Blog

Για πολλούς αιώνες οι άνθρωποι είχαν πιστέψει πως η αγάπη είναι «δώρο του Θεού», με το οποίο όταν το καλλιεργούν μέσα τους ξεπερνάνε τα βάσανά τους. Αφού απογοητεύθηκαν, σε σημαντικό βαθμό , πίστεψαν  στη δύναμη της λογικής. Και εκείνη, ως γυμνή λογική, τους απογοήτευσε σύντομα και στράφηκαν στην  ατομική  απόκτηση ισχύος (υλικής ή γνώσεων) και πλούτου για την ασφάλειά τους. Δυστυχώς και πάλι αναπτύχθηκε κλίμα ακραίας αντιπαλότητας, που προκάλεσε μίση και έχθρες, ενώ οι δυνάμεις που ενώνουν τους ανθρώπους ουσιαστικά εξέλιπαν.

---

Αποδείχθηκε πλέον έμπρακτα ότι οι επιτηδειότητες, που αποκτά ο άνθρωπος μπορούν να χρησιμοποιηθούν για οιονδήποτε άλλο σκοπό πλην δεν συμβάλλουν στην ευρύτερη ευτυχία και ολβιότητα. Διαπιστώθηκε ότι τη σκέψη και την πράξη του ανθρώπου ποδηγετεί ένα βασικό συναίσθημα. Ο εγωισμός που δημιουργεί σχεδόν όλα τα κίνητρα για το σκέπτεσθαι και συναισθάνεσθαι και πράττειν του κάθε ατόμου με συνέπεια  να παράγονται τα πάντα πλην, του πιο στέρεου δεσμού των ανθρώπων, της μεταξύ των αγάπης

« Το εγώ είναι από τη φύση του άδικο»,  γράφει ο Πασκάλ,  «αφού γίνεται το κέντρο των πάντων και ενοχλητικό για τους άλλους, αφού θέλει να το εξυπηρετήσουν, αφού κάθε εγώ είναι εχθρός και θα ήθελε να είναι τύραννος όλων των άλλων». Η δικαιοσύνη είναι το αντίθετο αυτής της τυραννίας του εγωκεντρισμού. Αλλά το πραγματικό αντιστήριγμα είναι  ο  αληθινός αλτρουισμός, η αγάπη. Η αγάπη, όμως, είναι πολύ απαιτητική. Ζητάει πάρα πολλά από εμάς. Το να αγαπάμε είναι υπερβολικά  δύσκολο και ειδικά όταν πρόκειται για τον πλησίον μας. Ακόμη και τους δικούς μας δεν μπορούμε να αγαπήσουμε καλά – καλά.

Το να μπορούμε να αγαπάμε συνιστά μια αρετή, δηλαδή μια επίκτητη δύναμη για ενέργεια  και πράξη του αγαθού με απώτερο σκοπό την ανθρωπιά.  Η αγάπη ανήκει στις «επαινετές έξεις», όπως θα έλεγε ο Αριστοτέλης. Στην ουσία της δεν είναι μια απλή αρετή αλλά μια ολιστική αρετή, που αναδύεται από την αρμονική καλλιέργεια και σύνθεση όλων των ανθρώπινων αρετών. Είναι ολόκληρο το «αλφαβητάρι» των αρετών. Μια τελικότητα, χωρίς άλλο σκοπό. Η αγάπη είναι η πρώτη, όχι βέβαια με απόλυτο τρόπο( ο Θεός είναι σε απόλυτο βαθμό πρώτος), αλλά σε σχέση με την ηθική , με το καθήκον και το νόμο.

Αλλά τι είναι η αγάπη; Φυσικά δεν είναι άγνωστη. Έχουν ειπωθεί και έχουν γραφεί άπειρα θαυμαστά για την αγάπη, αλλά αλληλοσυμπληρούμενα  και αλληλοσυγκρουόμενα, έτσι είναι αδύνατο να κατανοηθούν και να εκφραστούν με οποιαδήποτε πέννα. Μια αδρή προσέγγιση με πολλές τις παγίδες ερμηνείας και συσχετισμών μπορεί να γίνει μόνον. Είναι, όμως, ανάγκη να το επιχειρήσουμε. Πως θα πιστέψουμε στην αξία της αγάπης, εάν δεν μάθουμε  τι είναι η αγάπη; Αλλά και πως θα τη μάθουμε εάν δεν πιστεύουμε σε αυτή;

Η θαυμάσια ελληνική γλώσσα  θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τα απολύτως  απαραίτητα, τα οποία θα μας βοηθήσουν να νιώσουμε, στα  ανθρώπινα όριά μας, το μεγαλείο αυτού του υπέροχου συναισθήματος που συνιστά το συναρπαστικότερο φαινόμενο που ανέδειξε η εξέλιξη της ζωής στο Πλανήτη μας. Την αγάπη που είναι αυτό το ίδιο το αγαθό, το κάλλος και η ύπατη αλήθεια μαζί, γι΄ αυτό ορθότατα οι θεόπνευστοι Πατέρες είπαν: « Ο Θεός Αγάπη εστί».

Τρεις έννοιες, με τις αποχρώσεις τους η κάθε μια, θα μας  βοηθήσουν στην προσπάθειά μας: Έρωτας, Φιλία, Αγάπη. [1]

Συνοπτική ανάλυση: Έρως- Φιλία – Αγάπη

Έρως: Ο Αριστοφάνης  λέει για τον έρωτα, ό,τι ακριβώς θέλουμε όλοι να πιστέψουμε. Αυτό που ονειρευόμαστε. Τον ολοκληρωμένο έρωτα που μας γεμίζει και μας ολοκληρώνει: το αίσιο πάθος.

Ο Σωκράτης μιλάει για τον έρωτα έτσι, όπως είναι. Θεωρεί τον  έρωτα ανολοκλήρωτο και  καταδικασμένο  στη στέρηση, που μας καταδικάζει  στη δυστυχία. Δηλαδή ο Αριστοφάνης δεν κατάλαβε, ότι ο έρωτας δεν είναι Θεός, ούτε θεός και είναι γιος της Πενίας και του Πόρου. Μια σπαρακτική ένδεια. Μια επιθυμία που είναι πάντα έλλειψη.

Ο Πλάτων, δια του στόματος του Αγάθωνα, θεωρεί ότι η νεότητα, η τρυφερότητα, η ομορφιά, η γλυκύτητα, η δικαιοσύνη , η εγκράτεια, το θάρρος, η δεξιοσύνη και όλες οι αρετές έχουν τον έρωτα ως προέλευση. Αυτό, όμως, συνήθως ξεχνιέται.    

Φιλία είναι επίσης «αγάπη(φιλία) ανάμεσα στους συζύγους, κυρίως, όταν και οι δύο εναποθέτουν τη χαρά τους  στην αρετή του άλλου». Είναι ακόμη και η πατρική, αδελφική, υιική αγάπη, αλλά και η αγάπη των εραστών που η λέξη έρως δεν μπορεί επαρκώς να εκφράσει και τέλος, η τέλεια φιλία των ενάρετων εκείνων που «εύχονται το καλό των φίλων τους επειδή τους αγαπούν». Η φιλία των κατ’ εξοχή φίλων. Η αγάπη που ανθεί ανάμεσα στους ανθρώπους εφόσον δεν περιορίζεται στην έλλειψη και το πάθος(έρωτα).

 Τούτη η πορεία ξεφεύγει από τις δυνατότητες των πολλών ανθρώπων. Μας λέει όμως κάτι βασικό: ότι το σώμα είναι υποχρεωτικά το σημείο αφετηρίας από όπου το πνεύμα ανυψώνεται.

Ο έρωτας είναι σαν μια επιθυμία που, από τη φύση του στερείται πάντα αυτό που επιθυμεί και εξακολουθεί να στερείται ακόμη και αφού έχει κατακτήσει το στόχο του. Αυτό , ίσως , συνιστά το ιδανικό μέτρο του. Ένα αλλόκοτο μίγμα χαράς και πόνου. Μια γόνιμη οδύνη. Δεν υπάρχει  απόλυτα ευτυχισμένος έρωτας και αυτή η έλλειψη ευτυχίας είναι ο ίδιος ο έρωτας. Η ολοκλήρωσή του είναι ίσως απαγορευμένη. Πώς θα μπορούσε να κατέχει αφού είναι έλλειψη; «Με τη γέννηση εντός του ωραίου, απαντά  ο Πλάτωνας, και τη σωματική και ψυχική τεκνογονία ή δημιουργία, με την οικογένεια ή την τέχνη». Έρωτας είναι η υπέρμετρη αγάπη σ’ ένα πρόσωπο, σε μια κατάσταση, σε μια ιδεολογία και η απόρριψη όλων των άλλων. Είναι το πιο έντονο συναίσθημα, το πάθος!

 Στην αρχαία ελληνική γλώσσα το «φιλείν» σημαίνει αγαπώ όποιο και εάν είναι το αντικείμενο αυτής της αγάπης και η «φιλία» αναφέρεται κυρίως σε διαπροσωπικές σχέσεις ( ποια θαυμάσια προσέγγιση αποχρώσεων νοημάτων!). Με τη φιλία μπαίνουμε στο χώρο της αγάπης. Ένας φίλος που δεν αγαπάμε θα έπαυε να είναι φίλος. Μια αγάπη που δεν έχει να κάνει με την έλλειψη και που δεν είναι έρωτας. Ο Σπινόζα μας διαβεβαιώνει ότι η αγάπη είναι επιθυμία, όμως δεν είναι έλλειψη, όταν είναι στο  χρυσό μέτρο της. Είναι ενέργεια, δύναμη, όρεξη. Αν η πείνα είναι έλλειψη τροφής και επομένως οδυνηρή, η όρεξη είναι διάθεση για φαγητό. Η επιθυμία  είναι χαρά. Αμοιβαία στοργή και αγάπη. Χαρά να αγαπάς και να αγαπιέσαι. Κοινή ζωή. Κοινή ευθύνη. Αμοιβαία απόλαυση και εμπιστοσύνη . Μία ενεργός αγάπη. Τέλος, «φιλία είναι μια ψυχή εν δυσί σώμασι ενοικουμένη».

  Υπάρχει πάντα ένα κρίσιμο σημείο, από το οποίο αναδύεται η ειδοποιός διαφορά του ανθρώπου. Η ανθρωπιά μας. Να αγαπάμε  όχι για λόγους καθαρής ανταποδοτικότητας, ισότητας και ανταμοιβής αλλά αγάπη και μόνον για την αγάπη. Η αγάπη που αναδύεται ακριβώς τη στιγμή που το νεογέννητο επιζητά τη θηλή της μητέρας του. Ποια απληστία έχει το μικρό! Ποια  γενναιοδωρία η μητέρα! Το μικρό δεν νιώθει τίποτε άλλο από την επιθυμία, από την ενόρμηση και από το ζωώδες. Στη μητέρα δεν υπάρχει ούτε  ίχνος από αυτά. Κυριαρχεί η αγάπη, η θηλύτητα, η τρυφερότητα, η ευστοργία. Κάτι που παρατηρείται σχεδόν σε όλα τα θηλαστικά, αλλά στον άνθρωπο κορυφώνεται στον ύμνο της συνειδητής  γέννησης νέου ανθρώπου με το  να αγαπά χωρίς όρους, όπως η Μητέρα. Αυτή τη στιγμή της αγάπης ξαναγεννιέται  και το ανθρώπινο πνεύμα. Εδώ, στον ύπατο  ανθρώπινο αναβαθμό αγάπης, τη στιγμή της συμμετοχής του ανθρώπου στη ζωική ενέργεια που ταυτίζεται με την αγάπη, τη χαρά και την ολβιότητα , ίσως, έχουμε και την εμφάνιση το Θεού! Ο Κόσμος δεν μπορεί να εξηγηθεί με τη θεϊκή φιλία( ο Αριστοτέλης αναρωτήθηκε: ποιος τολμά να θεωρήσει τον εαυτό του φίλο με το Θεό;)

 

«Η αγάπη του Θεού είναι απόλυτα αυθόρμητη. Δεν αναζητεί στον άνθρωπο ένα κίνητρο. Το να πούμε ότι ο Θεός αγαπά τον άνθρωπο δεν σημαίνει ότι εκφέρουμε μια κρίση για τον άνθρωπο, αλλά για τον Θεό. Δεν είναι ο άνθρωπος αγαπητός.  Ο Θεός είναι αγάπη. Η αγάπη του Θεού είναι ανεξάρτητη από την αξία του αντικειμένου της. Η θεϊκή αγάπη μια δημιουργός αρχή αξίας» γράφει ο Νίγκρεν..

 

 Ιεροί Πατέρες της Εκκλησίας, περισσότερο ρεαλιστές και ανθρώπινοι μπόρεσαν να δείξουν πώς περνάμε από την αγάπη για τον εαυτό στην αγάπη για τον άλλο και στη συνέχεια στην ιδιοτελή αγάπη για τον άλλον στην ανιδιοτελή, από τη φιληδονία στη φιλοστοργία και μετά στην ευσπλαχνία, στην ελεήμονα αγάπη. Με άλλα λόγια από τον έρωτα στη φιλία και αργότερα, ενίοτε τουλάχιστον εν μέρει ως προοπτική, από τη φιλία στην αγάπη.

«Η ελεήμων αγάπη είναι μια φιλόστοργη αγάπη(φιλία) που απλώνεται πέρα από την απλή φιλία, που ξεπερνά τα όρια της. Η φιλία που νιώθουμε για ένα φίλο είναι τόσο έντονη ώστε εξαιτίας του να αγαπάμε και όσους συνδέονται μαζί του ακόμη και αν μας προσβάλλουν ή μας μισούν. Με αυτό τον τρόπο η ελεήμων φιλία μας , χάριν του Θεού, γιατί τον Θεό έχει αναφορά η ελεήμων φιλία μας, σε Αυτόν κυρίως απευθύνεται».(Θωμάς Ακινάτης).

 

Το «αγάπα τον πλησίον σου ως εαυτό» είναι ανθρωπίνως δυνατό; Μάλλον όχι. Αλλά παραμένει ως οδοδείκτης. Μας δείχνει ότι δεν υπάρχει άλλος δρόμος από το δρόμο της αγάπης. Φαίνεται αυτό σαν να σκοτώνουμε τον εαυτό μας! Και όντως, έτσι είναι. Τον στριμώχνουμε σε τέτοιο σημείο σαν να λέμε «ότι πρέπει να πεθάνει, όπως ένας σπόρος,  για να απελευθερώσει την ενέργεια που εμπεριέχει», όπως διατύπωσε η Βέιλ. Όντως, μόνον έτσι μπορούμε να αγκαλιάσουμε την  πραγματική  σχέση των πραγμάτων.

 

Η αγάπη στην ύπατη , χωρίς όρους μορφή της, υπερκαλύπτει όλες τις αρετές, γιατί στην ουσία τις προϋποθέτει, αλλά δεν πραγματώνεται σχεδόν ποτέ και αυτός είναι ο λόγος που είναι οι αρετές απαραίτητες. Φυσικά δεν θα υπήρχε λόγος να μιλήσουμε για ηθική, δικαιοσύνη , γενναιοδωρία, σωφροσύνη, σύνεση, θάρρος , γλυκύτητα, εγκράτεια, συμπόνια, ταπεινότητα, ανοχή, καλή πίστη όταν υπήρχε η ελεήμων,  χωρίς όρους  αγάπη.

 Ο Πλάτωνας το είχε δει νωρίτερα ότι υπάρχει ένας ορίζοντας πέρα από τον έρωτα και τη φιλία. Μια  περιοχή  του πνεύματος, όπου τίποτε πια δεν λείπει και όπου τα πάντα αναδύουν ολβιότητα και χαρά . Αυτό ονόμασε Αγαθό και αργότερα το ονόμασαν Θεό, που δεν είναι τίποτε άλλο, ίσως, από την Αγάπη στο μέτρο το ανθρώπινο, που βιώνουμε ή νιώθουμε τουλάχιστο στην απουσία της την αξία της και την αναγκαιότητα επιδίωξης.

 Επίλογος

Η μεταρσιωμένη σε αρετή αγάπη πρέπει να καλλιεργηθεί σε όλα τα πεδία της Παιδείας, γιατί συνιστά το ουσιαστικότερο αντιστήριγμα του εγωτισμού. Το αγαπάν είναι η υπέρτατη αξία της ζωής. Είναι και η υπέρτατη αρετή ή μάλλον το αλφαβητάρι όλων των αρετών. Μια ανάδυση από την αρμονική σύνθεσή τους. Ό,τι είναι το οξυγόνο για την υγεία του ανθρώπου είναι η αγάπη για την ψυχική του υγεία.

Για την αγάπη του ελέους δεν μπορεί να γράψει κανείς κάτι παραπάνω από τον ύμνο στην αγάπη του  Αποστόλου Παύλου( Προς Κορινθίους Α΄ Επιστολή)[2]

 Για να προσεγγίσει, όμως, με κάποια σχετική επιτυχία  ο άνθρωπος τις τρείς θεολογικές αρετές(πίστη, ελπίδα και αγάπη) είναι υποχρεωμένος να διανύσει μια πορεία επίμοχθης αριστοποίησης με την διαρκή καλλιέργεια ουσιαστικά ενός ολογράμματος αρετών, με βάση το «μέτρον άριστον»( όλες οι αρετές αναδύονται στο άριστο μέτρο).

 Με απώτερο στόχο  το «γεννήθηκα για να αγαπώ και όχι για να μισώ»  και με πλέον γόνιμο ορίζοντα θεώρησης την Πατρίδα, ως ισότιμο Μέλος της Διεθνούς Κοινότητας, απαιτείται η καλλιέργεια, παράλληλα με την εξειδικευμένη εκπαίδευση της  ολιστικής παιδείας, που αποβλέπει την καλλιέργεια των θεμελιωδών αρετών του σκέπτεσθαι( φρόνηση, γνώση,  αλήθεια) , του συναισθάνεσθαι ( θάρρος, κάλλος, γλυκύτητα, πραότητα) και του πράττειν το αγαθό( γενικό καλό, ηθική, δικαιοσύνη).

Τότε αναδύεται η πιο ασφαλής Πίστη που είναι αναγκαία  για κάθε καταβολή προσπάθειας. Και τότε αναδύονται η Ελπίδα και  τελικά η Αγάπη, όπου εξισορροπούνται πληρούμενες όλες οι αρετές.

Δρόμος δύσβατος γι’ αυτό τον αποφεύγουμε  και ως ανθρωπότητα  οδηγηθήκαμε στη δυστυχία, απόγνωση και απελπισία. Η «ανάγκη κρατεί πάντων»  και πρέπει να αναζητήσουμε την πορεία προς την αγάπη. Δεν έχουμε άλλη επιλογή. Τα πάντα δοκιμάσθηκαν και «πτώχευσαν». 

                                                                   Δημήτρης Κ. Μπάκας             Ιούνιος 2018