Blog

Tου Αθανασίου Πλατιά 

Η θλιβερή επέτειος του πυρηνικού βομβαρδισμού της Χιροσίμα  το 1945 μας δίνει την ευκαιρία να αναλογιστούμε, τι ήταν αυτό που απέτρεψε την χρήση των πυρηνικών όπλων για  οκτώ δεκαετίες και εάν η ανθρωπότητα θα φανεί το ίδιο τυχερή στο μέλλον.

Μια δημοφιλής ερμηνεία για την μη-χρήση πυρηνικών όπλων αναφέρεται στην ύπαρξη ενός «πυρηνικού ταμπού» που έκανε την χρήση πυρηνικών όπλων αδιανόητη, μια «κατάρα» που θα καταπατούσε κάθε ηθικό κανόνα (norm) της ανθρώπινης κατάστασης. Αυτή την ερμηνεία υιοθέτησε ο νομπελίστας οικονομολόγος Thomas Schelling βραβευμένος για την εφαρμογή της θεωρίας παιγνίων  στην πυρηνική στρατηγική. Μια καλύτερη ερμηνεία έχει να κάνει με το «φόβο αμοιβαίας καταστροφής» που κυριάρχησε μετά την κρίση των πυραύλων της Κούβας (1962) όπου   η ανθρωπότητα έφθασε στο χείλος του πυρηνικού ολέθρου. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία μιας καλά σχεδιασμένης «πυρηνικής αρχιτεκτονικής»,  ενός πλαισίου τυπικών και άτυπων κανόνων, θεσμών και περιορισμών αναφορικά με τον πυρηνικό ανταγωνισμό των δύο τότε  υπερδυνάμεων (nuclear regime). Αυτή η «αρχιτεκτονική» συνέβαλε στη στρατηγική σταθερότητα σε καιρούς κρίσης, στη δραστική μείωση των πυρηνικών οπλοστασίων, στον περιορισμό της διασποράς πυρηνικών όπλων και  στην ελαχιστοποίηση της πιθανότητας πυρηνικών ατυχημάτων (accidental use)  και “αθέλητης κλιμάκωσης” (inadvertent escalation).

Μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου (1947-1991) επικράτησε η αισιόδοξη άποψη ότι μειώθηκε ο ρόλος των πυρηνικών όπλων στην διεθνή πολιτική. Αυτό έχει σήμερα εντελώς ανατραπεί. Ο ρόλος των πυρηνικών όπλων στην διεθνή πολιτική έχει αυξηθεί κατακόρυφα  ενώ  η «πυρηνική αρχιτεκτονική» των προηγούμενων δεκαετιών έχει καταρρεύσει. Την αυτοσυγκράτηση  έχει σήμερα αντικαταστήσει  αχαλίνωτος ανταγωνισμός εξοπλισμών, εκτόξευση πυρηνικών απειλών και τάση για ριψοκίνδυνες συμπεριφορές που θα ήταν αδιανόητες κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.  Έτσι η πιθανότητα χρήσης πυρηνικών όπλων  έχει αυξηθεί περισσότερο από κάθε άλλη στιγμή μετά την κρίση των πυραύλων της Κούβας. Πώς φτάσαμε σε αυτό το σημείο;

Μια συρροή παραγόντων λειτουργούν σήμερα αποσταθεροποιητικά. Πρώτα από όλα ο νέος Ψυχρός Πόλεμος   έχει οδηγήσει σε ξέφρενη κούρσα πυρηνικών εξοπλισμών μεταξύ τριών πυρηνικών υπερδυνάμεων: ΗΠΑ , Ρωσίας, Κίνας. Η Κίνα έχει την τελευταία πενταετία διπλασιάσει τις πυρηνικές κεφαλές που διαθέτει ενώ σκοπεύει τα επόμενα δέκα χρόνια να τις πολλαπλασιάσει με στόχο τις 1.500, όσες πυρηνικές κεφαλές κατέχουν ΗΠΑ και Ρωσία . Ταυτόχρονα οι ΗΠΑ επεκτείνουν τις πυρηνικές τους δυνατότητες διαθέτοντας γιαυτό ένα δυσθεώρητο ποσό ύψους 1,5 τρισεκατομμυρίων  δολαρίων γιατί πρέπει να αποτρέψουν όχι μία αλλά δύο πυρηνικές υπερδυνάμεις που βρίσκονται  σε συντονισμό μεταξύ τους. Η αξιοπιστία της αμερικανικής πυρηνικής ομπρέλας έχει  αποδυναμωθεί με αποτέλεσμα πολλοί σύμμαχοί τους, όπως Ιαπωνία, Νότιος Κορέα, Γερμανία, Πολωνία, Τουρκία και Σαουδική Αραβία να εξετάζουν τις πυρηνικές τους επιλογές.

Δεύτερον, έχουν καταρρεύσει όλες οι συμφωνίες μείωσης των πυρηνικών εξοπλισμών. Καταργήθηκε η συνθήκη για την αντιπυραυλική άμυνα που αποτελούσε τον θεμέλιο λίθο της «αμοιβαίας αποτροπής», η συνθήκη για τον περιορισμό πυραύλων μεσαίου βεληνεκούς (IMF treaty),  η συνθήκη για «ανοικτούς ουρανούς» που επέτρεπε την επαλήθευση των συμφωνηθέντων, ενώ η θεμελιώδης συνθήκη (New START treaty) που μείωσε τα στρατηγικά οπλοστάσια στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 60 χρόνων  λήγει το 2026 και δεν πρόκειται να ανανεωθεί.  Ο πυρηνικός ανταγωνισμός σήμερα , σε αντίθεση με τον πρώτο Ψυχρό Πόλεμο , γίνεται άναρχα, χωρίς κανόνες, διαύλους επικοινωνίας, δεσμεύσεις και  περιορισμούς. Επίσης τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του σημερινού  ανταγωνισμού πυρηνικών εξοπλισμών είναι εξόχως αποσταθεροποιητικά (πυρηνικές κεφαλές μικρής γόμωσης για διευκόλυνση επιχειρησιακής  χρήσης, διηπειρωτικοί πύραυλοι φέροντες πολλαπλές πυρηνικές κεφαλές  με δυνατότητα ανεξάρτητης στόχευσης , υπερηχητικοί πύραυλοι)

Τρίτον, η ύπαρξη πυρηνικών οπλοστασίων, που λειτουργεί ως ασπίδα προστασίας, ενθαρρύνει συμβατικές επιθέσεις κατά ασθενέστερων αντιπάλων (Ρωσία εναντίον Ουκρανίας, Ινδία κατά Πακιστάν, Ισραήλ κατά Λιβάνου, Συρίας, Ιράν, Υεμένης, ΗΠΑ εναντίον Ιράν). Παραδόξως τα πυρηνικά όπλα αντί να αποτρέπουν πολέμους τους ενθαρρύνουν (Stability-instability paradox). Με βάση αυτή τη στρατηγική λογική στην Ουάσιγκτον φοβούνται ότι η πυρηνική ισχυροποίηση της Κίνας θα της επιτρέψει σύντομα να αναλάβει το ρίσκο επέμβασης στην Ταϊβάν.

Τέταρτον, χώρες όπως Ρωσία, Πακιστάν και Βόρεια Κορέα έχουν χαμηλώσει τον  πήχη χρήσης πυρηνικών όπλων. Η Ρωσία έφθασε στο «παρά πέντε» να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα το φθινόπωρο του 2022, όταν η ουκρανική αντεπίθεση έμοιαζε να πετυχαίνει τους στόχους της. Επίσης η Ρωσία άλλαξε το πυρηνικό της δόγμα ώστε να επιτρέπει χρήση πυρηνικών όπλων εναντίον χωρών που συμβάλλουν στον εξοπλισμό της Ουκρανίας.

Πέμπτον, τα όρια μεταξύ συμβατικού και πυρηνικού πολέμου έχουν αρχίσει να γίνονται δυσδιάκριτα, όπως φάνηκε από την ουκρανική  επίθεση εναντίον στρατηγικών βομβαρδιστικών της Ρωσίας τον περασμένο Μάιο. Επίσης μεταξύ Πακιστάν και Ινδίας παίζεται μια πυρηνική ρουλέτα με απρόβλεπτα αποτελέσματα αφού στρατιωτικές βάσεις του πυρηνικού οικοσυστήματος γίνονται στόχοι συμβατικών επιθέσεων.

Τέλος, τεχνολογικές καινοτομίες, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, δημιουργούν δυναμικές κλιμάκωσης, ενώ ταυτόχρονα μειώνουν τα περιθώρια ανθρώπινης παρέμβασης , ώστε το σενάριο της ταινίας του Στάνλεϊ Κιούμπρικ, “Dr Strangelove”, να μοιάζει προφητικό.

Ο Αθανάσιος Πλατιάς είναι ομότιμος καθηγητής Στρατηγικής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς και Πρόεδρος του Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων . Μέλος του ΕΛΙΣΜΕ