Blog

ΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΤΙΚΕΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ
ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Του Δ.Ι. Διακίδη
Dr N., I.I.A.P. (Paris), I.H.E.E. (Strasbourg)

 

Όταν άρχισα να διδάσκω το μάθημα «Σύγχρονη Διεθνής Πολιτική» στο Γ΄ έτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας (ΣΑΕΑ), προσπάθησα (εκτός από την καθιερωμένη ύλη που ήταν αναγκαίο να αναπτυχθεί και να διδαχθεί, σύμφωνα με το επίσημο πρόγραμμα της Σχολής) να διαπιστώσω από τις ερωτήσεις που έκαναν οι Δόκιμοι μετά την ανάπτυξη της κάθε ενότητας :
α. Αν είχαν κάποια ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, εκτός από τη διδασκόμενη ύλη και
β. Ποια ήταν,κατά την εκτίμησή τους, επίκαιρα θέματα στη σημερινή ελληνική κοινωνία.
Στην πρώτη περίπτωση διεπίστωσα ότι έδειχναν ένα ειδικό ενδιαφέρον για τα γεγονότα στα Βαλκάνια, τη μετανάστευση και το ενεργειακό πρόβλημα, πιο συγκεκριμένα για το πετρέλαιο. Αυτά τα ενδιαφέροντα δεν θα πρέπει να μας παραξενεύουν γιατί η ΣΑΕΑ είναι ένα διφυές Ίδρυμα, που λειτουργεί, όπως και οι υπόλοιπες παραγωγικές Σχολές των Ενόπλων Δυνάμεων, πάνω σε οργανωτικά πρότυπα τύπου ECOLE (ευτυχώς τουλάχιστον μέχρι σήμερα) όπως λειτουργούν σε μεγάλα ευρωπαϊκά κράτη, και όπου η διδασκαλία γίνεται από εν ενεργεία ή διατελέσαντες αξιωματικούς, δικαστές, ελεύθερους επαγγελματίες, στελέχη κρατικών υπηρεσιών και καθηγητές της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, με αποτέλεσμα να κυριαρχεί η αρχή της διεπιστημονικότητας και της ανταλλαγής απόψεων και πληροφοριών από όλα τα κοινωνικά στρώματα της ελληνικής κοινωνίας πέρα από ιδεολογικές αγκυλώσεις, εντυπώσεις και εύκολα ιδεολογήματα.
Στη δεύτερη περίπτωση διεπίστωσα ότι το ενδιαφέρον τους εστιάζετο στο να πληροφορηθούν αν στην εποχή μας υφίσταται και σε ποια μορφή ή λεγόμενη «πάλη των τάξεων» και οι διαχωριστικές ιδεολογικές γραμμές, όπως τουλάχιστον αυτές ίσχυαν κατά το παρελθόν. Θα προσπαθήσω να αναπτύξω κάποιες απόψεις γύρω από αυτά τα θέματα, όχι αναφέροντας σκέψεις ή ιδέες του γράφοντος, αλλά κάνοντας μια μικρή αναδρομή στο πρόσφατο παρελθόν και αναφορές σε δηλώσεις προσωπικοτήτων που επηρέασαν το σύγχρονο ευρωπαϊκό και διεθνές πολιτικό γίγνεσθαι.

Τα γεγονότα μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου

Εδώ και 15 χρόνια, οι διαχωριστικές ιδεολογικές γραμμές έπαυσαν κατ΄ουσία να υφίστανται και οι διάφορες ιδέες έπαυσαν να ισχύουν σήμερα όπως ίσχυαν χθες. Το 1988 ήταν το έτος της ύφεσης στις σχέσεις ΗΠΑ και της τότε Σοβιετικής Ένωσης. Μεταβλήθηκε άρδην η φυσιογνωμία και η ίδια η δομή της παγκόσμιας κονίστρας. Το πρώτο καίριο γεγονός ήταν η συνάντηση κορυφής την άνοιξη του 1989 του Νέου Προέδρου των ΗΠΑ (Τζωρτζ Μπους), πατρός του σημερινού, και του Γενικού Γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης, Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, για να συνεχίσουν τον διάλογο για τη διεθνή ύφεση και ειρήνη που άρχισε επί των ημερών του Προέδρου Ρήγκαν. Βασικά θέματα των συζητήσεων ήταν η μείωση των στρατηγικών όπλων και η ισορροπία των συμβατικών δυνάμεων και εξοπλισμών στην Ευρώπη.
Έχουμε τώρα την περίοδο της λεγόμενης «Νέας Σκέψης» του Μ. Γκορμπατσώφ που αντικαθιστά την ξεπερασμένη θεωρία της «ιδεολογικής αντιπαράθεσης» με την «αλληλεξάρτηση» Δύσης και Κομμουνιστικού κόσμου που θα του επιτρέψει να επιδοθεί απερίσπαστος στην εφαρμογή του προγράμματος εσωτερικών μεταρρυθμίσεων, δηλαδή το πρόγραμμα που παρέμεινε γνωστό στη σύγχρονη διεθνή πολιτική ως «Περεστρόϊκα».
Την ίδια εποχή, (άνοιξη του 1989), το έγκυρο αμερικανικό περιοδικό ΤΙΜΕ, δημοσίευσε συνέντευξη με τον ΑΚΙΛΕ ΟΚΕΤΟ, τότε ηγέτη του Ιταλικού Κομμουνιστικού Κόμματος, το οποίο ήταν το μεγαλύτερο σε εκλογική δύναμη κομμουνιστικό κόμμα της παραδοσιακής Δύσης, όπου σε ερώτηση του περιοδικού δηλώνει : «Τη θέση της «πάλης των τάξεων», σήμερα έχουν πάρει τα διεθνή κοινωνικά προβλήματα, όπως τα οικολογικά, και η ανισότητα των δύο φύλλων». Και σε άλλη ερώτηση για το έτος-κλειδί για την πορεία των ευρωπαϊκών υποθέσεων το 1992, απαντά : «Πιστεύουμε στην ύπαρξη της ευρωπαϊκής εκτελεστικής εξουσίας, ενός ευρωπαϊκού νομίσματος, μιας ευρωπαϊκής Τράπεζας για την εναρμόνιση όλων των κοινοτικών και οικονομικών πολιτικών. Πάνω απ΄όλα είναι αναγκαίο να αποτρέψουμε τον διαχωρισμό στην Κοινότητα μεταξύ των πλουσίων και των φτωχών κρατών. Η Ιταλική ιστορία μας διδάσκει ότι η ενοποίηση της αγοράς δημιούργησε μια τέτοιου είδους ανισορροπία. Δεν πρέπει να επαναληφθεί το ίδιο…..».
Στις 9.00 το βράδυ της 9ης Νοεμβρίου 1989, το Τείχος που χώριζε το Βερολίνο σε Ανατολικό και Δυτικό έπεσε. Σε διάστημα λίγων ωρών το «Σιδηρούν Παραπέτασμα» και το κομμουνιστικό σύστημα είναι καταρρεύσει. Κατέρρευσε επίσης και ο ενθουσιασμός του κόσμου για οποιοδήποτε πολιτικό δόγμα, αριστερό, δεξιό ή κεντρώο όπως και για κάθε μορφής ιδεολογίες, ήπιες, μεσαίες ή ακραίες.
Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου καθένας γνωρίζει πλέον πως τελείωσε το τελευταίο μεγάλο ουτοπικό πολιτικό πείραμα του 20ού αιώνα στην Ανατολική Ευρώπη. Οι ιδεολογίες και οι κοινωνικές αξίες βρίσκονται σε πλήρη σύγχυση και ο διαχωρισμός Αριστερά-Δεξιά, Προοδευτικός-Συντηρητικός, ουσιαστικά έχει χαθεί. Μετέπειτα τα γεγονότα εξελίσσονται με τρομακτική κυριολεκτικά ταχύτητα και όλοι αναρωτιούνται τι είναι πλέον σοσιαλισμός και τι καπιταλισμός, ποιος είναι ο προοδευτικός και ποιος ο συντηρητικός ή ο αντιδραστικός, τι είναι Αριστερά και τι είναι Δεξιά.
Στην εισήγηση του ΤΟΜΗ, στην Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ που έκανε στην ολομέλεια της Κεντρικής Επιτροπής, ο Σοβιετικός Πρόεδρος και Γενικός Γραμματέας του Κόμματος Μιχαήλ Γκορμπατσώφ, παρουσιάζοντας το νέο πρόγραμμα, χαρακτηρίζει το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης ως «Κόμμα όλων των εργαζομένων», εγκαταλείποντας τον παραδοσιακό μαρξιστικό προσδιορισμό των κομμουνιστικών κομμάτων ως κομμάτων της εργατικής τάξης, τονίζοντας ότι 42 εκατομμύρια μέλη του κόμματος εγκατέλειψαν τις γραμμές του, τους τελευταίους 18 μήνες, με αποτέλεσμα σήμερα, η συνολική του δύναμη, να ανέρχεται μόνο σε 16 εκατομμύρια μέλη. Η έννοια της «πάλης των τάξεων» είναι σήμερα ξεπερασμένη, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Σοβιετικής Ένωσης, είναι πλέον κόμμα όλων των εργαζομένων και όχι της εργατικής τάξης. «Η πάλη των τάξεων δεν αντιπροσωπεύει πια τίποτα». (Βλ. δηλώσεις Μιχαήλ Γκορμπατσώφ την 25/7/1991).
Βέβαια στα επόμενα χρόνια, οι απόψεις αυτές του Μιχαήλ Γκορμπατσώφ φαίνονται κοινότυπες. Στο χώρο του τέως Ανατολικού Συνασπισμού, άλλες χώρες, διασπώνται, π.χ. Τσεχοσλοβακία (σε Τσεχία και Σλοβακία) και άλλες διαλύονται ως π.χ. πρώην Γιουγκοσλαβία και πρώην Σοβιετική Ένωση. Θα πρέπει όμως να μνημονεύσουμε και την απάντηση που έδωσε ο γνωστός Γάλλος Κοινωνιολόγος και μεγάλος οπαδός της Ευρωπαϊκής ιδέας Έντγκαρ Μορέν όταν ρωτήθηκε (το 1993) αν έχει ακόμα νόημα να δηλώνει κανείς αριστερός : «Ο καθορισμός της σχέσης Δεξιάς-Αριστεράς, πρέπει να επανεξετασθεί πλήρως» Σήμερα η πρόοδος (επιστημονική, τεχνική, βιομηχανική) αποκαλύπτει τον πολλαπλό χαρακτήρα της, η εξέλιξη δεν είναι τηλεκατευθυνόμενη από κανένα επιστημονικό νόμο, το μέλλον, αν όχι σκοτεινό τουλάχιστον είναι ομιχλώδες. Αντίθετα ανακαλύπτουμε για μια ακόμη φορά ότι οι ιδεολογίες που κληρονομήσαμε από το παρελθόν δεν περιέχουν παρά σφάλματα και προκαταλήψεις. Η συνειδητοποίηση αυτή διαδίδεται ολοένα και περισσότερο και βέβαια μεταξύ των διανοουμένων από τη στιγμή που η κατάρρευση της θρησκείας της επίγειας σωτηρίας (του κομμουνισμού) και το ξεψύχισμα της σοσιαλιστικής δημοκρατίας παρέσυραν δόγματα και πεποιθήσεις που είχαν θεωρηθεί ακλόνητες.
Έτσι πραγματοποιείται όχι μια «δεξιά παρέκκλιση των διανοουμένων της Αριστεράς», αλλά μια επιστροφή στα χαμένα πιστεύω και σε θεμελιώδεις αξίες της δημοκρατίας, του ανθρωπισμού και των δικαιωμάτων του ανθρώπου». Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, παρατηρούμε ότι ίσως μεταβαίνουμε σε μία εποχή που θα πρέπει να δυσπιστούμε στον τεχνητό χαρακτήρα των ιδεολογιών και που οι διάφορες ιδεολογίες δεν θα εκφράζονται πλέον από τους παραδοσιακούς πολιτικούς τους φορείς. Δεν είναι καθόλου παράξενο να δούμε στο μέλλον π.χ τα αυτοαποκαλούμενα «σοσιαλιστικά κόμματα» να εφαρμόζουν μια πιο φιλελεύθερη οικονομική και κοινωνική πολιτική από τα λεγόμενα συντηρητικά κόμματα της δεξιάς. Αυτό άλλωστε ισχύει σε μεγάλο βαθμό σήμερα σε θέματα των πολιτικών ελευθεριών όπου οι τοποθετήσεις αριστερών κομμάτων είναι συχνά πιο φιλελεύθερες από αυτές των αντιστοίχων συντηρητικών.
Από το τέλος του 20ού και τις αρχές του 21ου αιώνα, αυτοί οι διαχωρισμοί του χθες, έχουν πλέον χάσει το νόημά τους. Στις μέρες μας τί σημαίνουν ουσιαστικά για ένα νέο άνθρωπο οι έννοιες αριστερός ή δεξιός ; Πιθανόν τίποτα. Για τους παλαιότερους κάποιες ξεπερασμένες και ταραγμένες εποχές και για τον υπόλοιπο κόσμο κάποιες σελίδες ιστορίας. Σήμερα στην εποχή του Internet και της σύγχρονης τεχνολογίας, οι ανάγκες και οι αγχώδεις απαιτήσεις της ζωής έχουν ξεπεράσει τα παλαιά σχήματα. Αλλά αυτές χωρίζουν και θα πρέπει να χωρίζουν το χθες από το αύριο. Παρατηρούν και κρίνουν το παρελθόν, τα πισωγυρίσματα και το αύριο του πώς θα κινηθούμε στα προκλητικά απαιτητικά χρόνια που έρχονται.
Μετά την κατάρρευση των μεγάλων ιδεολογιών και την έλευση των νέων τεχνολογιών, της πληροφορίας, της ψηφιακής τεχνολογίας και την βιοτεχνολογική επανάσταση στον τομέα της γεωργίας, δεν αποκλείεται ο χειραφετημένος από τις ιδεολογικές του εξαρτήσεις, άνθρωπος του χθες να βρεθεί στο επίκετρο των νέων κοινωνικών εξελίξεων σαν ενεργός πολίτης πλέον και όχι μόνον σαν παραγωγός και καταναλωτής του χθες. Λαμβάνοντας υπόψη μας αυτές τις απλές αλήθειες, θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε ότι μπορεί η ιδεολογία να παίζει ακόμη κάποιο μικρό ρόλο στη ζωή μας, αλλά οι ιδεολογικές διαχωριστικές γραμμές, όπως ίσχυαν κατά το παρελθόν, έχουν σε μεγάλο βαθμό πάψει να υφίστανται ή στην καλύτερη περίπτωση έχουν αδρανοποιηθεί γιατί ήδη βρισκόμαστε στο κατώφλι μιας ΝΕΑΣ ΕΠΟΧΗΣ.