβαν την κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας με έδρα τη Θεσσαλονίκη, έχοντας τη μη επίσημη στήριξη της Entente.

Οι Αγγλογάλλοι θεώρησαν πως η Ελλάδα παραβίασε την ουδετερότητα, απέκλεισαν τον Πειραιά, απαίτησαν παράδοση στρατιωτικού υλικού και στην άρνηση της κυβέρνησης απάντησαν με απόβαση και μάχες στην πρωτεύουσα με τους Επίστρατους -πιστούς στον Κωνσταντίνο- τον Νοέμβριο του 1916. Τελικά ο βασιλιάς συμφώνησε κατάπαυση του πυρός και ακολούθησαν αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ βενιζελικών και βασιλικών στην Αθήνα. Οι Σύμμαχοι προέβησαν σε ναυτικό αποκλεισμό ο οποίος προκάλεσε λιμό και τελικά ο Κωνσταντίνος αποχώρησε τον Ιούνιο του 1917 αφήνοντας στη θέση του τον δευτερότοκο υιό του Αλέξανδρο. Η εκθρόνιση του βασιλιά αποτέλεσε και το τέλος του Διχασμού;

Δυστυχώς η απάντηση είναι όχι. Ο Βενιζέλος προέβηκε σε αποστρατείες, εξορίες και κυνήγι των πολιτικών του αντιπάλων. Επέβαλε τη γνώμη του στον τύπο ενώ σε μέρος της κοινής γνώμης φαινόταν πως επικράτησε χάρη στις Μεγάλες Δυνάμεις. Αργότερα, το 1920, δέχτηκε απόπειρα δολοφονίας στο Παρίσι, οι οπαδοί του απάντησαν με τη δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη και η πόλωση έφτασε στα άκρα. Αποτελέσματα του Εθνικού Διχασμού υπήρξαν –σε μεγάλο βαθμό- η Μικρασιατική καταστροφή, η δίκη και εκτέλεση των Έξι, η πολιτική αστάθεια και τα στρατιωτικά κινήματα του Μεσοπολέμου, μέχρι και Μεταπολεμικά η «σύγκρουση» Κέντρου και Δεξιάς.

Για το ποιος τελικά έφταιξε και η Ελλάδα έφτασε στο Διχασμό έχουν γραφτεί πολλές απόψεις και πονήματα. Οι φίλοι του Βενιζέλου στέκονται στην άρνηση του μονάρχη να σεβαστεί τη λαϊκή ετυμηγορία και την πολιτική του πρωθυπουργού που ο λαός επικρότησε με τις εκλογές του Μαϊου του 1915 και πως ο βασιλιάς κατέβηκε από το θρόνο για να γίνει πολιτικός αρχηγός, ξεφεύγοντας από τα συνταγματικά βασιλικά του καθήκοντα. Επιπλέον τον κατηγορούν για θιασώτη του δόγματος «μικρή αλλά τίμια Ελλάς». Από την άλλη οι φιλοβασιλικοί κατηγορούν το Βενιζέλο για υπηρέτη των ξένων συμφερόντων, καθώς επιθυμούσε την άνευ όρων συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ΠΠ ενώ ανάκτησε την εξουσία με την ένοπλη στήριξη της Entente και επέβαλε δικτατορία. Ακόμη πως έμπλεξε την Ελλάδα στη Μικρά Ασία σε μία εκστρατεία που ήταν καταδικασμένη να αποτύχει.

Η χώρα πλήρωσε το Διχασμό με τη μεγαλύτερη καταστροφή της νεότερης ιστορίας της: τον ξεριζωμό του ελληνισμού της Ιωνίας και κυρίως τη σφαγή μεγάλου μέρους αυτού από τους Τούρκους. Τέλος, με την μόνιμη πολιτική αστάθεια που τόσο έπρεπε να αποφύγει η πατρίδα για την ανασυγκρότηση και ανασύνταξη της.

Υπλγός Μιλτιάδης Β. Παρλάντζας, MSc, MA (c)

Βιβλιογραφία

Γονατάς Σ., Απομνημονεύματα, (Αθήνα,1958)
Δούσμανης Β., Απομνημονεύματα, (Αθήνα: Δημητράκος,1946)
Κονδύλης Γ., Ο Δρόμος προς την Καταστροφήν, (Αθήνα: Λαβύρινθος, 1979)
Μαυρογορδάτος Γ., Ο Εθνικός Διχασμός, (Αθήνα: Παττάκης,2015)

Blog