Blog

Παρά του ότι ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία μαίνεται για τέταρτη συνεχόμενη χρονιά, το καθεστώς Ασαντ παραμένει στην εξουσία με την στήριξη βασικώς της Ρωσίας και του Ιράν. Ο πόλεμος αυτός έχει στοιχίσει τη ζωή σε πάνω από 220.000 ανθρώπους, ενώ δοκιμάζει σε διπλωματικό επίπεδο τις σχέσεις της Ρωσίας με τις ΗΠΑ και τα δυτικά κράτη που συμπλέουν με την εκπεφρασμένη στάση των ΗΠΑ στο θέμα. Το άρθρο εξετάζει τους λόγους για τους οποίους η Ρωσία, επιλέγει να στηρίζει το καθεστώς Ασαντ, ανοίγοντας ένα ακόμη πεδίο αντιπαραθέσεως με τα δυτικά κράτη, των οποίων οι διπλωματικές υπηρεσίες και η κοινή γνώμη ασκούν κριτική για την επιλογή αυτή της Ρωσίας. Οι δε λόγοι αυτοί, δεν μπορούν να αναζητηθούν σε άλλο πεδίο στις Διεθνείς Σχέσεις, εκτός αυτού των κοινών συμφερόντων.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Η θέση που εκφράζει το άρθρο είναι ότι στην Συρία δεν διακυβεύονται ζωτικά συμφέροντα της Ρωσίας, δηλαδή συμφέροντα για τα οποία η Ρωσία θα μπορούσε να ασκήσει βία προκειμένου να τα υπερασπίσει, αλλά δευτερεύοντα συμφέροντα, τα οποία όμως μπορεί και υποστηρίζει με διπλωματικά κυρίως μέσα. Η διαφορά είναι εμφανής με τη στάση που κράτησε η Ρωσία στο θέμα της Κριμαίας, την οποία ο ίδιος ο Πούτιν όπως θα αναφερθεί παρακάτω περιέλαβε στα ζωτικά συμφέροντα της Ρωσίας. Είναι γεγονός, ότι το καθεστώς Ασαντ δεν θα μπορούσε να αντέξει τέσσερα χρόνια εμφυλίου πολέμου, χωρίς την στήριξη του Ιράν σε περιφερειακό και της Ρωσίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Η υποστήριξη της Ρωσίας γίνεται ιδιαιτέρως αισθητή σε διπλωματικό επίπεδο, τόσο με δηλώσεις του προέδρου Πούτιν και του προσωπικού του ΥΠΕΞ της, όσο και με άσκηση βέτο σε τέσσερα ψηφίσματα του ΟΗΕ από τον Οκτώβριο του 2011 μέχρι σήμερα, τα οποία επιζητούσαν καταδίκη του καθεστώτος και επιβολή κυρώσεων στη Συρία. Στο άρθρο αναλύονται αρχικά οι ρίζες των σχέσεων Ρωσίας-Συρίας, προσδιορίζεται το είδος των συμφερόντων που οδήγησαν στην διαμόρφωση αυτών των σχέσεων και τέλος αναλύεται γιατί η Ρωσία συνεχίζει να στηρίζει τη Συρία, εκτιθέμενη σε κριτική από την δυτική κοινή γνώμη.

ΑΡΧΗ ΔΕΣΜΩΝ ΣΥΡΙΑΣ-ΕΣΣΔ
Η Ρωσία είχε λόγο στην Συρία από δημιουργίας του κράτους της. Όπως είναι γνωστό, η Συρία με την μορφή που υπάρχει σήμερα, δημιουργήθηκε με την αυτοκρατορικής αντίληψης συμφωνία των πρεσβευτών Sykes-Picot το 1916, μεταξύ της Μεγάλης Βρετανίας και της Γαλλίας, με τη συναίνεση της Ρωσίας. Οι ουσιαστικοί δεσμοί της Συρίας με την τότε Σοβιετική Ένωση, ξεκινούν όμως την δεκαετία του 1950, όταν η Συρία πιέστηκε για να συμμετάσχει στο Σύμφωνο της Βαγδάτης, μια αμυντική συμμαχία που ιδρύθηκε από την Τουρκία το 1955 . Η Συρία όντας απομονωμένη από τα άλλα αραβικά κράτη, προσέφυγε στην αναζήτηση εξοπλισμών από την ΕΣΣΔ προκειμένου να αντιμετωπίσει πιθανή σύγκρουση με το Ισραήλ . Η σύναψη συμβολαίων για αγορά όπλων από την ΕΣΣΔ, δημιούργησε τη βάση για εξάρτηση της Συρίας από την ΕΣΣΔ σε στρατιωτικό-οικονομικό επίπεδο, αλλά και την ανάγκη στην ΕΣΣΔ να την υποστηρίζει διπλωματικά. Πλέον αυτού, η ΕΣΣΔ, ανέλαβε την ανάπτυξη των συριακών δυνατοτήτων για εξόρυξη πετρελαίου, την παραγωγή ηλεκτρικής ενεργείας, την εγκατάσταση αρδευτικών συστημάτων και την δημιουργία έργων υποδομής. Το 1971, συμφώνησαν η τότε ΕΣΣΔ, να εγκαταστήσει ναυτική βάση στην Ταρσό, η οποία και από τότε υπήρξε συνεχώς βάση της ΕΣΣΔ και της Ρωσίας στη συνέχεια, στη Μεσόγειο.

ΔΙΑΦΟΡΑ ΚΡΙΜΑΙΑΣ-ΣΥΡΙΑΣ
Η θέση που εκφράζει το άρθρο είναι ότι στην Συρία δεν διακυβεύονται ζωτικά συμφέροντα της Ρωσίας, με την έννοια που απαντάται στη διεθνή βιβλιογραφία και εκφράζει χαρακτηριστικά ο Morgenthau, αυτά δηλαδή από τα οποία εξαρτάται η ασφάλεια και η επιβίωση ενός κράτους, για την υπεράσπιση των οποίων το κράτος αυτό δεν θα είχε κανένα ενδοιασμό να προσφύγει σε πόλεμο’’.  Ο ίδιος ο Πρόεδρος Πούτιν, ακολουθώντας το πνεύμα των δηλώσεων του προέδρου Ομπάμα, αλλά και ηγετών δυτικών κρατών, δήλωνε σε συνέντευξη του στην τηλεόραση Russia Today στις 11 Ιουνίου 2012 για την Συρία, όταν το θέμα ήταν ακόμη νωπό: ‘’Δεν είμαστε δικηγόροι της παρούσας κυβερνήσεως ή του Προέδρου Μπασάρ αλ Ασαντ. Δεν θέλουμε εμπλοκή σε μια διαμάχη μεταξύ διαφορετικών κλάδων του Ισλάμ, μεταξύ Σιιτών και Σουνιτών’’ . Η αναταραχή στη Συρία ξεκίνησε το 2011 και συνεχίζεται για πέμπτο χρόνο.
Αντιθέτως, όταν είχε ξεσπάσει η αναταραχή στην Κριμαία το 2014, αυτή λύθηκε πολύ γρήγορα, εντός του ιδίου έτους, με την προσάρτηση της Κριμαίας στην Ρωσία. Τότε ο Πρόεδρος Πούτιν  δήλωνε για το ζήτημα απευθυνόμενος στην Ρωσική Δούμα και σε άλλες προσωπικότητες της Ρωσίας, στο Κρεμλίνο, στις 18 Μαρτίου 2014: ‘’Η Κριμαία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της Ρωσίας, η δε Σεβαστούπολη, είναι η γενέτειρα του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας’’. 
Ας μην ξεχνάμε ότι σε εκείνη την περίπτωση, το ρωσικό κοινοβούλιο είχε εξουσιοδοτήσει τον Ρώσο Πρόεδρο για χρήση βίας εντός της Ουκρανίας. Στη συνέχεια αναλύονται τα συμφέροντα της Ρωσίας στη Συρία, σε οικονομικό, στρατιωτικό και διπλωματικό επίπεδο.

ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΣΕ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ-ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Στον οικονομικό τομέα, τα τρέχοντα προγράμματα για την ανάπτυξη των υποδομών και της οικονομίας της Συρίας αλλά και αυτά των στρατιωτικών εξοπλισμών, ανήλθαν σε 10 δις δολάρια στην μετά σοβιετική εποχή, ποσό που χρωστούσε η Δαμασκός στην Μόσχα. Ο Πούτιν διέγραψε τα δυο τρίτα αυτού του χρέους το 2005, αλλά παραμένει ένα χρέος ύψους 3,6 δις δολαρίων που πρέπει να αποπληρωθεί εντός του 2015.
Πλέον αυτού του χρέους, υπάρχει ένα τρέχον συμβόλαιο για αγορά φορητού οπλισμού, αρμάτων μάχης, αντιαεροπορικών πυραύλων κλπ, ύψους 4 δις δολαρίων. Σε αυτό πρέπει να προστεθεί και ένα συμβόλαιο ύψους 550 εκατ δολαρίων για την πώληση 36 εκπαιδευτικών αεροσκαφών YAK-130, που υπεγράφη το 2012. 
Εάν η Ρωσία εγκαταλείψει την Συρία, τότε το χρέος αυτό ενδεχομένως να μην αναγνωριστεί από κάποια άλλη μεταβατική εξουσία, να τεθεί δε σε κίνδυνο η συνέχιση πώλησης όπλων στη χώρα και συνεπώς να περιοριστεί η επιρροή της Ρωσίας σ’ ένα κράτος του οποίου η γεωγραφική θέση είναι κομβική στην Μέση Ανατολή.

Στον καθαρά στρατιωτικό τομέα, η ναυτική βάση στην Ταρσό, έχει ιδιαίτερη σημασία. Μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, στην ουσία διαλύθηκε ο σοβιετικός στόλος της Μεσογείου και η σημασία της βάσεως υποβαθμίστηκε. Πάντως η Ρωσία ανακαίνισε αυτή τη βάση το 2009, η οποία στην παρούσα φάση διαθέτει τρεις πλωτές προβλήτες, από τις οποίες μια μόνο είναι ενεργή, αποθήκες και μικρές εγκαταστάσεις στρατωνισμού. Το προσωπικό που σήμερα υπηρετεί στη βάση ανέρχεται σε 50 άτομα.
Η βάση στην Ταρσό, αποτελεί την μοναδική βάση της Ρωσίας εκτός του εδάφους της πρώην ΕΣΣΔ και δεν είναι εύκολο να υποστηριχτεί με τις υπάρχουσες στρατιωτικές της δυνατότητες. Στην παρούσα φάση, η βάση χρησιμοποιείται μόνο για ανεφοδιασμό του ρωσικού ναυτικού, το οποίο δεν έχει συνέλθει από την έλλειψη ανανεώσεως και αναβαθμίσεως των μονάδων και του οπλοστασίου του που υπέστη τα τελευταία 30 χρόνια.  Η Ρωσία δεν θα εμπλεκόταν σε πόλεμο για μια βάση ανεφοδιασμού του στόλου της, αλλά δεν έχει και λόγο να εγκαταλείψει τόσο εύκολα τη μοναδική της βάση στην Μεσόγειο.

Πέρα από τους εξοπλισμούς, ρωσικές εταιρείες έχουν επενδύσει πάνω από 20 δις δολάρια σε διαφόρους τομείς με κυριότερο αυτόν της ενέργειας.

ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΣΕ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
Η στάση της Ρωσίας σε διπλωματικό επίπεδο για λύση του θέματος χωρίς να υπάρχει η προϋπόθεση για εκδίωξη του Ασαντ από την εξουσία, οδηγείται από την τραυματική εμπειρία της Ρωσίας στο θέμα της Λιβύης, στο οποίο επέλεξε να απέχει από το ψήφισμα του ΣΑ του ΟΗΕ 1973 του 2011,   το οποίο άνοιξε τον δρόμο για την επέμβαση ξένων στρατιωτικών δυνάμεων στη χώρα, με αποτέλεσμα τη βιαία ανατροπή του Καντάφι. Ο Πούτιν μιλώντας τον Μάρτιο του 2011 σε εργάτες σε μια επίσκεψη του σε ρωσικό εργοστάσιο κατασκευής βαλλιστικών πυραύλων, είχε παρομοιάσει την στρατιωτική επέμβαση των δυτικών δυνάμεων στη Λιβύη, σαν μια νέα σταυροφορία.
Κατά συνέπεια, η υποστήριξη της Συρίας σε διπλωματικό επίπεδο γίνεται σε δυο επίπεδα: στον ΟΗΕ όπου η Ρωσία έχει ασκήσει τέσσερεις φορές βέτο σε ψηφίσματα για καταδίκη του καθεστώτος Ασαντ και σε διεθνείς συσκέψεις για το θέμα όπου με τον πρωταγωνιστικό της ρόλο, εξασφαλίζει τη συμμετοχή της συριακής κυβερνήσεως σε αυτές.
Έτσι, ήταν πρωταγωνιστής στην πραγματοποίηση συναντήσεων:
α. Στην Γενεύη τον Δεκέμβριο του 2012, γνωστής και ως Geneva I, μεταξύ αντιπροσώπων της συριακής κυβερνήσεως, της συριακής αντιπολίτευσης, των ΗΠΑ της Ρωσίας και του ΟΗΕ, από την οποία προέκυψε και κοινό ανακοινωθέν το οποίο και οδηγεί τις διπλωματικές προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας για πολιτική λύση στο θέμα.
β. Και πάλι στην Γενεύη τον Ιανουάριο του 2014.
γ. Δυο συναντήσεων στη Μόσχα εντός του 2015, από την πρώτη εκ των οποίων τον Ιανουάριο, προέκυψε το Moscow I Communiqué,   το οποίο και αυτό καλεί για λύση του θέματος χωρίς μνεία για την τύχη του Ασαντ και με σεβασμό στην εδαφική ακεραιότητα της Συρίας.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ρωσία είναι κυρίαρχος στο διπλωματικό πεδίο συνολικά, αφού δεν αντέδρασε όταν οι ΗΠΑ αποφάσισαν να εμπλακούν ενεργότερα στην Συρία με την εκπαίδευση προσωπικού της μετριοπαθούς αντιπολίτευσης, θέμα για το οποίο ο Λευκός Οίκος, τον Ιούνιο του 2014 ζήτησε από το Κογκρέσο την έγκριση διαθέσεως 500 εκατ δολαρίων  και στον έλεγχο και καταστροφή του χημικού οπλοστασίου του Ασαντ από την διεθνή κοινότητα.
Τι επιτυγχάνει όμως η Ρωσία με την άκαμπτη στάση σε επίπεδο ΟΗΕ; Πρώτον αποκλείει λύση του θέματος με διπλωματικά μέσα χωρίς τη συναίνεση της, δεύτερον αναγκάζει τις ΗΠΑ να ενεργήσουν μονομερώς αν θέλουν την ανατροπή του Ασαντ, πράγμα που θα επιφέρει διεθνή κατακραυγή μετά τα όσα έγιναν στην Λιβύη και τρίτον αναδεικνύει τον ρόλο της ως παγκόσμιας δύναμης που μπορεί και επηρεάζει θελήσεις κρατών, εκεί που οι ΗΠΑ δεν μπορούν.
Βεβαίως η υποστήριξη του Ασαντ και των αλαουϊτών από την κοινότητα των οποίων προέρχεται, δυσκολεύει την συνέχιση της ρωσικής επιρροής στη Συρία, στην μετά Ασαντ εποχή, αφού η Ρωσία για χρόνια τώρα, δεν έχει κάνει ανοίγματα και σε άλλες κοινότητες.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Το γενικότερο όφελος της Ρωσίας με την υποστήριξη αυτών των δευτερευόντων συμφερόντων της στη Συρία είναι η αναμόρφωση του γοήτρου της ως παγκόσμιας δύναμης.
Νομίζω ότι η Συρία έδωσε στην Ρωσία μια μοναδικής τάξεως ευκαιρία να αναβαθμίσει το κύρος της σε επίπεδο διεθνούς συστήματος για τους εξής λόγους:
Πρώτον, επωφελείται από την επιρροή που μπορεί να εξασκεί στο καθεστώς Ασαντ λόγω ακριβώς των παραδοσιακών της σχέσεων με την Συρία, στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, όχι μόνο στα θέματα της Μέσης Ανατολής. Η επιρροή αυτή, με την πάροδο του χρόνου και αναλόγως των εξελίξεων, μπορεί να ανταλλαγεί με την τηρητέα στάση της Ρωσίας σε άλλα διεθνή προβλήματα, όπως αυτό του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Δεύτερον, με το να είναι απαραίτητη στο θέμα της Συρίας για την διεθνή κοινότητα, αναβαθμίζει το διεθνές της κύρος, το οποίο έχει πληγεί με την αναπόφευκτη εμπλοκή της στο θέμα της Ουκρανίας.

Η Ρωσία εφαρμόζει τη συγκεκριμένη εξωτερική πολιτική στο θέμα της Συρίας, προκειμένου να αυξήσει το κύρος της, το γόητρο της σε διεθνές επίπεδο, σε μια περιοχή που είναι στο επίκεντρο του παγκοσμίου ενδιαφέροντος λόγω των φυσικών πηγών ενεργείας.  Γιατί είναι σημαντικό το γόητρο για ένα κράτος; Διότι έχει να κάνει με την αξιοπιστία της ισχύος του, είναι δε αυτό το γόητρο, παρά η ισχύς, το καθημερινό νόμισμα των διεθνών σχέσεων.  Και η ευκαιρία της Ρωσίας ήταν τώρα με τον Ασαντ. Στην μετά Ασαντ εποχή, εκτιμάται ότι θα χρειαστεί νέα προσπάθεια για να συνεχίσει να έχει σημαίνοντα λόγο στη χώρα.
 
ΠΗΓΕΣ
ΒΙΒΛΙΑ
Hans Morgenthau, ‘The Impasse of American Foreign Policy’’, University of Chicago Press, 1962.
Hans Morgenthau, ‘’Politics Among Nations’’, Brief Edition Revised by Kenneth Thompson, McGraw Hill, 1993.
Robert Gilpin, ‘’Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική Σκηνή’’, Εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα, 2004.  (Μεταφρασμένο στα ελληνικά)
ΑΡΘΡΑ
Roy Allison, ‘’Russia and Syria: Explaining the alignment with a regime in crisis’’, International Affairs 89:4, 2013, σελ 807.
ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ
Peter Mangold, ‘’The Soviet-Syrian Military Relationship 1955-77’’, The RUSI Journal, Διαθέσιμο στο http://www.trandfonline.com/loi/rusi20 (Πρόσβαση 22 Φεβρουαρίου 2015)
http://uk.sputniknews.com/voiceofrussia/2013_06_12/Democracybranding-will-not-solve-Syrian-issue-Putin(Πρόσβαση 9 Ιανουαρίου 2015)
http://en.kremlin.ru/events/president/news/20603, (Πρόσβαση 20 Αυγ 2015)
Matthew Rojansky, ‘’The method to Putin’s Syria Madness’’, Διαθέσιμο στο http://globalpublicsquare.blogs.cnn.com/2012/03/23/the-method-to-putins-syria-madness, (Πρόσβαση 12 Ιουλίου 2015)
http://sputniknews.com/world/20120123/170901812.html, Πρόσβαση 11 Ιουν 2015.
Alexander Nicoll, ‘’Russia’s Syrian Stance’’, IISS Strategic Comments, Διαθέσιμο στο http://www.trandfonline.com/loi/tstc/20 (Πρόσβαση 18 Απριλίου 2015)
http://www.theguardian.com/world/2012/dec/09/russia-us-geneva-talks-syria, (Πρόσβαση 11 Αυγούστου 2015).
http://www.russia-direct.org/analysis/moscows-11-principles-peace-syria, (Πρόσβαση 11 Αυγούστου 2015).
http://www.huffingtonpost.com/2011/03/21/putin-libya-intervention-_n_838293.html, (Πρόσβαση 1 Αυγούστου 2015)
http://money.cnn.com/2012/02/09/news/international/russia_syria, (Πρόσβαση 1 Αυγούστου 2015)