Blog

ΜΙΑ  ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ  ΠΟΛΙΤΕΙΑ  ΔΙΚΑΙΟΥ

 

Ο Πλάτων στις πολιτικές του θεωρίες υπήρξε ένας εξελικτικός Φιλόσοφος.
Στα πρώϊμα χρόνια της ηλικίας του, την διακυβέρνηση της πολιτείας ανέθετε στον χαρισματικό κυβερνήτη, στα ώριμα χρόνια του, στον επιστήμονα πολιτικό και στην καταληκτική ηλικία του, στους άριστους νόμους, μ’ εκλεγμένο κυβερνήτη και με διαχωρισμένες τις εξουσίες, όπως σήμερα θα λέγαμε.
Με αυτή την εξελικτικότητα των θεωριών του θα δούμε επιλεκτικά ορισμένες από τις περί δικαίου απόψεις του Πλάτωνα, οι οποίες βέβαια έχουν διαχρονική αξία και επομένως αφορούν και την σημερινή πραγματικότητα αποδίδοντας αυτές με κάποια σχετική ελευθερία από την αυστηρή απόδοσή τους.
Ετσι στην «Πολιτεία» του ο Πλάτων αναγνωρίζει την ανάγκη ύπαρξης νόμων για την εύρρυθμη λειτουργία της πόλης, αλλά συγχρόνως παρατηρεί ότι οι νόμοι συντάσσονται σύμφωνα με το συμφέρον του εκάστοτε κυβερνώντος κόμματος και των δικών της ανθρώπων, όπως θα λέγαμε σήμερα.
Ετσι οι νόμοι πολύ απέχουν από το να υπηρετούν το γενικό συμφέρον των πολιτών, οι οποίοι μάλιστα τιμωρούνται, όταν αυτούς παραβαίνουν έστω και για ένα απλό πταίσμα, ενώ διαφεύγουν τις συνέπειες των νόμων οι άνθρωποι της εξουσίας, έστω κι αν έχουν διαπραχθεί σοβαρά αδικήματα σε βάρος του συνόλου των πολιτών.
Για να καταλήξει με θλίψη ο Πλάτων στην διαπίστωση ότι δυστυχώς οι νόμοι γίνονται για να εξυπηρετούν τους ισχυρούς, με συνέπεια να εφαρμόζεται και ως αρχή δικαίου το συμφέρον του δυνατού, αυτών δηλαδή που έχουν προσβάσεις στην εξουσία και στην δύναμη του πλούτου, ο οποίος εξαγοράζει και συνειδήσεις δημοσίων λειτουργών, όπως κα σήμερα συχνά γίνονται γνωστά τέτοια ασθενικά γεγονότα.
Και ασφαλώς αυτές οι διακρίσεις εφαρμογής του δικαίου ουδεμία σχέση έχουν με την Αριστοτελική επιείκεια, η οποία επενεργεί συμπληρωματικά ως προς τον νόμο.
Επειδή ο νομοθέτης είναι αδύνατον να κάθεται κάθε στιγμή κοντά σε κάθε πολίτη και να του ορίζει ακριβώς τι οφείλει να κάνει για κάθε περίπτωση, προκύπτει ανάγκη πρωτοβουλίας για δίκαιες αποφάσεις εκ μέρους κάθε δημοσίου λειτουργού της πολιτείας, επιδεικνύοντας την αρμόζουσα επιείκεια αλλά και πρωτοβουλία.
Όχι βέβαια να παρανομεί, αλλά ν΄αποδίδει δικαιοσύνη μέσα στο πνεύμα των νόμων και ακόμα να εισηγούνται και την σύνταξη νόμων – κατά την Σωκρατική προ του τέλους του προτροπή – διότι αυτός βιώνει τα προς νομική ρύθμιση προβλήματα των πολιτών και όχι να συναντάμε δημόσιους λειτουργούς να σου λέγουν : «δεν έχω αρμοδιότητα, δεν το λέει ο νόμος …»
Προκύπτουν λοιπόν ανάγκες αναπροσαρμογής των νόμων, τις οποίες ο Πλάτων θεωρεί αναγκαίες για την λειτουργία της πολιτείας, τις οποίες μάλιστα παραλληλίζει με τις συνταγές των γιατρών που αναπροσαρμόζουν την θεραπεία ανάλογα με την εξέλιξη των ασθενών τους.
Βασική προϋπόθεση θεωρεί ο Πλάτων για την αναπροσαρμογή των νόμων, την συγκατάθεση των πολιτών, αλλά τι μπορεί να γίνει εάν δεν επιτευχθεί αυτή η συγκατάθεση και εμποδίζεται από μία μειοψηφία των πολιτών ;

Ο Πλάτων πάλιν επικαλούμενος το παράδειγμα του γιατρού, που με επιστήμη εφαρμόζει την πρέπουσα θεραπεία χωρίς την συγκατάθεση του ασθενή του, αλλά και του κυβερνήτη πλοίου, που με τέχνη διασώζει το πλοίο και τους ναύτες από την θαλασσοταραχή, έτσι και ο άριστος πολιτικός κυβερνήτης οδηγεί την πολιτεία στον δρόμο του εκσυγχρονισμού και της ευημερίας των πολιτών με την συγκατάθεση της πλειονότητας αυτών, χωρίς δισταγμούς από το λεγόμενο «κομματικό κόστος».
Αυτές τις μεταρρυθμίσεις θα θεωρήσει και ο Αριστοτέλης αναγκαίες για την πολιτεία, γιατί έτσι προλαμβάνονται κοινωνικές ταραχές, στάσεις και επαναστάσεις εκ μέρους των πολιτών, τις οποίες επισπεύδουν απεναντίας η αδράνεια των κυβερνητών.
Ενώ σήμερα ζούμε τον παραλογισμό νάχουμε «στάσεις» και καταλήψεις για να μη γίνουν οι εκσυγχρονισμοί και οι μεταρρυθμίσεις …
Αλλά οι παραδοξολογίες δεν πρέπει να επηρεάζουν τον ηγέτη, ο οποίος αποβλέπει αποκλειστικά και μόνον στο συμφέρον του συνόλου των πολιτών και δεν νοείται βέβαια ν’ αποβλέπουν σε ίδιον προσωπικό και κομματικό όφελος, διότι το κακό τότε στην πλιτεία θα ήταν πολύ μεγαλύτερο απ’ αυτό, που θα συνέβαινε εάν παρέμεναν οι απαρχαιομένοι θεσμοί.
Για να προλάβει, αλλά και για να περιορίσει μία τέτοια διαφθορά εκ μέρους των αρχόντων, ο Πλάτων αναθέτει στους πολίτες να καταγγέλουν τέτοιους άρχοντες, οι οποίοι υποχρεώνονται να λογοδοτούν για τις παράνομες πράξεις τους ενώπιον των δικαστηρίων, ενώ σήμερα οι πολίτες ανέχονται την ασυλία των βουλευτών αν και θεωρούμεθα όλοι ίσοι έναντι των νόμων.
Χάριν λοιπόν της καθολικής ισχύος των νόμων και προκειμένου αυτοί να είναι δικαιότεροι, ο Πλάτων στα «Πολιτικά» του συνιστά όπως οι νόμοι συντάσσονται από νομοθετικό σώμα, τ’ οποίον να εκπροσωπείται απ’ όλα τα επαγγέλματα, που να καλύπτουν το σύνολο των πολιτών.
Από τέτοιους άριστους νόμους που συντάσσονται με τόση επιμέλεια και με την εμπειρία όλων μας, κανένας άλλος δεν πρέπει και δεν μπορεί να είναι πιο σοφός από τους νόμους, ενώ σήμερα, εκ του πονηρού και βιαίως απειλείται η εφαρμογή τέτοιων νόμων και από την άλλη πλευρά αδυνατούμε να επιμεληθούμε την αναθεώρηση του «Συντάγματος».
Αλλά ο Πλάτων καθόλον του τον βίον και μέχρι της σύνταξης των «Νόμων» του,δείχνει ότι διακατεχόταν από την ανησυχία, μήπως η διακυβέρνηση της πολιτείας περιέλθει σε χέρια αφρόνων και διεφθαρμένων ανθρώπων (πολύ δε περισσότερον σε καταχρηστικούς εξουσιαστικούς μηχανισμούς), των οποίων τα πάθη, όταν κυριαρχήσουν, τότε σωτηρία για την πολιτεία δεν υπάρχει.
Για να προληφθεί και να μη συμβεί μια τέτοια συμφορά, ο Πλάτων συνιστά ότι μόνιμη και διαρκής πρέπει να είναι η φροντίδα της πολιτείας να καλλιεργεί με την παιδεία ενάρετους και ορθογνωμούντες πολίτες.
Επί πλέον δε με προσοχή μεγάλη εκ μέρους των πολιτών (όχι από συναισθηματικές παρορμήσεις και στερεότυπα) να επιλέγονται οι άριστοι άρχοντες, οι οποίοι πρώτοι να πειθαρχούν στους άριστους νόμους, οι δε νόμοι να είναι κυρίαρχοι των αρχόντων και οι άρχοντες δούλοι στους νόμους, τότε στην πολιτεία έρχονται όλα τ’ αγαθά του Θεού.
Τελικά κλείνει τις απόψεις του ο Πλάτων για την πολιτεία του δικαίου, λέγοντας : ότι οι ψυχές εκείνες οι οποίες κυριαρχούνται από τους θείους νόμους, δεν έχουν ανάγκη επίβλεψης από τους ανθρώπους.