ΤΟ ΔΥΣΚΟΛΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
ΤΟ ΔΥΣΚΟΛΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΥΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Στην εποχή της τρίτης δεκαετίας του 20ου αιώνα το φαινόμενο που έχει λάβει παγκόσμιες διαστάσεις σε μεγάλο βαθμό είναι αυτό της μετανάστευσης και της δημιουργίας ετερόκλητων κοινωνιών που προηγουμένως να μην υπήρχαν πέραν του περιφερειακού επιπέδου (μεταξύ κρατών της Ευρώπης, της Ασίας, της Αμερικής κ.ο.κ.). Η μετανάστευση δεν είναι ένα σημερινό φαινόμενο καθώς έχει τις ρίζες της αρκετές χιλιάδες χρόνια πριν, όμως ποτέ τόσες εθνικότητες δε ζούσαν υπό μία επικράτεια. Αξίζει να αναφέρουμε τη χώρα της Νορβηγίας όπου συναντώνται άνθρωποι από περίπου 180 διαφορετικές εθνικότητες! Όμως ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: Τι είναι έθνος; Τι είναι κράτος; Τι υπηκοότητα και τι είναι αυτό που τη διακρίνει από την εθνικότητα; Έχουν υπάρξει δυσκολίες και συγκρούσεις μέσα στις πολυπολιτισμικές κοινωνίες- οντότητες; Ερωτήματα που φαίνονται απλά όμως δεν είναι ακριβώς γνωστά σε όλους και δημιουργούν πολλές φορές διαξιφισμούς και εντάσεις.
Οι πολιτικοί επιστήμονες έχουν αποδώσει δύο ορισμούς ως προς τι είναι το έθνος. Έτσι, πολιτισμικά, έθνος είναι μία ομάδα ανθρώπων που συνδέονται μεταξύ τους με κοινή γλώσσα, θρησκεία, ιστορία και κοινές παραδόσεις. Από την άλλη, πολιτικά, έθνος είναι μία ομάδα ανθρώπων που συνιστούν μία φυσική πολιτική οντότητα μέσω της κρατικής υπόστασης. Με βάση τους ορισμούς αυτούς, ιστορικοί από την Ευρώπη στις αρχές του προηγούμενου αιώνα κατέταξαν στην πρώτη κατηγορία Γερμανούς, Ρώσους, Έλληνες και στη δεύτερη Αμερικανούς, Βρετανούς, Ελβετούς. Το πολιτισμικό έθνος στηρίζεται σε κοινό παρελθόν και πολιτισμικά στοιχεία ενώ το πολιτικό σε κοινές αξίες, στόχους και φυσικά υπό το κράτος.
Κράτος είναι μία πολιτική ένωση που συνιστά κυρίαρχη δικαιοδοσία εντός καθορισμένων εδαφικών ορίων και ασκεί εξουσία μέσω ενός συνόλου μόνιμων θεσμών όπως την κυβέρνηση, τα δικαστήρια, το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, τις κρατικές βιομηχανίες. Τα είδη κρατών που έχουν αναπτυχθεί ανά τον κόσμο είναι: ελάχιστα/φιλελεύθερα (ΗΠΑ), αναπτυξιακά (Ιαπωνία), σοσιαλδημοκρατικά (Σουηδία), κολεκτιβοποιημένα (ΕΣΣΔ), ολοκληρωτικά (Β. Κορέα), θρησκευτικά (Ιράν).
Εθνικότητα είναι η αίσθηση ταύτισης του ατόμου με ένα έθνος, από πού δηλαδή προέρχεται και έχει περισσότερο πολιτισμικό και ηθικό χαρακτήρα. Υπηκοότητα είναι η νομική σχέση ή δεσμός που έχει ένα άτομο με τη χώρα στην οποία ανήκει, στη χώρα δηλαδή της οποίας είναι υπήκοος. Ο διαχωρισμός μπορεί να γίνει κατανοητός με τους Έλληνες του εξωτερικού οι οποίοι είναι υπήκοοι μίας άλλης χώρας αλλά ανήκουν πολιτισμικά και γενεαλογικά στο ελληνικό έθνος, έχουν δηλαδή ελληνική εθνικότητα αλλά αμερικανική ή γερμανική υπηκοότητα.
Πολυπολιτισμικές κοινωνίες συναντάμε από την αρχαιοελληνική εποχή, υπό τη μορφή των κατακτητών και κατεκτημένων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η Περσική Αυτοκρατορία και η Ρωμαϊκή, η οποία απέκτησε μία πιο ανεκτική πολιτική κατά την περίοδο της λεγόμενης Pax Romana. H οθωμανική αυτοκρατορία οικοδομήθηκε υπό το ξίφος των Τούρκων και την υποταγή των λαών που βρήκαν στο διάβα τους. Έλληνες, Βούλγαροι, Σέρβοι, Αρμένιοι δεν συμβίωναν ως ισότιμοι πολίτες αλλά ως άπιστοι και υπήκοοι του Σουλτάνου. H συμβίωση μεταξύ των προαναφερθέντων λαών βασιζόταν στη δύναμη επιβολής από την πλευρά των κατακτητών και τα όποια προνόμια μπορούμε να πούμε πως είχαν, σχετίζονταν με τα συμφέροντα των Οθωμανών. Έτσι για παράδειγμα οι Έλληνες έφταναν σε διάφορα αξιώματα όπως Μέγας Διερμηνέας ή Δραγουμάνος του Στόλου λόγω της μόρφωσης ή της ναυτικής ικανότητας τους αντίστοιχα και προφανώς για κέρδος των κρατικών αρχών. Όταν οι λαοί της βαλκανικής θέλησαν να αποκτήσουν την ανεξαρτησία τους (δε θα το έκαναν αν ζούσαν σε καθεστώς ισοπολιτείας και ισονομίας αλλά επειδή ζούσαν σε καθεστώς δουλείας και κατωτερότητας), τότε ξεκίνησε ένας διαρκής εμπόλεμος αγώνας με εκατόμβες νεκρών. Δε θα πρέπει να ξεχνάμε βέβαια και τις γενοκτονίες που εκτέλεσαν οι Τούρκοι απέναντι σε Έλληνες και Αρμένιους υπηκόους – άλλη μία επιβολή διά της σπάθης.
Οι προοδευτικές, δημοκρατικές και πεφωτισμένες δυτικές ευρωπαϊκές δυνάμεις έδειξαν σε μεγάλο βαθμό στις αποικίες τους τι εστί δημοκρατία και δυτικός πολιτισμός. Όλες οι αρχές του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης «πήγαν περίπατο» μπροστά στην οικονομική ευημερία που προσέφερε η μόνιμη κατοχή εύπορων περιοχών που βρισκόταν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά και σε διαφορετικές ηπείρους. Έτσι οι Ισπανοί συνέχισαν να κατέχουν τη νότια αμερικανική ήπειρο και οι Βρετανοί την Ινδία. Και όπως φανταζόμαστε η συμβίωση κατακτητών και κατακτημένων δε βασίστηκε σε δημοκρατία και ανθρωπισμό.
Επιστρέφοντας στη γειτονιά των Βαλκανίων, καθίσταται επιτακτικό να τονίσουμε τη συμβίωση μεταξύ των διαφορετικών εθνικοτήτων εντός των νεοσύστατων κρατών. Στην Αλβανία, και ειδικά μετά την ίδρυση του καθεστώτος Χότζα, η ελληνική εθνική μειονότητα βίωσε μεγάλη καταπάτηση των δικαιωμάτων της. Συλλήψεις, δίκες παρωδίες, απαγόρευση άσκησης θρησκευτικών δικαιωμάτων και καταστροφή πολλών Εκκλησιών. Το τραγικό στην όλη κατάσταση είναι πως ακόμη και σήμερα οι Βορειοηπειρώτες παλεύουν για τα αναγνωρισμένα δικαιώματα τους και ειδικά για τη διατήρηση της γης τους, την οποία το νατοϊκό μέλος και υποψήφιο προς ένταξη στην ΕΕ αλβανικό κράτος, εποφθαλμιά. Ανατολικότερα, στη σημερινή επίσημα αναγνωρισμένη από την Ελλάδα ως Βόρεια Μακεδονία, ο πληθυσμός της χώρας αυτής που αποτελείται κυρίως από Αλβανούς, Σέρβους, Βούλγαρους (και πλέον όλοι Μακεδόνες), έφτασε πολλές φορές σε πολιτικό αδιέξοδο και σε κρίση λόγω των αντιθέσεων των κομματιών που συνθέτουν το «εθνικό» της πάζλ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι σκηνές ρίνγκ εντός του κοινοβουλίου τον Απρίλιο του 2017 λόγω εκλογής Αλβανού προέδρου Βουλής. Η επαρχία του Κοσσόβου γεωγραφικά ανήκει στη Σερβία, όμως το 1999 το ΝΑΤΟ χωρίς καμία πρόσκληση βομβάρδισε πόλεις και στρατηγικά σημεία της τότε Ομοσπονδιακής Γιουγκοσλαβίας, επεμβαίνοντας ωμά στα εσωτερικά μιας τρίτης χώρας. Η αιτία; Μα φυσικά η διεκδίκηση της περιοχής από Αλβανούς στα πλαίσια του οράματος της Μεγάλης Αλβανίας, μιας και ο πληθυσμός και εκεί ήταν πολυεθνικός. Ακόμα πιο βορειοδυτικά και συγκεκριμένα στη Βοσνία- Ερζεγοβίνη, συναντάμε μία χώρα που αποτελείται από δύο ομοσπονδιακές οντότητες (Σερβική Δημοκρατία της Βοσνίας, Ομοσπονδία της Βοσνίας), τριμελή προεδρία (Βόσνιος, Σέρβος, Κροάτης) και Ύπατο Αρμοστή. Το πώς δημιουργήθηκε αυτό το ιδιόμορφο κράτος, τι εγκλήματα πολέμου έγιναν κατά τον πόλεμο της Βοσνίας καθώς και τις συνεχείς εντάσεις που αναζωπυρώνονται πότε από τη μία πλευρά, πότε από την άλλη και πότε από… την τρίτη (!), αποτελούν λαμπρό παράδειγμα της δυσκολίας που δημιουργείται από την πολυπολιτισμική κοινωνία. Επιπροσθέτως, μία ματιά στα ανατολικά σύνορα μας και στη συμβίωση των Τούρκων και των Κούρδων υπό μία κρατική οντότητα αλλά και του τρέχοντος πολέμου στο Αζερμπαϊτζάν σε μία επαρχία με αρμένικη πλειοψηφία, μαρτυρούν πολλά περί του εγχειρήματος.
Κι επειδή πολλοί θα αναφέρουν πως αυτά συμβαίνουν στα «καθυστερημένα», εθνικιστικά και θερμόαιμα Βαλκάνια, ας πάμε στην απέναντι όχθη του Ατλαντικού και ας σταθούμε στο πολιτικό έθνος των Αμερικανών. Η γη της επαγγελίας, ο Νέος Κόσμος, η χώρα των ευκαιριών και του αμερικανικού ονείρου (American dream), γίνεται πολλές φορές πρώτη είδηση λόγω ρατσιστικών συμπεριφορών, ακραίων γεγονότων, επεισοδίων από συγκεκριμένες ομάδες. Δεν είναι άλλωστε κρυφό πως υπάρχουν τεράστιες κοινωνικές ανισότητες μεταξύ λευκών, μαύρων, ισπανόφωνης κοινότητας όπως και προκαταλήψεις (π.χ. μαύροι με τα γκέτο και ισπανόφωνοι με διακίνηση ναρκωτικών). Κατάλοιπα της καταργηθείσας από το 1865 δουλείας; Το ζητούμενο είναι πως τα πράγματα κρατούνται σε μία λεπτή ισορροπία και οι κοινωνικές εκρήξεις όταν λαμβάνουν χώρα, προκαλούν μεγάλο προβληματισμό.
Επιστρέφουμε για κατακλείδα στη μεγάλη/ ευτυχισμένη οικογένεια της Ευρώπης! Κάποια έθνη- κράτη περισσότερο, κάποια λιγότερο, έχουν υιοθετήσει έναν κοινό τρόπο ζωής: σεβασμό στην ελευθερία, εδαφική ακεραιότητα, δημοκρατία, ανεξιθρησκεία, πολιτισμό, παραδόσεις, εκπαίδευση, υγεία, εργασία, ιδιωτική περιουσία, ελευθεροτυπία, ισότητα φύλων, καταδίκη της παιδικής εκμετάλλευσης και της ενδοοικογενειακής βίας, απαγόρευση της θανατικής ποινής. Τονίζουμε ξανά πως αυτός είναι ο δυτικός τρόπος ζωής. Δε σημαίνει πως με τον ίδιο τρόπο ζουν και οι υπόλοιποι άνθρωποι στον πλανήτη ούτε σέβονται τις αρχές αυτές. Για κάποια έθνη, κάποιους λαούς δεν υπάρχει η δημοκρατία σαν πολίτευμα, δεν γνωρίζουν τι είναι η ισότητα των φύλων, τα κορίτσια δε μαθαίνουν γράμματα, οι γυναίκες είναι υποχείρια των ανδρών, η θανατική ποινή είναι ευρέως διαδεδομένη, τα λαϊκά δικαστήρια εκτελούν πλήρως τα «καθήκοντα» τους και φυσικά ο θρησκευτικός νόμος είναι πάνω απ` όλα. Δυστυχώς, τα τελευταία χρόνια με την ανεξέλεγκτη μετανάστευση, την άνοδο του ισλαμικού φονταμενταλισμού, τα ύποπτα παιχνίδια των ΜΚΟ, και φυσικά την επέμβαση των ισχυρών σε τρίτα κράτη (η δράση φέρνει πάντα αντίδραση), η τρομοκρατία έχει ανέβει σε υψηλά επίπεδα. Και η κατάσταση γίνεται πιο ανησυχητική όταν οι τρομοκράτες αυτοί είναι γεννημένοι και αναθρεμμένοι σε δυτικές κοινωνίες. Ακόμα μία απόδειξη πως το εγχείρημα της πολυπολιτισμικής κοινωνίας είναι δύσκολο και πολλές φορές επικίνδυνο. Κλείνοντας, μία παραίνεση προς τους προοδευτικούς- ανθρωπιστές- ονειροπόλους: μακάρι να μην υπήρχε ποτέ και πουθενά πόλεμος, μετανάστευση, πείνα, φτώχεια. Μακάρι όλοι οι άνθρωποι να ζούσαν μεταξύ τους ειρηνικά και ήρεμα. Όμως το επιθυμητό απέχει από το εφικτό, ο κόσμος δεν είναι αγγελικά πλασμένος. Όσο πιο γρήγορα το κατανοήσουμε, τόσο πιο γρήγορα θα αποφύγουμε δυσάρεστες καταστάσεις. Διότι η Ιστορία έχει ως μέγιστο δίδαγμα της τ` ότι επαναλαμβάνεται!
Μιλτιάδης Β. Παρλάντζας
Υπλγός (ΕΜ), MSc
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Θεόδωρος Κουλουμπής, Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Παπαζήση, Αθήνα 1981
2. Θάνος Βερέμης, Βαλκάνια: Ιστορία και Κοινωνία, Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2016
3. Αντώνης Φούσας, Βόρειος Ήπειρος- Το δάκρυ του ελληνισμού, Σιδέρης, Αθήνα 2018
4. Διονύσιος Σταθακόπουλος, Μικρή Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, Πατάκης, Αθήνα, 2017
5. Μαρία Δαμηλάκου, Ιστορία της Λατινικής Αμερικής, Αιώρα, Αθήνα 2014
6. Andrew Heywood, Εισαγωγή στην Πολιτική, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2014