Blog

Εισηγητής: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΚΟΨΑΧΕΙΛΗΣ – ΔΙΕΘΝΟΛΟΓΟΣ

Γενικά
    Από τις αρχές της δεκαετίας του ’70 υφίσταται μια ιδιαίτερη σχέση που συνδέει τα ενεργειακά ζητήματα με τα ζητήματα άμυνας και ασφάλειας στις Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις. Ωστόσο, μέχρι και τις αρχές της δεκαετίας του ’90, η εξίσωση «ενέργεια – ασφάλεια» στα Ελληνο-Τουρκικά είχε κυρίως διμερή και μονοδιάστατο χαρακτήρα. Από τις αρχές του ’90 και έκτοτε, η εξίσωση «ενέργεια – ασφάλεια» αναβαθμίζεται, διεθνοποιείται και αποκτά πολλές διαστάσεις και επίπεδα ανάλυσης στο πλαίσιο των Ελληνο-Τουρκικών σχέσεων. Ειδικότερα, οι ενεργειακές εξελίξεις στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν επηρεάσει καθοριστικά το στρατηγικό περιβάλλον και οδηγούν προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις τις Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις.

Συνοπτική Παρουσίαση Κυρίων Σημείων
    Η σχέση μεταξύ ενέργειας και ασφάλειας στις Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις έχει την αφετηρία της στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Εκεί για πρώτη φορά η διενέργεια ερευνών για Υ/Α στο Αιγαίο, συναρτάται με την αμφισβήτηση της Ελληνικής κυριαρχίας στην περιοχή από την πλευρά της Τουρκίας. Ωστόσο, μέχρι και το 1993 η εξίσωση «ενέργεια – ασφάλεια» στις Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις είχε διμερή και μονοδιάστατο χαρακτήρα.
    Το 1994, η πρόταση κατασκευής του αγωγού Μπουργκάς – Αλεξανδρούπολη, φέρνει νέα δεδομένα. Το ζήτημα από διμερές, γίνεται περιφερειακό και διεθνές, με ενδιαφερόμενους, εκτός από την Ελλάδα και την Τουρκία, τη Ρωσία, την Ε.Ε. και τις ΗΠΑ. Παράλληλα, εκτός από τη συζήτηση περί της σχέσης μεταξύ ενέργειας και ασφάλειας (defence and security), τέθηκαν και ευρύτεροι προβληματισμοί που αφορούσαν την ίδια την ενεργειακή ασφάλεια (energy security, security of supply, diversification, pipeline security, etc.). Μέχρι και τις αρχές του 2000 η περιοχή ενδιαφέροντος είναι το Βόρειο Αιγαίο.
    Το 2001, γίνονται οι πρώτες έρευνες για Υ/Α στο Ισραήλ και στην Αίγυπτο. Τα στοιχεία των ερευνών δείχνουν ύπαρξη σημαντικών κοιτασμάτων αερίου και στην Κύπρο. Η Κυπριακή κυβέρνηση προχωρά σε οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών με τα όμορα κράτη εκτός από την Τουρκία, και το 2008 αναθέτει στην Noble Energy δικαιώματα ερευνών στο οικόπεδο 12 (κοίτασμα «Αφροδίτη»).
    Οι ενεργειακές και νομικές εξελίξεις (ΑΟΖ) στην Ανατολική Μεσόγειο κινητοποιούν αντίστοιχες εξελίξεις και συζητήσεις στην Ελλάδα. Και παράλληλα με τις εξελίξεις αυτές, εντατικοποιείται και η συζήτηση περί ενός νότιου αγωγού Ρωσικού αερίου μέσω Ελλάδας στην Ευρώπη ως ανταγωνιστικό σχέδιο στη συζήτηση για την έλευση ενός αγωγού που θα μεταφέρει αέριο από το Αζερμπαϊτζάν στην Ευρώπη, σχέδιο που υποστηρίζουν οι ΗΠΑ.
    Η συσσώρευση τόσο ισχυρών ενεργειακών συμφερόντων και δρώντων (κρατικών και μη κρατικών) στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου αναπόδραστα επηρεάζει και τις Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις. Ειδικότερα, από το 2008 μέχρι σήμερα, οι ενεργειακές εξελίξεις και οι συσχετισμοί στην περιοχή διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην πορεία των Ελληνο-Τουρκικών σχέσεων.
    Απέναντι στις Τουρκικές αντιδράσεις και τα ανταγωνιστικά συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων, η Ελλάδα προχωρά σε μια περιφερειακή συνεργασία των άμεσα ενδιαφερόμενων κρατών με κοινά ενεργειακά και γεωπολιτικά συμφέροντα στην περιοχή. (Τριμερής Ελλάδας – Κύπρου – Αιγύπτου και τριμερής Ελλάδας – Κύπρου – Ισραήλ)
    Το διάστημα 2011-13 η Αίγυπτος απομακρύνεται από την ενεργειακή συμμαχία της Ανατολικής Μεσογείου και προσεγγίζει την Τουρκία. Μετά το 2013, η Αίγυπτος επανέρχεται δυναμικότερη στην ενεργειακή συμμαχία αλλά πλέον έχουν μεταβληθεί οι συνθήκες για το Ισραήλ, το οποίο αντιλαμβάνεται ότι πρέπει να αποκαταστήσει τις σχέσεις του με την Τουρκία και να ξαναδεί τα ενεργειακά του συμφέροντα μαζί της.
    Η αδυναμία της Ελλάδας να κεφαλαιοποιήσει διεθνοπολιτικά την διάθεση για συνεργασία των ενεργειακών της «φίλων» στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, ουσιαστικά αφαιρεί σημαντικά στοιχεία από τη δυναμική που θα μπορούσε να έχει μια περιφερειακή ενεργειακή συνεργασία και ο αντίκτυπος που θα είχε απέναντι στην εξίσωση των Ελληνο-Τουρκικών σχέσεων.
    Από το 2015 και μετά έχουμε πάλι ένα νέο σκηνικό στην Ανατολική Μεσόγειο που σαφώς μεταβάλλει τα δεδομένα. Ενώ τα επιχειρηματικά συμφέροντα δείχνουν να εξακολουθούν να υποστηρίζουν τις τριμερείς ενεργειακές συμμαχίες και την προοπτική ενός αγωγού που θα μεταφέρει αέριο από τα ενεργειακά πεδία της Ανατολικής Μεσογείου προς την Ευρώπη μέσω Ελλάδας αποκλείοντας την Τουρκία από τους σχεδιασμούς, τα κράτη που συμμετέχουν στις τριμερείς ενεργειακές συμμαχίες προσδοκούν την αναθέρμανση των σχέσεων με την Τουρκία. Η τάση αυτή εξηγείται επαρκώς μέσα από την ανάλυση της ενεργειακής στρατηγικής του Αμερικανικού παράγοντα στην περιοχή.
    Στόχος της εισηγήσεώς μου είναι να παρουσιάσω το όλο πλαίσιο με έμφαση στις τρέχουσες εξελίξεις στα πλαίσια μιας γεωστρατηγικής αναλύσεως περί των ενεργειακών ζητημάτων της Ανατολικής Μεσογείου σε σχέση με τα ζητήματα άμυνας και ασφάλειας στις Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις.

Σημεία Ενδιαφέροντος προς Συζήτηση
1.    Το ιστορικό πλαίσιο της εξίσωσης «ενέργεια – ασφάλεια» στις Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις 
2.    Το σκηνικό στην Ανατολική Μεσόγειο: Περιφερειακοί δρώντες και συμμαχίες
3.    Ευρύτεροι σχεδιασμοί και διεθνείς δρώντες – Η θέση Ευρώπης, ΗΠΑ, Ρωσίας
4.    Οι ανατροπές του 2015-16: Το νέο σκηνικό – Τα ενεργειακά πεδία ως παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης και όχι ως γεωπολιτικός άξονας.
5.    Γεωστρατηγική ανάλυση: Ποια τα διδάγματα για τη χώρα μας και ποιες οι προοπτικές

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.    Κοψαχείλης Βασίλης (2014), «Περίπλοκες Συμμαχίες στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο: Ευκαιρίες αλλά και στρατηγικά κενά στην προσέγγιση Ελλάδας και Κύπρου με Αίγυπτο και Ισραήλ», Foreign Affairs (The Hellenic Edition), 31: 34-46
2.    Κόλμερ Κωνσταντίνος (2006), Τα Πετρέλαια της Ελλάδος, Αθήνα: Λιβάνης
3.    Blinken Antony, “Remarks on American Foreign and Energy Policy Priorities”, The Atlantic Council, November 20, 2015
4.    Ratner Michael (et.al.) (2013), Europe’s Energy Security, Washington: U.S. Congress
5.    Λιάγγου Χρύσα, «Δυο εναλλακτικές για τη μεταφορά του αερίου», Η Καθημερινή, 7 Φεβρουαρίου 2016
6.    Morningstar Richard, “Remarks at The Economist’s Investment Energy Summit”, The Economist Conference, March 28, 2012
7.    Iseri Emre (2009), “The US Grand Strategy and the Eurasian Heartland in the Twenty-First Century”, Geopolitics, 14:26-46
8.    Geden Oliver, Gratz Jonas (2014), “The EU’s Policy to Secure Gas Supplies”, CSS Analyses in Security Policy, No.159, September
9.    European Commission (2015), A Framework Strategy for a Resilient Energy Union with a Forward-Looking Climate Change Policy, Brussels: Energy Union Package
10.     Inbar Efraim (2014), The New Strategic Equation in the Eastern Mediterranean, Tel-Aviv: Bar-Ilan University Press