Blog

‘‘Δεν είναι δική μου γνώμη, αλλά γνωμικό των σοφών, πως δεν υπάρχει τίποτα δυνατότερο από την ‘‘ανάγκη’’.  Αυτά από τον τραγικό ποιητή Ευριπίδη, ο οποίος, ειρήσθω εν παρόδω, γεννήθηκε την ημέρα της ναυμαχίας της Σαλαμίνας, στην οποία ο πρεσβύτερος Αισχύλος έλαβε μέρος ως πρόμαχος, και ο δεκαπενταετής Σοφοκλής συμμετείχε στα επινίκια. Κατά τον Αριστοτέλη, ανάγκη είναι ‘‘το μη ενδέχεσθαι άλλως’’, ήτο το αναπόφευκτο, το αναπόδραστο. Με άλλη διατύπωση, ‘‘ανάγκη λέγομεν την έξωθεν αρχήν, ή εμποδίζουσαν ή κινούσαν’’. Κλείνουμε την παρένθεση με την αποστροφή, ‘‘ανάγκα δ’ ουδέ θεοί μάχονται’’.
Η ‘‘ανάγκη’’, λοιπόν, σε κάθε νοητική διεργασία για τη λήψη αποφάσεων είναι παρούσα. Και όταν αυτές μετουσιώνονται σε πράξεις, τα αποτελέσματά τους μπορεί να έχουν είτε θετικό είτε αρνητικό πρόσημο. Και οι αποφάσεις των πολιτικών και στρατιωτικών, σε κρίσιμες στιγμές, μπορεί να έχουν τραγικές συνέπειες για τη χώρα , για το έθνος. Δεν λέμε κάτι σπουδαίο. ‘‘Ο αποφασίζων εν πολέμω είναι εις θέσιν όλως εξαιρετικήν και διάφορον άλλης περιστάσεως, η δε ηθική κατάστασις των μαχητών και οι διαθέσεις της κοινής γνώμης αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της αποφάσεως’’, λέγει ο στρατηγός Δούσμανης.
Η ιστορία γέμει παραδειγμάτων. Θα υπογραμμίσομε, ότι σε αποφάσεις και πράξεις με ύψιστο εθνικό περιεχόμενο, κατά κανόνα, η αλήθεια των πραγματικών περιστατικών θυσιάζεται στο βωμό των σκοπιμοτήτων και της στείρας κομματικής αντιπαράθεσης. Οι σύγχρονοι δε ‘‘διαμορφωτές’’ της κοινής γνώμης, τρομάρα τους, για να φέρουν εις πέρας την ‘‘ανατεθείσα αποστολή’’, ή για να διασκεδάσουν τις καιροσκοπικές τους ανησυχίες, ομοιώνουν τα τρέχοντα πολιτικά δρώμενα με τραγικές για τη χώρα και το έθνος περιστάσεις παρελθόντος χρόνου. Από τα τηλεοπτικά και ραδιοφωνικά μετερίζια, με την αλαζονεία και την οίηση που τους προσδίδει το μικρόφωνο, και ως κύμβαλα αλαλάζοντα, επιδαψιλεύουν την όποια κυβέρνηση με δωσιλογισμό. Λόγω μνημονίου, τάχα. Και, εν τη ρύμη του λόγου τους (!), προβάλλουν τους σημερινούς κυβερνώντες πάνω στις τραγικές φιγούρες των υπευθύνων της Μικρασιατικής καταστροφής και τους κατοχικούς πρωθυπουργούς.
Πράγματι, ο ‘‘δωσιλογισμός’’ έγινε εθνικό και πολιτικό σύνθημα, με ολότελα εξειδικευμένη έννοια, σε δύο περιόδους μετά τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922, και κατά την τριπλή κατοχή του 1941-44. Τον όρο τον πρώτο-μεταχειρίστηκε ο βουλευτής Δ. Λεονάρδος μιλώντας στις 29 Νοε. 1929 στην Εθνοσυνέλευση, κατηγορώντας την κυβέρνηση, ότι, τάχα, δεν προχωρούσε στη εκκαθάριση του στρατού από τους ‘‘δωσίλογους’’, εννοώντας τους αξιωματικούς που βαρύνονταν για την τραγωδία των Ελλήνων στο λίκνο της ελληνικής φιλοσοφίας, την Ιωνία. Βεβαίως, η δίκη και η εκτέλεση των ‘‘ Έξι’’ είχε προηγηθεί, καθώς και η αμνηστεία του 1923 για τους λοιπούς πολιτικούς υπεύθυνους. Τελικά, ουδείς άλλος καταδικάστηκε.
Στη δεύτερη περίπτωση, έχομε την υπ’ αρ. 1 Συντακτική Πράξη της 3ης Νοε. 1944, ‘‘Περί επιβολής ποινικών κυρώσεων κατά των συνεργασθέντων μετά του εχθρού’’. Ένα από τα πρώτα απελευθερωτικά νομοθετήματα. Προϋποθέσεις για την καταδίκη ήταν η εκ προθέσεως προδοτική συνεργασία με τον εχθρό, από την οποία να προέκυψε ωφέλεια για τον ίδιον ή ζημία στον εθνικό-συμμαχικό αγώνα. Εκτός δε από τις ποινές της ειρκτής και του θανάτου, το νομοθέτημα προέβλεπε και την ειδική ποινή της ‘‘Εθνικής Αναξιότητας’’. Ο όρος του δωσίλογου δεν αναφέρετο.
Διερωτώμεθα, επρόδωσαν συνειδητά την πατρίδα οι κατηγορηθέντες και καταδικασθέντες με συνοπτικές διαδικασίες από τα στρατοδικεία της εποχής; Ποια ‘‘ανάγκη’’ κατηύθυνε τις αποφάσεις τους και τις πράξεις τους, για τις οποίες πλήρωσαν με τη ζωή τους ή με πολυετή ειρκτή; Ποια ‘‘ανάγκη’’ υπαγόρευσε τις καταδίκες; Πάντως, και οι δύο περιπτώσεις έχουν ως πεμπτουσία τη συνέχιση ή μη του αγώνα. Και στις δύο περιπτώσεις, το καταβαραθρωμένο ηθικό του στρατεύματος και η σμπαραλιασμένη ψυχολογία της κοινής γνώμης, είναι κοινός τόπος. Χάνονται ελληνόπουλα. Μανάδες θρηνούν και συνάμα στέλνουν στο μέτωπο το δεύτερο και τρίτο παιδί τους. Πόσο να αντέξουν. Φαντάροι βρίσκονται στην πρώτη γραμμή για τρία και τέσσερα χρόνια. Πόσο να αντέξουν; Έπεσαν υπέρ πατρίδος , αναγράφεται στις μαρμάρινες στήλες, και του τελευταίου χωριού. Πώς να μη δακρύσεις!
Στο μέτωπο της Μικράς Ασίας, η μαχόμενη για τρία χρόνια ελληνική Στρατιά επεχείρησε κάτι που προφανώς ήταν εκτός του φακέλου των ορίων της. Πορεία προς Άγκυρα. Ίσως αυτό να ήταν και εκτός κανόνων Διεθνούς Δικαίου. Το βέβαιο είναι, ότι το εγχείρημα αυτό ξέφευγε κατά πολύ από τον αρχικό αντικειμενικό σκοπό, την αρχική αποστολή. Και η αποστολή της Μονάδος συνιστά τον ακρογωνιαίο λίθο της απόφασης. Αυτόν τον αρχικό ΑΝΣΚ, καθ΄ότι δεν απεικονίζετο σε κανένα συμμαχικό γραπτό κείμενο, εγνώριζε μόνον ο Βενιζέλος. Αυτός έλαβε, στα πλαίσια της Διασκέψεως των Σεβρών, την εθνικά πολυπόθητη ‘‘εντολή’’ να σπεύσει να καταλάβει τη Σμύρνη και την ευρύτερη ενδοχώρα, για να προστατεύσει τον ελληνισμό της Ιωνίας από το λεπίδι της εθνοκάθαρσης του Κεμάλ. Είχε προηγηθεί η σφαγή των Αρμενίων.
Με ποιες προϋποθέσεις και ποια εχέγγυα, από συμμαχικής απόψεως, διαπεραιωθήκαμε στη απέναντι ακτή, μόνον ο τότε πρωθυπουργός εγνώριζε. Και αυτός στις κρίσιμες στιγμές δεν ήταν εκεί. Μη αντέχοντας τις αιτιάσεις της κοινής γνώμης προκήρυξε εκλογές. Η ‘‘ανάγκη’’ παρούσα. Αυτές οι εκλογές του 1920 μπορούν να θεωρηθούν η βασική αιτία και η απαρχή της συντριβής.  ‘‘Δεν αλλάζομε άλογα στη μέση του ποταμού’’, σύμφωνα με μια κινέζικη παροιμία. Μια συντριβή που χρεώθηκε ο Γούναρης που διαδέχθηκε τον Βενιζέλο, αφού είχε χάσει τις εκλογές. Η εκτέλεση, κι εδώ η ‘‘ανάγκη’’ παρούσα, του ιδίου, τεσσάρων υπουργών του και του αρχιστρατήγου, τρείς μήνες μόνον μετά την καταστροφή, έστρωσε ανατολίτικο χαλί στην πολιτική αστάθεια και τα διαδοχικά πραξικοπήματα. Πάντως, για να κλείσομε την ενότητα αυτή πρέπει να υπενθυμίσομε, ότι ο Άρειος Πάγος μετά από ογδόντα οκτώ χρόνια αθώωσε τους καταδικασθέντες. Η αναψηλάφηση της δίκης στηρίχθηκε σε επιστολή του Βενιζέλου προς τον αρχηγό των Λαϊκών, Παν. Τσαλδάρη, 3 Φεβ. 1929. ‘‘Δύναμαι να διαβεβαιώσω υμάς με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο, ότι ουδείς των πολιτικών αρχηγών της δημοκρατικής παρατάξεως θεωρεί ότι οι ηγέται της πολιτικής ήτις ηκολουθήθη  μετά το 1920 διέπραξαν προδοσίας κατά της πατρίδος, ή ότι εν γνώσει οδήγησαν τον τόπο στην Μικρασιατική Καταστροφή’’. Το κακό όμως είχε γίνει. Η επαναστατική κυβέρνηση του Ν. Πλαστήρα αποφάσισε και εκτέλεσε, έχοντας ως οίακα την έξωθεν κινούσα αρχή. Δηλαδή, την ‘‘ανάγκη’’ της στιγμής.
Οι δίκες των δωσιλόγων της κατοχής έγιναν και αυτές χωρίς καθυστέρηση. Το πρώτο νομοθέτημα αντικαταστάθηκε με πολύ αυστηρότερο της κυβερνήσεως Ν. Πλαστήρα (τυχαίο;), 23 Ιαν. 1945, που καθόριζε, ότι ‘‘μόνη . . . η ανάληψις της κυβερνήσεως αποτελεί τυπικόν αδίκημα χωρίς ουδεμία να απαιτείται απόδειξις δόλου’’.
Η δίκη των πρωθυπουργών της κατοχής άρχισε στις 21 Φεβ. 1945. Το κατηγορητήριο . . . ‘‘εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας, διασπορά ηττοπάθειας στον ελληνικό λαό και συνεργασία με τον κατακτητή. Κατηγορίες που συνιστούσαν εθνική αναξιότητα’’. Η απόφαση του Ειδικού Δικαστηρίου εκδόθηκε στις 31 Μαΐου.
Ο πρώτος, Αντιστράτηγος Γ. Τσολάκογλου, καταδικάστηκε σε θάνατο. Η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια. Πέθανε στη φυλακή τον επόμενο χρόνο. Είχε μείνει στην πρωθυπουργία από 30 Απρ. 1941 έως 2 Δεκ. 1942, οπότε και υπέβαλε την παραίτησή του.
Τον διαδέχθηκε για τέσσερις μήνες ο Κ. Λογοθετόπουλος. Σπουδαγμένος στο Μόναχο, ήταν μορφή στο χώρο της ιατρικής. Είχε υπηρετήσει ως χειρουργός ιατρός στους Βαλκανικούς Πολέμους και στον Α’ΠΠ, επιστρατευθείς εκ νέου το 1922. Καταδικάστηκε ερήμην σε ισόβια κάθειρξη. Είχε διαφύγει στη Γερμανία.
Ο τρίτος κατοχικός πρωθυπουργός ήταν ο Ι. Ράλλης, δικηγόρος με σπουδές στη Γερμανία. Μακεδονομάχος, συνεργάτης του Παύλου Μελά. Οργάνωσε τα τάγματα ασφαλείας . . . ‘‘ για την προστασία της ελληνικής υπαίθρου από τους ΕΑΜοκομμουνιστάς’’. Καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά.
Από τους τρείς πρωθυπουργούς της ‘‘ναζιστικής ελληνικής πολιτείας’’, η περίπτωση του Τσολάκογλου είναι ξεχωριστή. Συμμετείχε στις κυριότερες μάχες των Βαλκανικών πολέμων, του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, στην εκστρατεία της Ουκρανίας και ήταν παρών στις επιχειρήσεις της Μικράς Ασίας (δέος!). Κατά την εισβολή της Ιταλίας και της Γερμανίας ήταν Διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού, με συμμετοχή σε πολλές μάχες. Υπέγραψε στο Βοτονόσι της Ηπείρου, στις 20 Απρ. 1941, πρωτόκολλο ανακωχής με τον εισβολέα κατακτητή. Ο Παπάγος, βέβαια, από την ασφαλή ακόμη θέση των Αθηνών και κραδαίνοντας τη στραταρχική ράβδο θα διατάξει την αντικατάστασή του, και . . . ‘‘αγώνα μέχρι εσχάτου ορίου δυνατοτήτων’’.
Καμία δυνατότητα. Οι Γερμανοί είχαν φθάσει στη Θεσσαλονίκη. Και την επομένη, ‘‘υπό το κράτος βίας’’ υπέγραψε την παράδοση. Αργότερα θα γράψει, ‘‘Ευρέθην αντιμέτωπος ιστορικού διλήμματος. Ή να αφήσω να συνεχιστεί ο αγών και να γίνει ολοκαύτωμα ή, υπείκων στις παρακλήσεις όλων των ηγητόρων του στρατού, να αναλάβω την πρωτοβουλία της συνθηκολογήσεως’’. Η εμποδίζουσα ανάγκη, και εδώ παρούσα. Παρούσα και η συναισθηματική φόρτιση της κοινής γνώμης. Ναι, στην εξίσωση και τα κομματικά πάθη. Θα επιτρέψουν μιά δίκαιη δίκη;
Αβέβαιο! Το μόνο βέβαιο είναι, ότι θέματα που σχετίζονται με εθνική αξιοπρέπεια θα αποτελούν πάντα ευχάριστο άθυρμα στους επιπόλαιους και τυχοδιωκτικούς σχολιασμούς των δημοσιογράφων, και των όποιων πολιτικών αντιπάλων και πάντα θα δημιουργούν ‘‘σύγχρονους δωσίλογους’’.
Οκτώβριος 2014.  Γρηγόριος Δημ. Νούσιας.