Blog

Αυτές οι αντιδράσεις αποκαλύπτουν πόσο μικρή είναι η επιρροή του κοινού / κοινωνίας στην κυβέρνηση και πώς μπορεί να έχει σκληρυνθεί το «κέλυφος» του κράτους. Η σημαντική «νομοθεσία έκτακτης ανάγκης» (κατ’επείγοντα νομοσχέδια), που πέρασε μέσα σε μία κοινοβουλευτική μέρα, ειδικά μετά το 2013, μπορεί να θεωρηθεί ως πρόσθετη απόδειξη της περιορισμένης διαβούλευσης με την κοινωνία των πολιτών (τουλάχιστον σε επίπεδο κοινοβουλευτικών επιτροπών).

Αξίζει να σημειωθεί ότι ελάχιστοι εκπρόσωποι από τις ισχυρότερες οργανώσεις (ΟΕΒ, ΚΕΒΕ και Παγκύπρια Ένωση Επιχειρηματιών Χωροταξίας και Κατασκευής) εξέφρασαν την ικανοποίησή τους για τον κοινωνικό διάλογο που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια των κρίσιμων χρόνων του Μνημονίου. Οι ίδιες αυτές οργανώσεις εξέφρασαν επίσης την ικανοποίησή τους για τον τρόπο με τον οποίο ο σημερινός Πρόεδρος διαβουλεύεται με οργανωμένα συμφέροντα. Αυτό οφείλεται εν μέρει στον τρόπο με τον οποίον αντιμετωπίστηκαν από την προηγούμενη κυβέρνηση (Χριστόφια), η οποία ήταν κατά τη γνώμη τους πιο εχθρική προς τα επιχειρηματικά συμφέροντα. Από την άλλη πλευρά, οι οργανώσεις όπως η ένωση μικρομεσαίων επιχειρήσεων (ΠΟΒΕΚ), η Ένωση Κυπρίων Συνταξιούχων (ΕΚΥΣΥ) επέκριναν την κυβέρνηση Αναστασιάδη και επαίνεσαν τον κυβερνήση Χριστόφια αναφέροντας ότι ο κοινωνικός διάλογος στην Κύπρο υπέφερε μετά τις προεδρικές εκλογές του 2013.

Ως εκ τούτου, μπορεί να γίνει διάκριση μεταξύ «εμπιστευτικών» και «εξωτερικών» όσον αφορά την κρατική διαβούλευση με οργανωμένα συμφέροντα, με τις πρώην ομάδες να είναι άτυπα συνδεδεμένες με το κόμμα ή τον κυβερνητικό πολιτικό χώρο. Επομένως, για άλλη μια φορά, βλέπουμε ότι κατά τη διάρκεια της κρίσης η αριστερή διάσπαση – και οι πολιτικές συμμαχίες, ειδικότερα – παραμένουν πολύ σημαντικές στις διασυνδέσεις με την κοινωνία και συμβαδίζουν με τον γενικό προσανατολισμό της προσέγγισης όλων των κομμάτων και για την άσκηση παρασκηνιακής πολιτικής πίεσης.

Οι παροχές κατανέμονται επίσης ad hoc σε συγκεκριμένες ομάδες, δεδομένου ότι κάθε υπουργείο καθώς και η ίδια η κεντρική κυβέρνηση (δηλαδή η Προεδρία) διαθέτουν διαθέσιμα κεφάλαια για «ειδική οικονομική βοήθεια» (κατά χάριν οικονομική βοήθεια), τα οποία μέχρι το 2013 δεν μειώθηκαν ποτέ και των οποίων οι αποδέκτες δεν έχουν ακόμη δημοσιοποιηθεί. Δεδομένου ότι κάθε κυβέρνηση και υπουργείο έχει την πλήρη εξουσία να διανέμει αυτό το ειδικό οικονομικό βοήθημα όπως το επιθυμεί, το φαινόμενο των χρηματοδοτικών οργανώσεων που είναι συνδεδεμένες με το κόμμα ή τα κόμματα της εκάστοτε κυβέρνησης λίγο πριν από κάθε επικείμενη εκλογή είναι συχνό φαινόμενο.

Ταυτόχρονα, υπάρχουν ενδείξεις ότι η κοινωνικά εδραιωμένη διπολική απόκλιση μειώνεται. Αυτό είναι πιο προφανές ότι πηγαίνει μακριά από τους διαδρόμους της εξουσίας, και εξετάζει τις ομάδες που είτε είναι περιθωριοποιημένες είτε πολιτικά λιγότερο σημαντικές και ισχυρές. Οι οργανώσεις και τα σωματεία των αγροτών, για παράδειγμα, συγκαταλέγονται στις πολύ λίγες ομάδες που διαμαρτυρήθηκαν ανοιχτά για τις πολιτικές της κυβέρνησης. Σε αντίθεση με τους εκπροσώπους της ΠΟΒΕΚ, της ΟΕΒ και της ΚΕΒΕ, οι οποίοι ανοιχτά επαίνεσαν είτε την κυβέρνηση Χριστόφια είτε αυτή του Αναστασιάδη, οι οργανώσεις αγροτών επέκριναν τόσο την προηγούμενη όσο και την σημερινή κυβέρνηση και φάνηκαν περισσότερο έτοιμοι να προβούν σε διαμαρτυρία, αν χρειαστεί .

Παρά τη γενική αυτή δυσαρέσκεια με το είδος και την αποτελεσματικότητα του κοινωνικού διαλόγου, σχεδόν όλοι οι κοινωνικοί εταίροι και οι επαγγελματικές ενώσεις δήλωσαν ρητά ότι κατά τη διάρκεια της κρίσης προσπαθούσαν να επηρεάσουν όλα τα βασικά κόμματα, είτε στο πλαίσιο διαβουλεύσεων στις κοινοβουλευτικές επιτροπές είτε με άμεσες συναντήσεις με ηγέτες ή εκπροσώπους των κομμάτων. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα κόμματα προσεγγίζουν την κοινωνία των πολιτών και όχι το αντίστροφο – εκτός από το πλαίσιο των εκλογικών εκστρατειών. Οι περισσότεροι εκπρόσωποι των κοινωνικών εταίρων είναι οι ίδιοι και μέλη των κομμάτων του πολιτικού συστήματος.

Αυτό το σημείο επιβεβαιώνει την προηγούμενη μας διαπίστωση ότι η κοινωνία των πολιτών τείνει να μην επιδιώκει μη θεσμικούς τρόπους κινητοποίησης, αλλά προτιμά να χρησιμοποιεί καθιερωμένους διαύλους επικοινωνίας. Έτσι, βλέπουμε και πάλι ότι σε αρκετά μεγάλο βαθμό η κομματοκρατία δεν έχει μειωθεί παρά την μείωση της δημοφιλίας των κομμάτων λόγω Μνημονίου και των πολιτικών που ακολουθήθηκαν κατά την διάρκεια εφαρμογής του. Το πολιτικό βάρος των κομμάτων έχει παραμείνει σχετικά άθικτο, αν και το κοινωνικό κεφάλαιό τους έχει υποχωρήσει σημαντικά.

Με άλλα λόγια, στο επίπεδο του πολιτικού συστήματος, τίποτα δεν έχει ανατραπεί και η δυναμική μεταξύ των πολιτικών κομμάτων, καθώς και το πεδίο της εξουσίας τους δεν έχουν αλλάξει, παρά το γεγονός ότι η επιρροή τους στην κοινωνία και η ικανότητά τους να αντιπροσωπεύουν συμφέροντα και να ενσωματώνουν κοινωνικές ταυτότητες έχουν αποδυναμωθεί σοβαρά. Αυτή η αποδυνάμωση αντανακλάται κυρίως στην κοινή γνώμη παρά στην καθημερινή πολιτική πρακτική ή στις επικοινωνιακές στρατηγικές των κομμάτων.

Όλα τα κόμματα προσπάθησαν να αντισταθμίσουν το εξασθενημένο εργατικό κίνημα (και συνεπώς τα συνδεδεμένα συνδικάτα τους) εστιάζοντας στις φιλανθρωπικές και αλληλέγγυες δραστηριότητες κατά τη διάρκεια της κρίσης. Οι προσπάθειες αυτές μπορούν επίσης να αντισταθμίσουν τη μειωμένη ικανότητα των κομμάτων (λόγω της λιτότητας) να ελέγχουν τους υποστηρικτές τους μέσω άμεσων υλικών μεταβιβάσεων. Τα κόμματα δεν συνεργάζονται για την παροχή τροφίμων και ρουχισμού στο λαό που έχει ανάγκη. Αντίθετα, ο καθένας χρησιμοποιεί το δικό του οργανωτικό μηχανισμό για να βοηθήσει σε όσους συνδέονται με κάποιο τρόπο με αυτούς, αν και επίσημα οι φιλανθρωπικές του δραστηριότητες είναι ανοιχτές σε όλους τους πολίτες που έχουν ανάγκη.

Ιδιαιτερότητες των υποστηρικτών του κάθε κόμματος ισχύουν φυσικά όσον αφορά τον τρόπο κινητοποίησης του κόσμου και σε ότι αφορά τις φιλανθρωπικές δραστηριότητες. Ενώ ο ΔΗΣΥ, ως κυβερνητικό κόμμα συνεργάζεται με τον Επίτροπο Εθελοντισμού και παρέχει βοήθεια μέσω ΜΚΟ, δήμων και Εκκλησίας, το ΑΚΕΛ παρουσιάζει ένα πολύπλευρο δίκτυο δραστηριοτήτων, που μοιάζει με την οργανωτική του διείσδυση στην κοινωνία και την αυστηρή πειθαρχία του. Η πρωτοβουλία του ΑΚΕΛ και των βοηθητικών του οργανώσεων για τη δημιουργία ενός «Κοινωνικού Δικτύου Αλληλεγγύης» με οκτώ προγράμματα που καλύπτουν μια σειρά κοινωνικών δραστηριοτήτων και περιλαμβάνουν την εκπαίδευση και την υγεία μπορεί να ερμηνευθεί ως μια συνέχεια, στα χρόνια κρίσης, του κοινωνικά εδραιωμένου διπολισμού στο νησί. Επειδή, κατά μία έννοια, η πρωτοβουλία αυτή μπορεί να θεωρηθεί ως η απάντηση της Αριστεράς στο γεγονός ότι οι κοινωνικές αγορές (κοινωνικά παντοπωλεία), που λειτουργούν σε ολόκληρη τη χώρα, είναι ως επί το πλείστον πρωτοβουλία των δεξιών ή των συντηρητικών δυνάμεων.

Ένας άλλος τομέας σχέσεων κόμματος-κοινωνίας, ο οποίος αφορά την άμεση αλληλεπίδραση μεταξύ πολιτικών κομμάτων και κράτους, και επομένως είναι συναφής με το ευρύτερο και σήμερα σημαντικό θέμα της διαφάνειας, είναι η χρηματοδότηση των κομμάτων. Περιορισμένες πρωτοβουλίες παρατηρούνται επίσης σε αυτόν τον τομέα. Μέχρι στιγμής υπάρχει συμφωνία μεταξύ των κυριότερων κομμάτων έτσι ώστε να υπάρχουν πολύ περιορισμένες νομοθετικές πρωτοβουλίες για την τροποποίηση της τρέχουσας νομοθεσίας χρηματοδότησης. Η έκθεση GRECO του Συμβουλίου της Ευρώπης περιγράφει τα μέτρα που έλαβε η Κύπρος, και ειδικότερα ο νέος νόμος για την χρηματοδότηση των πολιτικών κόμματων (PPL) που εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του 2012.

Η νέα νομοθεσία εισήγαγε ρητή υποχρέωση για τα πολιτικά κόμματα να τηρούν λογιστικά βιβλία, σύμφωνα με τα Διεθνή Πρότυπα Χρηματοοικονομικής Πληροφόρησης και να ενσωματώσουν πληροφορίες σχετικά με τα έσοδα, τις δαπάνες, τα περιουσιακά στοιχεία και τα χρέη, συμπεριλαμβανομένων των τοπικών υποκαταστημάτων και των συνδεδεμένων οργανισμών, καθώς και τα έσοδα και τα έξοδα που αφορούν τις προεκλογικές εκστρατείες τους.

Οι οικονομικές καταστάσεις των πολιτικών κομμάτων υπόκεινται πλέον σε ανεξάρτητο έλεγχο και εξωτερική εποπτεία από τον γενικό ελεγκτή της Δημοκρατίας. Ωστόσο, στην έκθεση GRECO εντοπίστηκαν επίσης ορισμένα ακόμη προβλήματα: η έλλειψη συνεκτικής μορφής για λογαριασμούς πολιτικών κομμάτων, η έλλειψη εξωτερικής εποπτείας των εισοδημάτων και των δαπανών σε σχέση με εκλογικές εκστρατείες, καθώς και η απαλλαγή από τη δημοσίευση οποιωνδήποτε λογαριασμών των μερών και ατομικές δωρεές που υπερβαίνουν ένα συγκεκριμένο όριο.

Οι πρόσφατες εξελίξεις, συμπεριλαμβανομένων πολλών που σχετίζονται άμεσα με τα ζητήματα που προκύπτουν από την κρίση, προκάλεσαν συζήτηση στο επίπεδο της πολιτείας όσον αφορά τη διαφθορά και τη διαφάνεια. Τα πράγματα φαίνεται να κινούνται προς τα εμπρός, αλλά με προσεκτικά βήματα.

Πέραν της εναρμόνισης της νομοθεσίας για τα οικονομικά των κομμάτων με τις κατευθυντήριες γραμμές της GRECO (το θέμα είναι επί του παρόντος στην Επιτροπή Θεσμών των Βουλευτών), ο Αναστασιάδης πρότεινε μια σειρά μέτρων κατά της διαφθοράς. Ωστόσο, τα περισσότερα από αυτά δεν έχουν ακόμη εφαρμοστεί ή ακόμη οριστικοποιηθεί. 1) Περιορισμός σε δύο θητείες για τον Πρόεδρο και τους δημάρχους και για τους βουλευτές και τους δημοτικούς συμβούλους σε τρεις, το οποίο συζητήθηκε επίσης στο κοινοβούλιο το 2015 (δεν έχει συζητηθεί ακόμη στο κοινοβούλιο). 2) Η θεσμοθετημένη υποχρέωση των κρατικών υπαλλήλων του δημόσιου και του ημικρατικού τομέα να δημοσιοποιούν τα χρηματοοικονομικά τους περιουσιακά στοιχεία (το ζήτημα είναι τώρα σε ad hoc υποεπιτροπή ενόψει διαφωνιών σχετικά με το θέμα της δημοσίευσης) 3) Θεσμοθέτηση της ευθύνης του Προέδρου, των υπουργών και των κρατικών αξιωματούχων για αστικές και ποινικές υποθέσεις που ενδεχομένως να τους απαγγελθούν κατηγορίες (δύο νομοσχέδια έχουν σταλεί στο κοινοβούλιο τον Νοέμβριο του 2013, αλλά το θέμα δεν έχει ψηφιστεί). 4) Ο προσδιορισμός των εγκλημάτων για τα οποία μπορεί να κατηγορηθεί ο Πρόεδρος (τίποτα τέτοιο δεν έχει ακόμα παρουσιαστεί από την κυβέρνηση). 5) Ο εκσυγχρονισμός των νόμων για τους ποινικούς ανακριτές και τις εξεταστικές επιτροπές (αυτός είναι ο μόνος σχετικός νόμος που ψηφίστηκε τον Απρίλιο του 2013). 6) άνοιγμα τραπεζικών λογαριασμών και άρση των διαβαθμισμένων τραπεζικών πληροφοριών με σκοπό τη διερεύνηση φαινομένων διαφθοράς (που ακόμη εκκρεμούν στο κοινοβούλιο / δεν έχουν ακόμη υποβληθεί στην Επιτροπή Νομικών Θεμάτων).