Blog

Οι προσευχές και οι δεήσεις, σε μυστηριακό απόηχο . . . και το θυμίαμα βαρύ! Λίγα αγριολούλουδα του Μαγιού, μαζεμένα σε κάποια ρεματιά, ελάχιστη τιμή, στον βωμό της αρετής και της εθνικής προσφοράς, που, αλλοίμονο, πολλές φορές φαντάζει σωρός ερειπίων. Ας είναι, αυτή τη φορά, στη μνήμη του Σμηναγού Γιώργου Μπαλταδώρου. Ήταν 12 Απριλίου 2018, 12:15 το μεσημέρι, όταν με το Mirrage συνάντησε το πεπρωμένο του, κάπου στο Αιγαίο, αντιμέτωπος με κάποια νεφική κατάσταση αλλά και με τον εαυτόν του.

Τελικά, υπάρχει πεπρωμένο; Ηχεί παράξενα η ερώτηση! Η μυθολογική προσέγγιση του ζητήματος τροφοδοτεί, ίσως, την ευτραπελία. Ο φιλοσοφικός στοχασμός εντείνει την απορία. Η επιστημονική τεκμηρίωση αναζητείται. Και ο δογματισμός, απλώς, αναστατώνει την όποια πίστη. Θα δεχθούμε, ότι η πρόοδος, η κίνηση προς τα εμπρός, είναι συνυφασμένη με το πεπρωμένο του ανθρωπίνου γένους. Ίσως, διότι έτσι το θέλησε ο Προμηθέας, που έδωσε τη φωτιά στον άνθρωπο, χωρίς να του πει πρόσεξε να, ή πώς να, μην καείς. Και η πτήση είναι πρόοδος, πρόοδος φωτιάς. Είναι επίτευγμα του πολιτισμού και της τεχνολογίας που δημιούργησε ο ελεύθερα σκεπτόμενος άνθρωπος. Είναι επίτευγμα της έμφυτης, της θεϊκής, της δαιμονικής τάσης του ανθρώπου προς τους αναβαθμούς της ευδαιμονίας, την αχαλίνωτη ορμή της ψυχής προς το απόλυτο ωραίο με προκλητική, πολλές φορές, περιφρόνηση στον θάνατο. Είναι μια τάση, που ως προς την αφετηρία της παρουσιάζεται ως ανθρώπινο φαινόμενο, αλλά όχι ανθρώπινο ως προς το απροσδιόριστο τέλος. Βέβαια, σε αυτή την φαινομενικά αχαλίνωτη ψυχική ορμή αντιτίθεται η δύναμη της φρονήσεως. Είναι η ψυχική κατάσταση όπου ο άνθρωπος αντικρίζει με απόλυτη καθαρότητα τον κόσμο της αντικειμενικής πραγματικότητας. Αυτή, μόνη, εξασφαλίζει στον άνθρωπο την εσωτερική βεβαιότητα εναντίον των μεταπτώσεων της τύχης, ή, ό,τι με τον όρο τύχη υπονοείται από τον καθένα μας. Αλλά το πρόβλημα είναι, ότι η φρόνηση αυτή δεν αγοράζεται, δεν υπαγορεύεται, δεν . . . δεν . . . Μόνον αποκτάται. Πώς; Κατά τρόπον απροσδιόριστο! Ρώμη, λοιπόν, μετά φρονήσεως, είπαν!
Ξεφυλλίζοντας τις προσωπικές αεροπορικές σημειώσεις, από κάποια εισήγηση σε σεμινάριο ασφαλείας πτήσεων, αντιγράφω μεταξύ των άλλων: Γίνεται αποδεκτό, ότι όσο περισσότερο κατακτά ο άνθρωπος την αντικειμενική πραγματικότητα τόσο περισσότερο μειώνεται το ποσόν των φαινομένων που αποδίδονται στην τύχη. Αλλά, κάποιο περιστατικό δεν μπορεί να χαρακτηριστεί τυχαίο, ειμή μόνον σε σχέση με την ατέλεια των γνώσεών μας. Σε σχέση προς την άγνοια της τάξεως των αιτίων, δηλαδή. Η άγνοια του αιτίου δημιουργεί τη δοξασία περί τυχαίου, και η δοξασία περί τυχαίου μεταβάλλει την τύχη σε αίτιο. Αλλά η περί τυχαίου δοξασία είναι δοξασία εξ υποκειμένου. Τι είναι δοξασία; Πάντως, δεν είναι ούτε απλή γνώμη, αλλά ούτε και επιστήμη. Με άλλα λόγια, η τύχη είναι ”αγνοούμενη νομοτέλεια”. Σ’ αυτήν αποδίδονται όλα εκείνα τα φαινόμενα, τα οποία δεν μπορούν να εξηγηθούν με τον νόμο της αιτιότητας, διότι τα αίτια που τα προκάλεσαν είναι ασύλληπτα ή αστάθμητα. Αυτό το ασύλληπτο τροφοδοτεί την καθολική αντίληψη περί του Πεπρωμένου. Την υπερβατική αναγκαιότητα, τη μοιροκρατία, με άλλους όρους.
Όμως, είμαστε οι πρωταγωνιστές της αποφασιστικής δράσης. Επιτελούμε το καθήκον, ναι, με ρομαντισμό και ως διάκονοι της αεροπορικής ιδέας, αλλά και με υψηλό το αίσθημα της εθνικής προσφοράς. ”Πάντων τιμιώτερον η πατρίς”! Πού; Εκεί όπου η φλόγα και η ταχύτητα, το στιμόνι και το υφάδι, υφαίνουν τον εθνικό αμυντικό ιστό. Εκεί όπου ακουμπάει η άμυνα της Χώρας. Ναι, είμαστε η άμυνα της Χώρας. Και δεν επιτρέπεται να λοξοκοιτάμε προς τη μοιροκρατία. Όταν, λοιπόν, ένας κρότος διαταράξει το θυμικό μας, όταν μια στήλη καπνού κόψει τη συνέχεια του ορίζοντος, όταν ένας παφλασμός ταράξει τη θάλασσα του Αιγαίου, πιθανόν να είμαστε ενώπιον ενός αεροπορικού ατυχήματος. Και το ατύχημα αυτό θα είναι ένα αιτιατό, με συγκεκριμένες διαστάσεις στο χώρο και τον χρόνο, που πρέπει να καταγραφούν και να προσμετρηθούν. Και να η θεωρία της αιτιοκρατίας. Και να ο τέταρτος κανόνας της λογικής. Κάθε αιτιατό έχει την αιτία του. Και ποιά είναι η αιτία της αιτίας; Είμαστε πλέον στην αφετηρία της διερευνήσεως του ατυχήματος, βεβαίως, χωρίς μοιροκρατικούς όρους. Και στο τέλος της διαδρομής, με σφιγμένη την καρδιά, τις περισσότερες φορές, θα αποφανθούμε, στο σχετικό πόρισμα, ”Σφάλμα χειριστού συνιστάμενον . . . ”! Όμως, στο σφάλμα αυτό, συμπληρώνουμε με έμφαση, θα μπορούσε να υποπέσει ο οποιοσδήποτε από εμάς! Αλλά εμείς, πάντοτε, κλείνουμε την παρένθεση της κάθε αεροπορικής τραγωδίας με τον αφορισμό, έ . . . σε μένα δεν θα μου τύχει! Χμ! Και η μοιροκρατία ξανά παρούσα, έστω και σε λανθάνουσα μορφή!
Τα λουλούδια προβάλλονται στο βαθύ γαλάζιο του ελληνικού ουρανού. Και μοιάζουν να ακουμπάνε σε απροσδιόριστη νεφική κατάσταση. Ναι, απροσδιόριστη μπορεί να είναι και η συμπεριφορά του χειριστού του μονοθέσιου μαχητικού εντός αυτής, κυρίως, όταν θα πρόκειται για απρογραμμάτιστη – ακούσια είσοδο. Ναι, οι νεφικές καταστάσεις θέλουν ιδιαίτερη προσοχή! Πρίν δύο περίπου χρόνια, σε χρόνο ανύποπτο θα λέγαμε, ο καλός συνάδελφος Χρίστος Νικολόπουλος, με άγνωστη αφορμή, αλλά με έκδηλη φιλοφρονητική διάθεση, μου υπενθύμισε το δώρο που είχα απευθύνει σε όλους τους χειριστές κάποια παραμονή Πρωτοχρονιάς. Με πόση πατρική στοργή, θυμάμαι, αλλά και με πόση συναίσθηση προϊσταμένου είχα προβεί στη χειρονομία! Το δώρο έφερε τον ”εμπορικό” τίτλο, <<Η Μάχη που δεν πρέπει να χαθεί>>! Ήταν ένα μακροσκελές άρθρο, που είχα γράψει όταν επέστρεψα από τις ΗΠΑ, όπου είχα παρακολουθήσει μαθήματα ασφαλείας πτήσεων και διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού, στο USC του Los Angeles. Και στο ”περιτύλιγμα” (διαβιβαστικό) τους έλεγα, μεταξύ των άλλων: ”Το προσφέρω σε όλους, αντί άλλου δώρου, με την ευκαιρία του νέου χρόνου, με την ελπίδα ή την ευχή να αποτελέσει, για τον καθένα ξεχωριστά, αφορμή για περισσότερη σπουδή και προετοιμασία της πτήσεως εντός νεφών και αναγνώριση της ανάγκης για ρεαλιστικότερη εξάσκηση στην πτήση δι’ οργάνων”. Ναι, η χρονιά που έφευγε, όπως και πολλές προηγούμενες, σημαδεύονταν από στοιχεία τραγικότητας, με ”θύτη” τον παράγοντα ”καιρός”.
Μαζί με το περιτύλιγμα, συνημμένες και τριάντα πέντε οδηγίες για πτήσεις υπό IMC συνθήκες, βγαλμένες από σωρευμένη εμπειρία, και παραπληρωματικές προς τα όσα τα εγχειρίδια πτήσεων και οι υπηρεσιακές διαταγές υπαγορεύουν, και τα όσα στα σχετικά σεμινάρια διδάσκονται. Κάποιες από αυτές: Απαραίτητη προϋπόθεση για μια ασφαλή πτήση εντός νεφών ή σε απόλυτο σκοτάδι, αποτελεί και η ψυχολογική άνεση του χειριστού. . . Χρειάζεται κυρίως αυτοπεποίθηση, ότι οι διαδικασίες ασφαλούς χειρισμού του αεροσκάφους θα εκτελεστούν σωστά και ότι θα προληφθεί η δημιουργία παραίσθησης, ή αν εμφανισθεί θα αντιμετωπισθεί σωστά. . . Αυτή η αυτοπεποίθηση εξασφαλίζεται με τη λεπτομερή σχεδίαση και προετοιμασία πριν εισέλθουμε στη θέση του χειριστού, και οπωσδήποτε πριν εισέλθουμε στην όπoια νεφική κατάσταση . . . Δεν κάνουμε διατρήσεις νεφών εν καθόδω σε μη ελεγχόμενες περιοχές. . . Πάντα εξασφαλίζουμε όρια ασφαλείας ύψους. . . Σε περίπτωση που εκδηλωθεί παραίσθηση δείχνουμε απόλυτη εμπιστοσύνη στα όργανα του αφους. . . Δεν παραλείπουμε να κοιτάζουμε και την οθόνη του Radar (σε λειτουργία). Θα μας βοηθήσει να απαλλαγούμε από την παραίσθηση. Είναι σαν να βλέπουμε έδαφος. . . Όταν αισθανθούμε παραίσθηση (χρειάζεται δύναμη για να το παραδεχθούμε) το αναφέρουμε, πιέζουμε το button τού ασυρμάτου και όποιος μας ακούσει . . . Αν ο έλεγχος του αφους είναι αδύνατος, εγκαταλείπουμε. Καθώς και πολλές άλλες λεπτομέρειες. . .
Αλλά γιατί τόση έμφαση στα νέφη και στην παραίσθηση; Αυτό είναι και το περιεχόμενο του ”δώρου”! Ας πάρουμε, λοιπόν, μια γεύση από το οκτασέλιδο άρθρο, που είχε δημοσιευτεί και στο περιοδικό ”Η ΠΤΗΣΗ”, τον Οκτώβριο 1975.
>> Δύο χειριστές αεριωθουμένων αφών, σε εκτέλεση νυκτερινής ναυτιλίας μεγάλου ύψους, διαχωρίστηκαν (έσπασαν) εξ αιτίας νέφους κατακορύφου αναπτύξεως. Όταν συναντήθηκαν, μετά από μερικά δευτερόλεπτα, εκτός νεφών, ο ένας χειριστής παρετήρησε ότι το άλλο αφος ίπτατο υπεράνω αυτού ανάστροφα. Όταν και οι δύο χειριστές περισυνελέγησαν, μετά την επιτυχή εγκατάλειψη των αφών, την οποία υπαγόρευσε η επικίνδυνη κατάσταση που οι ίδιοι είχαν δημιουργήσει παλεύοντας με τα σύννεφα, και άρχισαν να αναφέρονται στις φάσεις του ατυχήματος, διαπιστώθηκε ότι ο χειριστής, ο οποίος ανέφερε ότι παρετήρησε το άλλο αφος σε ανάστροφη στάση, ήταν εκείνος που στην πραγματικότητα πετούσε ανάστροφα!

>> Καταστάσεις κωμικοτραγικές εκτυλίσσονται ενίοτε, εκεί στους ουρανούς. Διαφαίνεται ότι το περιβάλλον εκεί πολλές φορές παρουσιάζεται έως αφιλόξενο. Πόθεν όμως πηγάζει αυτή η αφιλοξενία; Ποιός είναι ο ανηλεής δολοφόνος που περιφέρεται ελεύθερος στους ουρανούς; Εναντίον ποίου πρέπει να δοθεί η μάχη;
>> Η αίσθηση της ισορροπίας του ανθρώπου ελέγχεται από τον λαβύρινθο του έσω ωτός. Τα τρία ημισφαιρικά κανάλια με το υγρό, τα ειδικά όργανα που φιλοξενούνται εκεί και η διάταξη με την οποία είναι τοποθετημένα τα αισθητήρια τριχίδια, οι ωτόλιθοι και τα λιθοφόρα κυστίδια αποτελούν ένα γυροσκόπιο. (Γίνεται λεπτομερής περιγραφή και ανάλυση της λειτουργίας και πώς προκαλούνται τα ορθοστατικά αντανακλαστικά, τα οποία επαναφέρουν το σώμα στην ορθία θέση).
>> Στην πτήση όμως οι αισθήσεις της πιέσεως και της ισορροπίας υπόκεινται σε παράξενες και ασυνήθεις δοκιμασίες, από τις επιταχύνσεις, θετικές, αρνητικές, πλευρικές, που αναπτύσσονται στο σύστημα αεροσκάφος/χειριστής, αλλά και από τις κινήσεις της κεφαλής του χειριστού, κοριόλιος δύναμις. . . Σε μερικές περιπτώσεις γίνεται τέτοια αποπλάνηση και σύγχυση και δίνουν στον χειριστή τελείως εσφαλμένες πληροφορίες, ώστε επέρχεται πλήρης απώλεια προσανατολισμού στο χώρο (spatial disorientation).
>> Όταν, λοιπόν, η αίσθηση της οράσεως δεν συμμετέχει, λόγω σκότους ή νεφών, στη δημιουργία της ισορροπίας του ανθρωπίνου σώματος, ο χειριστής καθίσταται έρμαιο των εσφαλμένων μηνυμάτων της αισθήσεως της πιέσεως και της ειδικής κατασκευής του λαβυρίνθου του. (Αναλύονται δέκα διακεκριμένες περιπτώσεις εσφαλμένων εντυπώσεων που μπορεί να δημιουργηθούν στον χειριστή κατά τη διάρκεια μιάς ”τυφλής” πτήσεως).
>> Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, ο χειριστής δεν παρέχει θετικές εγγυήσεις για τον εαυτόν του. Γιατί οι πληροφορίες που φθάνουν στον εγκέφαλο για τον προσανατολισμό του στον χώρο, είναι κατά κανόνα ψευδείς. (Γίνεται προσπάθεια καταγραφής όλων των περιττών κινήσεων της κεφαλής του χειριστού που συντείνουν στη δημιουργία των εσφαλμένων αυτών εντυπώσεων).
>> Η εμφάνιση των προαναφερθέντων εντυπώσεων, σε συνδυασμό ή μεμονωμένα, οδηγούν στην παραίσθηση. Σχεδόν ταυτόχρονα χάνεται η εμπιστοσύνη του χειριστού προς τα όργανα του αφους. Αρχίζουν οι υπερδιορθώσεις. Χάνεται ο έλεγχος . . .
>> Η απόλυτη εμπιστοσύνη στα όργανα πτήσεως του αφους είναι η μόνη λύση.
>> Άπαξ, λοιπόν, και απωλεσθεί ο φυσικός ορίζων (σκότος – νέφη), ο χειριστής εμπλέκεται σε μάχη εναντίον του πλέον προδοτικού και ύπουλου εχθρού, του εαυτού του. Και είναι ”Μάχη που δεν πρέπει να χαθεί”.
Δυστυχώς, όμως, είναι πολλές οι περιπτώσεις που η μάχη χάνεται! Και μαζί και συνάδελφοι!
Μετά από τριάντα χρόνια, ξεφυλλίζω τον πίνακα αποδεκτών των Χειριστών που παρέλαβαν το ”δώρο”. Από τους εβδομήντα οκτώ παρόντες την ημέρα παραλαβής της Διοικήσεως, κάποιους μήνες πριν, απουσιάζει ένας: Υποσμηναγός Ιπτάμενος Ζωγράφος Σταύρος. Δεν απολησμονώ τη σχετική από καθέδρας ενημέρωση . . . ”Ένας συνάδελφός μας αναπαύεται από την ώρα αυτή στη θέση Ορκάνα στη νότια Όσσα . . .”! Ναι, ήταν 23 Σεπτεμβρίου 1987, προμεσημβρινή ώρα. Τα δύο F-104G, με τέσσερις εξωτερικές δεξαμενές καυσίμου για τις ανάγκες κάποιας αποστολής, είχαν προσγειωθεί στο α/δ της Λάρισας για ανεφοδιασμό και επιστροφή στη μητρική μονάδα. Έγινε πλήρωση με καύσιμο και των τεσσάρων δεξαμενών. Δεν απαιτείτο! Μετά την απογείωση ο σχηματισμός παίρνει εντολή από τον πύργο ελέγχου του αεροδρομίου για άμεση στροφή αριστερά. Προφανώς για λόγους εναέριας κυκλοφορίας. Βεβιασμένη απόφαση/αντίδραση. Ακολουθεί σύντομα απρογραμμάτιστη και ακούσια είσοδος εν στροφή του σχηματισμού εντός νεφών. Δεν κερδήθηκε εγκαίρως ύψος ασφαλείας. Μεγάλο το εξωτερικό φορτίο. Το αρχηγό αφος θα προσκρούσει στο έδαφος. Ο Νο 2 . . . θα επιστρέψει ασφαλώς στον Άραξο!
Ξεφεύγω από τις επιστημονικές θεωρίες για τα κέντρα ισορροπίας του ανθρώπου. Παραμερίζω τα εγχειρίδια πτήσεως. Παραβλέπω τις υπηρεσιακές σχετικές διαταγές. Διαγράφω τις εντολές και οδηγίες που ο κάθε προϊστάμενος δίνει, ο καθένας με τον δικό του τρόπο και το δικό του στυλ, ως επιβλέπων στη διεξαγωγή των πτήσεων. Απομονώνω την ελπίδα, αυτή τη βαυκαλιστική αναμονή του διαρκώς εκφεύγοντος αγαθού. Καταπνίγω τα υπολείμματα του εγωτισμού. Εξοστρακίζω την όποια αυθεντία. Και ψελλίζω . . . ”Πεπρωμένο”! <<Γαία δε πατρίς έχει κόλποις τών πλείστα καμόντων σώματα. Μηδέ αμαρτείν και πάντα κατορθούν εν βιοτή, θέλημα θεών εστί. Μοίραν δ’ ού τι φυγείν έπορεν>>. Εν κατακλείδι, το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον, παραφράζοντας τον Δημοσθένη. Ναι, ας είναι η αναφορά αυτή μια νότα μνημοσύνης, από τον φυσικό του προϊστάμενο, και για τον Σταύρο Ζωγράφο! Σώφρων, ακέραιος και συγκροτημένος. Έχαιρε εκτιμήσεως και εμπιστοσύνης. Έφυγε στα 32 του. Και το κενό στις καρδιές μας, μεγάλο. Τι να απέγιναν και οι δικοί του! Πώς να κρατηθείς!
<<Τι είναι, λοιπόν, οι αεροπόροι; . . . Απλοί άνθρωποι της διπλανής πόρτας. . . Το αεροπλάνο γι’ αυτούς, η μεγάλη αγάπη, ο έρωτας, το πάθος . . . Δεν δικαιούνται να έχουν προβλήματα . . . Τήρησαν και θα τηρούν τον όρκο να φυλάνε την πατρίδα και να προσφέρουν και τη ζωή τους αν χρειαστεί . . . Δεν μετάνοιωσα για την επιλογή μου . . . Αν γινόμουν ξανά δέκα οκτώ ετών, και πάλι, ακριβώς το ίδιο θα έκανα . . . Αλλά, φοβάμαι για τον εγγονό, που μου λέει, θέλω, παππού, να πετάξω πολεμικό, σαν και σένα . . . >>! Είναι τα ειλικρινά, ανυπόκριτα και ανεπιτήδευτα λόγια του συναδέλφου Στάθη Μάρκου, σε ένα συναισθηματικό ξέσπασμα για το τελευταίο τραγικό αεροπορικό συμβάν. Αλήθεια, ποιόν δεν εκφράζουν οι αποστροφές αυτές; Όλοι μας δηλώνουμε ανεπιφύλακτη συγκατάνευση, δηλώνουμε ”παρών”, έστω και αν εκεί . . . ψηλά και πέρα από τα αγριολούλουδα, στο πάνθεο των αδικοχαμένων συναδέλφων, στο απόκοσμο στοχαστικό επέκεινα, ο καθένας μας μπορεί να ”διακρίνει” και τον παρ’ ολίγον πρόωρο χαμό του εαυτού του! Διότι, ναι, δεν πρόκειται για εγκεφαλική απόφαση. Ποιός ξέρει! Ίσως, να είναι μια άδηλη και απροσδιόριστη ψυχική διάθεση για την τιμημένη απογείωση, και . . . ”ως αν δαίμων βουληθεί”!
Αιωνία η μνήμη! Και ας είναι πλέον η πορεία της Πολεμικής μας Αεροπορίας μια συνεχής ”άδακρυς μάχη”, για να δανειστούμε έναν χαρακτηρισμό από τον 4ο π.χ. αιώνα.
20 Μαΐου 2018. Γρηγόριος Δημ. Νούσιας – Αεροπόρος.1