Blog

    Αντιναυάρχου ε.α.
Δρα Στυλιανού Πολίτη

Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ ΚΑΙ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ

 

 

Υπήρξαν φιλόσοφοι που θεώρησαν τον πόλεμο κυριολεκτικά σαν κάτι το απόλυτα φυσικό! Ο Ηράκλειτος (544-484 π.Χ.) στα περί φύσεως γράφει ότι «Ο πόλεμος πάντων μεν πατήρ έστι, πάντων δε βασιλεύς, και τους μεν θεούς έδειξε, τους δε ανθρώπους τους μεν δούλους εποίησε, τους δε ελεύθερους». Ο Ιταλός φιλόσοφος Θωμάς Καμπανέλα (1568-1639), δίδαξε ότι όλα τα όντα βρίσκονται σε διαρκή ανταγωνισμό και παρουσίασε τον πόλεμο σαν νόμο του σύμπαντος! Ο πόλεμος όμως στη συνείδηση των ανθρώπων έχει μια θέση τελείως αντίθετη με την έννοια του δικαίου. Γι’ αυτό δεν είναι λίγοι εκείνοι που στο παρελθόν ισχυρίσθηκαν ότι ο πόλεμος πόρρω απέχει της εννοίας του δικαίου και της δικαιοσύνης γενικά. Σήμερα μάλιστα που ο πόλεμος είναι έγκλημα ο όρος «το δίκαιο του πολέμου» ή ακόμα καλύτερα «το δίκαιο των διεθνών ενόπλων συγκρούσεων» δημιουργεί την εύλογη απορία κυρίως στους μη νομικούς, για το πώς μπορεί μια παράνομη κατάσταση να διέπεται από το δίκαιο. Αυτή η εντύπωση που θυμίζει οξύμωρο σχήμα παραμερίζεται σταδιακά με την συστηματική μελέτη του αντικειμένου και αφού διαπιστώσουμε μέσω της Ιστορίας, την επιτακτική ανάγκης ύπαρξης δικαίου που θα διέπει ακόμα και τις ανώμαλες σχέσεις μεταξύ των Κρατών.

Βασικά το διεθνές δίκαιο προστατεύει την Ειρήνη. Εξαιρετικά μεγάλος αριθμός διεθνών συνθηκών κατευθύνονται προς τη διατήρηση των ομαλών σχέσεων μεταξύ των κρατών. Το ίδιο και η στρατηγική, που επίσης κινείται χαρακτηριστικά προς αυτή την κατεύθυνση. Βασικός εμπνευστής της ήταν ο Κινέζος Στρατηγός Sun Zu. Έζησε  τετρακόσια ενενήντα χρόνια πριν το Χριστό και έγραψε το σημαντικότερο σύγγραμμα στρατηγικής μέχρι σήμερα. Το έργο του αυτό, με τίτλο «Η Τέχνη του Πολέμου» χαρακτηρίζεται σαν το περισσότερο υπέρ της ειρήνης κείμενο που γράφτηκε ποτέ! Έτσι λοιπόν διαπιστώνουμε ότι και το δίκαιο αλλά και η στρατηγική αποσκοπούν στην εξασφάλιση της ειρήνης. Η αποτυχία τους καταλήγει στην έκρηξη του πολέμου. Αλλά και με την έναρξη των εχθροπραξιών τόσο το διεθνές δίκαιο όσο και η στρατηγική εξακολουθούν να κινούνται παράλληλα. Η στρατηγική τώρα χρησιμοποιεί κυρίως τα στρατιωτικά μέσα. Σκοπός της η τελική νίκη κατά του αντιπάλου. Το δίκαιο την υποχρεώνει σε όλο το εύρος της εφαρμογής της να είναι σύμφωνη με τους κανόνες του, που ειδικά στο στρατιωτικό πεδίο εμπνέονται από τις αρχές της στρατιωτικής αναγκαιότητας, του ανθρωπισμού και του ιπποτισμού.

Στο παρελθόν υπήρξαν συγγραφείς, που ακολουθώντας το ρητό: jus belli est infinitum, αμφισβήτησαν το δίκαιο του πολέμου προτάσσοντας το επιχείρημα ότι η έννοια των ενόπλων συγκρούσεων αυτή καθ΄ αυτή αποκλείει την ύπαρξη νομικών κανόνων. Υιοθέτησαν το ρητό silent leges inter arma και δέχθηκαν μόνο την ανάγκη επίτευξης αντικειμενικού σκοπού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Κλαούζεβιτς (Carl von Clausewitz), που στο Von Kriege (1832), σημειώνει: «Σε τόσο επικίνδυνες υποθέσεις όπως είναι ο πόλεμος, εσφαλμένες ιδέες που υπαγορεύονται από την ευγένεια της ψυχής είναι ότι χειρότερο … …. Εκείνος που χρησιμοποιεί τη δύναμη της βίας, χωρίς κανένα οίκτο και χωρίς να αισθάνεται καμιά φρίκη μπροστά σε οποιασδήποτε έκτασης αιματοχυσία, πλεονεκτεί απέναντι στον αντίπαλο που δεν ενεργεί με τον ίδιο τρόπο. Η διαρκής απειλή του ενός αντιπάλου κατά του άλλου εξωθεί σε ακρότητες στις οποίες μοναδικός περιορισμός είναι η σθεναρή αντίσταση της άλλης πλευράς  … … Ο πόλεμος είναι πράξη βίας και στην εφαρμογή της δεν υπάρχει κανένας περιορισμός». Παρόμοιες είναι και οι θέσεις του Νικολάου Μακιαβέλλι (Niccolo Machiavelli) ο οποίος το 1520, πολύ πριν τον Κλαούζεβιτς, στο έργο του Περί της Τέχνης του Πολέμου ( Dell’ arte della guerra), εξέθεσε ανάλογες απόψεις και πρότεινε διαδικασίες για μια «αποτελεσματική χρήση» της στρατιωτικής δυνάμεως φεύγοντας πολύ μακριά από το ευρύτερο πλαίσιο των ευγενών σκοπών και του ιπποτισμού. Μεταγενέστερος αμφισβητίας του δικαίου του πολέμου υπήρξε και ο Χίτλερ. Ο Γερμανός Φύρρερ είχε μάλιστα δηλώσει πριν την εκστρατεία στη Ρωσία, ότι το δίκαιο του πολέμου δεν μπορεί να εφαρμόζεται στην διάρκεια των μαχών κατά «ασιατικών, βαρβαρικών, ιουδαϊκών και μπολσεβικικών κτηνών»

Οι απόψεις αυτές βρήκαν αντίθετους πλείστους θεωρητικούς ακόμα και στην εποχή του Μακιαβέλι και του Κλαούζεβιτς . Πέρα απ’ αυτό η σημερινή ανάπτυξη του διεθνούς δικαίου και οι σύγχρονες αρχές του πολέμου τις ξεπέρασαν. Οι ιδέες αυτές είναι παρωχημένες και από την πλευρά του δικαίου αλλά και από τη σκοπιά της σύγχρονης στρατηγικής. Ο πόλεμος πρέπει υποχρεωτικά να διεξάγεται σύμφωνα με διεθνείς κανόνες – όπως ακριβώς ασκείται και το δικαίωμα της νομίμου αμύνης κατά το εσωτερικό δίκαιο –  κάτω από νόμιμες προϋποθέσεις και με αυστηρούς κανόνες . Οι κανόνες διεξαγωγής του πολέμου σε καμία απολύτως περίπτωση δεν έρχονται σε αντίθεση και δεν περιορίζουν ούτε στο ελάχιστο το βασικότερο καθήκον κάθε πολίτη, δηλαδή την υποχρέωση υπεράσπισης της Πατρίδας, η σωτηρία της οποίας λογίζεται σαν Υπέρτατος Νόμος. Γι’ αυτό και οι σύγχρονες σχέσεις μεταξύ των Κρατών πρέπει να ακολουθούν την βασική αρχή που διατύπωσε ο μεγάλος ανθρωπιστής  Montesquieu, στο De l’ Esprit des Lois, Liv.I Ch. III. «Όλα τα Έθνη οφείλουν στις μεταξύ τους σχέσεις σε περίοδο ειρήνης να πράττουν το μεγαλύτερο καλό, ενώ στην περίοδο του πολέμου το μικρότερο κακό επιδιώκοντας όμως σθεναρά το εθνικό τους συμφέρον».

Στο παρελθόν άλλοι πόλεμοι θεωρούντο δίκαιοι (bellum justum) και άλλοι άδικοι (bellum injustum). Σήμερα κάθε χρήση βίας είναι άδικος. Εξαίρεση αποτελεί η άμυνα καθώς και τα στρατιωτικά μέτρα για την προστασία της ειρήνης και για επιβολή των αποφάσεων των Ηνωμένων Εθνών, από το Συμβούλιο Ασφαλείας. Τα μέτρα αυτά μπορούν να λαμβάνονται αποκλειστικά και μόνο μέσα στο πλαίσιο των δυνατοτήτων του Χάρτη. Τα Κράτη οφείλουν να διακανονίζουν τις διεθνείς διαφορές αποκλειστικά και μόνο με ειρηνικά μέσα, κατά τέτοιο τρόπο που η διεθνής ειρήνη, η ασφάλεια και δικαιοσύνη δεν θα τίθεται σε κίνδυνο. Η λύση των διαφορών πρέπει απαραίτητα να επιτυγχάνεται με διαπραγματεύσεις, έρευνα, μεσολάβηση, συνδιαλλαγή, διαιτησία, δικαστικό διακανονισμό, με προσφυγή σε τοπικές οργανώσεις ή διευθετήσεις και με κάθε άλλο ειρηνικό μέσο που μπορεί εκείνα να εκλέξουν. Αυτά επιβάλλονται από το Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Παρ’ όλα αυτά υπάρχει ένα πράγμα που δυστυχώς συμφωνούν όλοι οι φιλόσοφοι και θα πρέπει να το λάβουν σοβαρά υπόψη τους οι διεθνολόγοι: Ο πόλεμος δεν θα πάψει να απειλεί την ανθρωπότητα. Όσο και απαισιόδοξο και αν φαίνεται, δεν αποκλείεται να είχε δίκιο ο διάσημος Γερμανός φιλόσοφος και θεολόγος Λάϊμπνιτς, που τελείως απογοητευμένος χαρακτήρισε ανέφικτο ιδεώδες την πραγματοποίηση μιας διαρκούς παγκόσμιας ειρήνης.

Επειδή λοιπόν οι στρατιωτικές αναμετρήσεις δεν θα πάψουν, εύκολα αντιλαμβανόμεθα για άλλη μια φορά τη σπουδαιότητα του διεθνούς δικαίου των ενόπλων συρράξεων. Σήμερα όλος ο πολιτισμένος Κόσμος είναι απόλυτα πεπεισμένος για την αναγκαιότητα της υπαγωγής του πολέμου, δηλαδή του εσχάτου είδους αυτοδικίας, σε προδιαγεγραμμένους κανόνες. Η ύπαρξη μάλιστα αυτών των κανόνων που καθορίζουν τα μέσα και τον τρόπο διεξαγωγής του πολέμου, αποτελεί περίτρανο δείγμα σημαντικής προόδου του Πολιτισμού.

Δεν πρέπει όμως να παραβλέψουμε και μια σημαντική αλήθεια όσο και αν είναι πικρή. Στους σύγχρονους πολέμους δεν ήταν λίγες οι φορές που εφαρμόσθηκαν όσα «δίδασκε» με το Von Kriege από το 1832, ο Κλαούζεβιτς. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την αντικειμενική αδυναμία υπάρξεως μιας ανωτέρας δυνάμεως για την άμεση και περισσότερο αποτελεσματικότερη επιβολή του δικαίου του πολέμου οδήγησε  μερικούς ανθρώπους σε εσφαλμένες αντιλήψεις που έφθασαν ακόμα και στην πλήρη αμφισβήτηση της δυνατότητας εφαρμογής του διεθνούς δικαίου. Σε αυτό συνέβαλλαν οι φρικαλεότητες των δύο παγκόσμιων πολέμων καθώς και η διαπίστωση της τεράστιας διαστάσεως μεταξύ δικαίου του πολέμου και πολεμικής πρακτικής, που παρατηρήθηκε ακόμα και στις μικρότερης κλίμακας πολεμικές αναμετρήσεις δυστυχώς μέχρι και στις μέρες μας. Το χειρότερο όμως και το θλιβερότερο είναι το γεγονός ότι πολλές φορές οι θεμελιώδεις κανόνες του δικαίου του πολέμου εφαρμόσθηκαν από δολιότητα, με σκοπό να παραπλανήσουν όσους πιστεύουν σ’ αυτό. Σημειώθηκαν περιπτώσεις υψώσεως των χεριών, για να νομίσουν οι αντίπαλοι ότι πρόκειται για παράδοση αιχμαλώτων και στη συνέχεια έγινε ύπουλη επίθεση από τους δήθεν παραδιδόμενους ή από άλλους κρυμμένους συμπολεμιστές τους. Δεν είναι λίγες οι φορές που οχήματα μεταφοράς μαχίμων στρατιωτικών ή πυρομαχικών καλύφθηκαν με τα προστατευτικά εμβλήματα, που δηλώνουν μεταφορά τραυματιών ή υγειονομικού προσωπικού και υλικού. Το ίδιο συνέβη σε οχυρωματικά έργα και λοιπά στρατιωτικά κτίρια που χρησιμοποιήθηκαν σε πολεμικές επιχειρήσεις και σημειώθηκαν καταχρήσεις ακόμα και της «λευκής σημαίας». Ακόμα περισσότερο χρησιμοποιήθηκαν στολές και εμβλήματα του αντιπάλου για παραπλάνηση και στρατολογήθηκαν βιαίως πολίτες για να χρησιμοποιηθούν σε έργα εναντίον της ίδιας της Πατρίδας τους. Ο πόλεμος στο Ιράκ μας έδωσε πολλά θλιβερά δείγματα! Ακόμα και με τη χρησιμοποίηση αμάχων σαν «ασπίδα». Όλα αυτά έχουν κλονίσει την εμπιστοσύνη των μαχητών και έχουν δημιουργήσει άλλη μια δικαιολογία γι’ αυτούς που προσπαθούν να αμφισβητήσουν την ισχύ ακόμα και τη χρησιμότητα, των κανόνων του δικαίου του πολέμου. Παρ’ όλα όμως αυτά, μια είναι η μεγάλη αλήθεια: Μόνο εφαρμογή του δικαίου του πολέμου μπορεί να περιορίσει τις συνέπειες του πολέμου και να μετριάσει έως και να κατευνάσει την εξολοθρευτική μανία των διαμαχόμενων. Δικαίως λοιπόν θεωρείται ότι αποτελεί την περισσότερο εμφανή πρόοδο του διεθνούς δικαίου.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΓΑΓΓΑ Δ. Διεθνές Δίκαιο των Ενόπλων Συγκρούσεων, έκδοση Ι. Σιδέρη, Αθήνα, 2000.
ΓΩΓΟΥ Κ., ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ Δ., ΝΤΙΝΟΠΟΥΛΟΥ Α., Εγχειρίδιο Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου, έκδοση Διευθύνσεως Στρατιωτικής Δικαιοσύνης, Αθήνα 1996.
ΚΑΡΔΟΥΛΗ Κ., Το Δίκαιον του Ναυτικού Αποκλεισμού, τυπ. εργ. Π. Κλεισιούνη, Αθήνα 1974.
ΚΑΡΔΟΥΛΗ Κ., Μελέται Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου, τυπ. εργ. Π. Κλεισιούνη, Αθήνα 1975.
ΚΩΝΣΤΑ Π., Στρατηγική, Αθήναι 1951.
ΛΕΚΚΑ Ν., «Στοιχεία Διεθνούς Δικαίου Πολέμου», Γενική Στρατιωτική Επιθεώρησις, μηνιαία έκδοση Γενικού Επιτελείου Στρατού, αριθμός 10, Οκτώβριος 1957.
ΠΑΠΑΚΩΣΤΑ Α., Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο – Ειρηνικά και Βίαια Μέσα Επίλυσης Διεθνών Διαφορών, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή, 1988.
ΠΟΛΙΤΗ Σ., «Η Εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου στις Σύγχρονες Πολεμικές Επιχειρήσεις», Ναυτική Επιθεώρηση, τεύχος 541, Μάιος-Ιούνιος 2003.
ΠΟΛΙΤΗ Σ., «Η Αυτοδικία και η Νόμιμη Άμυνα», Αθηνά, Επιθεώρηση Σχολής Εθνικής Άμυνας, τεύχος 23, Απρίλιος Μάιος Ιούνιος 2003.
ΠΟΛΙΤΗ Σ., «Η Χρήση Ένοπλης Βίας στο Σύγχρονο Διεθνές Δίκαιο», Εξωτερικά Θέματα, Τριμηνιαία Επιθεώρηση Εξωτερικής Πολιτικής, τεύχος 10, Αθήνα Ιούλιος 2003.
ΣΟΥΜΠΑΣΗ Δ., «Γενικά τινά περί Δικαίου, Ηθικής και Φιλοσοφίας του Πολέμου», Γενική Στρατιωτική Επιθεώρησις, μηνιαία έκδοση Γενικού Επιτελείου Στρατού, αριθμός 11, Νοέμβριος 1961.
ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ Γ., «Το Δίκαιο του Πολέμου», ομιλία στην Ελληνική Εταιρία Στρατηγικών Μελετών,  14 Φεβρουαρίου 2001.
ΣΠΗΛΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ Ε., Εγχειρίδιον Διοικητικού Δικαίου, 2α έκδοση Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα –Κομοτηνή, 1981.
ΧΑΤΖΗΛΟΥΚΑ Ι. Διεθνές Δίκαιο του Πολέμου, εκδ. Υπουργείου Στρατιωτικών, Αθήνα 1912.
ALDRICH G. “New Life for the Law of War.” American Journal of International Law 75 October 1981.
BERTEIL L., De Clauzewitz a la Guerre Froide (Από τον Κλαούζεβιτς μέχρι του Ψυχρού Πολέμου), έκδοση Γ.Ε.Σ., Αθήναι 1962.
CLAUSEWITZ K., Von Kriege (Περί Πολέμου, μετάφραση και επιμέλεια Πηγαίου Α.), έκδοση περιοδικού Άμυνα και Διπλωματία, Αθήνα 2005.
COMBAUX M., «Πέραν του Κλαούζεβιτς», από το Revue de Defense Nationale, (μετάφραση Καφετζόπουλου Π.), Γενική Στρατιωτική Επιθεώρησις, μηνιαία έκδοση Γενικού Επιτελείου Στρατού, αριθμός 7, Ιούλιος 1957.
CONCOL R., «Αι Αρχαί του Πολέμου», (μετάφραση Καρβέλλη Γ.), Ναυτική Επιθεώρηση, τεύχος 244, Μάιος – Ιούνιος 1954.
DOUCERET, «Η περί Πολέμου Θεωρία του Κλαούζεβιτς και η Αντίστοιχος Σοβιετική Άποψις», από το L’ Armee, (μετάφραση Λάζαρη Ι.), Γενική Στρατιωτική Επιθεώρησις, μηνιαία έκδοση Γενικού Επιτελείου Στρατού, αριθμός 4, Απρίλιος 1967.
DRAPER G.I.A,D., «Το Δίκαιον του Πολέμου και η Στρατιωτική Εκπαίδευσις», (μετάφραση Βραχάτη Ι. από την Βρετανική Στρατιωτική Επιθεώρηση R.U.S.I. τεύχος Αυγούστου 1966), Γενική Στρατιωτική Επιθεώρησις, μηνιαία έκδοση Γενικού Επιτελείου Στρατού, αριθμός 9, Σεπτέμβριος 1967.
FOERTSCH F., «Η Στρατηγική της Ειρήνης», από το Wehrekunde (Γερμανία, τεύχος 1ο, 1963, μετάφραση Σακελλαρίου Ε.), Γενική Στρατιωτική Επιθεώρησις, μηνιαία έκδοση Γενικού Επιτελείου Στρατού, αριθμός 6, Ιούνιος 1963.
GOLDSMITH D., «Αι Αρχαί του Πολέμου εν Όψει των Νέων Εξελίξεων», Ναυτική Επιθεώρηση, τεύχος 257, Ιούλιος – Αύγουστος Νοέμβριος – Δεκέμβριος 1958.
KENNEDY J., The Strategy of Peace, (Η Στρατηγική της Ειρήνης), συμπληρωματική έκδοση στρατιωτικών περιοδικών, Αθήναι 1964.
MACHIAVELLI N., Il Principe (Ο Ηγεμόνας) – μετάφραση Παυλίδη Λ., έκδοση Γ. Αναγνωστίδη, – μετάφραση Βίτσιου Δ., έκδοση Περίπλους, Αθήνα 2003 – μετάφραση Ταμπάκη Θ., 2η έκδοση Ατραπός, Αθήνα 2005.
POLITIS S., “Stratagems, deceits and international law – Examples from history”, (Στρατηγήματα, δολιότητες και το Διεθνές Δίκαιο – Παραδείγματα από την Ιστορία). Πρακτικά 8th Annual Military History Working Group Conference 2008 με θέμα  “Experience of War” Λουμπλιάνα  Σλοβενίας, 21-23 Απριλίου 2008.
SUN ZU, Η Τέχνη του Πολέμου, έκδοση Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2003.
USBORNE C.V., «Αι Αρχαί του Πολέμου», (μετάφραση Αλεξανδρή Κ.), Ναυτική Επιθεώρηση, τεύχος 93, Φεβρουάριος 1930.

Βλ. ΣΟΥΜΠΑΣΗ Δ., «Γενικά τινά περί Δικαίου, Ηθικής και Φιλοσοφίας του Πολέμου», σελ. 87.