ΕΙΣΑΓΩΓΗ:

Τα νέα της ρωσικής εισβολής στην γειτονική Ουκρανία, στις 24 Φεβρουαρίου 2022, υπό το πρίσμα «Ειδικής Στρατιωτικής Επιχείρησης», σόκαρε τον κόσμο, ως η πρώτη απροκάλυπτη εισβολή σε αυτόνομο ευρωπαϊκό κράτος από την εποχή του πρώιμου Ψυχρού Πολέμου. Οι τακτικοί και επιχειρησιακοί Αντικειμενικοί Σκοποί των ρωσικών δυνάμεων, οι στρατηγικοί στόχοι της επιχείρησης, οι επιθυμητές τελικές καταστάσεις, οι ιδεολογικές αξιώσεις, πραγματικές ή φαινομενικές, έχουν αναλυθεί ενδελεχώς και από κάθε δυνατή σκοπιά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, όμως, μια συγκεκριμένη πτυχή της άποψης που επικρατεί στα υψηλά ρωσικά στρατιωτικά και πολιτικά κλιμάκια. Ένα μήνα πριν την εισβολή στην Ουκρανία, με αφορμή πολιτική αστάθεια στην πρωτεύουσα του Καζακστάν, κράτος με καθεστώς φιλικά προσκείμενο στη Μόσχα, ο πρόεδρος της Ρωσικής Συνομοσπονδίας, Βλαντιμίρ Πούτιν ανέφερε σε διαδικτυακή συνομιλία της CSTO: «Τα μέτρα που έλαβε η CSTO έδειξαν ξεκάθαρα ότι δεν θα επιτρέψουμε να κλονιστεί η κατάσταση στο εσωτερικό και δεν θα επιτρέψουμε να πραγματοποιηθούν οι λεγόμενες “Έγχρωμες Επαναστάσεις”.».  Σε ομιλία του το 2023 υποστήριξε πως «…οι Έγχρωμες Επαναστάσεις χρησιμοποιήθηκαν από τους Δυτικούς Ολιγαρχίες σε πολλές περιοχές του κόσμου και περισσότερες από μια φορές,[…] είμαι πεπεισμένος ότι δε θα δουλέψουν ποτέ στη Ρωσία […]» (Dettmer, 2022). Καθώς πλησιάζουμε το τρίτο έτος του Ρώσο-Ουκρανικού πολέμου, η οικονομία της Ρωσίας υποφέρει, οι ενεργειακές της εξαγωγές βασίζονται κυρίως στην Κίνα, στην οποία εξάγουν με πολύ μεγαλύτερο κόστος από ότι στην Ευρώπη, ο ρωσικός στρατός έχει απωλέσει την αύρα ισχύος που διέθετε το 2014 και θα πρέπει να αναδιοργανωθεί πλήρως μετά τις τεράστιες απώλειες, οι εξαγωγές της ρωσικής αμυντικής βιομηχανίας έχουν, σχεδόν, μηδενιστεί ενώ η έξοδος από την Ρωσία των καλύτερων μυαλών και ο μαζικός θάνατος νέων με τις καλύτερες προδιαγραφές για εργασία, θα εμποδίσει την ρωσική ανάπτυξη στο μέλλον. Η προσωπική φήμη και η υπερηφάνεια του Ρώσου προέδρου έχουν, δε, πληγεί ανεπανόρθωτα. Στο άρθρο θα αναλυθεί η θεωρία των «Έγχρωμων Επαναστάσεων», τι είναι, εάν θα πρέπει να υφίσταται τέτοιος όρος, πώς συνδέονται με την έννοια του Υβριδικού Πολέμου και γιατί, κατά τον αρθρογράφο, η λανθασμένη άποψη του καθεστώτος της Μόσχας περί του θέματος οδήγησε στο επιζήμιο ρίσκο της εισβολής στην Ουκρανία. Σκοπός είναι, τόσο η διαφώτιση ενός περίπλοκου ζητήματος Διεθνών Σχέσεων, αλλά και η απόσπαση Στρατηγικών μαθημάτων.

 

ΟΙ ΕΓΧΡΩΜΕΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ:

Έγχρωμες Επαναστάσεις (Colour/Colour Revolutions) είναι ο όρος που χρησιμοποιήθηκε από τη Διεθνή Επικαιρότητα για να περιγράψει το κύμα λαϊκών αντιδράσεων στις μετά-Σοβιετικές Δημοκρατίες και στα κράτη που αποτελούσαν την πρώην Γιουγκοσλαβία, στις αρχές του 21^ου αιώνα. Χαρακτηριστικό τους ήταν η ειρηνική αντίσταση σε επιχειρήσεις απολυταρχικών φορέων των κυβερνήσεων για σφετερισμό της εξουσίας, συνήθως με κεκαλυμμένα μέσα, καθώς και την απαίτηση θέσπισης φιλελεύθερων δημοκρατικών καθεστώτων (Thien, 2009). Αξίζει να σημειωθεί πως τα ονόματα των επαναστάσεων δεν είναι επίσημα αλλά είχαν δοθεί από τα Μέσα Ενημέρωσης και μόνο ένα από τα ονόματα είναι πραγματικά χρώμα.

Η γενικά αποδεκτή ως πρώτη Έγχρωμη επανάσταση είναι η «Επανάσταση της 5^ης Οκτωβρίου» ή «Επανάσταση της μπουλντόζας». Το καθεστώς του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς επιχείρησε να διατηρήσει τη Γιουγκοσλαβία ενωμένη, παρά τις αναζωπυρωμένες εθνικές εντάσεις, την οικονομική κατάρρευση και την ξεκάθαρη θέληση των εθνών μελών για αυτοπροσδιορισμό. Οι δράσεις του Μιλόσεβιτς οδήγησαν σε διεθνείς δασμούς κατά της Σερβίας, την καμπάνια βομβαρδισμού αυτής από το ΝΑΤΟ,  την δημιουργία του «Διεθνούς Δικαστηρίου Εγκλημάτων στην Πρώην Γιουγκοσλαβία» και την έκδοση εντάλματος στις 24 Μαΐου 1999 για τη σύλληψή του ως εγκληματία πολέμου (UNICTY, 1999). Η θέση του ως πρόεδρο της Γιουγκοσλαβίας και, μετά την κατάρρευση της, της Σερβίας του επέτρεψε την αποφυγή της διεθνούς δικαιοσύνης έως και το 2000. Η κυβέρνηση του χαρακτηρίζονταν από απολυταρχισμό, κλεπτοκρατία, διαφθορά. Το φοιτητικό κίνημα Otpor, μελετώντας πρότερες αποτυχημένες κινητοποιήσεις κατά του καθεστώτος, σχεδίασε τον πυρήνα αντίστασης κατά του Μιλόσεβιτς (Marovic, 2024), ενώ έναυσμα για την επανάσταση υπήρξε η αλλαγή της νομοθεσίας πριν τις εκλογές του 2000. Στις 6 Ιουλίου 2000, η διαδικασία εκλογής του Προέδρου αποφασίστηκε να αλλάξει από σύστημα στο οποίο  ο πρόεδρος της Γιουγκοσλαβίας επιλέγονταν, για μία μόνο θητεία, από το Νομοθετικό Σώμα του γιουγκοσλαβικού κοινοβουλίου, σε σύστημα με το οποίο επρόκειτο να εκλέγεται απευθείας μέσω συστήματος ψηφοφορίας δύο γύρων των προεδρικών εκλογών (Erlanger, 2000). Θεωρήθηκε ότι η εν λόγω κίνηση αποτελούσε εγχείρημα του Μιλόσεβιτς να επανεκλεγεί στη θέση του προέδρου και να διατηρήσει την ασυλία του και, κατ’ επέκταση, προστασία από το UNICTY. Σε αντάλλαγμα για την αλλαγή της νομοθεσίας θα υπερασπίζονταν το status quo, το οποίο επέτρεπε τον πλουτισμό των δημοσίων υπαλλήλων. Το προαναφερθέν σκάνδαλο, σε συνδυασμό με ξεκάθαρα σημάδια νοθείας στις εκλογές οδήγησε σε γενικευμένες αντιδράσεις οι οποίες, με κινητήρια δύναμη τις φοιτητικές οργανώσεις, οδήγησαν σε μαζικές κινητοποιήσεις. Η επανάσταση πήρε το όνομα της όταν ο Λιούμπισαβ Ντόκιτσ, χειριστής μπουλντόζας, χρησιμοποίησε το εργασιακό του όχημα για να εμβολίσει το κτίριο του κρατικού σταθμού τηλεόρασης που θεωρούνταν σύμβολο του καθεστώτος (Rossum, 2008). Η επανάσταση ανάγκασε τον Μιλόσεβιτς να παραιτηθεί του πόστου του την 5 Οκτώβρη 2000, οχτώ μήνες πριν τη λήξη του χρόνου υπηρεσίας του. Σημαντική σημείωση είναι η υποβοήθηση σε χρήματα και μέσα της φοιτητικής οργάνωσης Otpor, από τις ΗΠΑ (Marovic, 2024), αλλά και των γενικότερη πολιτική υπονόμευσης του καθεστώτος Μιλόσεβιτς που ακολούθησε τον Γιουγκοσλαβικό Πόλεμο.

Η λαϊκή αναστάτωση στη Γεωργία έχει τις ρίζες της στην απόφαση της Σοβιετικής κυβέρνησης της Γεωργίας, το «Συνδικάτο των Πολιτών της Γεωργίας», να άρει περιορισμούς που αφορούσαν την θέσπιση Μη Κυβερνητικών Οργανισμών (MKO) στη χώρα, το 1997. Η νέα δυνατότητα για λαϊκή συμμετοχή στα κοινά, μέσω της οικονομικής επιρροής των ΜΚΟ στο κοινοβούλιο, οδήγησε σε δημιουργία πολιτικής συνείδησης, κυρίως στην νεότερη γενιά, κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1990 (Grodsky, 2012). Η οικονομική κρίση που επηρέαζε τη Γεωργία, λόγω των επιζήμιων οικονομικών πολιτικών δεκαετιών, καθώς και την παύση συνδρομών από την ΕΣΣΔ λόγω της διάλυσής της και τη Δύση, ως αντίδραση στις καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, οδήγησε στην πλήρη υποστήριξη των καθημερινών αναγκών των γεωργιανών από ξένα κεφαλαία, μέσω των ΜΚΟ. Επιπλέον, οι οικονομικές δυσκολίες, μετά την κατάρρευση του Σιδηρού Παραπετάσματος, επέτρεψαν την οικονομική επίδραση ξένων κρατικών και ιδιωτικών συμφερόντων στις ΜΚΟ της Γεωργίας. Στη συνέχεια, πολιτικές και ιδεολογικές διαφορές εντός του «Συνδικάτου των Πολιτών της Γεωργίας» οδήγησαν στην μαζική έξοδο μελών του και τη δημιουργία αντιπολιτευτικών κομμάτων, πράγμα αδύνατο πριν την διάλυση της ΕΣΣΔ, κατά την περίοδο 2001-2003 (Welt, 2006). Κύριο ζήτημα των υποχωρούντων ήταν η μη δημοφιλής διοίκηση του Προέδρου της Γεωργίας, Έδουαρντ Σεβαρντνάτζε. Έναυσμα για την εκκίνηση της γεωργιανής επανάστασης αποτέλεσαν οι βουλευτικές εκλογές του 2003, οι οποίες συνδυάστηκαν με δημοψήφισμα για την πιθανή μείωση των βουλευτικών θέσεων, από 235 σε 150. Τα Exit Polls της 3^ης Νοεμβρίου 2003 υποδείκνυαν ξεκάθαρη νίκη του Υπουργού Δικαιοσύνης Μίκαελ Σαακασβίλι, ο οποίος και υποστήριξε ότι το επίσημο αποτέλεσμα των εκλογών, η νίκη του Σεβαρντνάτζε, υπήρξε προϊόν νοθείας. Η εν λόγω κατηγορία υποστηρίχθηκε και από την γεωργιανή πτυχή της «Διεθνούς Κοινότητας για Δίκαιες Εκλογές και Δημοκρατία». Σύντομα, υποκινούμενοι από τον Σαακασβίλι, φοιτητικές οργανώσεις και ΜΚΟ, οι πολίτες της Γεωργίας κινητοποιήθηκαν και οι αντιδράσεις κορυφώθηκαν, όταν, με τριαντάφυλλα στα χέρια, Γεωργιανοί εισέβαλαν στο κοινοβούλιο, δίνοντας στην κινητοποίηση το όνομά της, «Επανάσταση των Ρόδων». Αξίζει να σημειωθεί πως οι ΜΚΟ που υποστήριζαν την κινητοποίηση δέχονταν οικονομική υποστήριξη από τη Δύση (Grodsky, 2012). Ο πρόεδρος των ΗΠΑ είχε εκφράσει την υποστήριξή του για τα αντιπολιτευτικά κόμματα και είχε αποστείλει επιστολή στον γεωργιανό πρόεδρο απαιτώντας ελεύθερες και δίκαιες εκλογές, ενώ κατά τη δεκαετία του 1990 η Υπηρεσία Διεθνούς ανάπτυξης των ΗΠΑ υποστήριξε τον εκσυγχρονισμό των μέσων εκλογών στη Γεωργία, αλλά και χρηματοδότησε την υπηρεσία παρατηρητών (Mitchel, 2004). Το αντίστοιχο φοιτητικό κίνημα του σερβικού Otpor, το Kmara επηρεάστηκε από Δυτικά ιδεώδη, ενώ η ΜΚΟ Οργανισμός Ανοιχτής Κοινωνίας, του Αμερικάνου επιχειρηματία και προσωπικού φίλου του προέδρου των ΗΠΑ, Τζώρτζ Σόρος, υποστήριξε άμεσα την οργάνωση της Kmara (Weeks, 2008).

Η μοναδική εκ των επαναστάσεων που, συνήθως θεωρούνται «Έγχρωμες», η οποία όντως ονοματίζεται βάσει χρώματος είναι η «Πορτοκαλί Επανάσταση». Όπως και η «Επανάσταση των Ρόδων», η διαδικασία που οδήγησε, εν τελεί, στις κινητοποιήσεις του 2004, βρίσκει της ρίζες της χρόνια νωρίτερα. Στις 28 Οκτωβρίου 2000, ο βουλευτής του Σοσιαλιστικού κόμματος, Ολεκσάντρ Μορόζ, κατηγόρησε τον, τότε, πρόεδρο της Ουκρανίας για εγκληματικές ενέργειες, συμπεριλαμβανομένης της απαγωγής, δολοφονίας και αποκεφαλισμού του αντικαθεστωτικού δημοσιογράφου Γκεόργκι Γοντάτζε (CPJ, 2019). Η κρίση που ακολούθησε διάβρωσε την πίστη του Ουκρανικού λαού στον πρόεδρο της και, κατ’ επέκταση, στον αιρετό συνεχιστή του, Βίκτορ Γιανακόβιτς. Κατά την περίοδο 2000-2004, αναπτύχθηκε έντονο αντικυβερνητικό αίσθημα, αφού το καθεστώς της Ουκρανίας χαρακτηριζόταν από διαφθορά, αδιαφορία για την αξία θεσμών και εγκληματικές διασυνδέσεις. Το 2001 οι Βίκτορ Γιουστσένκο και Γιούλια Τυμισένκο επικοινώνησαν για την δημιουργία διακομματικού αντιπολιτευτικού μπλοκ. Το 2002, Γιουστσένκο, Τυμισένκο, Μορόζ και Πέτρο Συμπσένκο, αρχηγοί κομμάτων, κατέθεσαν κοινή   Δήλωση περί αρχής επαναστάσεως στην Ουκρανία. Η Συμπσένκο αποχώρησε της συσπείρωσης, διαφωνώντας με την ιδέα πρότασης εκ μέρους όλων των κομμάτων, ενός υποψηφίου για την αντιμετώπιση του Γιανακόβιτς στις εκλογές του 2004. Οι Βίκτορ Γιουστσένκο και Γιούλια Τυμισένκο δημιούργησαν, περεταίρω τη «Δύναμη του Λαού», συνασπισμό για τις εκλογές του 2004 με τον Γιουστσένκο ως υποψήφιο πρόεδρο και την Τυμισένκο ως υποψήφια πρωθυπουργό (D’Anieri, 2007). Οι προσπάθειες του καθεστώτος να προπαγανδίσουν τον πληθυσμό  και για την εξάλειψη, μέσω απειλών η δωροδοκιών, των υποστηρικτών του Γιουστσένκο, οδήγησαν σε περεταίρω λαϊκή αντίδραση. Ο πρώτος γύρος των εκλογών απαιτούσε, αφού κανένας υποψήφιος δεν πέρασε το 50% των ψήφων, δεύτερο γύρο μεταξύ των δυο κύριων υποψηφίων, με τους λοιπούς να υποστηρίζουν τον έναν ή τον άλλον. Ακόμα, όμως, από τον πρώτο γύρο υπήρξαν υπαινιγμοί περί νοθείας εκ μέρους του Γιανακόβιτς. Κατά τις ημέρες ανάμεσα στους δυο γύρους, γίνανε κινητοποιήσεις στο Κιέβο από μέλη της οργάνωσης νεολαίας POMA! (νεανική οργάνωση, όπως και στην Γεωργία, επηρεασμένη από την σερβική Otpor), τα οποία και συλληφθήκανε αλλά οι κύριες αντιδράσεις εμφανίστηκαν μετά τον δεύτερο γύρο. Το αποτέλεσμα παρουσιάζει 3% της ψήφου υπέρ του Γιανακόβιτς, παρόλο που τα Exit Polls είχαν προβλέψει ξεκάθαρη νίκη του Γιουστσένκο με υπέρ-τριπλάσιο ποσοστό. Μετά από ανοιχτή έκκληση του κόμματος Γιουστσένκο, στις 22 Νοεμβρίου 2004, πλήθος Ουκρανών συγκεντρώθηκε στο Κίεβο. Άλλες πόλεις σημείωσαν κινητοποιήσεις, μαζικές απεργίες και συλλαλητήρια (D’Anieri, 2007). Υπολογίζεται ότι στην Πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου συγκεντρώθηκαν περισσότεροι από μισό εκατομμύριο άνθρωποι, ενώ τις ερχόμενες μέρες θα έφτανε μέχρι και το ένα εκατομμύριο. Την 23 του Νοεμβρίου, η εν εξέλιξη επανάσταση απέκτησε το όνομα της, όταν το πλήθος, με πορτοκαλί σημαίες, ρουχισμό, κάρτες και πανό, οργάνωσε πορεία στο Κοινοβούλιο. Το πορτοκαλί ήταν το χρώμα που είχε επιλεχθεί από την προεκλογική καμπάνια Γιοστσένκο. Πόλεις σε όλη την Ουκρανία ψήφισαν να αρνηθούν το αποτέλεσμα των εκλογών, ενώ σε συμβολική τελετή χωρίς νομική υπόσταση, ο Γιουστσένκο ορκίστηκε ως πρόεδρος στο κοινοβούλιο, περιτριγυρισμένος, αποκλειστικά, από τα μέλη του συνασπισμού του. Ο διχασμός της Ουκρανίας, ειδικά μεταξύ του Νότου (φιλικά προσκείμενο στον Γιανακόβιτς) και του Βορρά, συμπεριλαμβανομένου του Κιέβου, απείλησε να κλιμακωθεί σε διάσπαση του κράτους. Παρά τις αντιδράσεις, ο Γιανακόβιτς επιβεβαιώθηκε ως νικητής από την Κεντρική Επιτροπή Εκλογών της Ουκρανίας. Σε αντίδραση ο Γιουστσένκο κάλεσε τον λαό σε γενική απεργία. Δέκα μέρες μετά το εκλογικό αποτέλεσμα το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάνθηκε πως θα έπρεπε να επαναληφθούν οι εκλογές. Στις 23 Ιανουαρίου του 2005, μετά την εκλογική αναμέτρηση, ο Γιουστσένκο ορκίστηκε πρόεδρος της Ουκρανίας (D’Anieri, 2007). Σημαντική σημείωση είναι η εμφάνιση σημαιών στο πλήθος με τα παραδοσιακά χρώματα της Λευκορωσίας: Λευκό-Κόκκινο-Λευκό.

Ο Αλεξάντερ Λουκασένκο έχει χαρακτηριστεί ως ο τελευταίος δικτάτορας της Ευρώπης. Ορκίστηκε ως Πρόεδρος της Λευκορωσίας το 1991 και έχει διατηρήσει τη θέση μέχρι και σήμερα, αφού οι περιορισμοί στη θητεία του άρθηκαν με δημοψήφισμα του 2004 κατά το οποίο τα μέλη της αντιπολίτευσης και πολίτες απειλήθηκαν και δέχτηκαν επιθέσεις από αστυνομικές δυνάμεις (BBC, 2004). Από το 1991 κατηγορήθηκε για αυταρχισμό, υπονόμευση της δημοκρατίας, διαφθορά, παρακρατική βία, καταπίεση της ελευθερίας του λόγου και του τύπου, με τις εντάσεις να κορυφώνονται μετά τις εκλογές του 2003, στις οποίες ο Λουκασένκο απέσπασε, υποτιθέμενα, τα 4/5 όλων των ψήφων (BelarusMunicipalitiesOffice, 2020). Γνωρίζοντας την αναπόφευκτη αντίδραση, ο Λουκασένκο, στις 24 Φεβρουαρίου 2005, ανέφερε: «…Δεχόμαστε όλο και περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις πηγές χρηματοδότησης της λεγόμενης αντιπολίτευσης. Η Δύση δεν θα λυπηθεί κανένα κόστος. Πιστεύουν ότι η Λευκορωσία είναι έτοιμη για μια «πορτοκαλί»[…] επανάσταση.[…] Δεν θα έχουμε ούτε «Επαναστάσεις Μπανάνας»[…] (UnitedCivilParty, 2005). Η αντιπολίτευση έχει ήδη υιοθετήσει τα αιτήματα της Δύσης, η οποία επιδιώκει οικονομικές κυρώσεις κατά της Λευκορωσίας.». Ο κύριος ανταγωνιστής του Λουκασένκο στις εκλογές, Αλεξάντερ Μιλίνκεβιτς, δέχτηκε απειλές και αστυνομικές επιδρομές κατά την διάρκεια της καμπάνιας του αλλά και αφού, μετά το αποτέλεσμα, κάλεσε γενική αντίσταση. Για ημέρες δεκάδες χιλιάδων Λευκορώσοι συγκεντρώνονταν στην Πλατεία Οκτωβρίου του Μινσκ για συλλαλητήρια, διανυκτερεύοντας σε σκηνές, παρά τις επανειλημμένες αστυνομικές επιδρομές. Η έλλειψη επαρκούς κινητοποίησης πανεθνικά, η σύλληψη και αποσιώπηση ηγετικών μελών του κινήματος, με τη χρήση πληροφοριών που παρασχέθηκαν από τις ρωσικές υπηρεσίες, η έλλειψη επαρκούς φοιτητικής οργάνωσης και η βίαιη αστυνομική αντίδραση αποτέλεσαν κυρίους λόγους για τους οποίους η εν λόγω επανάσταση δεν πέτυχε. Συνήθως αναφέρεται στην επικαιρότητα ως «Επανάσταση των Τζιν», αφού το τζιν, σύμβολο του δυτικού καπιταλισμού, υπήρξε σύμβολο συνυφασμένο με τη δυτική δημοκρατία και σκισμένα κομμάτια τζιν χρησιμοποιήθηκαν ως περιβραχιόνια από το πλήθος.

Δίχως την επιρροή της Δύσης, σε αντίθεση με τα ευρωπαϊκά κράτη στην πρώην σοβιετική σφαίρα επιρροής, τα κράτη της κεντρικής Ασίας διατήρησαν την κομουνιστική τους ταυτότητα, τους θεσμούς και τις πολιτικές ηγεσίες που είχαν πριν το 1991.  Αμέσως μετά την πτώση της ΕΣΣΔ, ο πρόεδρος της Κιργισίας, στον οποίο είχε προταθεί, μάλιστα, η αντιπροεδρία της ΕΣΣΔ, Ασκάρ Ακάγιεβ, ανέλαβε τη θέση του προέδρου της νεοσύστατης Δημοκρατίας της Κιργισίας. Εν συνέχεια κέρδισε τις εκλογές του 1995, με ποσοστό 72,4%, αλλά και στις εκλογές του 2000 με ποσοστό 76,4% (Hartmann, 2003). Η Κιργισία μαστίζονταν από οικονομικές ταραχές, χαμηλό βιοτικό επίπεδο, ενώ η Freedom House, το 2000, υπολόγισε τον δείκτη ελευθερίας του κράτους στο 5,5/100 (Karatnyky, 2001). Το 2002 ο Αζιμπέκ Μπεκναζάροβ, πολιτικός της πόλης Τζαλάλαμπαντ, φυλακίστηκε με την κατηγορία της κατάχρησης εξουσίας. Περισσότεροι από 2000 κάτοικοι της Τζαλάλαμπαντ παραβρέθηκαν σε συλλαλητήριο. Η αστυνομική αντίδραση άφησε πέντε νεκρούς. Η ένταση γενικεύτηκε και κάθε έτος οι αντιδράσεις την επέτειο των θανάτων ήταν εντονότερες και οι αστυνομική βία πιο προφανής. Σε απάντηση, ο Ακάγιεβ δήλωσε ότι δεν θα έπαιρνε μέρος στις εκλογές του 2005. Στις 27 Φεβρουαρίου 2005, υποψήφιοι υπέρ του καθεστώτος , συμπεριλαμβανομένων του γιου και της κόρης του Ακάγιεβ πήραν μέρος στις βουλευτικές εκλογές και κέρδισαν θέσεις, ενώ τα αποτελέσματα κατακρίθηκαν από τους διεθνείς παρατηρητές (Inter-ParliamentaryUnion). Επιπλέον, την 3 Μαρτίου βόμβα εξερράγη στο διαμέρισμα του αρχηγού της αντιπολίτευσης Ρόζα Οτουνμπαγιέβα. Ο Κιργικός λαός, με κύριο ορμητήριο την Τζαλάλαμπαντ, οργάνωσε απεργίες και πορείες κατά του καθεστώτος που κορυφώθηκαν στις 13 Μαρτίου, ημέρα των προεδρικών εκλογών. Για άλλη μια φορά, κύριο ρόλο διαδραμάτισαν οργανώσεις νεολαίας, όπως η KelKel (Saidazimova, 2005). Η χώρα χωρίστηκε, ουσιαστικά, μεταξύ νοτιοδυτικού και βορειοανατολικού τομέα, όταν οι επαναστάτες κατέλαβαν και την δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Κιργισίας, την Ός. Οι οδομαχίες στην πρωτεύουσα συνεχίστηκαν μέχρι τις 24 Μαρτίου 2005, όποτε και οι επαναστάτες εισέβαλαν βίαια στο κοινοβούλιο. Ο Ακάγιεβ είχε αρνηθεί οποιαδήποτε συναναστροφή με τους στασιαστές, υποστηρίζοντας πως ήταν ανίκανοι να αντισταθούν στη Δυτική προπαγάνδα. Σε ομιλία του είχε ορίσει, άθελα του, το όνομα της επανάστασης: «Επανάσταση της Τουλίπας». Ο πρώην πρόεδρος δραπέτευσε, πρώτα στο Καζακστάν, μετέπειτα στη Μόσχα, όπου φιλοξενείται μέχρι σήμερα. Στις 11 Απριλίου, έγινε αποδεκτή από το κοινοβούλιο, επίσημα, η παραίτηση του (GMT, 2005). Υπήρξαν βάσιμες αποδείξεις πως το κίνημα υποβοηθήθηκε από τις ΗΠΑ, οι οποίες, μέσω του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, του Radio Liberty, της USAID και της ΜΚΟ Freedom House, χρηματοδότησε το ένα Μέσο Ενημέρωσης της Κιργισίας που δεν κατέχονταν από το καθεστώς. Όταν η κρατική εταιρία ρεύματος διέκοψε την παροχή στην προαναφερθείσα εφημερίδα, η πρεσβεία των ΗΠΑ παρείχε τις απαραίτητες γεννήτριες για τη συνέχιση της εργασίας. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ και οι ΜΚΟ που είχαν τη βάση τους στην Αμερική υποστήριξαν, γενικότερα, αντικαθεστωτικές οργανώσεις και τηλεοπτικούς σταθμούς (ShishkinStaff, 2005).

Περαιτέρω έγχρωμες επαναστάσεις μπορεί να θεωρηθούν αυτές της Μολδαβίας, όταν οι εκλογές του 2009 θεωρήθηκαν προϊόν νοθείας, αυτή της Αρμενίας, όταν το 2018 οργανώθηκαν συλλαλητήρια κατά του καθεστώτος Σερζ Σαργκσιάν από πολιτικές και πολιτιστικές οργανώσεις, αυτή της Ρωσίας το 2011, σε αντίδραση της προσχεδιασμένης μεταφοράς ισχύος από τον Βλαντιμίρ Πούτιν στον Ντμίτρι Μέντμεντεβ, λόγω λήξης του ορίου υπηρεσίας του πρώτου ως προέδρου. Επιπλέον, ο πρόεδρος των ΗΠΑ κατά το 2005, σε ομιλία του στη Μπρατισλάβα αναφέρθηκε στην πτώση του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ ως «Μωβ Επανάσταση» (Bush, 2005), επιχειρώντας να εντάξει την στρατιωτική παρέμβαση των ΗΠΑ σε πλαίσιο οργανικής λαϊκής εξέγερσης.

Η εξιστόρηση γεγονότων που προηγήθηκε δεν αποτελεί πλήρη επεξήγηση των πολύπλοκων και πολυδιάστατων γεγονότων που πλαισίωσαν τις λαϊκές αναταραχές του πρώιμου 21^ου αιώνα. Αντίθετα, σκοπός ήταν η επεξήγηση των απολύτως βασικών στοιχείων που θα χρειαστούν  για την κατανόηση των γεγονότων και την ανάλυση που θα ακολουθήσει.

 

Ορισμός της Έγχρωμης Επανάστασης είναι αδύνατος:

Ο ορισμός των Έγχρωμων Επαναστάσεων είναι, ουσιαστικά αδύνατος, αφού ο όρος  δεν είναι επιστημονικός, ούτε ακριβώς τεκμηριωμένος, αλλά δημιουργήθηκε και διαδόθηκε από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Συνήθως ορίζονται ως επαναστάσεις με τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Λαϊκές αντιδράσεις έναντι απολυταρχικών καθεστώτων, που οδήγησαν στην ανάπτυξη φιλελεύθερων δημοκρατιών Δυτικού τύπου. Χαρακτηρίζονταν, επίσης από την χρήση του Διαδικτύου για την οργάνωση και τη μεταφορά πληροφοριών, έντονη κινητικότητα οργανωμένων νεανικών παρατάξεων, ενώ, συνήθως, ο όρος χρησιμοποιείται για κινήματα μετά την πτώση της ΕΣΣΔ. Φυσικά κανένα από τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά δεν είναι επαρκώς ακριβές, ούτε μοναδικό στις προαναφερθείσες επαναστάσεις. Η κινητοποίηση για την καθαίρεση αυταρχικής κυβερνήσεως και την απαίτηση φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων θα μπορούσε να είναι ορισμός όλων των επαναστάσεων της ανθρώπινης ιστορίας. Το Διαδίκτυο, αν και, πράγματι, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο, αποτέλεσε απλά το πιο σύγχρονο και αποτελεσματικό μέσο. Κατά την Γαλλική και Αμερικανική επανάσταση, εφημερίδες αποτέλεσαν το αντίστοιχο μέσο επικοινωνίας, ενημέρωσης και οργάνωσης. Δεν παρατηρείται, όμως η ονομασία της Αμερικανικής Επανάστασης ως «Έγχρωμης». Άλλωστε, στη λιγότερο ανεπτυγμένη, τεχνολογικά και οικονομικά, από τις προαναφερθείσες χώρες, την Κιργισία, την θέση του Διαδικτύου κατείχε ο τύπος και η τηλεόραση Το χρονικό πλαίσιο το οποίο, συνήθως τίθεται είναι, επίσης, ανακριβές. Έχει οριστεί, ανά καιρούς, ως «Έγχρωμη» η επανάσταση του 1975 στην Πορτογαλία, αλλά και οι επαναστάσεις στη Βόρειο Αφρική και τη Μέση Ανατολή κατά την «Αραβική Άνοιξη», λόγω της επιρροής των ΗΠΑ στις διαδικασίες. Το χρονολογικό όριο, λοιπόν, μετά από την πτώση της ΕΣΣΔ δεν είναι απαραίτητα ακριβές, ενώ εάν προστεθούν και οι κινητοποιήσεις της Αραβικής Άνοιξης στις Έγχρωμες Επαναστάσεις, το τέλος της περιόδου στην οποία διαδραματίστηκαν είναι η πτώση του καθεστώτος Ασάντ στη Συρία, το 2024. Η ξεκάθαρη και συνεχής παρουσία φοιτητικών οργανώσεων στις κινητοποιήσεις, αλλά και ο καταλυτικός ρόλος που διαδραματίζουν είναι, πράγματι, κοινό χαρακτηριστικό των «Έγχρωμων Επαναστάσεων», όπως και όλων των άλλων επαναστάσεων διαχρονικά. Άλλωστε δεν περιγράφεται ποτέ η ελληνική εξέγερση του Πολυτεχνείου ως «Έγχρωμη Επανάσταση», λόγω του φοιτητικού της κινήματος. Τα πανεπιστήμια, κολέγια και λοιπά ιδρύματα μόρφωσης υπήρξαν, παραδοσιακά, λόγω της αυτονομίας του φοιτητικού μυαλού, της ενεργητικότητας της νιότης και της ανάπτυξης και διακίνησής των ιδεών, σημεία γέννησης και διασποράς επαναστατικών λόγων. Τέλος, η παρέμβαση Δυτικών δυνάμεων στις προαναφερθείσες εξεγέρσεις, με ιδιαίτερη έμφαση στις παρεμβάσεις των ΗΠΑ, δεν αποτελεί φαινόμενο μοναδικό ή αφύσικο. Μια δύναμη παγκοσμίου εμβέλειας θα επιχειρούσε να επηρεάσει τις εξελίξεις σε κράτη ανά τον κόσμο, όπως έχουν κάνει οι ΗΠΑ στην Λατινική Αμερική, την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Ασία, πόσο μάλλον όταν τα εν λόγω κράτη βρίσκονταν στη σφαίρα επιρροής της ΕΣΣΔ. Φυσικά οι εγκληματικές ενέργειές της Δύσης και ειδικά των ΗΠΑ κατά την ιστορία και ειδικά κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, όπως η απροκάλυπτη υποστήριξη του φασισμού έναντι αριστερών κινημάτων, μεταξύ πολλών άλλων, δεν πρέπει να αγνοούνται. Ούτε, όμως θα πρέπει να κατέχουν μεγαλύτερη θέση από ότι λογικά τους αρμόζει στην ιστορία. Κάθε μεγάλη δύναμη και αυτοκρατορία που διέθετε τη δυνατότητα επιχείρησε την επιβολή ελέγχου στο παρελθόν ανεξαρτήτως της γεωγραφικής τους θέσης. Για παράδειγμα, η ΕΣΣΔ, μεταξύ πολλών άλλων, υποκίνησε επαναστάσεις, χρηματοδότησε παραστρατιωτικές οργανώσεις από τη βάση της στη Δρέσδη, συμπεριλαμβανομένων τρομοκρατικών οργανώσεων όπως η IRA και η Hamas (Belton, 2020). H Ρωσία επιχείρησε τη διατήρηση του Status Quo στις επηρεαζόμενες χώρες με τις ίδιες μεθόδους που χρησιμοποιούσε η Δύση, προστατεύοντας (Στην περίπτωση της Λευκορωσίας ακόμα το προστατεύει) τα αυταρχικά καθεστώτα. Αξίζει να σημειωθεί ότι, παρά την όποια βοήθεια παρείχε, καθώς και τον τρόπο που επηρέασε φορείς, ΜΚΟ και οργανώσεις, η Δύση δεν φαίνεται να δημιούργησε, σε καμία περίπτωση, τις συνθήκες για εξέγερση αλλά μόνο υποβοήθησε επαναστάσεις που βρίσκονταν ήδη σε εξέλιξη και είχαν τις ρίζες τους στα ουσιώδη παράπονα του εκάστοτε λαού και τον προσωπικό τους αγώνα.

Γίνεται, λοιπόν, ξεκάθαρο πως ο όρος «Έγχρωμη Επανάσταση» δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται σε επιστημονικό και αναλυτικό περιβάλλον, αφού αποτελεί έννοια νεφελώδη, ανακριβή και διαφέρει στα χαρακτηριστικά της ανάλογα με τον ομιλητή. Παρόλα αυτά χρησιμοποιείται, μάλιστα συχνά, στον διεθνή τύπο μέχρι σήμερα και, ίσως πιο σημαντικό για το σκοπό του άρθρου, χρησιμοποιείται σταθερά από κάθε παράταξη του ευρασιατικού αναθεωρητισμού, δομική ιδεολογία της μετατσαρικής Ρωσίας, που τάσσεται ενάντια στη Δύση. Έχοντας αποδείξει ότι οι Έγχρωμες Επαναστάσεις στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν, αξίζει να μελετηθεί, εν συνεχεία, ο τρόπος με τον οποίον αυτό το αφήγημα χρησιμοποιείται, από ποιους και γιατί. Καθώς και πως χρησιμοποιήθηκε για τη δικαιολόγηση, ακόμα και στο ίδιο το καθεστώς της Ρωσίας  και την προετοιμασία της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.

 

Η ψυχοσύνθεση της απολυταρχίας:

Φαίνεται απαραίτητο για την αυταρχική ηγεσία να αποστασιοποιείται από τον υπόλοιπο κόσμο, σε σημείο που χάνει την επαφή με αυτόν. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που οι ηγέτες που αναφέρθηκαν, όταν η αδυναμία διοίκησης, η ανάγκη υποβοήθησης των φορέων που τους κρατούσαν στην εξουσία εις βάρος του υπόλοιπου πληθυσμού, η κακή διαχείριση, η διαφθορά, η προσωπική μικρότητα, οδήγησαν τον λαό τους σε εξέγερση, επιζητούσαν εξωγενείς παράγοντες τους οποίους μπορούσαν να θεωρήσουν υπεύθυνους. Για τους γαλουχημένους στα αφηγήματα της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, η Δύση και συγκεκριμένα οι ΗΠΑ, αποτελούσαν εξαιρετική επιλογή εχθρού που, με υποχθόνια μέσα, παρέσυρε τον λαό, κυρίως τους νέους, εναντίων τους. Το φαινόμενο καθίσταται ακόμη πιο ξεκάθαρο εάν αναλογιστεί κανείς την κουλτούρα παράνοιας, ανταγωνισμού και επιβίωσης που επικράτησε στην ΕΣΣΔ, πόσο μάλλον πόσο εντονότερη ήταν αυτή η κουλτούρα εντός του πολιτικού μικρόκοσμου που επικράτησε πίσω από τα τείχη του Κρεμλίνου. Δεν είναι, λοιπόν, περίεργο που οι ηγέτες της εποχής θεώρησαν τις καταχρήσεις τους φυσιολογικές και τις αντιδράσεις παράλογες σε σημείο που θα έπρεπε να είναι υποκινούμενες. Αυτή παραμένει η θέση του Κρεμλίνου μέχρι σήμερα.  Χαρακτηριστική απόδειξη αποτελεί η διατήρηση στην εξουσία των προέδρων Πούτιν και Λουκασένκο αλλά και η φιλοξενία στη Μόσχα των Ακάγιεβ και Ασάντ.

Οι «Έγχρωμες Επαναστάσεις» αποτελούν, λοιπόν, θεωρία συνομωσίας, που επικράτησε στη διοίκηση των αντί-δυτικών χωρών και στους υποστηρικτές τους, σύμφωνα με την οποία η Δύση, κυρίως οι ΗΠΑ, υποκίνησαν, οργάνωσαν, σχεδίασαν και εκτέλεσαν, μέσων των μυστικών τους υπηρεσιών, τις φιλελεύθερες επαναστάσεις του πρόσφατου παρελθόντος με σκοπό την καταστροφή των ιδανικών που πρεσβεύει η Ρωσία και οι σύμμαχοί της. Υπό αυτό το πρίσμα, τα λόγια του Πούτιν που αναφέρθηκαν στην Εισαγωγή λαμβάνουν το πραγματικό τους νόημα. «Τα μέτρα που έλαβε η CSTO έδειξαν ξεκάθαρα ότι δεν θα επιτρέψουμε να κλονιστεί η κατάσταση στο εσωτερικό και δεν θα επιτρέψουμε να πραγματοποιηθούν οι λεγόμενες «Έγχρωμες Επαναστάσεις».». Δηλαδή τα μέτρα της ρωσικής αμυντικής συμμαχίας προστατεύουν τα μέλη, με την εγγύηση ρωσικής παρέμβασης εάν κριθεί αναγκαίο, από εξεγέρσεις καθοδηγούμενες από τη Δύση. «…οι «Έγχρωμες Επαναστάσεις» χρησιμοποιήθηκαν από τους Δυτικούς Ολιγαρχίες σε πολλές περιοχές του κόσμου και περισσότερες από μια φορές,[…] είμαι πεπεισμένος ότι δε θα δουλέψουν ποτέ στη Ρωσία». Δηλαδή η Ρωσία, η οποία αποτελεί παραδοσιακή και αγνή κοινωνία, δεν γίνεται να υποκύψει στον χρηματισμό της δύσης που έπεισε άλλους λαούς να επαναστατήσουν «κατά των εθνικών τους συμφερόντων» όπως υποστήριξε ο Ακάγιεβ. Η κοινή στρατιωτική άσκηση Zapad 2021, προοίμιο της εισβολής του 2022, πραγματευόταν το σενάριο Ρωσικής και Λευκορωσικής αντίστασης σε πολιτικές επαναστάσεις σε λευκορώσικο έδαφος, υποκινούμενες από το ΝΑΤΟ (Κωτούλας, 2024). Ο Λουκασένκο είχε, επίσης, τονίσει επανειλημμένα τη δυτική πηγή εσόδων της αντιπολίτευσης του. Το σχόλιό του που προαναφέρθηκε, στο οποίο συγκρίνει τις Έγχρωμες Επαναστάσεις με τις «Επαναστάσεις της Μπανάνας» γίνεται επίσης ξεκάθαρο. Η φράση, αν και ανακριβής, αποτελεί ξεκάθαρη νύξη στις «Δημοκρατίες της Μπανάνας» (Banana Republics). Επρόκειτο για καθεστώτα στη Λατινική Αμερική και Καραϊβική τα οποία θεσπίστηκαν στις αρχές του 20^ου αιώνα με στρατιωτική παρέμβαση υποστηριζόμενη από αμερικανικές εταιρίες φρούτων, με σκοπό τη διατήρηση των μονοπωλίων και κερδών τους στην περιοχή. Ιδιαίτερη προσοχή έχουν δώσει τα φιλορωσικά κανάλια στη σχέση του ευεργέτη των Γεωργιανών αντικαθεστωτικών ΜΚΟ, Γεώργιου Σόρος, με τον πρόεδρο των ΗΠΑ, την περίοδο της Επανάστασης των Ρόδων καθώς και η έντονη επιδίωξη των ΗΠΑ για την παραίτηση του Μιλόσεβιτς, μετά την εμπλοκή του ΝΑΤΟ στο γιουγκοσλαβικό πόλεμο. Βασισμένοι στις παραπάνω παρατηρήσεις, οι Έγχρωμες Επαναστάσεις, με τη μορφή που τις κατανοούν τα αντί-Δυτικά κανάλια, δεν φαίνεται ως απολύτως απίθανη. Παρόλα αυτά, είναι.

Οι ΗΠΑ έχουν πάρει μέρος σε δεκάδες επιχειρήσεις για να επηρεάσουν την αλλαγή καθεστώτος παγκοσμίως. Η επιτυχία τους όμως είναι σπάνια. Χρησιμοποιώντας μια Δημοκρατία Μπανάνας ως παράδειγμα: Το 1954, με την υποστήριξη των ΗΠΑ, μετά την παρότρυνση εταιριών παραγωγής φρούτων, όπως η United Fruit Company (Σημερινή Chiquita), εκλεγμένος πρόεδρος της Γουατεμάλας, Γιάκομπο Άρμπενζ, καθαιρέθηκε. Το πραξικόπημα του Κάρλος-Καστίλιο ντε Άρμας υποστηρίχθηκε από τη CIA, στα πλαίσια του έντονου αντικομουνιστικού αγώνα του προέδρου Αϊσενχάουερ διότι το καθεστώς Άρμπενζ μετείχε σε σοσιαλιστικές πολιτικές, όπως η θέσπιση δημόσιας ασφάλειας και κατώτατου μισθού, πράγμα επιζήμιο για τις αμερικανικές εταιρίες (Coatsworth, 2005). Η βίαιη αλλαγή καθεστώτος, λοιπόν, της Γουατεμάλας παρουσιάζεται, συχνά, ως παράδειγμα αμερικανικής επιρροής, σε κοινά πλαίσια με αυτά των Έγχρωμων Επαναστάσεων. Αγνοεί όμως τις δύο αποτυχημένες επιχειρήσεις των ΗΠΑ για τον ίδιο σκοπό, όταν το αμερικανικό τελωνείο κατάσχεσε τον οπλισμό που  προορίζονταν για τη Γουατεμάλα το 1952 και όταν, το 1954, οι αντικαθεστωτικές δυνάμεις, με την υποστήριξη της CIA, όχι μόνο δεν πέτυχαν να εξεγείρουν τον λαό, αλλά έχασαν και κάθε μάχη που έδωσαν (Coatsworth, 2005). Η ίδια ιστορία παρατηρείται στις λοιπές επιχειρήσεις της CIA οι οποίες αν δεν αποτύχουν (Bahio de Cochinos στην Κούβα το 1961), επιτυγχάνουν με τη χρηματοδότηση στρατιωτικών φορέων, όχι νεανικές φιλελεύθερες επαναστάσεις (Πραξικόπημα του Pinochet, Χιλή 1973). Η αλλαγή καθεστώτος και στη Γουατεμάλα δεν ήταν υποκινούμενη επανάσταση αλλά πραξικόπημα. Η Αμερική, ιστορικά, δεν πέτυχε αλλαγές καθεστώτων κατά τον Ψυχρό Πόλεμο με την υποκίνηση λαϊκών εξεγέρσεων, αλλά με την υποβοήθηση ισχυρών συμφερόντων, στρατιωτικών πραξικοπημάτων ήδη εν ενεργεία, ή στρατιωτικές παρεμβάσεις. Η υποψία, λοιπόν για συστηματική αμερικανική μηχανική πίσω από τις επαναστάσεις που αναφέρθηκαν δεν φαίνεται να υποστηρίζεται..

Για να αποδώσουμε, εν τούτοις, έναν ολοκληρωμένο ορισμό στις «Έγχρωμες Επαναστάσεις»: αναφερόμαστε σε θεωρία συνομωσίας, βασισμένη σε λανθασμένη κατανόηση για τον τρόπο λειτουργίας και τον βαθμό επιτυχίας των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών κατά τον 20^ο αιώνα, σύμφωνα με την οποία τα αυταρχικά καθεστώτα που αναδείχθηκαν μετά την πτώση του Σιδηρού Παραπετάσματος δεν κατέρρευσαν κάτω από ίδιο τους το βάρος, λόγω λαϊκής αντίδρασης, αλλά από αναμοχλεύσεις της δύσης για διαφθορά των νέων μέσω φιλελεύθερων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων και του διαδικτύου. Με αυτόν τον γνώμονα μπορούμε να συνδέσουμε τη θεωρία των «Έγχρωμων Επαναστάσεων» και τον Ρωσικό-Ουκρανικό πόλεμο.

Η δικαιολόγηση των ρωσικών εισβολών:

Η ΕΣΣΔ, όπως ήταν αναμενόμενο από ένα αυταρχικό καθεστώς, απαιτούσε τον προπαγανδισμό του πληθυσμού, ,έσω των ΜΜΕ και των εκπαιδευτών σε κάθε κλιμάκιο. Το αφήγημα που αναπτύχθηκε για την εγχώρια κατανάλωση δεν ήταν αυτό της Απολυταρχικής Προγονολατρείας (Φασισμού), αλλά το αφήγημα της ηθικά, πνευματικά αγνής και τεχνικά προοδευτικής Ρωσίας, προϊόν της Ευρασιατικής στέπας, με καθήκον εξαγωγής των ιδεωδών της, ειδικά στην κατάπτωτη Δύση ελεγχόμενη από τα πλουτοκρατικά καθεστώτα της (Ιδεολογία που αποτελεί άμεση συνέχεια του αφηγήματος της τσαρικής περιόδου περί ηθικά και θρησκευτικά ανώτερης Ρωσίας, το οποίο μετεξελίχθηκε στο αφήγημα της υποχρέωσης διάδοσης του σοσιαλισμού την περίοδο της ΕΣΣΔ). Ανά καιρούς συμπεριλαμβάνονταν στοιχεία ψευδοεπιστήμης, σπιριτουαλισμού, ρατσισμού, αντισημιτισμού, αλλά το βασικό αφήγημα, ειδικά στη μετά-σταλινική περίοδο, παρέμεινε ατόφιο. Το ίδιο αφήγημα κληροδοτήθηκε στη Ρωσική Συνομοσπονδία, σε συνδυασμό με την αδυναμία κατανόησης της πτώσης της ΕΣΣΔ, για την οποία, σε επανάληψη του μεταπολεμικού μύθου της «Μαχαιριάς στην Πλάτη» που μάστιζε τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης, δημιουργήθηκε η ιδέα της δυτικής επιρροής που σαγηνεύει τον πολίτη και τον μετατρέπει σε δυνητικό προδότη, αφού τον αντιτάσσει στα πραγματικά του συμφέροντα. Εάν στο προαναφερθέν αίσθημα, προσθέσει κανείς το αίσθημα απομόνωσης, παράνοιας και ανταγωνισμού που, όπως επεξηγήθηκε, δημιουργεί η κουλτούρα του αυταρχικού απομονωτισμού που κληρονόμησε το Κρεμλίνο από τη Ρωσική Αυτοκρατορία, γίνεται κατανοητό πώς ο ηγέτης της Ρωσίας μπορεί να έπεφτε θύμα μιας θεωρίας όπως οι «Έγχρωμες Επαναστάσεις». Μιας θεωρίας που προσέφερε ξεκάθαρο εχθρό, αλλά και μέσο αντιμετώπισής του. Ειδικά ο Βλαντίμιρ Πούτιν, πρώην αξιωματικός πληροφοριών της KGB στην Ανατολική Γερμανία, θα κατανοεί πόσο εύκολα ένας αυταρχικός ηγέτης, με τον πλήρη έλεγχο των Μέσων Ενημέρωσης, του στρατού και της αστυνομίας μπορεί να χάσει τον έλεγχο μιας λαϊκής εξέγερσης. Επίσης, από τον χρόνο του στη Δρέσδη, κέντρο επιχειρήσεων των Σοβιετικών Μυστικών Υπηρεσιών στην Ευρώπη, καθώς και σημείο οργάνωσης συνεργασιών της ΕΣΣΔ με παραστρατιωτικές και τρομοκρατικές οργανώσεις, όπως έχει αναφερθεί, θα κατανόησε την αξία των ψυχολογικών, οικονομικών και λοιπών κεκαλυμμένων επιχειρήσεων.

Η Ρωσία, λοιπόν, κατά την περίοδο 2004, μετά και την Πορτοκαλί Επανάσταση, με 2022, οργάνωσε και εκτέλεσε μια, τεραστίων διαστάσεων, επιχείρηση Υβριδικού Πολέμου, με σκοπό να προκαλέσει μια φιλορωσική «Έγχρωμη Επανάσταση» (όπως, λανθασμένα τις κατανόησε η ρωσική διοίκηση) στην Ουκρανία, αλλά και να διχάσει τη Δύση ώστε να αποφύγει την επιτυχή παρεμβολή της όταν, αναπόφευκτα, ρωσικά στρατεύματα θα εισέβαλαν. Σε άρθρο που δημοσίευσε το 2013 ο Ρώσος Αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων Βαλερί Γερασίμοφ με τίτλο «Η Αξία της Επιστήμης στην Πρόβλεψη» περιγράφει το νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται ως αποτέλεσμα της εξέλιξης των τεχνολογιών. Κύριο στοιχείο αποτελεί η δυνατότητα σύγχυσης του αντιπάλου με επιχειρήσεις που δεν μπορεί να ξεχωρίσει αν είναι επιθετικές ή αμυντικές, αν εντάσσονται στο πλαίσιο μίας ευρύτερης στρατιωτικής επιχείρησης ή αν πρόκειται για «απλές αναταραχές». Βασική αρχή της σκέψης του Γερασίμοφ είναι η αποτελεσματικότητα των μη στρατιωτικών μέσων στην επίτευξη σκοπών που θα χρησιμοποιούνταν, κατά κανόνα, στρατιωτικές δυνάμεις. Μάλιστα,  η αποτελεσματικότητα των μη στρατιωτικών μέσω τείνει να ξεπεράσει αυτή των στρατιωτικών μέσων. Είναι χαρακτηριστικό πως, ως παράδειγμα, χρησιμοποιεί τις «Έγχρωμες Επαναστάσεις» και την Αραβική Άνοιξη, στις οποίες μία τεράστια λαϊκή μάζα έθεσε, με σφοδρότητα, πολιτικά ζητήματα χρησιμοποιώντας διαδηλώσεις και άλλα μη στρατιωτικά μέσα, τα οποία στην  πορεία του χρόνου έλαβαν και την μορφή ενόπλων συγκρούσεων, όχι μεταξύ στρατευμάτων, αλλά και μεταξύ οργανωμένων πολιτών. Επιπρόσθετο στοιχείο της σκέψης του Γερασίμοφ είναι η δυνατότητα που έχει το κέντρο ελέγχου των επιχειρήσεων να κατευθύνει τέτοιου είδους ενέργειες σε όλη την επικράτεια της χώρας – θύμα, χωρίς την παρουσία στρατευμάτων, αλλά με την αξιοποίηση πολιτών και άλλων μη στρατιωτικών παραγόντων. Πλέον, με βάση τη λογική του Γερασίμοφ, δεν είναι αναγκαίος ένας εξ’ αρχής ολοκληρωτικός πόλεμος, καθώς είναι πιο αποτελεσματικό να εξαρθρωθεί μία κοινωνία και ο κρατικός της μηχανισμός εκ των έσω παρά να κινητοποιηθούν ευθέως οι ένοπλες δυνάμεις. Συνεπώς, η επιτυχία στο πεδίο της μάχης δεν καθορίζεται αποκλειστικά ή κατά βάση, από την ικανότητα των Ενόπλων Δυνάμεων. Καθορίζεται και από την ικανότητα διάλυσης των μηχανισμών άμυνας του εχθρού από σχεδιασμένες ενέργειες που διαβρώνουν τον κρατικό μηχανισμό, τη συνοχή, την εμπιστοσύνη στο καθεστώς και τους θεσμούς, εκ των προτέρων και διαρρηγνύουν την κοινωνική συνοχή (Μητρόπουλος, 2024).

Η ρωσική υβριδική στρατηγική περιλάμβανε:

• Χρήση υπέρογκου αριθμού μποτ για να επηρεάσει την κοινή γνώμη. ηλεκτρονικά (Brexit, εκλογές ΗΠΑ 2016, δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία της Σκωτίας, «Πόλεμος της Κουλτούρας, «Fake News» κ.α.).
• Συστηματικές επιθέσεις κυβερνοχώρου (Hacking).
• Χρηματική υποστήριξη ανορθόδοξων μαχητών και τρομοκρατίας.
• Δημιουργία δικτύου ενεργειακή υποστήριξης στην Ευρώπη και στην Ουκρανία και μετέπειτα απειλή ενεργειακής κρίσης.
• Χρήση ιδιωτικών στρατών (PMC) για προβολή ισχύος.
• Προπαγάνδα εγχώρια και διεθνώς για τη διάδοση του ρωσικού αναθεωρητισμού.
• Αποικισμός γειτονικών χωρών με εθνικούς Ρώσους και προσφορά ιθαγένειας σε ρωσόφωνους πολίτες γειτονικών κρατών με σκοπό την αλλοίωση της κουλτούρας στοχευμένων περιοχών.
• Έλεγχος των ΜΜΕ και Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης της Ρωσίας.
• Προπαγάνδα στην πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
• Κοινωνικές διαδηλώσεις στις ρωσόφωνες περιοχές της Ουκρανίας.
• Άσκηση επιρροής σε εκλογές στη Δύση με οικονομικά μέσα.
• Προγράμματα με σκοπό την διαιώνιση της διαφθοράς εγχώρια σε κράτη-στόχους.

(Μητρόπουλος, 2024)

Η ρωσική προπαγάνδα υποστηρίζει, τα τελευταία τριάντα χρόνια, ότι η εκάστοτε ουκρανική κυβέρνηση απειλεί τον ρωσικό και ρωσόφωνο πληθυσμό της Ουκρανίας, επιθυμεί να εξαφανίσει τα ρωσικά ως ομιλούμενη γλώσσα, να μειώσει την παρουσία και την ισχύ της Ορθόδοξης Εκκλησίας και στελεχώνεται από Νεοναζιστές ή, ακόμα, πως το Ουκρανικό έθνος δεν υπάρχει, αλλά αποτελεί τμήμα του «Τριμερούς Πανρωσικού Έθνους» (Κωτούλας, 2024) και έχει χάσει την ταυτότητά του λόγω δυτικής οικονομικής διαφθοράς και προπαγάνδας. Οι επιχειρήσεις που προαναφέρθηκαν πέτυχαν να διαιρέσουν τη δύση, να προκαλέσουν και επιδεινώσουν τον «Πόλεμο της Κουλτούρας», να διχάσουν τους δυνητικούς υποστηρικτές της Ουκρανίας για το εάν και κατά πόσο θα έπρεπε να την υποστηρίξουν κατά την αρχική εισβολή του 2022 και να προετοιμάσουν τον ρωσικό λαό να αποδεχτεί μια τέτοια εισβολή, αν όχι να την υποστηρίξει. Απέτυχαν, όμως, όπως πίστευε το καθεστώς της Ρωσίας ότι θα συμβεί, να προκαλέσουν μια αντίστοιχη «Έγχρωμη Επανάσταση» στην Ουκρανία. Το Κρεμλίνο επέλεξε να μην χρησιμοποιήσει το καθορισμένο ρωσικό στρατηγικό δόγμα του Διαιρεμένου Πεδίου Μάχης ( Fragmented battlefield), σύμφωνα με το οποίο, μετά από προπαρασκευή με τεράστιο όγκο πυρών υποστηρίξεως, μηχανοκίνητες Ταξιαρχίες Πεζικού διασπούν το Πρόσθιο Όριο Τοποθεσίας του εχθρού, με τεθωρακισμένες εφεδρείες να εκμεταλλεύονται την διάσπαση και να καταλαμβάνουν με ταχυκινησία στόχους βαθιά σε εχθρικό έδαφος (Grau, 2021). Αντίθετα, επέλεξε, κατά την αρχική εισβολή, να βασιστεί σε μονάδες ειδικών δυνάμεων και αλεξιπτωτιστών της VDV, για τη δημιουργία αεροπρογεφυρωμάτων σε στρατηγικούς στόχους (Αεροδρόμιο Άντονοφ) (Μητρόπουλος, 2024), υβριδικές επιθέσεις, αφού θεωρούσε, τόσο την κατάληψη του Κιέβου, όσο και την έναρξη της «Έγχρωμης Επανάστασης» στην Ουκρανία δεδομένες, μειώνοντας την ανάγκη για ουσιαστική εμπλοκή αρμάτων και Μ/Κ Πεζικού. Έτερο στοιχείο που επιβεβαιώνει την πίστη της Μόσχας στην επικείμενη εξέγερση των ουκρανών είναι η αδιαφορία των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων για θέματα διοικητικής μέριμνας (Φαγητό, νερό, καύσιμα, διακομιδές κ.α.), αφού θεωρήθηκε πως ο τοπικός πληθυσμός είχε προετοιμαστεί, όχι μόνο να παραδώσει τα στρατηγικά σημεία εγκαίρως, αλλά και να υποστηρίξει τις μονάδες της επίθεσης (Κωτούλας, 2024). Όταν, αντίθετα, ο πληθυσμός του Ντονμπάς, ο οποίος και δέχτηκε το μεγαλύτερο μέρος της ρωσικής υβριδικής καμπάνιας, βρέθηκε στο επίκεντρο της κρίσης του 2014, αντί να εξεγερθεί, όπως είχε σχεδιάσει το Κρεμλίνο και να υποστηρίξει τους στασιαστές, επέλεξε να ψηφίσει στις ουκρανικές εκλογές. Εξέλεξε έναν ουκρανό ο οποίος, θεωρούσαν, κατανοούσε τη θέση τους, δεν μετείχε στο πολιτικό σύστημα, μιλούσε τη γλώσσα τους, κατανοώντας την σημασία που είχε για αυτούς και θα εκπροσωπούσε τα συμφέροντά τους. Οι περιοχές του Ντονμπάς φάνηκε να εμφανίζουν μεγαλύτερη ομοιογένεια με την υπόλοιπη Ουκρανία στον τρόπο με τον οποίο ψήφισαν το 2019, σε σχέση με προηγούμενες εκλογές. Εξέλεξαν τον Βολόντομιρ Ζελένσκι.

Συμπεράσματα:

Η ρωσική «Ειδική Επιχείρηση» του 2022, όσο ξαφνική και εάν φάνηκε στον μέσο δυτικό παρατηρητή, αποτέλεσε επιστέγασμα σχεδίου δεκαετιών. Με τη Δύση ανίκανη να λάβει σταθερή στάση άμεσα και με την σιωπηλή αποδοχή του ρωσικού λαού, αυτό το σχέδιο φάνηκε να έχει επιτύχει. Το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης, συνοχής και σχεδιαστικής και λογιστικής εμπειρίας των ρωσικών Ενόπλων Δυνάμεων αποτέλεσαν βασικά αίτια της αποτυχίας της εισβολής, αφού μόνο αποτυχία της αρχικής εισβολής μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός ότι η τριήμερη «Ειδική Επιχείρηση» πλησιάζει το τρίτο της έτος. Χαρακτηριστικό, όμως ρόλο διαδραμάτισε η υπερβολική σιγουριά του ρωσικού επιτελείου για την άμεση νίκη, δια της υποστηρίξεως του τοπικού ουκρανικού πληθυσμού. Σιγουριά που πήγαζε από την πίστη τους στην επικείμενη εξέγερση που πίστευαν ότι είχαν οργανώσει. Όπως, όμως έχει εξηγηθεί, οι «Έγχρωμες Επαναστάσεις», αποτέλεσαν το υπόδειγμα για τις υβριδικές επιχειρήσεις στην Ουκρανία. Οι  Έγχρωμες Επαναστάσεις, όμως, δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι υποκινήθηκαν και οργανώθηκαν από Δυτικές δυνάμεις. Άλλωστε, όταν έχει επιχειρηθεί από τη Δύση η εκ του μηδενός οργάνωση επαναστάσεων έχει, χωρίς εξαίρεση αποτύχει, ενώ μόνο με τη χρηματοδότηση και όπλιση ήδη επιτυχημένων εξεγέρσεων έχει πετύχει αλλαγές καθεστώτων και αυτό μετά από καιρό και προηγούμενες αποτυχίες. Επειδή οι «Έγχρωμες Επαναστάσεις», όπως τις όρισε η ρωσική κυβέρνηση και οι σύμμαχοί της δεν υφίστανται, η κρίση της Κριμαίας και  εισβολή του 2022 δεν είχαν το αναμενόμενο αποτέλεσμα. Ο άστοχος υπολογισμός και σχεδιασμός του Κρεμλίνου, αφού οι Ουκρανοί δεν υποδέχτηκαν τα ρωσικά BMP με ρόδα ή τουλίπες, αποτελεί σημείο διδαχής της σημασίας της σωστής γεωστρατηγικής, ιστορικής και πολιτισμικής ανάλυσης, καθώς και ένδειξη της σημασίας της συλλογής και σωστής επεξεργασίας πληροφοριών.

Βιβλιογραφία:

BBC. (2004). Dozens arrested at Belarus rally. BBC News.

BelarusMunicipalitiesOffice. (2020, Αυγούστου 30). WayBackMachine. Ανάκτηση από http://rec.gov.by/sites/default/files/pdf/Archive-Elections-MS24-Sved4.pdf

Belton, C. (2020). Did Vladimir Putin support anti-Western terrorists as a young KGB officer? POLITICO. Ανάκτηση από Did Vladimir Putin support anti-Western terrorists as a young KGB officer?

Bush, G. (2005, Φεβρουαρίου 24). The White House. Ανάκτηση από https://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2005/02/20050225.html

Coatsworth, S. S. (2005). Bitter Fruit: The Story of the American Coup in Guatemala, Revised and Expanded (Series on Latin American Studies). David Rockefeller Center for Latin American Studies.

CPJ. (2019). Georgy Gongadze Killed. Ανάκτηση από Committee to Protect Journalists: https://cpj.org/data/people/georgy-gongadze/

D’Anieri, P. (2007). Understanding Ukrainian Politics: Power, Politics, and Institutional Design: Power, Politics and Institutional Design. M.E. Sharpe.

Dettmer, J. (2022). Putin: No More Color Revolutions. Voice of America.

Erlanger, S. (2000, Ιούλιος 7). Change in Yugoslav Constitution Allows Milosevic to Seek Another Term as President. The New York Timew.

Gerasimov, V. (2016, 01-02). The Value of Science Is In the Foresight. Military Review. Ανάκτηση 10 09, 2023, από https://tinyurl.com/2ryqf9yv

GMT. (2005, Απρίλιος 4 ). Radio Free Europe. Ανάκτηση από https://www.rferl.org/a/1058250.html

Grau, L. &. (2021, Fall). Russian Future Combat on a Fragmented Battlefield. Moore Army Professional Forum.

Grodsky, B. (2012). Social Movements and the New State:The Fate of Pro-Democracy Organizations When Democracy Is Won. Stanford: Stanford University Press.

Hartmann, D. N. (2003). Elections in Asia: A data handbook, Volume I. Oxford: Oxford University Press.

Inter-ParliamentaryUnion. (χ.χ.). Historical Archive. Ανάκτηση από http://archive.ipu.org/parline-e/reports/arc/2174_05.htm

Karatnyky, A. (2001). Freedom in the World, 2000-2001: The Annual Survey of Political Rights and Civil Liberties (Revised Edition). Freedom House.

Marovic, G. L. (2024, Μάιος 22). Overcoming Despair and Apathy to Win Democracy. The Commons.

Mitchel, L. (2004, Οκτώβριος 1). Georgia’s Rose Revolution. Current History.

Rossum, E. (2008, Φεβρουάριος 2). Skuffet revolusjonshelt. Bergens Tidende.

Saidazimova, G. (2005, Φερβρουάριος 28). Radio Free Europe. Ανάκτηση από https://www.rferl.org/a/1057723.html

ShishkinStaff, P. (2005, Φερβρουαρίου 25). Wall Street Journal. Ανάκτηση από https://www.wsj.com/articles/SB110929289650463886

Thien, P. P. (2009). Explaining the Color Revolutions. E-International Relations.

UNICTY. (1999, Μάιος 27). President Milosevic and Four other Senior Fry Officials Indicted for Murder, Persecution and Deportation in Kosovo. Χάγη.

UnitedCivilParty. (2005, Απρίλιος 30). WayBackMachine. Ανάκτηση από https://web.archive.org/web/20050430223422/http://www.ucpb.org/eng/show1prel.shtml?no=1241

Weeks, M. (2008, Οκτώβριος 20). Georgians overthrow a dictator (Rose Revolution), 2003. Global Nonviolent Database.

Welt, C. (2006). Georgia’s Rose Revolution: From Regime Weakness to Regime Collapse. Center for Strategic and International Studies.

Κωτούλας, Ι. (2024). Γεωπολιτική του Πολέμου κατά της Ουκρανίας. Εκδόσεις Παπαζήση.

Μητρόπουλος, Ν. (2024). Μελέτη των μεθόδων Υβριδικού Πολέμου στις σχέσεις Ρωσίας-Ουκρανίας κατά την περίοδο 2014-2024. Πάφος: Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου.