Blog

Ως τάξη, γενικά, ορίζουμε την κατάσταση -εσωτερική, περιφερειακή ή διεθνής- κατά την οποία  ελέγχεται το φαινόμενο της βίας.

Η εσωτερική τάξη είναι σαφώς πιο αναπτυγμένη κανονιστικά, και συνίσταται στην ύπαρξη ενός συστήματος διακυβέρνησης είτε με τη μορφή της διάκρισης εξουσιών, είτε με την ύπαρξη ενός φορέα εξουσίας, όπου και στις δύο περιπτώσεις έχει εξαλειφθεί το φαινόμενο της αναρχίας  Στο εσωτερικό των κρατών, όχι όλων, έχει επιλυθεί το ζήτημα της βίας με την μονοπώλησή του από τα αρμόδια κρατικά όργανα. Επίσης έχουν ένα σύστημα διανεμητικής δικαιοσύνης, με ενιαίες και καθολικές διαδικασίες εφαρμογής.

Το σύγχρονο διεθνές σύστημα, παρ’ όλη την κανονιστική ανάπτυξη των δύο τελευταιών αιώνων, χαρακτηρίζεται από αναρχία – δηλαδή, την απουσία μίας υπερκρατικής μορφής διακυβέρνησης.

H διεθνής τάξη διαφέρει δομικά από τις αντίστοιχες ενδοκρατικές, και συνίσταται στην απουσία συγκρούσεων τέτοιας έντασης και βαθμού που οδηγούν στην κατάρρευσή της. Η διεθνής τάξη αποτελεί το υποκατάστατο της δομικής αδυναμίας του συστήματος να δημιουργήσει συνθήκες διεθνούς ειρήνης – δηλαδή, εθελούσιας αποχής από πολιτικές πρόκτησης ισχύος.

Η περιφερειακή τάξη ενδέχεται να είναι -θεσμικά και κανονιστικά- πιο αναπτυγμένη (χαρακτηριστικό παράδειγμα συνιστά η Ευρωπαϊκή Ένωση).

Η περιφερειακή τάξη στην ανατολική Μεσόγειο είναι συνυφασμένη με την παρουσία των Ηνωμένων Πολιτειών κατά την τελευταία εβδομηκονταετία, ως αναπόσπαστο τμήμα της αμερικανικής ηγεμονικής σφαίρας, η οποία συστάθηκε μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και διευρύνθηκε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Γενικότερα, οι εκάστοτε ηγεμονικοί διακανονισμοί στο διεθνές σύστημα είναι, λόγω πολιτικών, οικονομικών, τεχνολογικών και λοιπών παραγόντων, καταστάσεις που επηρεάζουν καίρια την διεθνή τάξη. Τους τελευταίους αιώνες παρατηρείται πως τα ηγεμονικά σχήματα διαχειρίζονται αποτελεσματικότερα τις αποσταθεροποιητικές επενέργειες των αιτιών πολέμου, διατηρώντας αποτελεσματικότερα την διεθνή τάξη κυρίως στο κέντρο (όχι με γεωγραφικούς, αλλά με όρους κατανομής ισχύος) του διεθνούς συστήματος, αλλά ταυτόχρονα, από ένα σημείο και μετά, οι ηγεμονικοί ανταγωνισμοί οδήγησαν σε ηγεμονικούς πολέμους και κατάρρευση της διεθνούς τάξης.

Μέχρι την ανάληψη της διακυβέρνησης της Τουρκίας το 2002 από το ΑΚΡ (Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης), ο τουρκικός αναθεωρητισμός, στα πλαίσια διακυβέρνησης των κεμαλικών κομμάτων, ήταν ενταγμένος στις στρατηγικές προτεραιότητες της Δύσης. Συνέπεια αυτού του γεγονότος ήταν οι τουρκικές διεκδικήσεις να έχουν μεγαλύτερα περιθώρια αποδοχής από τις δυτικές πρωτεύουσες  Στην παρούσα συγκυρία, η Τουρκία  επιδιώκει την βελτίωση της θέσεως και του ρόλου της στην ανατολική Μεσόγειο, μέσω της μεγιστοποίησης της ισχύος της (power maximizer state).

Ο Tayyip Erdogan, μετά την εναντίον του απόπειρα πραξικοπήματος, επιδιώκει να θέσει υπό τον πλήρη έλεγχο το κράτος και, ακολούθως, να ελέγξει την πολιτική και κοινωνική ζωή της Τουρκίας, γεγονός που δημιουργεί προστριβές με τις δυτικές πρωτεύουσες.

Είναι γεγονός πως η εκλογή Donald Trump, τουλάχιστον σε διακηρυκτικό επίπεδο, επαναθέτει μια σειρά ζητημάτων εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής. Ο Trump εκφράζει την «τζακσονική» και ως ένα βαθμό την «τζεφερσονιανή» σχολή της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Η πρώτη αντιπροσωπεύει μια εσωστρεφή και συντηρητική πολιτική κουλτούρα, με αναφορές στην τιμή, την ανεξαρτησία, το θάρρος και τη στρατιωτική υπερηφάνεια, ενώ η δεύτερη ιεραρχεί ως το πλέον ζωτικό συμφέρον για τις Ηνωμένες Πολιτείες – τη διατήρηση της αμερικανικής δημοκρατίας εντός ενός επισφαλούς κόσμου. Υπό αυτές τις συνθήκες η εκάστοτε κυβέρνηση αναζητά πάντοτε μεθόδους για την υπεράσπιση της αμερικανικής ανεξαρτησίας, με το μικρότερο δυνατό κόστος.

Ένα από τα πολλά ερωτήματα που έχουν ανακύψει μετά τις προεδρικές εκλογές στις Ηνωμένες Πολιτείες, αφορά την τροπή που θα λάβουν οι προβληματικές αμερικανοτουρκικές σχέσεις. Η ξεχωριστή ιδιοσυγκρασία του Trump εκτιμάται ότι θα τον δυσκολέψει να κατανοήσει τις ιδιομορφίες και αντιπαλότητες στο χώρο της ανατολικής Μεσογείου. Η, ενδεχομένως, καλή αρχικώς διάθεση επαναπροσέγγισης με την Τουρκία μάλλον θα προσκρούσει στον «ιδιαίτερο» χαρακτήρα του τούρκου προέδρου, και την μαξιμαλιστική πολιτικής της Αγκύρας. Ο παρορμητισμός του νέου αμερικανού Προέδρου θα προσκρούσει στο κοσμοθεωρητικό χάσμα που θα διαγνώσει στον Τούρκο ομόλογό του. Θα είναι δύσκολο, ενώ ο Τrump θα βάλλεται στο εσωτερικό ως απειλή για τον δημοκρατικό χαρακτήρα του αμερικανικού πολιτικού συστήματος, να υποστηρίζει τον Erdogan στο «μεταρρυθμιστικό» του έργο. Φυσικά η ελληνική εξωτερική πολιτική θα πρέπει να διαχειριστεί την αρχική περίοδο μέλιτος μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών-Τουρκίας. (Θυμηθείτε τις «επαινετικές» προς την Τουρκική Δημοκρατία δηλώσεις του νεοεκλεγμένου Obama το 2008). Παρά τις προεκλογικές δηλώσεις για σημαντικές αλλαγές, δεν αναμένονται δραματικές μεταβολές, παρά διαφοροποιήσεις στην αμερικανική εξωτερική πολιτική υπό την ηγεσία του Donald Trump.

Ταυτόχρονα η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ συνιστούν κράτη που επιδιώκουν να μεγιστοποιήσουν την ασφάλειά τους (security maximizer states), εν αντιθέσει με την στρατηγική της Τουρκίας που επιθυμεί, μέσω πολιτικών ισχύος, να αναδιαμορφώσει προς όφελός της την περιφερειακή τάξη. Η αμερικανική εξωτερική πολιτική, στην τωρινή περίσταση, επιδιώκει την διατήρηση του status quo στην περιοχή – κατάσταση που θα διαιωνίσει την αμερικανική ηγεμονία.

Η εκλογή Trump και ο αναθεωρητισμός της μετακεμαλικής Τουρκίας επηρεάζουν την αρχιτεκτονική ασφαλείας της περιοχής. Μια αναβαθμισμένη γεωπολιτικά και ισχυρότερη Τουρκία θα καταστεί ακόμη πιο αυτονομημένη από τις αμερικανικές στρατηγικές επιλογές, καθώς επίσης θα είναι και πιο απρόβλεπτη για την περιφερειακή τάξη.

Στην παρούσα συγκυρία υπάρχουν σημαντικές συγκλίσεις συμφερόντων μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Ελλάδος, ενώ η σταθεροποίηση και οικονομική ανάκαμψη της χώρας μας φαίνεται να αποτελεί βασική επιλογή της Ουάσινγκτον. Η περαιτέρω αξίωση της Άγκυρας για μία πιο ανεξάρτητη, σε σχέση με τα δυτικά στρατηγικά προστάγματα και αξίες, εσωτερική και εξωτερική πολιτική θα είχε ως αποτέλεσμα την περαιτέρω επιδείνωση των αμερικανοτουρκικών σχέσεων.

Συμπερασματικά, στην παρούσα συγκυρία, ο περιορισμός του τουρκικού ηγεμονισμού φαίνεται να συνάδει όλο και περισσότερο με τον αμερικανικό παράγοντα, στον βαθμό που δεν υπονομεύει τα συμφέροντά του. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, όπως και η Ελλάδα και η Κύπρος, επιθυμούν τη διατήρηση της περιφερειακής τάξης, ενώ η Τουρκία την αναμόρφωσή της, με σκοπό να αναβαθμίσει τη θέση της και τον ρόλο της στην περιοχή.

Η Άγκυρα φαίνεται να εισέρχεται σε διαδικασία υλοποίησης των στοχεύσεών της. Ακόμη, όμως, και αν η Τουρκία αποτύχει στις στοχοθεσίες της, το ζήτημα που ανακύπτει συνίσταται: Τί συνέπειες θα επιφέρει στην περιφερειακή τάξη, κυρίως για την Ελλάδα και την Κύπρο, και αν θα αφορά ολική ή μερική αποτυχία; Η Ουάσιγκτόν θα περιορίζει, κατά περίπτωση και κατά το δοκούν, και δεν θα αποτρέπει πλήρως τον τουρκικό ηγεμονισμό.

Η Ελλάδα και η Κύπρος οφείλουν να προβούν σε στρατηγικές κινήσεις, εσωτερικής και εξωτερικής εξισορρόπησης της τουρκικής ηγεμονικής αξίωσης. Η παρούσα συγκυρία προσφέρει δυνατότητες εξισορρόπησης του τουρκικού ηγεμονισμού μέσω της διεύρυνσης των πολιτκο-στρατιωτικών σχέσεων με άλλα κράτη της περιοχής (Ισραήλ, Αίγυπτος, Λίβανος, Ιορδανία).

Από το POWER POLITICS