Blog

ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ-ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

(Κατάσταση- Ενδεχόμενα- Προοπτικές)

Tου Υποστρατήγου ε.α. – Στρατηγικού Αναλυτή Δ. ΚΑΝΤΕΡΕ

 

Ίσως ο όρος ‘’ευρωπαϊκό-αμερικανικές’’ να θεωρείται και να είναι αδόκιμος για την έκφραση των σχέσεων μεταξύ Αμερικής- υπό την έννοια των ΗΠΑ- και της Ευρώπης, αφού η Ευρώπη δεν αποτελεί ενιαία διεθνοπολιτική οντότητα. Με τη δημιουργία όμως της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) και με δεδομένη έστω την πρόθεση των χωρών μελών της να εμφανιστούν στο διεθνές προσκήνιο με Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Άμυνας (ΚΕΠΠΑ) και ενιαία ταυτότητα, κάτι που σημαίνει και κοινότητα συμφερόντων, ο όρος μπορεί να δικαιολογηθεί.

Πριν και από λίγο χρόνο δύσκολα θα μπορούσε κανείς να αμφισβητήσει τις στενές συμμαχικές και ακόμη φιλικές σχέσεις μεταξύ των ΗΠΑ και των Ευρωπαίων συμμάχων τους. Τον Απρίλιο του 1999 στην πανηγυρική επετειακή Σύνοδο του ΝΑΤΟ, στην Ουάσιγκτον, όχι μόνο ομόφωνα αλλά και ενθουσιωδώς αποφασίζονταν η διεύρυνση της Συμμαχίας και υιοθετούταν κοινές ‘’Νέες Αντιλήψεις’’ για την εξασφάλιση της σταθερότητας και της ειρήνης στον κόσμο ολόκληρο. Όταν το Σεπτέμβριο του 2001 έγινε το φοβερό τρομοκρατικό κτύπημα κατά των ΗΠΑ οι Ευρωπαίοι όχι δεν είχαν κανένα ενδοιασμό να ενεργοποιήσουν το Άρθρο 5 του Καταστατικού Χάρτη της Συμμαχίας για να συμπαρασταθούν στους πληγέντες συμμάχους τους αλλά ορισμένοι τουλάχιστον δεν δίστασαν να δηλώσουν ότι ήταν αυτοί Αμερικανοί.

Μέχρι τότε και λίγο αργότερα παρά τις διαφωνίες που υπήρχαν και τις δυσαρέσκειες που δημιουργούνταν από μονομερείς αποφάσεις και ενέργειες βασικά των Αμερικανών οι σχέσεις μεταξύ των δύο πλευρών ήταν πολύ καλές. Θα έλεγε κανείς ότι αυτές ανταποκρίνονταν στο περιεχόμενο και την έννοια του όρου ‘’σύμμαχοι’’. Εκείνη όμως η κατάσταση των ευρωπαϊκό-αμερικανικών σχέσεων έπαψε να υπάρχει μετά την, όπως όλο και περισσότερο αποδεικνύεται, χασματική διαφορά που προέκυψε στην αντιμετώπιση της τρομοκρατίας που ασκεί το ισλαμικό ριζοσπαστικό (φανταμελιστικό) κίνημα. Με εξαιρέσεις βέβαια οι σχέσεις των ΗΠΑ με τις χώρες της ‘’παλαιάς Ευρώπης’’ κατά τον χαρακτηρισμό του Αμερικανού Υπουργού Άμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ και κυρίως τις δύο μεγαλύτερες από αυτές- τη Γερμανία και τη Γαλλία του λεγόμενου γαλλο-γερμανικού άξονα- από λίγο έως ελάχιστα μπορούν να θεωρηθούν στην ουσία ως στενές και συμμαχικές.

Για το ότι έχει επέλθει σημαντική διαφοροποίηση στις ευρωπαϊκο-αμερικανικές σχέσεις δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία. Αυτό διαπιστώνεται όλο και περισσότερο από τις δηλώσεις, στάσεις και συμπεριφορές των κυβερνητικών αξιωματούχων – μέχρι και με την Κούβα και τη Λιβύη έφθασε να ταυτίζει τη Γερμανία ο κ. Ράμσφελντ- και κυρίως από τις διαθέσεις, τις στάσεις και τις συμπεριφορές των λαών των χωρών έναντι αλλήλων με αφορμή τον πόλεμο που οι ΗΠΑ επιδιώκουν και σχεδιάζουν κατά του Ιράκ. Όλα αυτά που αντικατοπτρίζουν ένα διάχυτο αντιευρωπαϊσμό στις ΗΠΑ και αντίστοιχο αντιαμερικανισμό στην Ευρώπη. Αυτή η γενικευμένη, έστω απλή απαρέσκεια μεταξύ των λαών οπωσδήποτε δεν έχει καμία σχέση με τα αισθήματα που διακατείχαν αυτούς στις περασμένες δεκαετίες και μέχρι πριν από ένα χρόνο και οπωσδήποτε δεν μπορεί να υποδηλώνει στενούς δεσμούς και φιλία. Πέραν όμως από τις δηλώσεις των αρχόντων και τα αισθήματα των λαών που θα μπορούσε να συνιστούν παροδικά ξεσπάσματα, υπάρχει και η ουσία στις διαφορές. Και η ουσία είναι ότι ενώ οι Αμερικανοί παρουσιάζονται να πιστεύουν ότι απειλούνται και πασχίζουν για να έχουν τη συμπαράσταση των Ευρωπαίων στην αντιμετώπιση της απειλής που δέχονται οι Ευρωπαίοι είτε τους την αρνούνται είτε την προσφέρουν σερνόμενοι και γογγύζοντας.

 

Προβληματισμοί- Δεδομένα

 

Οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί την περίοδο αυτή τουλάχιστον δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως καλοί, πιστοί και αφοσιωμένοι μεταξύ τους σύμμαχοι. Αυτή η πραγματικότητα είναι που αναπόφευκτα δημιουργεί τους προβληματισμούς και τα ερωτηματικά για την πορεία που μπορεί να ακολουθήσουν οι ευρωπαϊκο-αμερικανικές σχέσεις από εδώ και πέρα. Θα είναι άραγε η διασάλευση των σχέσεων αυτών παροδική και πρόσκαιρη ή αυτές θα συνεχίσουν υποβαθμιζόμενες όλο και περισσότερο; Και αν συνεχίσουν υποβαθμιζόμενες μέχρι που μπορεί να φθάσει η υποβάθμιση αυτή; Θα φθάσει στη διάλυση του ΝΑΤΟ και στην αποχώρηση των Αμερικανών από την Ευρώπη και ακόμη την προσπάθειά αυτών να διασπάσουν την όποια συνοχή οι Ευρωπαίοι παρουσιάζουν και να τους ξεχωρίσουν σε ‘’παλαιοευρωπαίους’’- αντιαμερικανούς και ‘’νεωευρωπαίους’’- φιλοαμερικανούς με ότι αυτό θα σημαίνει για το Δυτικό και ολόκληρο τον κόσμο;

Αυτοί είναι οι προβληματισμοί που δημιουργούνται από την κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι ευρωπαϊκο-αμερικανικές σχέσεις και καμία αμφιβολία δεν πρέπει να υπάρχει ότι οι προβληματισμοί αυτοί έχουν και βάση και ουσιαστικό περιεχόμενο. Με βεβαιότητα εκτίμηση της πορείας των σχέσεων αυτών δεν μπορεί να γίνει ακόμη και πολλά αν όχι όλα τα ενδεχόμενα μπορούν να θεωρούνται δυνατά και πιθανά. Από την ανάλυση όμως των δεδομένων με βάση τα οποία διαμορφώνονται γενικά οι διεθνείς σχέσεις μπορούν να γίνουν διαπιστώσεις και να εξαχθούν βάσιμα συμπεράσματα.

Ορθό, αληθές και βάσιμο είναι ότι οι σχέσεις των χωρών και των λαών επηρεάζονται από ιστορικές, πολιτισμικές και ιδεολογοθρησκευτικές πεποιθήσεις και καταβολές, αρχές, αξίες, ιδεώδη και κοινούς αγώνες. Ακόμη όμως περισσότερο ορθό, αληθές και βάσιμο είναι ότι στις διεθνείς σχέσεις το βασικότερο ρόλο τον έχουν τα συμφέροντα. Λίγα έως σπάνια είναι τα παραδείγματα στην ιστορία της ανθρωπότητας- και αυτά αφορούν σε ιδεολογο-θρησκευτικές αντιπαλότητες- που λαοί συμμάχησαν και υπέστησαν από κοινού θυσίες για την υπεράσπιση αρχών και αξιών χωρίς ταυτόχρονα να προασπίζουν και να υπηρετούν κοινά συμφέροντα. Τουναντίον η ιστορία βρίθει από παραδείγματα χωρών και λαών διαφορετικών ή και αντικρουόμενων αρχών και αξιών- απτό σύγχρονο παράδειγμα αυτού αποτελεί ο ισραηλοτουρκικός άξονας- που συμμάχησαν και αγωνίστηκαν μαζί για την εξυπηρέτηση κοινών συμφερόντων.

Τα συμφέροντα των χωρών γενικά είναι πολλά και διάφορα. Από αυτά εκείνα που αξιολογούνται ως σημαντικά- ζωτικά είναι τα αφορώντα στην εδαφική ακεραιότητα, την εθνική κυριαρχία και την ασφάλεια, το εθνικό γόητρο ή την εθνική υπερηφάνεια και την οικονομική ευρωστία και ανάπτυξη από την οποία εξαρτάται άμεσα η εθνική ισχύς. Η διάθεση δυναμικού, η υποβολή σε θυσίες και η εξασφάλιση και η υπηρέτηση- προώθηση γενικά των συμφερόντων αυτών βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση και εξάρτηση με τις απειλές που η κάθε χώρα δέχεται. Εάν δεν υπάρχουν ή δεν προοιωνίζονται απειλές εύλογο είναι ότι ούτε το οποιοδήποτε κόστος καταβάλλεται ούτε προσπάθειες γίνονται.

Η εθνική ισχύς κάθε χώρας από την οποία εξαρτάται η δυνατότητα αντιμετώπισης των απειλών και προάσπισης των συμφερόντων της συντίθεται από πολλά στοιχεία. Το βασικότερο όμως από αυτά είναι το ανθρώπινο δυναμικό σε συνδυασμό με τις ηθικές δυνάμεις αυτού. Σε όλες τις χώρες και ανεξάρτητα από το πολιτικοκοινωνικό καθεστώς τους χωρίς την εκούσια και ένθερμη συμμετοχή του ανθρώπινου δυναμικού τους καμία ισχύ δεν μπορεί να δημιουργηθεί και καμία απειλή ν’ αντιμετωπιστεί. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στης δημοκρατικές κοινωνίες που οι λαοί και υψηλό επίπεδο μόρφωσης έχουν για να κρίνουν και ελευθερία έκφρασης και επιλογών διαθέτουν.

 

Διαπιστώσεις

 

Από τον συνδυασμό των δεδομένων αυτών, η βασιμότητα των οποίων δύσκολο είναι να αμφισβητηθεί και η όποια αμφισβήτηση σε εσφαλμένες εκτιμήσεις θα οδηγήσει, σε ότι αφορά τη μελλοντική πορεία των αμερικανο-ευρωπαϊκών σχέσεων μπορούν να γίνουν οι εξής βασικές διαπιστώσεις:

– Οι λαοί των ΗΠΑ και των ευρωπαϊκών χωρών και πιστεύουν σε κοινές αρχές- αξίες και κοινά ιδεώδη έχουν. Η ελευθερία, η δημοκρατία, η ανεξαρτησία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και ο ανθρωπισμός γενικά αποτελούν βασικά συστατικά στοιχεία του Δυτικού πολιτισμού τον οποίο οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι θεωρούν ως δικό τους γέννημα και κτήμα. Αν και από ότι διαπιστώνεται στην έμπρακτη απόδειξη της πίστης και τήρησης των κοινών αρχών και αξιών υπάρχουν διαφορές μεταξύ του αμερικανικού και των ευρωπαϊκών λαών αυτές αποτελούν ένα ισχυρό συνδετικό δεσμό και θεμέλιο εδραίωσης καλών σχέσεων. Αυτό μαρτυρεί ότι, οι καλές συμμαχικές σχέσεις τους δεν είναι ούτε ευκαιριακές ούτε συγκυριακές.

– Η κοινότητα αρχών και αξιών δεν συνεπάγεται και σύμπτωση συμφερόντων και κυρίως δεν δημιουργεί κοινές απειλές κατά των συμφερόντων τους. Η πίστη ή έστω ο ισχυρισμός των Αμερικανών ότι η απειλή του ‘’άξονα του κακού’’, όπως αυτοί χαρακτηρίζουν τις χώρες που πιστεύουν ότι τις απειλούν με αιχμή το ριζοσπαστικό ισλαμικό τρομοκρατικό κίνημα, στρέφεται κατά του συνόλου του Δυτικού Κόσμου και ακόμη της πολιτισμένης ανθρωπότητας δεν γίνεται αποδεκτός από τους Ευρωπαίους τα ζωτικά συμφέροντα των οποίων και στην πραγματικότητα δεν απειλούνται. Οι ίδιοι οι Αμερικανοί άρχοντες με τη στρατηγική που ακολούθησαν στην προώθηση των συμφερόντων τους και κυρίως στην αντιμετώπιση των απειλών που δέχονται πέτυχαν να διαχωρίσουν τις ΗΠΑ από την Ευρώπη και μαζί με τους Βρετανούς και τους Ισραηλινούς που τους ακολουθούν να δημιουργήσουν το συνασπισμό κατά του οποίου στρέφεται η απειλή.

– Ενώ οι Ευρωπαίοι δεν απειλούνται η συμπαράταξή τους με τους Αμερικανούς αυτομάτως και τους φέρνει αντιμέτωπους με την απειλή. Το δεδομένο αυτό σε συνδυασμό με την ευρωπαϊκή εκτίμηση και πίστη ότι η αμερικανική στρατηγική αντιμετώπισης της απειλής είναι αναποτελεσματική και όχι μόνο δεν θα εξαλείψει αυτήν αλλά και θα την ισχυροποιήσει εύλογο είναι να οδηγεί τους Ευρωπαίους στον διαχωρισμό της θέσεώς τους.

– Σημαντικότερο όμως και από την μη ύπαρξη κοινής απειλής για τις ΗΠΑ και την Ευρώπη και την εσφαλμένη αμερικανική στρατηγική για την αντιμετώπιση αυτής είναι η αλαζονεία, η υπεροψία και ακόμη η κυνικότητα με την οποία οι αμερικανική ηγεσία εκφράζει τον ιδιότυπο ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ στο Δυτικό και ολόκληρο τον κόσμο. Η συμπεριφορά αυτή, η οποία αποδεικνύεται με την παράβλεψη ή την καταπάτηση του ισχύοντος Διεθνούς Δικαίου, όπως δείχνει το νεοθεσπιθέν αμερικανικό δόγμα περί προληπτικών επιθέσεων, και την αγνόηση της Ευρώπης στη λήψη αποφάσεων, όπως έγινε στον πόλεμο του Αφγανιστάν και γίνεται στο σχεδιαζόμενο πόλεμο κατά του Ιράκ μεταφράζονται σε τάση ηγεμονισμού και δημιουργούν στους Ευρωπαίους αισθήματα απαρέσκειας, αντιαμερικανισμού και ακόμη φόβου. <<Οι Αμερικανοί θέλουν να παίζουν τα όργανα και εμείς να χορεύουμε>>, δήλωνε πριν από λίγους μήνες ένα Γάλλος αξιωματούχος εννοώντας ακριβώς αυτή τη συμπεριφορά των Αμερικανών. Οι απλοί πολίτες και ακόμη αξιωματούχοι όπως συνέβη με την Γερμανίδα Υπουργό Δικαιοσύνης που εξομοίωσε τον Αμερικανό πρόεδρο Τζορτς Μπους με τον Χίτλερ δεν διστάζουν να εκφράζονται για τους Αμερικανούς ηγέτες κατά λίαν επιτιμητικό τρόπο και να ταυτίζουν αυτούς με τους ισλαμιστές τρομοκράτες. Όλα αυτά μαρτυρούν το φόβο των Ευρωπαίων ότι όταν οι Αμερικανοί απαλλαγούν από την ισλαμική απειλή που τους δημιουργεί την ανάγκη της συμμαχικής συμπαράστασής γρήγορα ή αργά θα έλθει και η σειρά της Ευρώπης να υποταχθεί πλήρως στις αμερικανικές θελήσεις με ότι αυτό θα σημαίνει όχι για τα άλλα συμφέροντα αλλά την ανεξαρτησία, το γόητρο και την υπερηφάνεια των ευρωπαϊκών λαών.

 

Τα Ενδεχόμενα

 

Από τις διαπιστώσεις αυτές σαφώς και προκύπτει ότι, εκτός και αν συμβούν απρόβλεπτα γεγονότα τα οποία να αλλάξουν ριζικά την υφιστάμενη κατάσταση, για την πορεία των ευρωπαϊκο-αμερικανικών σχέσεων υπάρχου δύο βασικά ενδεχόμενα:

– Το πρώτο ενδεχόμενο είναι οι Αμερικανοί, κατανοώντας ότι η μέχρι τώρα στρατηγική τους στην αντιμετώπιση των απειλών που δέχονται δεν συνάδει με τις αρχές και αξίες του Δυτικού πολιτισμού και το Διεθνές Δίκαιο και αντιστρατεύεται τα συμφέροντα των έστω τυπικά συμμάχους τους Ευρωπαίων, να αλλάξουν ή έστω να διαφοροποιήσουν τη στρατηγική τους. Σ’ αυτό το ενδεχόμενο, το οποίο δεν έχει πολλές πιθανότητες να συμβεί έγκαιρα- η υπεροχή σε ισχύ δεν αφήνει τους άρχοντες να συνειδητοποιήσουν την πραγματικότητα- αλλά δεν μπορεί και να αποκλειστεί οι ευρωπαϊκο-αμερικανικές σχέσεις με πολλά προβλήματα μάλλον θα συνεχίσουν να είναι συμμαχικές.

– Το δεύτερο βασικό και περισσότερο πιθανό ενδεχόμενο είναι οι ΗΠΑ να συνεχίσουν την μέχρι τώρα στρατηγική τους και με επικλήσεις της προσφοράς τους προς την Ευρώπη (στους παγκόσμιους πολέμους, Δόγμα Μάρσαλ, προστασία κατά της σοβιετικής απειλής και άλλα) όπως και απειλές του είδους ‘’όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας’’ να προσπαθούν να σέρνουν τους Ευρωπαίους μαζί τους για να συγκαλύπτουν την μονομέρεια των ενεργειών τους και τις ηγεμονικές επιδιώξεις τους. Στο ενδεχόμενο αυτό από πολύ δύσκολο έως αδύνατο θα πρέπει να εκτιμάται ότι οι Ευρωπαίοι είτε λόγω αισθήματος υποχρέωσης είτε λόγω φόβου έναντι της αμερικανικής ισχύος θα αγνοήσουν το δικά τους συμφέροντα και θα ακολουθήσουν τις ΗΠΑ δίκην υποτελών. Εάν δεν συμβεί αυτό αναπόφευκτη θα καταστεί η ρήξη των σχέσεων μεταξύ των δύο πλευρών.

Ρήξη των σχέσεων ΗΠΑ- Ευρώπης δεν σημαίνει και κατ’ ανάγκη εχθρότητα μεταξύ τους. Και το ΝΑΤΟ μπορεί να διαλυθεί και κάποιες ευρωπαϊκές χώρες εξαγοραζόμενες ή δελεαζόμενες να συμμαχήσουν με τις ΗΠΑ χωρίς να προκληθεί ευρωπαϊκο-αμερικανική εχθρότητα. Αναγκαστική η εχθρότητα δεν θα είναι και οι σχέσεις μπορεί να είναι γενικά αδιάφορες ή να χαρακτηρίζονται από απλό ανταγωνισμό ή έστω αντιπαλότητα σε θεμιτά επίπεδα, αλλά αυτό δεν θα είναι εύκολο να επιτευχθεί. Με δεδομένο ότι η ρήξη των σχέσεων θα οφείλεται στην διαφορετικότητα μεταξύ των αμερικανικών και ευρωπαϊκών συμφερόντων και στις ηγεμονικές επιδιώξεις των Αμερικανών το πιθανότερο είναι η αντιπαλότητα να είναι έντονη και ακόμη να λάβει την μορφή εχθρότητας. Έντονη αντιπαλότητα ή εχθρότητα, ένα δείγμα της οποίας αποτέλεσε η έστω σκέψη των Αμερικανών να αποκλείσουν τα γερμανικά και γαλλικά προϊόντα από τις αγορές τους μετά τις διαφορές που παρουσιάστηκαν στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, θα σημαίνει τουλάχιστον προσπάθεια σύναψης αντιπαραβαλλόμενων συμμαχιών και αλληλοϋπονόμευσης.

 

Προτιμότερη η Πρόληψη της Ρήξης

 

Η ανάπτυξη έντονης αντιπαλότητας και ακόμη εχθρότητας μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης δεν θα γίνει αμέσως ή σε λίγο χρόνο μετά τη ρήξη των σχέσεών τους και πιθανώς να υπάρξει χρόνος επανόρθωσης αυτής. Με δεδομένο ότι από τη ρήξη καμία από τις δύο πλευρές δεν θα βγει κερδισμένη- κερδισμένοι μπορεί να είναι μόνο οι τρομοκράτες και όλοι όσοι μέσα από την αμερικανο-ευρωπαϊκή αντιπαλότητα θα επιδιώξουν να προωθήσουν τους δικούς τους σκοπούς- το πιθανότερο είναι να επιχειρηθεί η αποκατάσταση των καλών σχέσεων υπό νέους όρους. Αυτό όμως θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί και αν επιτευχθεί τα τραύματα στις ευρωπαϊκο-αμερικανικές σχέσεις θα είναι πολλά.

Αυτή θα είναι η πραγματικότητα και αυτή την πραγματικότητα θα πρέπει να λάβουν υπ’ όψη όλοι οι αρμόδιοι και υπεύθυνοι για την πορεία των ευρωπαϊκό-αμερικανικών σχέσεων. Ιδιαίτερα δε πρέπει να τη λάβουν υπ’ όψη οι Αμερικανοί άρχοντες πριν κάνουν τα βήματα εκείνα που θα τους φέρουν σε πλήρη αντιπαράθεση με την Ευρώπη ή έστω την ‘’παλαιά Ευρώπη’’ με τις ασύνδετες μεταξύ τους χώρες- τις Γιουρογουίμπς (Eurowimps)- όπως θέλουν τις αποκαλούν. Να τη λάβουν υπ’ όψη και να αντιληφθούν ότι είναι και γι’ αυτούς προτιμότερο οι Ευρωπαίοι να είναι ανεξάρτητοι και υπερήφανοι αλλά σύμμαχοί τους παρά αντίπαλοί τους έστω και υποταγμένοι, που ούτως ή άλλως δεν πρόκειται να γίνουν. Έτσι θα αποφευχθούν οι τυχόν ανίερες συμμαχίες που κανείς δεν θα μπορούσε να τις φανταστεί και οι πανίσχυρες ΗΠΑ θα αποδείξουν ότι αξίζουν το ρόλο της ηγέτιδας δύναμης του Δυτικού και ολόκληρου του κόσμου. Δύναμης του ελεύθερου και εύψυχου υπερασπίστριας και εγγυήτριας του ορθού και του δίκαιου.