Ο όρος «εξωτερική πολιτική» αποτελεί μια σύνθετη έννοια, η οποία χρησιμοποιείται για να υποδηλώσει την αλληλεπίδραση ενός κράτους με τους υπόλοιπους κρατικούς ή μη περιφερειακούς και διεθνείς δρώντες και η οποία περιλαμβάνει κάθε δραστηριότητα στην οποία προβαίνει το κράτος προκειμένου να επιτύχει συγκεκριμένους στόχους, ώστε να εξασφαλίσει τα εθνικά του συμφέροντα. Ο όρος «δόγμα» -ο οποίος συναντάται στην αγγλική γλώσσα είτε ως «doctrine» (απαντάται κυρίως σε στρατιωτικά έγγραφα) είτε ως «concept» (απαντάται σε έγγραφα υψηλής στρατηγικής όπως το Strategic Concept του ΝΑΤΟ)- υποδηλώνει τις γενικές αρχές τις οποίες πρέπει να ακολουθούν οι εκτελεστικοί φορείς ενός κράτους ή οργανισμού κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι το δόγμα περιγράφει την τελική επιθυμητή κατάσταση που πρέπει να επιτευχθεί, χωρίς να υπεισέρχεται σε λεπτομέρειες, παρέχει δηλαδή το γενικότερο πλαίσιο εντός του οποίου οι εμπλεκόμενοι φορείς πρέπει να αναπτύξουν τις δραστηριότητές τους.

Ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, εκφωνεί ομιλία κατά την διάρκεια τελετής παραλαβής διπλωματικών διαπιστευτηρίων από νεοδιορισθέντες ξένους πρεσβευτές στο Κρεμλίνο, στη Μόσχα, στις 5 Απριλίου 2023. Sputnik/Vladimir Astapkovich/Pool via REUTERS
———————————————————

Λαμβάνοντας υπόψιν τους προαναφερθέντες ορισμούς, καταλαβαίνει κανείς ότι το Δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής αποτελεί ένα από τα έγγραφα Υψηλής Στρατηγικής (Grand Strategy) ενός κράτους, το οποίο παρέχει στους φορείς του Υπουργείου Εξωτερικών τις κατευθύνσεις σύμφωνα με τις οποίες οφείλουν να ενεργούν κατά την αλληλεπίδρασή τους με τους αντίστοιχους εκπρόσωπους άλλων κρατών, διεθνών οργανισμών ή οργανώσεων, προκειμένου να επιτύχουν τους καθορισμένους στόχους της εξωτερικής πολιτικής. Όσον αφορά την Ρωσική Ομοσπονδία, το πιο πρόσφατο Δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής δημοσιεύθηκε στις 31 Μαρτίου 2023, έπειτα από την υπογραφή του σχετικού Προεδρικού Διατάγματος (Presidential Executive Order) με αριθμό 229 [1].

Αξίζει δε να σημειωθεί ότι το εν λόγω στρατηγικό έγγραφο δημοσιεύθηκε –εκτός από την ρωσική– στην αγγλική, ισπανική, και γαλλική γλώσσα, καταργώντας το αμέσως προηγούμενο Δόγμα που είχε εγκριθεί με το Προεδρικό Διάταγμα 640 το οποίο είχε υπογραφεί στις 30 Απριλίου 2016 [2]. Παρά το γεγονός, ωστόσο, ότι το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ των δύο αυτών εγγράφων είναι σχετικά μεγάλο (7 χρόνια), πρέπει να τονιστεί ότι η Ρωσική Ομοσπονδία είχε προβεί το 2021 στην δημοσίευση της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας [3], από την οποία εκπορεύεται το Δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής. Η σχέση αυτή μεταξύ Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας και Δόγματος Εξωτερικής Πολιτικής εντοπίζεται στην τρίτη παράγραφο του μέρους «Γενικές Διατάξεις» του Δόγματος, στην οποία αναφέρεται ότι «Το Δόγμα εξειδικεύει συγκεκριμένες διατάξεις της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας και λαμβάνει υπόψη βασικές διατάξεις άλλων εγγράφων στρατηγικού σχεδιασμού που αφορούν τις διεθνείς σχέσεις» [4].

Το νέο Δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής αποτελείται από εβδομήντα έξι (76) παραγράφους, οι οποίες έχουν κατανεμηθεί σε έξι μέρη. Το πρώτο μέρος (παράγραφοι 1-6) φέρει τον τίτλο «Ι. Γενικές Διατάξεις», το δεύτερο (παράγραφοι 7-14) «ΙΙ. Ο σημερινός κόσμος: μείζονες τάσεις και προοπτικές ανάπτυξης», το τρίτο (παράγραφοι 15-17) «ΙΙΙ. Εθνικά συμφέροντα της Ρωσικής Ομοσπονδίας στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής, στρατηγικοί στόχοι και έργα κλειδιά που έχουν τεθεί από την εξωτερική πολιτική της Ρωσικής Ομοσπονδίας», το τέταρτο (παράγραφοι 18-48) «ΙV. Προτεραιότητες εξωτερικής πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας», το πέμπτο (παράγραφοι 49-65) «V. Περιφερειακές κατευθύνσεις της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας», ενώ το έκτο και τελευταίο μέρος (παράγραφοι 66-76) τιτλοφορείται «VI. Διαμόρφωση και εφαρμογή της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας».

Ένα από τα σημεία του πρώτου μέρους που χρήζουν επισήμανσης είναι η Ρωσία αυτοπροσδιορίζεται ως ένα μοναδικό «κράτος-πολιτισμός» αλλά και τεράστια δύναμη Ευρασιατική (Eurasian) και Ευρω-Ειρηνικού (Euro-Pacific). Τονίζεται επίσης ότι η θέση της στον κόσμο καθορίζεται από διάφορους παράγοντες, όπως το γεγονός ότι αποτελεί ένα από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφάλειας του ΟΗΕ, κατέχει ηγετική θέση σε διεθνείς οργανισμούς, αποτελεί μια από τις δύο μεγαλύτερες πυρηνικές δυνάμεις, καθώς και ότι είναι ο διάδοχος της πρώην Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ). Επιπλέον, επισημαίνεται ότι αποτελεί ένα από τα κέντρα διεθνούς ανάπτυξης, έχοντας την ιστορική αποστολή να διατηρήσει την ισορροπία ισχύος με γνώμονα την διαμόρφωση ενός πολυπολικού διεθνούς συστήματος. Όσον αφορά, τέλος, την εξωτερική της πολιτική, τονίζεται ότι θεωρεί ως αποστολή της την διασφάλιση της ειρήνης και της ασφάλειας σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, αλλά και ότι η στάση της απέναντι στους υπόλοιπους δρώντες αποτελεί αντανάκλαση της πολιτικής [5] που ασκούν αυτοί σε σχέση με την Ρωσική Ομοσπονδία.

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΟΠΩΣ ΤΟΝ ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ Η ΡΩΣΙΑ

Το δεύτερο μέρος του ρωσικού Δόγματος Εξωτερικής Πολιτικής ξεκινά την περιγραφή του διεθνούς περιβάλλοντος με την διαπίστωση ότι η ανθρωπότητα διέρχεται επαναστατικές αλλαγές, τονίζοντας τη μετάβαση σε μια πιο ισότιμη πολυπολική διεθνή τάξη η οποία χαρακτηρίζεται –σύμφωνα πάντα με την ρωσική αντίληψη– από την άνοδο μη Δυτικών χωρών και περιφερειακών δρώντων, την ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας, τον εθνικισμό, και την ποικιλομορφία. Ως αποτέλεσμα, τα κράτη που βλέπουν ότι η σφαίρα επιρροής τους μειώνεται καταφεύγουν σε μέτρα όπως η επιβολή κυρώσεων, η υποκίνηση αναταραχών και συγκρούσεων και άλλες παράνομες ενέργειες, προκειμένου να εξαλείψουν τον ανταγωνισμό.

Όσον αφορά τον ΟΗΕ, το εν λόγω έγγραφο τον χαρακτηρίζει ως υποχείριο μιας μικρής ομάδας κρατών, οι οποίες προσπαθούν να αντικαταστήσουν το διεθνές νομικό σύστημα με μια διεθνή τάξη βασισμένη σε κανόνες (rules-based) που εξυπηρετούν, όμως, τα δικά τους συμφέροντα και δυσχεραίνουν την ανάπτυξη συλλογικών δράσεων για την επιτυχή αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων. Επιπλέον, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας έχει οδηγήσει –λόγω της υιοθέτησης εσφαλμένων πολιτικών- σε μια πληθώρα προβλημάτων και την αναζήτηση νέων μεθόδων, όπως η υιοθέτηση νέων αποθεματικών νομισμάτων. Μια ακόμα τάση που περιγράφεται στο δεύτερο μέρος είναι και η αυξανόμενη χρήση της σκληρής ισχύος σε νέα πεδία, όπως αυτό του διαστήματος και της πληροφορίας.

Αποτέλεσμα των προαναφερθέντων τάσεων –σύμφωνα με το έγγραφο– ήταν η συσπείρωση όλων των παραγκωνισμένων μη-συστημικών κρατών με τη μορφή πολυμερών συνεργασιών, κυρίως οικονομικού χαρακτήρα. Όσον αφορά δε την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το εν λόγω Δόγμα την παρουσιάζει ως μια ενέργεια με στόχο την προάσπιση των ζωτικών συμφερόντων της Ρωσικής Ομοσπονδίας, η οποία ωστόσο χρησιμοποιήθηκε από τις ΗΠΑ ως άλλοθι για την εφαρμογή της μακροχρόνιας αντι-Ρωσικής τους πολιτικής. Αναφέρει, μάλιστα, ότι η Ρωσία δεν θεωρεί τον εαυτό της εχθρό της Δύσης, αλλά επιθυμεί την συνεργασία σε ισότιμη και ρεαλιστική βάση. Παρ’ όλα αυτά, θα υπερασπιστεί τα δικαιώματά της με κάθε μέσο, δίνοντας έμφαση στην ανάπτυξη της αμοιβαίας συνεργασίας με άλλα κράτη για την προάσπιση της ασφάλειας και τη διασφάλιση της ειρηνικής ανάπτυξης.

ΕΘΝΙΚΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ, ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΕΡΓΑ ΚΛΕΙΔΙΑ

Όσον αφορά τα εθνικά συμφέροντα της Ρωσικής Ομοσπονδίας, στο τρίτο μέρος του Δόγματος Εξωτερικής Πολιτικής καθορίζονται -υπό το πρίσμα των μακροπρόθεσμων τάσεων της παγκόσμιας ανάπτυξης- τα ακόλουθα εννέα εθνικά συμφέροντα:

1. Η προστασία του συνταγματικού συστήματος, της κυριαρχίας, της ανεξαρτησίας, της κρατικής και εδαφικής ακεραιότητας της Ρωσικής Ομοσπονδίας από κάθε καταστροφική εξωτερική επιρροή
2. Η διατήρηση της στρατηγικής σταθερότητας, της ενίσχυσης της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας.
3. Η ενίσχυση των νομικών θεμελίων των διεθνών σχέσεων.
4. Η προστασία των δικαιωμάτων, των ελευθεριών, και των νόμιμων συμφερόντων των Ρώσων πολιτών, και η προστασία των ρωσικών οντοτήτων από ξένες παράνομες επεμβάσεις.
5. Η ανάπτυξη ασφαλούς χώρου πληροφόρησης, η προστασία της ρωσικής κοινωνίας από καταστροφικές πληροφοριακές και ψυχολογικές επιρροές.
6. Η διαφύλαξη του ρωσικού έθνους, η οικοδόμηση του ανθρώπινου κεφαλαίου, η βελτίωση της ποιότητας ζωής, και η ευημερία των πολιτών.
7. Η προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης της ρωσικής οικονομίας σε νέα τεχνολογική βάση.
8. Η προώθηση των παραδοσιακών ρωσικών ηθικών και πνευματικών αξιών και η διατήρηση της πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς του πολυεθνικού λαού της Ρωσικής Ομοσπονδίας.
9. Η διασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος, η διατήρηση των φυσικών πόρων, η περιβαλλοντική διαχείριση και η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Ακολούθως, λαμβάνοντας υπόψιν τα προαναφερθέντα εθνικά συμφέροντα καθώς και τις στρατηγικές εθνικές προτεραιότητες, το έγγραφο προσδιορίζει τους τρεις στρατηγικούς στόχους που επιδιώκει να πετύχει η Ρωσική Ομοσπονδία, οι οποίοι είναι οι ακόλουθοι:

A. Η διασφάλιση της ασφάλειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, της κυριαρχίας της σε όλους τους τομείς, και της εδαφικής της ακεραιότητας.
B. Η δημιουργία ευνοϊκού εξωτερικού περιβάλλοντος για την βιώσιμη ανάπτυξη της Ρωσίας.
Γ. Η εδραίωση της θέσης της Ρωσίας ως ένα από τα υπεύθυνα, ισχυρά, και ανεξάρτητα κέντρα του σύγχρονου κόσμου.

Στο νέο Δόγμα καθορίζονται επίσης δεκατέσσερα επιμέρους κύρια έργα, η ολοκλήρωση των οποίων συμβάλλει στην επίτευξη των τριών προαναφερθέντων στόχων. Αυτά είναι τα ακόλουθα:

1. Η διαμόρφωση μιας δίκαιης και βιώσιμης παγκόσμιας τάξης.
2. Η διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, της στρατηγικής σταθερότητας, της εξασφάλισης της ειρηνικής συνύπαρξης, και της προοδευτικής ανάπτυξης των κρατών και των λαών.
3. Η υποβοήθηση της ανάπτυξης αποτελεσματικών και ολοκληρωμένων αντιδράσεων της διεθνούς κοινότητας στις κοινές προκλήσεις και απειλές, συμπεριλαμβανομένων των περιφερειακών συγκρούσεων και κρίσεων.
4. Η προώθηση της αμοιβαίας επωφελούς και ισότιμης συνεργασίας με όλα τα ξένα κράτη και τις ενώσεις τους που υιοθετούν εποικοδομητική στάση, και η επικράτηση των ρωσικών συμφερόντων μέσω των μηχανισμών της πολυμερούς διπλωματίας.
5. Η αντιμετώπιση των αντι-Ρωσικών δραστηριοτήτων που διεξάγονται από ξένα κράτη και τις ενώσεις τους και η δημιουργία συνθηκών που ευνοούν τον τερματισμό των δραστηριοτήτων αυτών.
6. Η εγκαθίδρυση σχέσεων καλής γειτονίας με τα όμορα κράτη και η συμβολή στην πρόληψη και εξάλειψη των εντάσεων και των συγκρούσεων στα εδάφη τους.
7. Η παροχή βοήθειας στους συμμάχους και τους εταίρους των Ρώσων για την προώθηση κοινών συμφερόντων, η διασφάλιση της ασφάλειας και της βιώσιμης ανάπτυξής τους, ανεξάρτητα από το αν οι σύμμαχοι και οι εταίροι λαμβάνουν ή όχι διεθνή αναγνώριση ή είναι μέλη διεθνών οργανισμών.
8. Η αποδέσμευση και ενδυνάμωση της ικανότητας των πολυμερών περιφερειακών ενώσεων και δομών ολοκλήρωσης με την συμμετοχή της Ρωσίας.
9. Η εδραίωση της θέσης της Ρωσίας στην παγκόσμια οικονομία, η επίτευξη των εθνικών αναπτυξιακών στόχων της Ρωσικής Ομοσπονδίας, η διασφάλιση της οικονομικής ασφάλειας, και της αξιοποίησης του οικονομικού δυναμικού της.
10. Η διασφάλιση των συμφερόντων της Ρωσίας στους ωκεανούς, το διάστημα, και τον εναέριο χώρο του κόσμου.
11. Η διασφάλιση ότι η Ρωσία αντιμετωπίζεται αντικειμενικά στο εξωτερικό, της εδραίωσης της θέσης της στον διεθνή χώρο της πληροφόρησης.
12. Η ενίσχυση του ρόλου της Ρωσίας στον παγκόσμιο ανθρωπιστικό χώρο, η εδραίωση της θέσης της ρωσικής γλώσσας στον κόσμο, και η συμβολή στην διατήρηση της ιστορικής αλήθειας στο εξωτερικό και της μνήμης του ρόλου της Ρωσίας στην παγκόσμια ιστορία.
13. Η προστασία στο εξωτερικό -με ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό τρόπο- των δικαιωμάτων, των ελευθεριών, και των νόμιμων συμφερόντων των Ρώσων πολιτών και οντοτήτων.
14. Η ανάπτυξη δεσμών με τους συμπατριώτες που ζουν στο εξωτερικό και η παροχή πλήρους υποστήριξης στην άσκηση των δικαιωμάτων τους, η διασφάλιση της προστασίας των συμφερόντων τους, και η διατήρηση της πανρωσικής πολιτιστικής ταυτότητας.

ΟΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΡΩΣΙΚΗΣ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ

Στο τέταρτο μέρος του εγγράφου καθορίζονται οι ακόλουθες εννέα στρατηγικές προτεραιότητες:

1. Η εγκαθίδρυση μιας δίκαιης και βιώσιμης διεθνούς τάξης.
2. Το κράτος δικαίου στις Διεθνείς Σχέσεις.
3. Η ενδυνάμωση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας.
4. Η διασφάλιση των συμφερόντων της Ρωσικής Ομοσπονδίας στον Παγκόσμιο Ωκεανό, το διάστημα, και τον εναέριο χώρο.
5. Η διεθνής οικονομική συνεργασία και η υποστήριξη της διεθνούς ανάπτυξης.
6. Η προστασία του περιβάλλοντος και η παγκόσμια υγεία.
7. Η διεθνής ανθρωπιστική συνεργασία.
8. Η προστασία των Ρώσων πολιτών και οργανισμών από ξένες παράνομες επεμβάσεις, η υποστήριξη των συμπατριωτών που ζουν στο εξωτερικό, και η διεθνής συνεργασία στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
9. Η πληροφοριακή υποστήριξη της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Κατά την ανάλυση των προαναφερθέντων προτεραιοτήτων παρουσιάζονται ορισμένες θέσεις της Ρωσικής Ομοσπονδίας οι οποίες πρέπει να επισημανθούν. Μια από αυτές είναι το γεγονός ότι η Ρωσία επιδιώκει την διασφάλιση της πολιτιστικής της ταυτότητας, την παροχή ίσων ευκαιριών ανάπτυξης στα κράτη ανεξάρτητα από τα φυσικά τους χαρακτηριστικά [6], και την δημιουργία ενός πολυπολικού συστήματος, εξαλείφοντας την πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ και αναβαθμίζοντας το ρόλο φιλικών προς την Ρωσία διεθνών οργανισμών [7]. Μια ακόμα θέση της Ρωσίας είναι –παρά την επιθυμία της για διατήρηση του ΟΗΕ ως το μέσο διαμόρφωσης του διεθνούς δικαίου– ότι η αποδοχή των αποφάσεών του δεν θα πρέπει να είναι δεσμευτική αλλά να βασίζεται στην ελεύθερη βούληση των κρατών. Όσον αφορά δε την επιβολή κυρώσεων και την άσκηση πίεσης μέσω διαφόρων μηχανισμών στο πλαίσιο του ΟΗΕ, η Ρωσία θεωρεί ότι το υπάρχον σύστημα θα πρέπει να αναθεωρηθεί.

Επιθυμία, επίσης, της Ρωσίας είναι η διαμόρφωση μιας νέας αρχιτεκτονικής διεθνούς ασφάλειας, στο πλαίσιο της οποίας δίνει προτεραιότητα στην στρατηγική αποτροπή μέσω της χρήσης πυρηνικών όλων και όπλων μαζικής καταστροφής (ΟΜΚ). Έμφαση δίνεται ακόμη στην πρόληψη συγκρούσεων, την εξάλειψη των βιολογικών απειλών, την ασφάλεια πληροφοριών, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και του οργανωμένου εγκλήματος, καθώς και την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών. Αναφέρεται και το γεγονός ότι η Ρωσία αντιμετωπίζει περιοριστικά μέτρα από ορισμένα κράτη όσον αφορά τις θαλάσσιες δραστηριότητές της και την χρήση του διεθνούς εναέριου χώρου, αλλά και ότι επιδιώκει την εδραίωσή της ως ηγέτιδα δύναμη στον χώρο του διαστήματος.

Όσον αφορά τον οικονομικό τομέα, άξια προσοχής είναι η επιδίωξη της Ρωσίας να μειώσει την εξάρτησή της από μη φιλικές χώρες μέσω της ίδρυσης ενός ασφαλούς και ανεξάρτητου συστήματος πληρωμών και συναλλάγματος αποδεσμευμένου από την πολιτική, αλλά και η χρήση κυρώσεων ως αντίμετρο των Δυτικών κυρώσεων που της έχουν επιβληθεί, πολιτική την οποία έχει ήδη εφαρμόσει κατά το πρόσφατο παρελθόν [8]. Όσον αφορά δε την προστασία του περιβάλλοντος, αναφέρεται ρητά μέσα στο κείμενο ότι κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να επιλέξει τους μηχανισμούς και τις μεθόδους που αυτό θεωρεί βέλτιστες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, φροντίζοντας ωστόσο να τονίσει ότι η Ρωσία λαμβάνει υπόψη της την Συμφωνία για το Κλίμα που υπογράφηκε στο Παρίσι στις 12 Δεκεμβρίου 2015.

Στον τομέα της διεθνούς ανθρωπιστικής συνεργασίας, το Δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής αναφέρει ότι λαμβάνει χώρα μια εκστρατεία υποκίνησης ρωσοφοβίας (russophobia) και πως εκτός από την αντιμετώπισή της, η Ρωσική Ομοσπονδία σκοπεύει να προωθήσει διεθνώς την Ρωσική γλώσσα, να προστατέψει την Ορθοδοξία, αλλά και να εφαρμόσει μια εκστρατεία πληροφόρησης εναντίον του νεο-ναζισμού και του ακραίου εθνικισμού. Ως εξαιρετικά σημαντικός παράγοντας επίσης προβάλλεται η ευθύνη που έχει η Ρωσική Ομοσπονδία απέναντι στους Ρώσους που διαβιούν στο εξωτερικό και η προστασία των δικαιωμάτων τους, ενώ ιδιαίτερη σημασία δίδεται και στην πληροφοριακή υποστήριξη της εξωτερικής πολιτικής μέσω της αντιμετώπισης της αντι-ρωσικής προπαγάνδας που διεξάγεται από συγκεκριμένα μη φιλικά κράτη.

Η ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

Όσον αφορά τις κατευθύνσεις του πέμπτου μέρους του νέου Δόγματος Εξωτερικής Πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας, αυτές είναι κατανεμημένες στις ακόλουθες δέκα περιφέρειες (regions):

1. Το εγγύς εξωτερικό (near abroad).
2. Την Αρκτική.
3. Την Ευρασιατική ήπειρο.
4. Την περιφέρεια της Ασίας-Ειρηνικού ωκεανού.
5. Τον Ισλαμικό κόσμο.
6. Την Αφρική.
7. Τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική.
8. Την Ευρωπαϊκή περιφέρεια.
9. Τις ΗΠΑ και τα λοιπά Αγγλοσαξονικά κράτη.
10. Την Ανταρκτική.

Το εγγύς εξωτερικό – σύμφωνα με όσα αναγράφονται στο κείμενο – αποτελεί περιοχή ζωτικής σημασίας από πλευράς ασφάλειας, σταθερότητας, εδαφικής ακεραιότητας και κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης για την Ρωσική Ομοσπονδία και περιλαμβάνει τα κράτη της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών [9] με τα οποία η Ρωσία επιδιώκει να ενδυναμώσει την συνεργασία της σε όλα τα επίπεδα. Όσον αφορά την Αρκτική, κύρια επιδίωξη αποτελεί η εξασφάλιση των εθνικών συμφερόντων της Ρωσίας, δίνοντας έμφαση στην προώθηση της Διαδρομής της Βόρειας Θάλασσας [10] ώστε να μετατραπεί σε κύριο άξονα για τις μεταφορές μεταξύ Ασίας και Ευρώπης, επιδίωξη που αναγράφεται και στην ρωσική Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας του 2021 [11]. Στην δε Ευρασία, η Ρωσική Ομοσπονδία επιδιώκει την ενδυνάμωση της συνεργασίας της τόσο με την Κίνα όσο και με την Ινδία, συνεργασίες τις οποίες χαρακτηρίζει ως στρατηγικής σημασίας, αλλά και την διεύρυνση των πολυμερών συνεργατικών σχημάτων με τα υπόλοιπα ευρασιατικά κράτη.

Η Διαδρομή της Βόρειας Θάλασσας (Northern Sea Route) Πηγή: The Economist
———————————————————–

Επιπλέον αναγνωρίζεται η ολοένα αυξανόμενη αξία της περιφέρειας της Ασίας-Ειρηνικού ωκεανού, στην οποία κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζουν τα κράτη της Ένωσης Εθνών Νοτιοανατολικής Ασίας [12] (ASEAN) με τα οποία επιδιώκεται η ανάπτυξη στενότερης συνεργασίας. Όσον αφορά την γεωγραφική περιοχή του Ισλαμικού κόσμου, διατυπώνεται η άποψη ότι αποτελεί ένα εν δυνάμει ανεξάρτητο κέντρο παγκόσμιας ανάπτυξης, ενώ τα κράτη του χαρακτηρίζονται ως αξιόπιστοι εταίροι. Ως προς τα κράτη της Αφρικής, το νέο Δόγμα αποδίδει την κοινωνική και οικονομική δυσχέρεια που χαρακτηρίζει την πλειοψηφία τους στις νεο-αποικιακές πολιτικές που εφαρμόζονται από τα ανεπτυγμένα κράτη, ενώ εκφράζει την επιθυμία της Ρωσία να ενισχύσει τους εμπορικούς δεσμούς και τις επενδύσεις στην εν λόγω περιοχή.

Για τα κράτη της Λατινικής Αμερικής και της Καραϊβικής, η Ρωσική Ομοσπονδία αναγνωρίζει την σταδιακή αύξηση της κυριαρχίας τους και εκφράζει την επιθυμία υποστήριξης όσων δέχονται πιέσεις από τις ΗΠΑ, ενώ αναφέρει ότι τα ευρωπαϊκά κράτη ασκούν μια επιθετική πολιτική απέναντι στην Ρωσία, γεγονός που επιβάλει τον επαναπροσδιορισμό των σχέσεών τους με αυτήν. Ως προς τις ΗΠΑ, το κείμενο αναφέρει ότι η Ρωσία ενδιαφέρεται να διατηρήσει την στρατηγική της ισοτιμία και ειρηνική συνύπαρξη, η οποία βασίζεται στο γεγονός ότι οι δύο χώρες αποτελούν δυο από τις μεγαλύτερες πυρηνικές δυνάμεις. Τέλος, πραγματοποιείται σύντομη μνεία στην Ανταρκτική, εκφράζοντας την επιθυμία να παραμείνει ένας αποστρατιωτικοποιημένος χώρος λαμβάνοντας υπόψιν την Ανταρκτική Συμφωνία του 1959 [13].

Το νέο Δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας ολοκληρώνεται με το έκτο μέρος του, το οποίο αναφέρεται στον κυρίαρχο ρόλο του Ρώσου Προέδρου όσον αφορά την παροχή των γενικών κατευθύνσεων για την χάραξη της εξωτερικής πολιτικής, αλλά και τον ρόλο που διαδραματίζουν οι λοιποί κρατικοί φορείς. Σύμφωνα με αυτό, το Συμβούλιο της Ομοσπονδίας και η Κρατική Δούμα της Ομοσπονδιακής Συνέλευσης της Ρωσικής Ομοσπονδίας είναι τα υπεύθυνα θεσμικά όργανα για την διαμόρφωση του νομικού πλαισίου της εξωτερικής πολιτικής, η Κυβέρνηση λαμβάνει μέτρα για την υλοποίηση της εξωτερικής πολιτικής και της διεθνούς συνεργασίας, το Κρατικό Συμβούλιο συμμετέχει στην ανάπτυξη των στρατηγικών έργων και σκοπών υποβοηθώντας τον Πρόεδρο στα καθήκοντά του, το Συμβούλιο Ασφάλειας [14] αποτελεί το κατεξοχήν αρμόδιο όργανο σε θέματα εθνικής ασφάλειας, το Υπουργείο Εξωτερικών αναπτύσσει την γενική στρατηγική εξωτερικής πολιτικής, και η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Υποθέσεων της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών, Συμπατριωτών που ζουν στο εξωτερικό, και Διεθνούς Ανθρωπιστικής Συνεργασίας λειτουργεί υποστηρικτικά ως προς το Ρωσικό Υπουργείο Εξωτερικών.

ΕΜΜΟΝΗ ΜΕ ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ

Ένα από τα βασικά συμπεράσματα που εξάγονται από τα περιεχόμενα του νέου Δόγματος Εξωτερικής Πολιτικής της Ρωσίας, αφορά την αντίληψη που επικρατεί στα ανώτατα κλιμάκια της ηγεσίας σχετικά με την θέση της Ρωσικής Ομοσπονδίας μεταξύ των υπόλοιπων διεθνών δρώντων και τον ρόλο που καλείται να διαδραματίσει στην διεθνή τάξη. Η Ρωσία, δηλαδή, «βλέπει τον εαυτό της» ως τον διάδοχο μιας αυτοκρατορίας –εξ ου και η αναφορά στην πρώην ΕΣΣΔ– η οποία για δεκαετίες ολόκληρες αποτέλεσε το αντίπαλο δέος των ΗΠΑ στο διπολικό σύστημα που επικρατούσε κατά τον Ψυχρό Πόλεμο. Αυτός είναι και ο κύριος λόγος που αρνείται πεισματικά να εγκαταλείψει τον ρόλο της «Μεγάλης Δύναμης», παρά το γεγονός ότι αντιλαμβάνεται την άνοδο άλλων διεθνών δρώντων και τη μετάβαση σε μια πολυπολική διεθνή τάξη.

Η αναφορά στο δεύτερο μέρος του εγγράφου στην προσπάθεια ορισμένων κρατών να εξαλείψουν τον ανταγωνισμό, παραπέμπει ευθέως στην τελευταία Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ στην οποία δυο από τις παγκόσμιες προτεραιότητες που τέθηκαν είναι ο «παραγκωνισμός» (out-competing) της Κίνας και ο «περιορισμός» (constraining) της Ρωσίας [15]. Η ίδια αντίληψη παρουσιάζεται και στο τελευταίο Στρατηγικό Δόγμα [16] (Strategic Concept) της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας που υιοθετήθηκε από τα κράτη-μέλη της στην Σύνοδο Κορυφής που πραγματοποιήθηκε στη Μαδρίτη μεταξύ 28-29 Ιουνίου 2022 [17], στο οποίο η Ρωσία χαρακτηρίζεται ως «[…] η πιο σημαντική και άμεση απειλή για την ασφάλεια των συμμάχων και την ειρήνη και σταθερότητα στην Ευρω-Ατλαντική περιοχή» [18].

Σε όλο το έγγραφο παρατηρείται επίσης μια προσπάθεια εκ μέρους της Ρωσίας να «νομιμοποιήσει» τις ενέργειές της, παρουσιάζοντάς τις ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα των -επί σειρά ετών- ανεύθυνων και καιροσκοπικών πολιτικών που εφαρμόζονταν από τα Δυτικά κράτη εις βάρος της. Η αναφορά όσον αφορά την συμβολή της Ρωσίας στην ειρηνική ανάπτυξη άλλων κρατών μπορεί να θεωρηθεί ως μια παραπομπή στο Δόγμα της «Ειρηνικής Ανάπτυξης» (Peaceful Development) της Κίνας [19], κύριος φορέας υλοποίησης του οποίου αποτελεί η Πρωτοβουλία «Belt and Road» [20]. Όπως αναφέρθηκε εξάλλου παραπάνω, στο πέμπτο μέρος του νέου Δόγματος αναφέρεται ότι η Ρωσία επιθυμεί την ενδυνάμωση της στρατηγικής σημασίας συνεργασίας της με την Κίνα, επιδίωξη που επισφραγίστηκε με την πρόσφατη συνάντηση των δύο ηγετών στη Μόσχα τον Μάρτιο του 2023 [21].

Η αναφορά παροχής υποστήριξης εκ μέρους της Ρωσίας σε συμμάχους και εταίρους -ανεξάρτητα από το αν λαμβάνουν ή όχι διεθνή αναγνώριση ή είναι μέλη διεθνών οργανισμών- θα πρέπει επίσης να θεωρηθεί ως μια ξεκάθαρη δήλωση συνέχισης της υποστήριξης των Λαϊκών Δημοκρατιών των Lugansk και Donetsk, με τις οποίες η Ρωσική Ομοσπονδία έχει υπογράψει Συνθήκη Φιλίας, Συνεργασίας, και Αμοιβαίας Βοήθειας [22], επί τη βάση της οποίας εισέβαλε στις 24 Φεβρουαρίου 2022 προκειμένου να προστατέψει τις εν λόγω –μη αναγνωρισμένες διεθνώς– οντότητες [23]. Επιπλέον, πρέπει να τονιστεί η σημασία που έχει για την Ρωσία η θάλασσα, το διάστημα, ο εναέριος χώρος, αλλά και το πεδίο των πληροφοριών. Ειδικά ως προς το τελευταίο, το Κέντρο Αριστείας Στρατηγικών Επικοινωνιών του ΝΑΤΟ επισημαίνει χαρακτηριστικά ότι «[…] η Ρωσία αντιλαμβάνεται τον τομέα των πληροφοριών με γεωπολιτικούς όρους, με τον εγχώριο τομέα πληροφοριών να αντιπροσωπεύει μια συνέχεια των κρατικών της συνόρων, τα οποία θεωρεί ότι παραβιάζονται διαρκώς από ξένους εισβολείς […]» [24].

Όσον αφορά την πρώτη στρατηγική προτεραιότητα της Ρωσικής Ομοσπονδίας, αυτό που διακρίνεται είναι μια ανασφάλεια ως προς τις δυνατότητες ανάπτυξης που διαθέτει, η οποία προφανώς πηγάζει από την επίγνωση των περιορισμών που θέτει η γεωγραφική της θέση και τους οποίους επιχειρεί να αναστρέψει μέσω της ανάπτυξης συνεργασιών. Η αναδιαμόρφωση του διεθνούς συστήματος που επιδιώκει η Ρωσία, είναι στην ουσία ένα ευνοϊκό προς αυτήν σύστημα το οποίο θα της επιτρέψει να αναβαθμίσει το ρόλο της στο διεθνές γίγνεσθαι και να εξασφαλίσει τα εθνικά της συμφέροντα.

Διαπιστώνεται επίσης ότι η Ρωσία εξακολουθεί να χρησιμοποιεί την ακραία ρητορική της χρήσης πυρηνικών ως το κύριο μέσο αποτροπής, βρίσκεται σε μια διαρκή προσπάθεια παράκαμψης των Δυτικών κυρώσεων, και ελέγχου της οικονομίας μέσω της «επιβολής των δικών της όρων», αλλά και πως χρησιμοποιεί την –κατά τον Joseph Nye- ήπια ισχύ (soft power) της γλώσσας και της θρησκείας προκειμένου να ασκήσει θετική επιρροή στους υπόλοιπους δρώντες και να μεταβάλλει την ισορροπία ισχύος προς το μέρος της. Η δε εκστρατεία κατά του νεο-ναζισμού και του ακραίου εθνικισμού που προωθείται μέσω του νέου Δόγματος Εξωτερικής Πολιτικής δεν προκαλεί εντύπωση, καθώς αποτέλεσε την βασική αιτία που προέβαλε η Ρωσία για την εισβολή της στην Ουκρανία [25].

Για την όγδοη στρατηγική προτεραιότητα και συγκεκριμένα την υποστήριξη των συμπατριωτών που ζουν στο εξωτερικό, θα πρέπει να ληφθεί υπόψιν ο μεγάλος αριθμός ρωσόφωνων που κατοικούν σε όλα τα σημερινά κράτη που παλαιότερα αποτελούσαν κράτη-μέλη της πρώην ΕΣΣΔ. Αυτό σημαίνει ότι η Ρωσία ενδέχεται να προβάλει ως δικαιολογία για οποιασδήποτε μορφής επέμβαση σε κάποια από τα κράτη αυτά για την προστασία των Ρώσων πολιτών που διαμένουν σε αυτά, όπως έπραξε και στην Ουκρανία. Αξιοσημείωτη, επίσης, είναι η επιδίωξη της Ρωσίας να εκμεταλλευτεί εμπορικά και οικονομικά την περιοχή της Αρκτικής, στόχος που καθίσταται πλέον πιο εφικτός λόγω της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής. Και σε αυτή την περιοχή ωστόσο ενδέχεται νε υπάρχουν εντάσεις, καθώς ανάλογο ενδιαφέρον έχει εκδηλωθεί και από τις ΗΠΑ στην τελευταία Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2022 [26].

Αναμενόμενη, θα πρέπει να θεωρηθεί και η ανάπτυξη στενότερης συνεργασίας της Ρωσίας με την Ινδία [27] -ενέργεια που απέκτησε ακόμα μεγαλύτερη σημασία για την Ρωσία μετά την εισβολή της στην Ουκρανία και την επιβολή κυρώσεων από το σύνολο σχεδόν των Δυτικών κρατών– αλλά και των κρατών της ASEAN, της Αφρικανικής ηπείρου, της Λατινικής Αμερικής, και της Καραϊβικής, τα οποία αναμένεται να καλύψουν το κενό που άφησε η διακοπή της εμπορικής και οικονομικής συνεργασίας της Ρωσίας με τα Δυτικά κράτη. Σε κάθε περίπτωση, το νέο Δόγμα Εξωτερικής Πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας (θα) πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης από τις ηγεσίες των υπολοίπων κρατών προκειμένου να διαμορφώσουν ανάλογα την δική τους εξωτερική πολιτική.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
[1] The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation. «Press release on the publication of the Concept of the Foreign Policy of the Russian Federation on the official website of the Ministry of Foreign Affairs of Russia». 31 March 2023. https://mid.ru/en/foreign_policy/news/1861023/ (πρόσβαση στις 06/04/20230).
[2] President of Russia. «Executive Order approving Russia’s Foreign Policy Concept». 31 March 2023. http://en.kremlin.ru/events/president/news/70811 (πρόσβαση στις 06/04/20230).
[3] Πικραμένος Κώστας & Κουκάκης Γεώργιος. «Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα». Αθήνα. Ινφογνώμων. 2023. σσ. 59-60.
[4] The Ministry of Foreign Affairs of the Russian Federation. «The Concept of the Foreign Policy of the Russian Federation». 31 March 2023. https://mid.ru/en/foreign_policy/fundamental_documents/1860586/ (πρόσβαση στις 06/04/20230).
[5] Εποικοδομητική, ουδέτερη ή μη φιλική.
[6] Γεωγραφικά, δημογραφικά, πλουτοπαραγωγικά, στρατιωτικά, πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά.
[7] Τέτοιοι είναι διεθνών οργανισμών τα κράτη BRICS, ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης, η Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών, η Ευρασιατική Οικονομική Ένωση, ο Οργανισμός Συνθήκης Συλλογικής Ασφάλειας, κλπ.
[8] Demarais, Agathe. «Το τέλος της εποχής των κυρώσεων;». Foreign Affairs-The Hellenic Edition, 29 Δεκεμβρίου 2022. https://www.foreignaffairs.gr/articles/73965/agathe-demarais/to-telos-ti… (πρόσβαση στις 04 Ιανουαρίου 2023).
[9] Britannica. «Commonwealth of Independent States». 20 March 2023. https://www.britannica.com/topic/Commonwealth-of-Independent-States (πρόσβαση στις 08 Απριλίου 2023).
[10] The Economist. «What is the Northern Sea Route?». 24 September 2018. https://www.economist.com/the-economist-explains/2018/09/24/what-is-the-… (πρόσβαση στις 08 Απριλίου 2023).
[11] Πικραμένος Κώστας & Κουκάκης Γεώργιος. «Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα». Αθήνα. Ινφογνώμων. 2023. σ. 59.
[12] Britannica. «ASEAN». 20 March 2023. https://www.britannica.com/topic/ASEAN (πρόσβαση στις 08 Απριλίου 2023).
[13] Britannica. «Antarctic Treaty». 24 November 2022. https://www.britannica.com/event/Antarctic-Treaty (πρόσβαση στις 08 Απριλίου 2023).
[14] Πικραμένος Κώστας & Κουκάκης Γεώργιος. «Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα». Αθήνα. Ινφογνώμων. 2023. σσ. 54-55.
[15] Koukakis Georgios. «The National Security Strategy of the USA: Background, Recent Developments and Future Considerations Regarding the International Security Environment». HAPSc Policy Briefs Series. 3(2), pp. 122-132. https://doi.org/10.12681/hapscpbs.33792 σ. 127 (πρόσβαση στις 07 Απριλίου 2023).
[16] Koukakis Georgios. «The 2022 NATO Madrid Summit: Background, key decisions, and future considerations». “HERMES” Institute of International Affairs, Security & Geoeconomy. Briefing Note No “2/2022”. September 2022. p. 4. https://nebula.wsimg.com/214630f378f315f99c8a8a245d889bc1?AccessKeyId=40… (πρόσβαση στις 8 Απριλίου 2023).
[17] North Atlantic Treaty Organization. «NATO 2022 Strategic Concept». 29 June 2022. p. 4.
[18] Koukakis Georgios. «The Evolution of NATO’s Strategic Concept». NRDC-GR HERALD. Issue 19 (July-December 2022). pp.34-40.https://nrdc.gr/wp-content/uploads/2023/02/NRDC-GR-Herald-Magazine-Issue-19-LQ.pd (πρόσβαση στις 8 Απριλίου 2023).
[19] Πικραμένος Κώστας & Κουκάκης Γεώργιος. «Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα». Αθήνα. Ινφογνώμων. 2023. σσ. 74.
[20] The Economist. «What is China’s belt and road initiative?». 15 May 2017. https://www.economist.com/the-economist-explains/2017/05/14/what-is-chin… (πρόσβαση στις 08 Απριλίου 2023).
[21] CNN World. «No path to peace: Five key takeaways from Xi and Putin’s talks in Moscow». 22 March 2023. https://edition.cnn.com/2023/03/22/europe/china-xi-russia-putin-talks-fi… (πρόσβαση στις 08 Απριλίου 2023).
[22] Κουκάκης Γεώργιος. «Ουκρανία: Χρησιμοποιώντας την ειρήνη ως όπλο». Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ). 22 Φεβρουαρίου 2022. https://kedisa.gr/oukrania-chrisimopoiontas-tin-eirini-os-oplo/ (πρόσβαση στις 08 Απριλίου 2023).
[23] Κουκάκης Γεώργιος. «Μήπως η Ρωσία πιάστηκε στην παγίδα του Θουκυδίδη;». Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ). 28 Απριλίου 2022. https://kedisa.gr/mipos-i-rosia-piastike-stin-pagida-tou-thoukydidi/ (πρόσβαση στις 08 Απριλίου 2023).
[24] Hakala Janne & Melnychuk Jazlyn.«Russia’s Strategy in Cyberspace». NATO Strategic Communications Center of Excellence. 11 June 2021. p. 7. https://stratcomcoe.org/publications/russias-strategy-in-cyberspace/210 (πρόσβαση στις 07/04/2023).
[25] Wesolowski Kathrin. «Is there any truth to Russia’s ‘Ukrainian Nazis’ propaganda?». Deutsche Welle. 12 March 2022. https://www.dw.com/en/fact-check-is-there-any-truth-to-russias-ukrainian… (πρόσβαση στις 08 Απριλίου 2023).
[26] Πικραμένος Κώστας & Κουκάκης Γεώργιος. «Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα». Αθήνα. Ινφογνώμων. 2023. σ. 52.
[27] Zeeshan Mohamed. «Is a New Russia-China-India Bloc Forming in the East?». The Diplomat. 04 April 2023. https://thediplomat.com/2023/04/is-a-new-russia-china-india-bloc-forming… (πρόσβαση στις 08 Απριλίου 2023).

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το «Foreign Affairs, The Hellenic Edition» στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition